قازاق ەلى 33 جىل تاۋەلسىز ءوز مەملەكەتىندە ءومىر سۇرۋدە.  وسى جىلدارى قازاق ۇلتى ءوزىن مەملەكەتتىڭ بار جاۋاپكەرشىلىگىن موينىنا جۇكتەيتىن پوتەنتسيالى بار ساياسي ۇلت رەتىندە قالىپتاسا الدى ما؟ ءبىزدىڭ ويىمىزشا، بۇل سۇراققا بىرجاقتى «ءيا» دەپ جاۋاپ بەرە المايمىز. سەبەبى، «ساياسي ۇلتتىڭ» مەملەكەتتە تەك جەتەكشىلىك ورىندا تۇرۋى جەتكىلىكسىز. ساياسي ۇلت، الدىمەن، مەملەكەتتە تۇرىپ جاتقان بارلىق وزگە دياسپورالاردى ءوز مادەنيەتى مەن ءتىلى، ءوزىنىڭ ۇلتتىق ماقساتى تۇرعىسىنان بىرىكتىرۋى قاجەت. بىزدەگى جاعداي وسى قاعيداعا تولىق ساي كەلمەي وتىر – قازاق ءتىلى ءالى دە ءوزىنىڭ «مەملەكەتتىك ءتىل» ستاتۋسىن تولىق اتقارا الماي كەلەدى; ەلىمىزدىڭ بارلىق ازاماتتارى تولىعىمەن قازاق ۇلتى مادەنيەتىن قابىلاپ، ونى وزدەرىنىڭ ءتول مادەنيەتىمەن بىرىكتىرە العان جوق; كەيبىر ءىرى دياسپورا وكىلدەرى قازاق حالقىنىڭ تاۋەلسىز  مەملەكەتتىلىگىن وزدەرىنىڭ «تاريحي وتانىمەن» بايلانىستىرا قارايتىن «جاتجۇرتتىق مۇددەلەردەن»  ارىلا الماۋدا...

مەملەكەتتىڭ «قازاقى مودەلىن» قۇرۋىمىز قاجەت

وسى ماسەلەلەردىڭ ءالى دە بىرجاقتى شەشىم تاپپاۋىنىڭ سالدارىنان، قوعامدا قازاق ۇلتىنىڭ تاعدىرى تۋرالى الاڭداۋشىلىقتار ءالى دە جالعاسىپ كەلە جاتقانى شىندىق. ماسەلەن، سونىڭ ەڭ وزەكتىسى – ءتىل توڭىرەگىندە!  ەلىمىزدىڭ كونستيتۋتسياسىنىڭ 1-تارماعىنىڭ 7-بابى بويىنشا «مەملەكەتتىك ءتىل» مارتەبەسى بار قازاق تىلىنە قاتىستى ۇكىمەت جانە اتقارۋشى بيلىك تاراپىنان جىبەرىلگەن كەيبىر كەلەڭسىزدىكتەر وسىعان كوبىرەك اسەر ەتكەن سەكىلدى. اتاقتى فيلوسوف گەگەل «شىنايى اسىل دۇنيەلەر تەك انا تىلدە تۋادى» دەگەن.  بۇگىندە ءبىزدىڭ مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردەن باستاپ، وزگە سالالارداعىى كوپ ازاماتتارىمىز ‑ وزدەرىن «قازاق ءتىلىنىڭ يەگەرىمىز» دەپ اتاسا دا – بۇل ويشىلدىڭ ايتقانىنا ساي كەلمەي وتىر دەسەك بولادى.

ءتىل ماسەلەسى – وتە كۇردەلى ماسەلە قاتارىنا جاتادى. ونى ساياسي، زاڭدىق‑قۇقىقتىق، ەتنولوگيا مەن مادەنيەت باعىتىندا جەكە‑جەكە تالداۋ قاجەت. بىراق، شىنايى جاعدايدا وسى باعىتتاعى تالداۋلار بىر‑بىرىمەن سايكەس كەلە بەرمەيدى. مىسالى، ساياسي تۇرعىدا قازاقستان ءالى دە ورىس ءتىلى قۇرساۋىنان شىعا الماۋدا. ال، زاڭدىق‑قۇقىقتىق تۇرعىدان ەلىمىزدەگى ميلليونداعان ازاماتتار وزگە تىلدەردە قارىم‑قاتىناس جاساپ وتىر جانە وعان قۇقىلى. ءدال وسى جاعداي وزگە ەتنولوگيالىق جانە مادەني باعىتتا دا ورىن الۋدا. سوندىقتان، قازىرگى قازاق ءتىلى مەن مادەنيەتىنىڭ جاي‑كۇيى كوپ جاعدايدا «وگىزدى دە ولتىرمەۋ، اربانى دا سىندىرماۋ» سەكىلدى قازاق ماقالىنىڭ ماعىناسىنا ءدوپ كەلىپ تۇر دەسەك قاتەلەسپەيمىز.

مىنە، وسىنى ەسكەرە كەلە، قازىرگى قازاقستاننىڭ «مەملەكەتتىك دامۋى»، ەڭ الدىمەن، تاريحي ادىلەتتىككە جۇگىنە وتىرىپ، «مەملەكەتتى قازاقتاندىرۋدى» قولعا العان دۇرىس دەپ ايتامىز. ويتكەنى، تاۋەلسىزدىكتەن بەرگى وتىز جىلدان استام ۋاقىتتا قوعام ساناسى «قازاقستان – قازاق ەلىنىڭ مەملەكەتى» دەگەن پاراديگما بەرىك ورنىعا العان جوق. ول، ەندى عانا ەلىمىزدىڭ بارلىق ازاماتتارىنا ورتاق ۇعىم نە تۇسىنىك بولىپ قالىپتاسۋ ۇستىندە. ولاي بولسا، يدەولوگيالىق ورىستە ءبىز ۇلتتىق مەملەكەتتىڭ «قازاقى مودەلىن» العا شىعارۋدى قولعا الماساق بولمايدى.

مىسالى، جۋىردا عانا وتكەن ء5‑شى كوشپەندىلەر ويىندارىنىڭ اشىلۋ سالتاناتىندا «قازاق ەلى» يدەياسى تولىعىمەن پاش ەتىلدى. بىراق، بۇل ءبىر مەزگىل وتەتىن شارا. ال، ءبىزدىڭ ايتىپ وتىرعانىمىز – «قازاق ەلى» يدەياسىنىڭ كۇندەلىكتى ومىردە، عىلىم مەن بىلىمدە، مادەنيەتتە،  ءار ازاماتتىڭ تۇرمىس جاعدايىندا، ويلاۋ جۇيەسىندە كورىنىس تاۋىپ وتىرۋى.

ياعني، بۇل جاعدايدا  «ادامداردى جاقسىلىققا باعىتتالعان ورتاق وي (ماقسات) بىرىكتىرەدى» (اباي) دەگەن قاعيدانى باسشىلىققا الا وتىرىپ، حالقىمىز بار كۇش‑جىگەرىن تۇتاسىمەن ءوز وتانىن قۋاتتارندىرۋعا، گۇلدەنۋىنە ەڭبەك ەتۋلەرى قاجەت.

ءابدىراشيت باكىرۇلى

Abai.kz