ەسسە

بالا كەزىمدە وسىناۋ  اڭىز قالاعا اڭسارىم اۋىپ، ۇلكەندەردەن:

– الماتى قانداي قالا؟ – دەپ سۇرايتىنمىن.

ال مەن بولسام، ۇلكەندەردەن تەك: «الماتىداي قالا قايدا، سارىارقاداي دالا قايدا!..» دەگەن جۇمباق جاۋاپ الاتىنمىن. ودان ارى قازبالاي سۇراعانىمدا ولاردا ءداپ باسىپ ايتا  الماي: «كەرەمەت دەگەن سوڭ كەرەمەت قوي، وتە  كەرەمەت قالا!»، – دەيتىن.

الماتى ماعان ودان ارمان جۇمباقتانعان سايىن، وعان دەگەن اڭسارىم ءتىپتى دە اۋا تۇسەدى. شىنىمدى ايتسام، ءدال وسىنداي جۇمباقتىڭ جەتەلەۋىندە 20 جاسىمدا  ارمان قالا الماتىعا اقىرى كەلدىم. سول كەلگەننەن باقانداي 4 جىل تۇرىپ قالدىم.

ءبارى ەسىمدە، كەلە سالا دەگبىرىم تاۋسىلىپ دوسىما وسىناۋ قالانىڭ ەلدەن ەرەك، بوگەنايى بولەك، كوشەلەرى مەن كوركەم كورىنسىتەرىن كورسەتۋگە اسىقتىردىم. كەۋدە قاعا سەنىم بىلدىرگەن سەرىگىم ءوز كولىگىمەن الىپ ءجۇردى. الدە ءبىر ءزاۋلىم عيماراتتىڭ الدىنا كەلگەندە كولىگىن توقتاتىپ:

– مىنە، مىناۋ 20 قاباتتىق عيمارات، وسى قالاداعى ەڭ بيىك ءارى بەتكە باسار ساۋلەتتى ءۇي، – دەدى. مىرس ەتىپ كۇلدىم. بەيجىڭدە وسكەن ماعان مىناۋ ارينە، ەشقانداي تاڭسىق ەمەس. مەنىڭ ىزدەگەنىم دە بۇل ەمەس تۇعىن. دوسىما قالاي ايتارىمدى بىلمەدىم،   سىرا نە ىزدەيتىنىمدى وعان ءوزىم دە ايتىپ بەرە  المايتىن ەدىم.

زاۋقىم سوقباعان سول ساتتە، باسىمدى كوتەرگەنىم سول-اق ەكەن، جانارىم جارق ەتە ءتۇستى. وي، تاۋبا، الدىمدا الاتاۋ تۇر! – الاتاۋ، الاتاۋ! – دەپ داۋىسىم جەتكەنشە  ايقايلاپ جىبەرىپپىن. سەرىگىم سەلك ەتىپ شوشىپ قالدى دا، ودان سوڭ تاڭ قالا، ۇدىرەيە، ۇركە قاراپ تۇر.

– ەلدەن ەرەك، بوگەنايى بولەك دەگەنىم ءدال وسى الاتاۋ! – دەدىم مەن. ەندى ونىڭ دەسى قايتتى بىلەم:

– الاتاۋدى الماتىنىڭ قاي جەرىنەن دە كورە بەرەسىڭ، تەك باسىڭدى كوتەرە الساڭ بولعانى، –  دەپ باسىن شايقادى.

ول مەننەن مۇنىڭ نەندەي تاڭ قالارلىعى بارىن سۇراپ  داعدارتتى.

– «كەرەمەت» دەگەن سوڭ كەرەمەت قوي، وتە كەرەمەت! – دەپ ءبىر تالايدان سوڭ زورعا جاۋاپ قايتارا الدىم. كوپ كورىم جازۋشىمىن دەپ ءجۇرىپ مىناداي كارتينا الدىندا ءتىلىم بايلانار دەپ ويلاپ تا كورمەگەن ەدىم.

الەمدەگى كوز سۇرىندىرەر كوركەم كورىنىستەردى جان جادىلار اسەم تەڭەۋلەرمەن ارلەپ حيكىمەتتەندىرىپ اڭىزعا اينالدىرۋعا ابدەن بولادى. ال، ءوز قالپىنداعى ومىردەن تۋعان ساتەردەگى سەزىمدى تەك سول ءومىردىڭ ءوزى عانا ۇعىندىرا الادى. مەن  ۇشىن الماتى – اناۋ اق باستى الاتاۋ. الاتاۋ –  الماتى. بۇل ۇقساستىق – ەكەۋىن دە العاش كورگەندىگىمنەن  بولعان ەلەستىك ۇقساستىق ەمەس. تابيعي تابىسقان ەگىز ۇقساستىق.  يا، تاڭ قالار تاڭسىقتار  تابىلا بەرەر، تاسالارى كوپ مىنا زاماندا ،كەزدەسكەن كەرەمەتتەر كەيدە ەلگە ءمالىم بولىپ كەتكەندىكتەن ەسكەرۋسىز قالىپ جاتادى  ەمەس پە.

ءوزىم تۋىپ وسكەن بەيجىڭنەن الماتىعا كەلگەنىمە مىنەكي 4 جىلدىڭ ءجۇزى بولىپتى. الماتىعا اياق باسقاننان-اق بەكەر كەلمەگەنىمە يمانداي سەنگەنمىن. سويتسەدە، كەيدە ماعان الماتىنىڭ كەرەمەتى الاتاۋمەن عانا شەكتەلمەسە كەرەك دەگەن وي كەلە بەرەدى.  الماتىعا كەلگەندەگى ەڭ ۇلكەن ولجام بالكىم، وسى بولار.

شىنىمدى ايتسام، حانزۋشا جازىلعان الماتى جايلى اسەرلەر جوق پا دەپ ويلايمىن.  بار بولسا دا مەن كورە المادىم. قازاق دوستارىما الماتى جايلى قالام تەربەۋ ويىمدى ايتار بولسام، ولاردىڭ ماعان بۇل قالانىڭ كەرەمەتىن قىتايلىق دوستارعا جەتكىزۋدى تابىستاپ تاقىم قىسارى انىق. ال، ماعان وڭايعا  تۇسە قويار ما ەكەن؟ ويتكەنى، مەنىڭ ءتانتى بولعانىم ولار ايتقان ۇلدە مەن بۇلدە، الەم مەن جالەم دۇنيە ەمەس، قازديعان قاراپايىم تۇلعا، كادىمگى كەلبەتتەر عوي.

تەرەزە تەكشەسىندە وتىرىپ كىتاپ وقىعاندى ۇناتامىن، كوزىم تالعاندا باسىمدى كوتەرسەم الاتاۋ الدىمدا تۇرادى. ءوزىم جالعىزبىن، شارشاپ- شالدىققان، قايعىرىپ-قايمىققان ساتتەردە  سىرلاسىم – الاتاۋ. بيىك عيماراتتار كوز الدىمدى توسپاعانىنا قۇل رازىمىن. ماعان  كەرەگى وسى،  كوزىم قايدا بولسا، كوڭىلىم سوندا عوي، وتە بيىك ۇيلەردىڭ بولماعانى دا جاقسى.

كىتاپ وقىپ دەمالعىم كەلگەندە ەسىك الدىنداعى وزەن بويىنداعى ۇزىن ورىندىققا بارىپ قيالعا باتىپ  وتىرامىن. قاريالار جاعالاۋعا قولدارىنداعى داندەرىن شاشادى، كوگەرشىندەر ۇشىپ كەپ تەرىپ-جەپ جاتادى. العاش بارعاندا مەن «كوگەرشىن» دەگەن قۇس نەتكەن سۇيكىمدى بولادى دەپ قايران قالسام، ولار ماعان قايران قالىسادى. ماعان كوگەرشىن تاڭسىق، ولارعا كوگەرشىنگە قايران قالعان مەن تاڭسىق، وي، دۇنيە-اي، دەسەڭشى!

