الگىندە قوستانايداعى ىبىراي اتامىز نەگىزىن قالاعان دارىندى بالالارعا ارنالعان مەكتەپ-ينتەرناتىنىڭ 140 جىلدىق مەرەيتويى ءوتتى. مەكتەپ ۇجىمى بۇل ءىس-شاراعا قاتتى دايىندىقپەن كەلگەندىگى كورىنىپ تۇر.

قابىرعاسى 1861 جىلى رەسەيدەگى ترويتسك قالاسىندا قالانىپ، 1882 جىلى قوستاناي قالاسىنا كوشىرىلگەن مەكتەپتىڭ قازاق رۋحانياتىنا قوسقان ۇلەسى شاش ەتەكتەن ەكەندىگى بارشامىزعا بەلگىلى. رەسەيدىڭ وتارلاۋ اكىمشىلىگىنە قازاق جاستارىنان كىشى چينوۆنيك دايىنداۋدى ماقسات ەتكەن مەكتەپ شىن مانىندە قازاق ەلىنە جان-تانىمەن قىزمەت ەتكەن، زيالى قاۋىمنىڭ ءبىر توبىن قالىپتاستىردى.

ترويتسكىدە قازاق بالالارىنا ارناپ مەكتەپ سالىنعانىمەن مەملەكەتتەن ەشبىر كومەك بولمايدى. وسى جاعىدايدى پايدالانعان، سول كەزدە تورعاي وبلىسى مەكتەپتەرىنىڭ ينسپەكتورى قىزمەتىن اتقارىپ جۇرگەن ىبىراي التىنسارين ترويتسكىدەگى ورىس-قازاق مەكتەبىن قوستانايعا كوشىرەدى.

1879 جىلى وبلىس ورتالىعى قوستانايعا اۋىسۋىنا بايلانىستى قالادا مەكتەپ عيماراتىن سالۋ ماسەلەسى دە شەشىلەدى. جەرگىلىكتى قازاق قاۋىمى مەكتەپ اشىلۋىن جىلى قابىلدايدى دا، 1882 جىلى باستالعان مەكتەپ قۇرلىسىنا بار كومەكتەرىن ايامايدى. ءسويتىپ ەكى جىلدان كەيىن مەكتەپ قوستاناي قالاسىنا كوشىرىلىپ، «قوستاناي ەكى سىنىپتى ورىس-قازاق ۋچيليششەسى» دەگەن اتپەن ءوز جۇمىسىن باستادى.

بۇل مەكتەپ سول كەزدەگى قالاداعى جالعىز وقۋ ورنى بولدى. ىبىراي بابامىز بار ىنتاسىن سالىپ، وقۋ پروتسەسسىنىڭ باعدارلاماسىن جاساپ، وقۋ-ادىستەمەلىك ماتەريالدارمەن قامتاماسىز ەتتى. 1896 جىلى «تۋرگايسكايا گازەتا» باسىلىمى: «ۆمەستە س پەرەحودوم ترويتسكو-كۋستانايسكوي شكولى ۆ نوۆوە، تەپلوە، پروس-تورنوە ي سۆەتلوە پومەششەنيە، ۆ نەي زامەچاەتسيا ي نوۆايا لۋچشايا پوستانوۆكا ۋچەبنو-ۆوسپيتاتەلنوگو دەلا، حوتيا پوسلەدنەە وبياسنياەتسيا تەم، چتو شكولا ەتا ناحوديتسيا پود پوستوياننىم پريسموتروم ي رۋكوۆودستۆوم سو ستورونى ينسپەكتورا شكول، يمەيۋششەگو سۆوە پرەبىۆانيە ۆ كۋستاناە»، - دەپ جازدى.

جاڭا مەكتەپتىڭ اتاعى جەر جارىپ، وقىعاسى كەلەتىن جاستاردىڭ قۇلاعىن ەلەڭ ەتكىزدى. ءبىرىنشى جىلى 35, كەلەسى جىلى 55 بالا مەكتەپ تابالدىرىعىن اتتادى. جىل سايىن مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ سانى وسە بەردى. قالادا باسقا مەكتەپ بولماعاندىقتان، كەيبىر سىنىپتاردا ورىس بالالارى دا وقىدى.

مەكتەپ قابارعاسى جارتى مەتىرلىك قالىڭدىقتا بولىپ، كۇيدىرىلگەن قىزىل كىرپىشتەن قالاندى. مەكتەپتە  ءۇش وقۋ بولمەسى، ەكى جاتۋ بولمەسى، اسحانا، قوناق بولمە، اۋرۋحانا، مونشا، اربا قوياتىن ورىن، قىستا كوكونىس ساقتايتىن ورىن بولدى. ەسىك الدىندا ىبىراي نەگىزىن قالاعان كىشىگىرىم باقشاسى بار ەدى.

مەن سول مەكتەپتى 1964 جىلى ءبىتىردىم. مەكتەپ باعى قالاداعى ەڭ كورىكتى ورىن بولدى. كوكتەمدە سيرەن گۇلدەرى حوش ءيىس شاشىپ، قىستا قاراعاي اعاشتارى باققا ەرەكشە كورىك بەرۋشى ەدى.

مەكتەپتىڭ كىتاپحاناسىنىڭ دا نەگىزىن قالاعان – ىبىراي التىنسارين. مۇعالىمدىك قىزمەتكە قازان مۇعالىمدەر سەمينارياسىن بىتىرگەن ا. كيلياچكوۆ، ف. سوكولوۆ سىندى جاس مامانداردى شاقىردى. كەيىن ف.د. سوكولوۆ: «ك نارودنىم ۋچيتەليام ون وتنوسيلسيا ستروگو، ترەبۋيا اككۋراتنوگو وتنوشەنيا ك دەلۋ، ستروگو پرەسلەدوۆال نەيسپولنيتەلنىح. كاك سام گورياچو ليۋبيل ۋچيتەلسكوە دەلو، تو جە جەلال ۆيدەت ي ۆ ۋچيتەلياح سۆوەي ينسپەكتسي. ۋمەل ون سۆويمي بەسەدامي سەردەچنىمي ۆوزبۋديت ۆ ۋچيتەلياح رۆەنيە ك ۋچەبنومۋ دەلۋ. ۆ گلازاح وبششەستۆا پوستاۆيل ناس ۆىسوكو، زاستاۆيل وتنوسيتسيا ك ۋچيتەليام س دولجنىم ۋۆاجەنيەم، گوردياس يمي پەرەد ۆسەمي، كاك چەستنىمي ي پولەزنىمي ترۋجەنيكامي»، - دەپ جازدى.

البەتتە، مەكتەپتىڭ 140 جىلعى تاريحىندا تالاي قازاقتىڭ مارعاسقا ازاماتتارى ومىرگە جولداما الدى. مۇحامەدجان سەرالين، سپانديار كۋبەەۆ، بەكەت وتەتلەۋوۆ، ءالىبي جانگەلدين، سەرالى قوجامقۇلوۆ، ەلۋباي ومىرزاقوۆ، ءىلياس وماروۆ، تەمىر دارحانباەۆ، لايق ءبايدىلدينوۆ، ءامىر قاناپين سىندى تۇلعالار وسى مەكتەپتىڭ تۇلەكتەرى.

مىنە وسى مەكتەپتىڭ مەرەيتويى قوستاناي قالاسىنداعى مەكتەپتىڭ شاعىن عيماراتىندا ءوتتى. كونتسەرتتىك باعدارلاما مەكتەپ اكتى زالىندا سيماعاندىقتان، مەكتەپ باسشىلىعى قالاداعى وقۋشىلار سارايىن جالعا الۋعا ءماجبۇر بولعان. مەكتەپ ۇجىمىن قۇتتىقتاۋ ءۇشىن وبلىس، قالا وقۋ باسقارمالارىنىڭ باسشىلارىنىڭ ورىنباسارلارى كەلگەن. اكىمشىلىكتەن ءتىرى جان باس سۇققان جوق. وقۋ مينيستىرلىگىنە مەكتەپتىڭ پەداگوگيكالىق ۇجىمىنىڭ كوپ جىل قىزمەت ەتكەن، وقۋ-ادىستەمەلىك جۇمىستارىن تەرەڭ مەڭگەرگەن تاجريبەلى ۇستازداردى ماراپاتتاۋ ءۇشىن بەرىلگەن جەتى ۇسىنىستىڭ بىرەۋ عانا قاناعاتاندىرىلعان.

ەلىمىزدە 140 جىل تاريحى بار مەكتەپتەر ساۋساقپەن سانارلىق. وقۋ مينيستىرلىگىنىڭ پوزيتسياسى تۇسىنىكسىز. ءمينيستردىڭ ءوزى كەلىپ، مەكتەپ ۇجىمىن قۇتتىقتاسا تاعىنان ءتۇسىپ قالاما ەكەن؟

امانجول كۇزەمبايۇلى،

تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور، مەكتەپتىڭ 1964 جىلعى تۇلەگى

Abai.kz