سابيلەرىن ارباعا سالىپ يتەرىپ كەلە جاتقان كاريالار نەمىرە-جيەندەرىنە كوز الداعى كوركەم دۇنيەنى ايتىپ كەلە جاتادى:

– بۇگىن كۇن قانداي تاماشا ەدى، گۇلدەردىڭ اشىلىپ كەتكەنىن قاراشى.

بالالار كوزدەرىن بادىرايتا، مويىندارىن  سوزا كوز قىدىرتادى. مىناۋ كادىمگى دۇنيە ولارعا كەرەمەت سەزىلەدى.

وزەن بويىنا ەڭ كوپ باراتىندار دا، وزەن بويىندا ۇزاق بولاتىندار دا  ۋادەلەسكەن جاستار. ءبىر جولى، وزەن جاعالاپ اياق جاقتاعى دوسىمدى ىزدەي باردىم. ەكەۋىمىز بىرگە تاماقتاندىق، ارمانسىز اڭگىمە سوقتىق. قايتقان جولدا مەن بارا جاتقاندا  ۇزىن ورىندىقتا وتىرعان الگى عاشىقتاردىڭ سول قالپى ءالى وتىرعانىن كورىپ قايران قالدىم. اڭگىمەنىڭ قىزىعىنا باتىپ كەتكەن، جىگىتتىڭ قاسى-كوزى ويناقاپ، جىمىڭ-جىمىڭ قاعادى. قىز سىقىلىقتاپ نازدانا كۇلەدى، كەيدە ۇيالا تارتىنعان بولادى. ولاردىڭ نە ايتىساتىنىن بىلگىم كەلىپ، ءبىر جولى بايقاتپاي ايالداپ ءبىر تالاي تىڭداپ تا كوردىم. قوس عاشىق كەرەمەت ەشتەڭە ەمەس، جاي اڭگىمە سوعىپ وتىر ەكەن. الايدا، سول جاي اڭگىمە جان تولقىتا ويعا سالدى-اۋ مەنى. ءيا، ايتىپ-ايتپاي نە، كوز تارتار كوركەمدىكتى عانا سۇلۋلىق دەۋ جالاڭدىق ەتەدى. التىننىڭ التىن ەكەنى راس بولسا، كۇندەردىڭ كۇنىندە جارقىراپ شىعا كەلەتىنى شىندىق. ال، التىننان ارداقتى  بولسا دا ەسكەرۋسىز قالىپ ەلەۋسىز ءوتىپ جاتقان نارسەلەر دە از ەمەس. ويتكەنى، ولار نۇر شاشىپ جارقىراپ تۇرمايدى دا.

وسىناۋ كۇندەرى ارمان قالاعا ابدەن قانىق بولىپ ۇلگىردىم. دەگەنمەن العاش كەلگەندەگى اسەرىم بولەك. مۇنداعى ادامداردىڭ امان-سالەمى سول بولەك اسەرلەردىڭ ءبىرى دەگىم كەلەدى. مەن تۋعان ەلدە جول جونەكەي كەزدەسىپ قالعان تانىستار قولدارىن كوتەرىپ تانىستىق بىلدىرەدى دە، كىدىرمەستەن جاي-جايلارىنا جونەلە بەرەدى. ال، مۇنداعىلار  ارنايى توقتاپ، قول بەرىپ امانداسادى. ءتىپتى،  وزارا تانىمايتىندار دا الدىڭا كەلىپ امانداسىپ جاتادى.  اتا-اناڭنىڭ كىم ەكەندىگىن، اۋەلى، اتا-اجەڭنىڭ كىم ەكەندىگىنە دەيىن جامپىلدەپ سۇراپ جاتادى. مۇندايدا مەن كەيدە امانداسىپ تۇرعان ادامنىڭ بۇرىنعى تانىس نەمەسە بەيتانىس ەكەندىگىنە ءجىپ تاعا الماي دال بولامىن.

ءبىزدىڭ بايقاۋىمىزشا مۇنداعىلار جالقاۋلاۋ كورىنەدى، قازاق-راحاتقۇمار حالىق. مۇنداعىلاردان «قولىمنان كەلمەيدى، شامام كەلمەيدى» دەگەندى ەستي المايسىڭ. كەي دوستارىڭ كەۋدە قاعىپ سونشا كوپىرتىپ  وزىن كوككە كوتەرە ماقتانعانىمەن، شىندىعىندا جاعدايى شامالى عانا بولىپ شىعادى.

ەسىمنەن كەتپەستەي ءبىر تاماشا مۋزىكا ساۋىق كەشتە بولعانىم بار. سونداي  كەرەمەت ساۋلەتتى مۋزىكا زالدا  تەك بالالار عانا كونتسەرت ورىندادى. مۇندا مىناداي ءبىر داعدى بار: بالالار كىشكەنتاي  بولعانىنا قاراماستان ۇلكەندەر سەكىلدى بوي تۇزەپ كاستيۋم-شالبار كيەدى. مىنەكي، ساحانادا ءبىر بالا ءيىلىپ ىززەت ءبىلدىرىپ تۇر، كوزى وتتاي جايناپ، اسقاق جىگەر بايقاتىپ جالىن شاشا قارايدى. بالانىڭ كونتسەرتى ەرەسەن تارتىمدى بولاتىن شىعار دەپ ويلاپپىن. ال، ول تەك قانا اۋىز گارمونمەن «قۋانىش ءۋاليسىن» وتە قاراپايىم ورىندادى. ءوزىمنىڭ دە ءدال وسىنداي بالا كەزىمدە قول گارمون ەمتيحانىنا قاتناسقانىم ەسىمە ورالا كەتتى. مەن سول كەزدە «كوكەك ۋاليس كۇيى» سەكىلدى كۇردەلى كۇيلەردى ورىنداي الاتىنمىن. مۋزىكا دارەجەلىك ەمتيحانعا ونەر كورسەتكەندە ەكى پەرنەنى قاتا باسقاندىعىم ءۇشىن باعالاۋشى مەنى توقتاتىپ تاستادى. باعالاۋشىعا تاعى دا بىرەر مينۋت ۋاقىت بەرۋىن جالىنا وتىنسەم دە «باسقالاردىڭ ۋاقىتىن الما» دەگەن جاۋاپپەن تويتارىلدىم.

مۇندا قانداي عاجايىپتى كورىپ تۇرعانىمدى ايتايىن با؟ قازاقستاندىق كىشكەنتاي دوس كوپ ساندى قىتاي وقۋشىلارىنىڭ ءوزى مۋزىكا ساباعىندا ورىنداي الاتىن جاي تاپسىرمانى جاي عانا ورىندادى. بۇكىل زالداعىلار وعان تەگىس قوشامەت كورسەتتى. كورەرمەندەر بالانىڭ بولماشى ناتيجەسىنە قاباعات قۋانىش ءبىلدىرىپ، دۋ قولشاپالاق سوعۋدا. قارا تەر باسقان كىشكەنتاي بالا دا كورەرمەندەرگە ءيىلىپ ىززەت كورسەتىپ جاتىر. وسى ساتتە بالاقاي ءوزىن ۇلى مۋزىكاندتارداي سەزىنىپ، ورىنداعان كونتسەرتىنەن سەنىم الىپ تۇر. مۋزىكا ونى سارقىلماس ءلاززات-شاتتىققا بولەگەندەي ەدى.

بۇدان بۇرىن مەن قازاق وزدەرىن كەلسە-كەلمەس كەرەمەت كورسەتۋىنەن نە تابار دەپ ويلايتىنمىن. وسى كورگەنىمدى دوسىما ايتقانىمدا ول:

– بالكىم، قىتايداعىداي ۇيرەنگەن بالالاردان ۇلى مۋزىكاندتار شىعاتىن شىعار، – دەدى.

ءلام-مەم دەمەي ويلانىپ قالدىم. بۇل كەسىمنىڭ دۇرىس-قاتەلىگى جايىندا ەمەس، بىزگە ونداي كەرەمەت مۋزيكاندتىڭ ءسىرا قانداي قاجەتى بارلىعىنىڭ بايىبىنا بارا الماي ويلاندىم.

ال، مىناۋ قالا ءومىردىڭ ارپالىس مايدانىنان باسقاشالىعىن ۇقتىرىپ تۇرعانداي. ومىردە جەڭگەندەردىڭ بارلىعى جەڭىس شاتتىعىنا بولەنە بەرمەيدى، شەرتىپ شىعىپ شەمپيون بولۋ،  ەڭ ءبىرىنشى بولۋ عانا عانيبەت بولسا، وندا جاراتۋشى ميلليونداپ تىرشىلىك يەلەلەرىن جاراتىپ نە قىلادى؟ جالعىز ءوزى جاپپار يە بولىپ جۇرە بەرسە بولماس پا ەدى.

جىبەك جولى كوشەسىندە كەلەمىن. كوشە بويى جامىراعان جايمالار ەمەس، قايتا ونىڭ ەسەسىنە ايگىلى سۋرەتشىلەر مەن ولاردىڭ تۋىندىلارى كوزگە ۇرىلادى. سۋرەتشىلەر وزدەرىنىڭ بىرەگەي تۋىندىلارىن وسى كوشەگە الىپ كەلەدى، ارينە، ولاردىڭ ءبارى ءمىنسىز تۋىندىلار دا ەمەس-ءتى. كەيبىرەۋلەرىنىڭ سىزعان سۋرەتى نەشە ون مىڭ يۋانعا ساتىلاتىنىن، ەڭ ارزان دەگەنىنىڭ ءوزى 200 يۋانعا ساتىلعانىن كوزىممەن كوردىم. الدە ءبىر سۋرەتشى ماعان:

– مەن اسەمونەر فاكۋلتەتىنىڭ ستۋدەنتى عانامىن، سۋرەتىم جاقسى ەمەس، وسىنشالىق اقشاعا عانا جارايدى، كەيىن جاقسارتاتىن بولارمىن، – دەگەنى بار.

كوكبازاردان وتكەندەر ءوز قالاۋىنا، شاماسىنا قاراي سۋرەت ساتىپ الادى. بارىنەن كەرەگى سۋرەتتىڭ ءوزى ەمەس، بالكىم، ءمىنسىز دەپ ساناعان سۋرەت تۋىندى شىعا الۋىندا بولسا كەرەك. ناعىز قىلقالام شەبەرلەرى ودان ونداي-مۇنداي ءمىن دە تابار، مەيلى تاپسا تابا بەرسىن. مەيلى ەگەي سۋرەتشى بولسىن، الدە ادەتتەگى اۋەسقوي سۋرەتشى بولسىن، ايتەۋ ءبارىنىڭ سۋرتتەرىن كوتەرىپ كوشەدە كەزىپ جۇرگەنى ماعان ۇنايدى.

مۇنداعىلاردا مىنە وسىنداي مىنەز، بەينە قازاق ساحاراسىنداي كەڭ دارقان، بۇرما-بۇكپەسى جوق دارقان مىنەز بار. بۇل مىنەز ماعان اينا قاتەسى جوق اۋىل ءيىسىن اڭقىتىپ، دالالىقتاردىڭ دارقاندىعىن اڭعارتادى.

وسىنداي ۇساق-تۇيەك ىستەردى ايتسام، ءوزىن كورسەتكەندىك سانالاما دەپ دوسىما ايتۋدان جاسقانعانىم بار. كەيىن، زەر سالا ويلاپ كورسەم قۇشتارلىق تا نە كىنا بار؟ الماتى تەك وسىلارىمەن عانا بوگەنايى بولەك كەرەمەت بولىپ تۇرعان جوق، قايتا ءوز قالپى وسىلاي دا وسىلاي.

الماتىنىڭ ءاربىر كوشەسىنىڭ اتى ونەرپازدار مەن ۇلى ادامداردىڭ اتىمەن قويىلعان. جول بويىنداعى گۇل باقشالاردىڭ ورتاسىندا سول الىپتاردىڭ ەسكەرتكىشتەرى ەڭسە كوتەرىپ تۇرادى. قالايشا ەكەن، ايتەۋ ولاردى كورگەن سايىن جانىم جاي تاۋىپ سەرگىپ قالامىن. قۋانىپ نە مۇڭايىپ جۇرگەن ساتتەرىمدە  سولاردىڭ قاسىنان وتسەم، ولار دا ءماز بولا قۋانىپ، جەزدەي جاسىپ قايعىرعان بولار-اۋ دەگەن وي تۇسەدى.

اباي كوشەسىندە مۇحتار اۋەزوۆتىڭ ءمۇسىنى بار. قازاقتىڭ وسى ۇلى جازۋشىسىنىڭ «اباي جولى» رومانى قازاقتىڭ ەڭ ۇلى شىعارمالارى سانالۋدا. مەن قار جاۋعان كۇندەرى وسى ۇلى ادامنىڭ ەسكەركىشىنە بارۋدى ۇناتامىن. ونىڭ ويعا باتقان نار تۇلعاسىنىڭ تەڭ جارىمى قارعا كومىلىپ تۇرادى، ماعان سوندا دا ايباتتى دا مەيىربان تۇلعا الدە نەنى كۇتىپ تۇرعانداي سەزىلەدى.

قازاق حالقى اقىن-جازۋشىنى باسىنا حان كوتەرە ارداقتايتىن حالىق. تەلەۆيزوردا قوعامدىق ماسەلەلەردى سوعىپ جاتاتىندار  قايداعى ءبىر قوعام قايراتكەرلەر ەمەس، قايتا اق باستى، اق شاشتى اقىن-جازۋشىلار بولىپ كەلەدى. ولار سىزگە  ماسەلەنىڭ تۋىلۋ سەبەپتەرىن بارماقپەن ساناپ كورسەتىپ بەرمەسە دە، ورامدى سوزدەرىمەن، وتتى ويلارىمەن جاستاردى باۋراي الادى، ءارى ءوزى تەرىس دەپ ساناعان ىسكە عازابى قايناپ كەگىن بۇركەدى.

مۇندا ەڭ قىسقاسى تاحسي جۇرگىزۋشىسى دە ءبىرتالاي قازاق اقىنداردىڭ ولەڭدەرىن جاتقا ايتىپ بەرە الادى. جول بويى سەنىمەن ولەڭ جولدارىنىڭ كەرەمەت قيسىنىن شالقي سويلەپ شابىتتانا سارالايدى. الماتى – ادەبيەت باقشاسى سەكىلدەنەدى.

كىشكەنتاي بالالاردىڭ كوشەدە دومبىرا كوتەرىپ كەتىپ بارا جاتقانى ۇنەمى كوزگە شالدىعادى. الماتىدا اقىسىز دومبىرا ۇيرەتەتىن ۇستازدار كوپتەپ كەزدەسەدى. ادامدار وزدەرىنىڭ وسىناۋ ءتول تۋما مادەنيەتىن ونەر اتالاۋىنىڭ بارىنەن ارتىق اسپەتتەپ ارداقتايدى. تاياۋدا قالا ورتالىعىنداعى الاڭدا «دومبىرا ايتىسى» دەيتىن ونەر ءتۇرى جارىققا شىقتى: جاستار دومبىرا اسپاپتارىن كوتەرىپ الاڭعا جينالىپ دومبىرا شەرتىپ، كۇي تارتىپ، ونەر جارىستىرادى. مۇنى «كۇي ايتىس»، «دومبىرا ايتىس» دەپ اتايدى. ارلى-بەرلى ءوتىپ بارا جاتقاندار  نەمەسە  دومبىرا داۋىسىن ەستىگەندەر توقتاي قالىپ، توپتاسىپ، ولاردىڭ ونەرلەرىن كورىپ بارەكەلدى ايتىسادى.

دومبىرادا تەك ەكى ىشەك قانا بولادى. وندا باسقا مۋزىكا اسپاپتارىنداي كوپ ىشەك بولماعانىمەن، ءار قانداي كۇردەلى مۋزىكالاردى ورىنداۋعا ابدەن بولادى. مەن دومبىرانى ۇناتامىن، قۇلاقتان كىرىپ بويعا تاراعان دومبىرا داۋىسىنا بالقىپ وتىرىپ، ءوزىمدى بەينە ارعىماققا ءمىنىپ بايتاق دالادا سامعاپ بارا جاتقانداي سەزىنەمىن.

قازاقتا «قازاق – قازاق ەمەس، دومبىرا – قازاق» دەگەن  تامسىل بار، بۇل ءتامسىل قازاقتى قازاق ەتكەن دومبىرا دەگەن ماعانانى بىلدىرەدى. حانزۋ دوستارىم مۇنىڭ بايىبىنا بارا المايدى، مەننەن قاراپايىم اعاشتان جاسالعان بۇل مۋزىكا اسپابى قالايشا ەت پەن سۇيەكتەن جارالعان ادامزات پەندەسى بولعان قازاقتاردان دا  ناق قازاقى قازاق دەلىنەتىندىگىن، مىناۋ الماتى قالاسىنىڭ، قازاقتىڭ دومبىراعا  مۇنشاما قۇشتارلىعىنىڭ قايدان، قالاي باستالعاندىعىن سۇرايدى.

قازاق سايىن ساحارادا جاسايدى. الايدا، مۇنداي ءومىر سابىلعان ساياحاتشىلار كورگەندەي  كۇنى-بويى  جاسىل جايلاۋدا تۇلپار ءمىنىپ قۇيعىتىپ قانا جۇرەتىندەي رومانتيك حيالي ومىردەن وزگەشە ءوز مانەرىندە بولادى.  تاۋداعى ءومىرىڭ ىزىڭسىز تىنىش ءومىر، تىنىش بولعاندا كەيدە ءتىپتى تابيعاتپەن تابىسىپ، ءسىڭىپ كەتكەندەي بولادى. جالعىزدىققا جاناشىر، سىرىڭدى سىبىرلاسار پەندە قايدا؟ كيىز ءۇي اسپانداعى جۇلدىزدار سەكىلدى جايلاۋدىڭ بۇرىش-بۇرىشىندا ايدالادا اندىزداپ كورىنەدى. قازاقتىڭ سىرلاسۋ دەگەن ءسوزى مىنە، وسىنداي وڭاشالىقتان ورازا اشىپ ىشتەگى اڭگىمەلەردى اقتارىسۋ تىلەگىن مەڭزەيدى.

بۇلاعى سىڭعىرلاپ، تەرەگى سىبدىرلاعان قالا تۇرمىسىنداعى بىزدەردە قانشالىق سىرلاستار بار؟ قىزمەتتەن باس المايمىز، ماحاببات مۇڭىنا باتاتىن كۇندەرىمىز بولادى. ەلدەن ەرەك بولعىمىز كەلەدى، بەلگىلى ماننەن ايتقاندا، تىرلىكتىڭ قۇلىمىز. ال، سىرلاسقان سىرلاستارىمىز اينالىپ كەلگەندە وسىنداي تىرلىككە بىرگە جەگىلگەندەر بولىپ تابىلامىز. ەندەشە، ىڭ-دىڭسىز تاۋ قويناۋىندا شى؟ وندا تىرلىك قالاي، بەينەلەنىپ، قالاي بىلىنەر؟ تەك، مۋزىكا،  قوس ىشەكتەن بەبەۋلەي سارناعان دومبىرا داۋىسى عانا جىم-جىرت سايىن ساحاراداعى  تىرلىك ءۇنىن، ءتىرى پەندەلەر مۇڭىن كورسەتىپ، ءبىلدىرىپ تۇرادى.

قازاق ءۇشىن، مۋزىكا – كوڭىل كوتەرۋ، ساۋىق ءۇشىن عانا ەمەس، جالاڭ ونەر دە ەمەس، ءدال سونداي تىرلىك ءۇنى ىسپەتتى. ايتالىق، بۇل دۇنيەدە قازاق دەگەن حالىق جاساعان با دەلىك، ارينە، جاساعان. بەلگى بار ما؟ ارينە، بار، ول – مۋزىكا، ول – دومبىرا.

الۋان قالانىڭ الۋان ءارى بار، ءنارى بار. ۇلكەن قالادا وسكەن بالالار ەسەپشىل، ەرتەڭىن ەسەپتەپ، كەلەشەگىن كەستەلەگىش كەلەدى. كەيدە وسىنداي ەسەپتەن ەسەڭگىرەپ، داعدارىپ تىعىرىققا تىرەلەتىن كەزدەرى بولادى. مەن كەيدە مۇنداعى دوستارىما مۇڭ شاعىنعانىمدا ولار:

– ويبوي، تۇنجىراپ تۇڭىلەتىن نەسى بار، – دەيدى كوبىنەسە.

– مىنا ماسەلەدەن قالاي قۇتىلامىن؟ – دەيمىن مەن تىزالاقتاپ.

– كوڭىلىڭ جايسىز بولسا، ءجۇر، بيگە بارايىق، – دەيدى ولار.

– نەمەنە، بيلەسەك بولعانى، اۋرەدەن ارىلىپ، مۇڭىمىز شەشىلىپ كەتە مە؟ –دەيمىن مەن قىزاراقتاپ.

دوستارىم ءبىر-بىرلەرىنە باعجيا قاراسىپ الادى دا، ونان سوڭ ماعان:

– ارينە، سولاي، – دەپ جاۋاپ بەرەدى اقىلداسىپ العانداي.

الماتى  دالا ەمەس، قالا بولعانىمەن، وندا كوك كىلەم، كوك جاساڭ جايلاۋ بولماعانىمەن، ونىڭ سىرى مەن قىرى تۋرالى اڭگىمە ارقاۋى مىناۋ قازديعان عيماراتتاران، وسىناۋ بينالاردىڭ ءبىرىنشى كىرپىشىنەن باستالماۋ ءتيىس. الماتىنىڭ ارياسى جاسىل جايلاۋ، سايىن ساحارادان، سول ساحارادا  سارعايىپ كۇي تارتقان ابىز اتادان باستالۋ ءتيىس.

كىشكەنتاي قالادا وسكەندىگىمنەن بولار، سوندىقتان، دالا داستۇرىنە، ساحارا مادەنيەتىنىڭ مايەگىنە قۇشتار بولىپپىن.

الماتى دەسە، بوگدە ۇلتتاردىڭ ەسىنە الدىمەن قازاق  ورالا كەتەدى. ولارعا قازاق دەسە، ۇنەمى ساحارالىقتار، كۇن بويى اتتىڭ ۇستىنەن تۇسپەيتىن تۇلكى تىماقتى قازاقتار عانا ەلەستەۋى، قازاق اتقا مىنسە  عانا قازاق  بولىپ سەزىلۋى مۇمكىن. ال، الماتىعا اياق باسقاندا عانا ءار الۋان ايگىلى ماركالى اۆتوموبىلدەردىڭ مۇندا سانگە تابىلاتىنىن، ءاربىر ۇيدە كەمىندە بىردەن ارتىق اۆتوكولىك بولاتىنىن ءوز كوزدەرىمەن كورەدى. مۇنداعى قۇرىلىستار كوبىنەسە حح عاسىردىڭ 60-70-جىلدارىنداعى بۇرىنعى كەڭەس وداعى كەزىندە سالىنعان ۇيلەر بولىپ كەلەدى. تۇرعىن ۇيلەردىڭ ەڭ بيىگى ءتورت قاباتتان اسپايدى، ءىپ-رەتتى، قاز-قاتار ءتىزىلىپ، اينالاسى جاسىل جامىلعى بۇركەنىپ كوز تارتىپ تۇرادى. بەيجىڭدە مۇنداي بايىرعى بينالار كوپ تابىلا بەرمەيتىن بولعالى قاشان؟ ماعان سول بينالارداعى قابىرشاقتانعان تامدار مەن ونداعى جىلدار ايعىزداعان ايعاقتار سىر شەرتىپ، باۋراپ تۇرعانداي سەزىلەدى. ال، مەنىڭ دوستارىم بۇلاي ەمەس، ولارعا مىنا تامدار ءتىلسىم ەمەس، قايتا مەن ءتىلسىم سەزىنەتىن سەكىلدىمىن.

الماتىدا باس قوسۋلاردان تاماقتانعاندا ەلدىڭ ءبارى باززا (پيسسا) دەلىنەتىن باتىسشا تاماق جەيدى، شانىشقى ىستەتەدى. الماتىلىقتار دا قىتايلىقتارعا ۇقساس ەۋروپانىڭ ايگىلى ماركالى كيىمدەرىنە قىزىعادى.

الماتىعا العاش كەلگەندە ءسال جابىرقاپ ءجۇردىم، قالانىڭ  اتى قالا عوي، قالالار الەميلەنۋدىڭ ارقاسىندا بىرتىندەپ ۇقساستانىپ كەلەدى. كەيدە ماعان بۇل قالا دا بولەك بوگەنايىنان بىرتىندەپ ايرىلىپ قالار ما دەگەن ۇرەي كەلەدى.

دوستارىما تاۋعا شىعۋدى ۇنەمى وتىنەمىن. ولار كىدىرىپ قالادى دا:

– ويبوي، تاۋ قاشىپ كەتپەيدى عوي، بۇگىن كەشتە نە بيگە بارايىق، نە كينو كورمەيمىز بە، – دەيدى ۇنەمى. كەشكى ساۋىقحانالارعا ادەتتە كوپ زاۋقىم جوق، وعان باسپايمىن، كوڭىلىم كونشىمەسە دە كەيدە ولارمەن بىرگە كينوعا  بارامىن.

وزىمە تاۋ ەڭ ۇنايدى، كەيدە قازاققا قارا كورسەتىپ تۇرعان اناۋ الاتاۋ  كۇندەردىڭ كۇنىندە عايىپ بولىپ كەتەر مە دەپ قورقامىن. بالكىم، مۇنىم ارتىق الاڭداۋ شىعار. زەر سالىپ كورسەم، مۇنداعىلارعا تابىلماس اسىلداردىڭ ءبارى ادەتتەگى عانا سەزىلەدى، مۇمكىن مۇنداي اسىلدار بۇلاردا كوپ بولعاندىقتان وسىلاي سەزىلەتىن دە شىعار.

الماتىدا وڭاتى كەلىپ ءبىر تويعا قاتناسىپ قالعانىم بار.

جۇبايلار كاديلاك ماركالى كولىكپەن كەلدى، ات شاپتىرىمداي ساۋلەتتى زالدا تەگىس باتىس ۇلگىسىندە توي كيىم كيگەن تويشىلار. ەگەر مىناۋ تويشىلاردىڭ بەت الپەتتەرىن ەسەپكە الماعاندا، مىنا تويدى باسقا ءار قانداي ۇلتتىڭ تويى دەۋگە بولاتىنداي، سوندا دا  توي بارىسىندا ەستەن كەتپەس ەرەكشە ساتتەرگە كۋا بولدىم.

تويدا بەتاشار بولدى، كەلىننىڭ بەتتىن دومبىرامەن اشتى. بەت اشۋشى دومبىرا تارتىپ، اندەتىپ، كەلىنگە ۇزاتىلعان جەرگە بارعاندا ۇلكەندەردى قۇرمەتتەپ، جاستاردى ايالايتىن جاقسى بولۋدى وسيەتتەپ ايتىپ بولعان سوڭ، دومبىرانىڭ شاناعىمەن ورامالدى كوتەرىپ، كەلىننىڭ بەتىن اشتى.

كوڭىلدى مۋزىكا باستالدى، شاشتارى اعارايىن دەپ قالعان  الدە ءبىر اقساقال ماساڭداۋ كورىنەدى بىلەم. مايداندا مۋزىكا اۋەننەن ءدويدالا  بولسا دا وتە كوڭىلدى، ءماز بولىپ،  بىلعالاقتاپ بيلەگەن بولىپ ءجۇر. ەلدىڭ ءبارى ءماز مايرام، تويدا  وزارا تانىسىپ، ءبىلىسىپ جاتىر. الگى اقساقال بيلەگىسى كەلمەگەندەردى بيگە زورلاپ ءجۇر، «بۇگىنگى مىناداي قۋانىشتا بيلەمەسەك بولمايدى» دەپ قويادى ولارعا.

ءتورت-بەس جاستارداعى كىشكەنتاي بالالار دا كوپتىڭ اراسىندا سەكەكتەپ جۇگىرىپ ءجۇر. ولار تويدىڭ نە ەكەنىن ناقتاپ بىلە بەرمەسە دە، تەك ايتەۋىر قۋانىشتى ءسات ەكەنىن سەزەدى دە. بالالارىنا الاڭداعان اتا-انا جوق مۇندا، انەكي، جەتى-سەگىز جاستارداعى قىز بالالار وزدەرىنىڭ كىشكەنتاي ىنىلەرى مەن سىڭلىلەرىنە قارايلاسۋدا. تالايلاعان قازاقتىڭ بۇدان كەيىنگى ومىرىندەگى  دوستىقتارى وسىنداي تويلارداعى ورتاق دۋمانداتقان بالالاردان باستالىپ جاتادى. اتالار دوستىعى بالادان باستالعان دەگەن وسى ەكەن.

قازاق توي تومالاققا ەرەكشە ءمان بەرەدى عوي، مىنەكي، مىناۋ تويدا قىزىڭقىراپ قالعان كەيبىر اعالار ماعان اقىلدارىن ايتىپ جاتىر. شىنىن ايتقاندا ولاردىڭ اقىلدارىنىڭ استارى دا كورىنىپ تۇر، توق ەتەرى وسىناۋ تويلاردىڭ ءمان-ماعاناسى جايىندا ورىستەپ جاتىر. مىنەكي، ماناعى بۇلعالاقتاپ بيلەپ جۇرگەن اقساقال قاسىما كەلىپ وتىرىپ قۇلاعىما قۇيىپ جاتىر:

– مىنا توي توي بولىپپا، – دەيدى ول-ءبىزدىڭ قازاق بۇرىن وتىز ويىن، قىرىق تويىن وتكىزەتىن...

مەن ودان توي جاساعان ادامدارمەن قانداي جاقىندىعى بارلىعىن سۇرعانىمدا، ول ءوزىنىڭ تويى بولعان قىزدىڭ اكەسىنىڭ سىنىپتاس ەكەندىگىن، كەزىندە باتىس قازاقستاندا وقىعاندا ونىمەن سىنىپتاس بولعاندىعىن، 20 نەشە جىلدان كەيىن ەندى كەزىگىپ وتىرعاندىعىن ايتتى. ايتىپ بولعاسىن ورنىنان تۇرىپ ميىعىنان مىرس ەتىپ ءبىر كۇلۇپ الدى دا، يىعىمنان قاعا:

– جىگىتىم جارايدى ەكەنسىڭ، ايتار جوق، جارايسىڭ، – دەدى.

سالدەن سوڭ بۇل اقساقال دۋىلداعان مۋزىكاعا قۇلاق سالا وتىرىپ، وتىرعان ورىندىعىندا قالعىپ كەتتى. ءسۇت ءپىسىرىم بولماي جاتىپ قايتا ويانىپ الدى، سوسىن تاعى دا بيلەگەندەردىڭ اراسىنا كىرىپ كەتتى. قازىرگى زامان ۇلگىسىندە  جاڭاشا وتسە دە مىنا تويدان ماعان قازاق ءيىسى اڭقىپ تۇرعانداي سەزىلدى. شەتەل بۇيىمدارىنىڭ ۇستىنە ۇلتتىق ورنەك ءتۇسىرىپ الىپ، ۇلتتىق مادەنيەتىمىز دەۋدەن مارقادام تۇسپەيتىنى ماعان ءمالىم. ويتكەنى، «قازاقى» دەگەن ءسوزدىڭ ءوزى  ادام شوعىرىنىڭ اتاۋى عانا ەمەس، قايتا ول ءبىرتۇرلى قۇن كوزقاراس، ءبىرتۇرلى مۇمكىندىك ەسەپتەلەدى. قازاق مەنىڭ بىلۋىمدە ءبىر-بىرىنە ەشقانداي بۇكپەسىز، قالتقىسىز  ادال حالىق، كەڭ دالا سەكىلدى كەڭ پەيىل، جەر بەتىندەگى ارامدىقتاردان اۋلاق، تازا اسپان الەمىندە ەمىن-ەركىن سامعاپ جۇرگەن بۇركىت سەكىلدى قىران تىرلىك كەشىرىپ جاتقان حالىق. مىنەكي مىنا تويدىڭ وزىندە مىنەز- قۇلقى، ءبىلىم-مادەنيەتى ءبىر-بىرىنە ۇقسامايتىن الۋان ادامدار ءار جايدان  الماتىعا كەلىپ باس قوسىپ، شۇيىركەلەسىپ-شۇڭكىلدەسىپ، ۇيىرلەسىپ جان تارتىپ، باۋىر باسىپ جاتپايما.

بالا كۇنىمنەن بەيجىڭدە تۋىپ وسكەندىكتەن قازاقشام  تىم ءماز ەمەس-ءتى. الايدا، مىنالارمەن ۇقساپ كەتەتىن ءبىر ورتاقتىعىمىزدى ەتقۇمار حالىق ەكەندىگىمدى وزگەرتپەپپىن. «ەت دەگەندە بەت بارما» دەيدى  بۇل قازاق. الدىعا ەت كەلگەندە الماتىلىق بولايىق، الدە باسقا جەرلىك، باسقا ەلدىك بولايىق، ايتەۋ قانىمىز قازاق ەكەنى راس بولسا بولعانى، جاۋشا جاپىرىپ سالامىز. ءبىزدىڭ قازاق وزدەرىن ەت حورەكتىلەردىڭ ىشىندە ەكىنشى ورىندا تۇرامىز دەيدى. بىرىنشىسىنە ارينە، قاسقىردى قويىپ وتىر عوي. مىنا تويدا دا  ەت جەلىنىپ بولعاننان كەيىن ەندى بىرەۋلەر مىنەكي شاراپقا باس قويىپ، بىردەمدە قىزارا ءبورتىپ، شالقىپ شىعا كەلدى...

ءيا، الماتى تەك قالا سيپاتىنداعى  الماتى عانا ەمەس، دالا سيپاتىنداعى قازاقتىڭ الماتىسى.  ادامى قۇجىناپ تۇرماعاندىعىنان بەيجىڭ سەكىلدى ءىرى قالالارشا قازانداي قايناپ تۇرماسا دا، ونداعى ءاربىر كارتينالار  ومىر لوگيكاسىمەن ءوبىسىپ جاتادى. الماتى ارمان قالا دەلىنەتىنى ارينە، سودان. سولاي بولۋعا دا ابدەن قاقىلى. الماتى اسقاق ارمان، مۇقالماس مۇرات بەسىگى. بەسىكتە تەربەتەتىندەر دە، تەربەلەتىندەر دە سول قازاقتار. الماتى اسەمپاز قازاقتاردىڭ   الەم ديدارىنا  ار بولىپ قوسىلعان  اسەم كەستەسى.

الماتىدا اعايىندارىم بارشىلىق. جەر استى وتكەگىندە ءان ايتىپ اقشا تاباتىن الدە بىرەرۋ سول دوستارىمنىڭ ىشىندە قارتامىس بولسا دا، كونەكوز دوسىم بولىپ كەتكەن ەدى. مەن ۋنيۆەرسيتەتكە باراتىن جولدا  جەر استى وتكەگىنەن ارى-بەرى ءتورت رەت وتەمىن، ول دوسىم دا ءتورت جىل ءان سالىپ  اقشا  تابۋمەن بولدى. ول دومبىرا تارتىپ جان جۇيكەنى بوساتا ءان سالعاندا مەن: قاي جىرعاعاننان وسىلاي ىستەپ ءتۇر عوي دەيسىڭ، باياعى قول قىسقالىقتان مىناۋ قارا كولەڭكە، سۋىق جەر استى وتكەكتە سايراپ تۇر عوي بايقۇس دەپ ويعا كەتەمىن. الايدا، قول قىسقالىقتان دەيىن دەسەڭ، وعان دا يلانباستاي، عاجابى – ونىڭ ارلى-بەرلى وتكەندەردىڭ اقشا بەرگەن بەرمەگەنىمەن مۇلدە قاقىسى جوق، تەك وزىمەن ءوزى بولىپ ءان سالا بەرەدى، ءان سالا بەرەدى... ونىڭ مىناۋ تىرلىگى دە الماتى ارياسىنىڭ ءبىر ەپيزوتى تارىزدەنەدى.

الماتى دا نە ىستەيتىندىگىڭنىڭ قانشا جاسقا كەلگەنىڭمەن ەش قاتىسى بولمايدى. اقساقال توقتاي قالعان ارەدىكتە مەن وعان مايدا اقشا بەردىم، اۋەلى وعان ىززەتپەن سالەم بەرىپ امانداستىم. ونان سوڭ اقشانى الدىنا جايىپ قويعان دورباعا  تاستادىم. ول ەشتەڭە ايتپادى، ءسىرا، سوزگە ساراڭ بولسا كەرەك. ايتەۋىر بىرنەشە كۇيدى قايتا-قايتا قايتالاپ تارتا بەرەدى، تارتا بەرەدى. ءتورت  جىل تارتتى، ءتورت جىل تىڭدادىم. ءتورت جىلدا ءوزى دە دارداي قارتايىپ قالعان ىسپەتتەنەدى. بالكىم، بۇل قارتىڭ دا كەزىندە  قونىشىنان باسىپ داۋرەندەگەن دە بولار، دەگەنمەن  ادام تاعدىرى دا اققان وزەن سەكىلدى، تاسىپ-تولقىپ بارىپ اقىرى ارناسىنا تۇسەتىنى بولادى عوي. ءار  رەت كەزدەسىپ قاسىنان وتكەندە باس يزەسىپ قالامىز. بۇل ءبىزدىڭ داعدىمىزعا اينالىپ قالدى. مەن بۇل ارادا تەك باس يزەۋدى عانا  اۋىزعا الا الامىن، ءتورت جىلدان بەرگى تانىستىعىمىز بار بولعانى وسى. مۇندا ەشقانداي ۇندەستىك تە، تىلدەستىك تە جوق، تەك وسى جەرى وكىنتەدى مەنى.

جان دوستارىڭمەن بىرگە تۋىلعان كۇن وتكىزۋدىڭ ءوزى ەستەن كەتپەس عانيبەت ەكەن. مۇنداعى قىزدار تۋىلعان كۇندى وتكىزۋدى ەرەكشە اتۋەرلەيدى، باسقالاردى تاڭقالدىرۋعا باستارىن قاتىرىپ ابىگەرلىككە تۇسەدى. كەيدە ماعان مۇنداي تۋىلعان كۇن وتكىزۋ اۋرە سياقتى سەزىلەدى. جاتاقتاسىم تۋىلعان كۇن وتكىزەردە سونداي بولدى. قىزدار ونى امالداپ الداپ سىرتقا شىعارىپ جىبەردى دە، ودان سوڭ وزدەرى ابىگەرلىككە ءتۇسىپ  دايىندىققا كىرىستى. ولاردىڭ مۇنىسىنا  كۇلگىم كەلىپ مەن قايرانمىن. بىلاي ىستەۋدىڭ نەندەي ءمان-ماعاناسى بارلىعى ماعان ءمالىمسىز، بۇل جونىندە قىزداردان سۇراپ تا كوردىم، ولار: – اناۋ كەلەيىن دەپ قالدى، سەن نەعىپ ءالى ماندىراپ تۇرسىڭ، – دەپ وزىمە جەكىدى.

ماعان مىنا قىزداردىڭ ءبارى اقماق سەكىلدەنىپ كورىنىپ كەتتى، ال، ولار ابىڭ -كۇبىڭ، ابىر-سابىر، دايىندالىپ جاتىر.

– ويباي، كەلىپ قالدى، باسپالداققا شىعىپ كەلەدى، بالاۋىز شامدى جاعىڭدار، تەز بولىڭدار، – دەپ ايقاي سالدى بىرەۋى. قىزدار ءبىر توپ تورعايدىڭ بالاپانىنداي شىر-پىرعا ءتۇستى. مەن  اسىعىپ-ابدىراپ ءجۇرىپ ەڭ سوڭعى بالاۋىز شامدى تامىزىپ بولدىم. ءبارىمىز وتە ىجداعاتتى بەينەدە بالكۇلشەنى ەسىككە تامان اپاردىق، جاتاقتاسىم ەسىكتى اشىپ كىرىپ كەلدى دە، مىنا ورنالاستىرۋلاردى كورىپ اڭىرىپ، بىرتالايعا دەيىن نە بولىپ جاتقانىن بىلە الماي تۇرىپ قالدى. بۇعان قىزدار دارداي رەنجىپ قالدى بىلەم:

– وسىنشاما اۋرەلەنىپ دايىنداساق تا، ءتىپتى ءبىر اۋىز جىلى ءسوزىڭ جوق پا ءوزىڭنىڭ؟ – دەپ جابىسا كەتتى.

– ءيا، ءيا، وتە تاماشا ەكەن، وتە تاماشا ەكەن! – دەپ مىڭگىرلەدى جىگىتىم.

وسىدان سوڭ، ءبارىمىز بالكۇلشەگە باس قويدىق. تۋىلعان كۇن وتكىزىپ قۇدايدان عۇمىر تىلەگەن جاتاقتاسىم:

– تۋىلعان كۇن دەيتىن نە تۇر، وسىنشاما اۋرە بولعاندارىڭ نە؟ –دەدى. ونىڭ اۋىزدا بىلاي دەگەنىمەن كوكەيىندە قۋانىپ تۇرعانىن ماعان ءمالىم. شىنىمدى ايتسام، باعانا بالكۇلشەنى ەسىككە جاقىنداتىپ ونىڭ كەلۋىن كۇتكەن سول ساتتە عانا  ماعان مۇنىڭ بولەك ءمانى بارداي سەزىلدى: قىزداردىڭ سونداي سابىرلى دا ىجداعاتتى جۇزدەرىنەن ءبىزدىڭ كۇتىپ تۇرعانىمىز – تەك سول ءبىر ادام عانا ەمەس، قايتا، تاياپ كەلە جاتقان سونداي ءبىر سۇيكىمدى ءساتتىڭ ءوزى عانا ەدى.

بەيجىڭدە بىزدەردەي قىز-جىگىتتەردىڭ بارلىعى ەرتەڭىن ويلاپ ەلەڭ-الاڭنان جان تالاسقا تۇسەدى. ال، مىنا قىزدار ءدويدالا بىرەۋدىڭ تۋىلعان كۇنىن وتكىزىپ بەرۋ ءۇشىن ءان-بي دايىنداپ ابىگەر.

مىنەكي، تۋىلعان كۇن وتىرىسى باستالىپ تا كەتتى. دوستارىممەن بىرگە حالىق اندەرىن كەزەك-كەزەك شىرقاپ، تاڭ اتقانعا دەيىن سايران سالدىق. وتىرىس تاراپ قىزداردى شىعارىپ تا سالدىق. ەندى مىنەكي، قالاي بولسا سولاي شاشىلىپ جاتقان ءۇي ءىشىن جيناستىرۋ كەرەك بولىپ تۇرعانى. تۋىلعان كۇن وتكىزگەن دوسىم ەكەۋىمىز بىرىمىزگە-ءبىرىمىز قاراپ ەرىكسىز مىسقىلداي كۇلىپ الىستىق.

– وتە تاماشا بولدى، ءا! – دەدى ول.

– راسىندا سولاي، – دەدىم مەن.

سونىمەن ەكەۋىمىز اس ءۇيدى جيناستىرۋعا كىرىستىك، جيناپ تا بولدىق. تاڭ دا اتىپ ۇلگىردى. ابدەن بولدىرعان ەكەنمىن. دەگەنمەن، سول ساتتە ماعان: ادام كەيدە وسىنداي پالەندەي قاجەتسىز ىستەردى ىستەپ تۇرعاندا عانا ءوزىنىڭ وزگەلەرگە، وزگەلەردىڭ وزىنە كەرەك ەكەندىگىن بايقايدى ەكەن-اۋ، دەگەن وي كەلدى. مەنىڭ الماتىداعى دوستارىممەن وتكەن ەڭ تاماشا ساتتەرىم دە وسى بولىپ قالدى.

الماتىلىق جاستار دوستارىمەن كەزدەسەتىن كۇنى باسقالاي جۇمىستارعا مويىن بۇرمايدى. ءالى ەسىمدە، العاش كەلگەندە جوسپار دەگەندى ءبىرىنىڭ ارتىنان ءبىرىن بىتىرلاتا ورنالاستىراتىنمىن. ۇنەمى مىنا ساعاتتا مىنا ءىستى، انا ساعاتتا انا ءىستى ىستەسەم دەپ  اراسىنان قىل وتپەستەي  قىسىپ وتىرىپ ءتىزىپ تاستايمىن. ءبىر جولى شاقىرعان دوسىمنىڭ كەشىگىپ كەلگەندىگىنە قاتتى رەنجىدىم، ال دوسىم بولسا:

– دوسىڭدى شاقىرعان كۇنى باسقا جۇمسىتاردى دا ورنالاستىرعانىڭ نە قىلعانىڭ؟ – دەپ مەننەن بەتەر رەنجىمەسى بارما. رەنجۋىن رەنجىپ بولعان سوڭ دوسىم يىعىمنان قاعىپ تۇرىپ:

– جاقىن دوسىڭ ىزدەپ كەلگەندە ودان ماڭىزدى قانداي جۇمىس بولسىن؟  وزىڭ ايتشى، 365 كۇننىڭ  بىر كۇنىن دوسىڭا قيمايسىڭ با؟ – دەدى. دوسىمنىڭ ءسوزى ابدەن ورىندى ەدى، تەك مەن ەجەلدەن بۇلاي  ويلاپ كورمەگەنمىن.

قالا سانىنە قادالا قارايتىندار  قاشاندا تەك اسىعىس جولاۋشىلار عانا بولسا كەرەك. ۇزاق تۇرىپ قالعان  مەن ءۇشىن، مىناۋ قالانىڭ ماعان باعىشتاعان بايلىعى حالقىمەن قابىستىرعاندىعى، سالتىمەن تابىستىرعاندىعى بولسا كەرەك. وزگەشە وركەنيەت يەلەرىمەن ارالاسۋ بارىسىندا مۇلدە باسقاشا لوگيكاداعى وي قابىلدادىم. ءوزىم دە،  وسىناۋ ويلارىمدا پىسا تۇسكەندەي. ءيا الماتى ايتا قالسىن تاماشا لوگيكا عوي.

قازاقتىڭ مىنەز سيپاتى مەن وركەنيەت ورىسىندە رومانتيكالىق ءتۇس وتە قويۋ بولادى. وسى رومانتيكالاردىڭ بارلىعى ويدان ويىپ قۇراستىرعان قۋانىش قيىقتارى ەمەس، ونىڭ ءوز ءنارى، ءوز توپىراعى بار. «لي باي اقىن باتىس وڭىردە تۋىپ وسكەن» دەگەن اڭىز بارىمىزگە ءمالىم عوي، بۇل اڭىز مەيلى دۇرىس بولسىن، الدە بۇرىس بولسىن، اقىن وسىناۋ توپىراقتان ءنار العان دەگەن ءسوزدىڭ مەنىڭشە قالايدا جانى بار سەكىلدى. لي بايدىڭ «بارىندا باتىپ ءىش» دەگەن ويى وسى قازاقتاردان اۋمايدى.

راسىندا، ءبىزدىڭ قازاق تاپقان تايانعانىنىڭ دەنىن ءبىر تويعا شاشا سالادى. ولار «قايتا ورالماس قىمباتتى شاقتارعا شاشىلعان دۇنيەدە وبال جوق، قىمبات كۇندەر قايتا ورالمايدى، ال،  دۇنيە تابىلادى» دەيدى. ولار ءۇشىن، بۇگىن ۇستاعان ءبىر تەڭگە مەن ەرتەڭ تاپقان ءبىر تەڭگەنىڭ نە پارقى بار؟ بۇگىنگى قۋانىش ەرتەڭ قايتا ورالمايدى، اۋەلى، ۇقساس ادامدارمەن ۇقساس ورىندا كەزدەسسە دە، ورىن ۇقساعانمەن ۋاقىت ۇقسامايدى، ءسانى ۇقساعانىمەن، ءمانى ۇقسامايدى.

«ءومىر وزەن» دەگەن وسى، بۇل وزەندى ەشكىم دە ەكى رەت كەشىپ وتە المايدى.

الماتىڭ مىنە وسى.

قالام توقتاتاردا اۋەل باستاعى ايتىلعان سول تاۋعا قايتا ورالايىق. اقىرى بۇل تاۋعا شىقتىم، ارينە، قارلى تاۋدىڭ ەڭ بيىگىنە بارا الماسام دا، وسىناۋ  ۇلى تاۋعا ءبىر شىعۋ ارمانىما جەتتىم. تاۋ توبەسىنە شىعۋدىڭ دا قاجەتى شامالى. ءبىر بيىگىنە شىعىپ قاراساڭ دا قالا اياعىمىزدىڭ استىندا كورىنىپ تۇرادى. تاۋعا شىققاننان كەيىن عانا اڭگىمەمىزگە تۇزدىق بولعان ارمان قالانىڭ مىناداي كىشكەنتاي بولارىنا قايران قالىپ تۇرمىن.  مەيلى، قانداي ۇلكەن-كىشى  قالا بولسا دا جەر شارى جونىنەن تارىنىڭ دانىنە دە جەتپەيتىن شىعار. قايرىلا قاراساڭ ءولىپ-ءوشىپ قولعا تۇسىرگەنىڭنىڭ ءبارى تۇككە تۇرعىسىز بولىپ قالا بەرەدى. وسىنداي ويلارمەن جانىم تىنىشتىق تاپقان ءبىر ساتتە  تاۋداعى جاسىل قاراعايلارعا، ودان ارى ەتەك جاقتا جايقالعان گۇلدەرگە كوزىم ءتۇستى. ال، كوڭىلىمدە مىناداي تاماشا كارتينالاردى جاپپار يە جاراتۋشىنىڭ تاۋعا عانا توپ تولىعىمەن باعىشتاۋىندا قانداي تەرەڭ ءمان بار ەكەن دەگەن وي تۇردى.

بالكىم بىزگە دۇنيەنىڭ العاشقى جارالمىسى وسىندايلىعىن كورسەتۋ ءۇشىن وسىلاي ورنالاستىرىلعان دا بولار-اۋ. جاراتۋشى دۇنيەنىڭ ءمولدىر بۇلاعىمەن، ءزاۋلىم تەرەك، كوك شالعىنىمەن قوسا، الابىندا ادەمى گۇلدەر اشىلعان اسەم دالاسىمەن قوسا مۇكامال ءمىنسىز جاراتقان ەكەن عوي.

ال، قالاعا كەلسەك، قاعيدا تارتىپتەرى مەن كەسىم-شەشىمدەرىنىڭ ءبارىن ادام جاراتقان. تىرلىك قاجەتى ءۇشىن ارينە، ماتەريا كەرەك، ۇزدىكسىز كەرەك. تاۋدا تۇرىپ وسىناۋ قالاعا كوز سالىپ تۇرعان سول ساتتە باسىما مىناداي ءبىر وي  ورالا كەتتى: وسىنداي بولماشى  سايادا حان بولىپ قارىق بولعاننان  نە تۇسەر ەدى؟ ودان دا مىنا تاۋعا شىعىپ بار داۋىستى قويا بەرە ءبىر ءان سالعان ارتىق ەمەس پە؟ وندايدا ءوزىڭدى  بۇكىل دۇنيەگە حان بولعانداي سەزەر ەدىڭ. مەيلى  باي بول، الدە كەدەي بول، مۇنداي سەزىم تەك تاۋدان عانا تابىلار ەدى.

مىنەكي، تاۋدان ءتۇسىپ، الماتى كوشەسىندە ءجۇرىپ كەلەمىن. تاعى سول سەزىم: الماتى بەينە الاتاۋ سەكىلدى، ول ماعان الىپتىعىنان عانا ەمەس، اتا پەيىل، انا مەيىر سەكىلدى ىستىقتىعى ءۇشىن سولاي سەزىلدى.

ەپيلوگ ورنىندا الدە ءبىر اقساقالدىڭ وزىمە ايتقان ءسوزىن بايانداپ بەرەيىن.  اق ساقالدىڭ ايتقانى مىناۋ:

– ساعان ايتسام سەنەرسىڭبە؟ الاتاۋعا قاراماسام كوزىم اشيدى، دۇنيەنىڭ شەتىن كورمەسەم جانىم اشيدى. الاتاۋ – جانارىمنىڭ تۇراعى ىسپەتەنەدى، بەينە ءتاڭىرىم ماعان: دۇنيەنى وسى اراعا دەيىن كورسەڭ بولعانى، ودان ارى كوزىڭدى سالما، دەگەندەي بولادى. بارلىق تاماشا تابىسۋلار مەن ءتاتتى كوڭىل تەك وسى سايدان، وسى دۇنيەدەن عانا تابىلادى.

ءتاڭىر مەڭزەگەن سول سايدىڭ اتى – الماتى، الاتاۋ ەتەگىندەگى الماتى.

ايدوس امانتايۇلى

قىتايدىڭ «باتىس بولەك» (№ 1, 2014 جىل) جۇرنالىنان تارجىمالاعان قاناتبەك جۇمابايۇلى. 

دايىنداعان ءالىمجان ءاشىمۇلى.

Abai.kz