تۇرار رىسقۇلوۆ – قازاق حالقىنىڭ تاريحىندا ەرەكشە ورىن الاتىن ۇلى تۇلعالاردىڭ ءبىرى.

ونىڭ ءومىرى مەن قىزمەتى ەل تاعدىرى ءۇشىن جان اياماي ەڭبەك ەتكەن قايراتكەردىڭ شىنايى بەينەسىن كورسەتەدى. بيىل ۇلت قايراتكەرىنىڭ تۋعانىنا 130 جىل تولىپ وتىر. بۇل مەرەيتوي – حالقىمىزدىڭ وتكەنىن سارالاپ، تۇرار رىسقۇلوۆتىڭ باعا جەتپەس مۇراسىن جاڭعىرتۋعا زور مۇمكىندىك.

تۇرار رىسقۇلوۆ 1894 جىلى جەتىسۋ ولكەسىندە، قازىرگى الماتى وبلىسىنىڭ قاراقاستەك اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. ونىڭ ءومىرى قيىنشىلىققا تولى بولدى. اكەسىنىڭ ساياسي بەلسەندىلىگى مەن پاتشا وكىمەتىنە قارسى كۇرەسى وتباسىن اۋىر جاعدايعا دۋشار ەتتى. الايدا بۇل جاعداي تۇراردىڭ بويىندا ادىلەتسىزدىككە قارسى كۇرەسكە دەگەن قايسارلىقتى وياتتى.

جاسىنان بىلىمگە قۇشتار بولعان تۇرار تاشكەنتتەگى مۇعالىمدەر سەمينارياسىن ءتامامداپ، ءوز زامانىنىڭ وزىق ويلى جاستارىنىڭ قاتارىنا قوسىلدى. ول تەك ءبىلىم الۋمەن شەكتەلمەي، ساياسي كۇرەسكە بەلسەنە ارالاستى. بۇل كەزەڭدە رەسەي پاتشالىعىنىڭ وتارشىل ساياساتى قازاق حالقىنىڭ مادەنيەتى مەن ەكونوميكاسىنا زور نۇقسان كەلتىرىپ جاتقان ەدى.

تۇرار رىسقۇلوۆتىڭ باستى يدەيالارىنىڭ ءبىرى – ۇلت-ازاتتىق جانە الەۋمەتتىك تەڭدىك ماسەلەلەرى بولدى. ول تۇركىستان رەسپۋبليكاسىندا باسشىلىق قىزمەت اتقارا ءجۇرىپ، جەرگىلىكتى حالىقتاردىڭ مۇددەسىن قورعاۋعا ەرەكشە كۇش سالدى.

1920-1924 جىلدارى رىسقۇلوۆ تۇركىستان رەسپۋبليكاسىنىڭ حالىق كوميسسارلارى كەڭەسىنىڭ توراعاسى قىزمەتىن اتقاردى. وسى كەزەڭدە ول تۇركىستان حالىقتارىنىڭ بىرلىگىن نىعايتۋ، ولاردىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىن جاقسارتۋ جانە ەكونوميكالىق رەفورمالاردى جۇزەگە اسىرۋ باعىتىندا اۋقىمدى جۇمىستار جۇرگىزدى. ونىڭ باستامالارىنىڭ ءبىرى – جەرگىلىكتى حالىقتارعا جەردى قايتارۋ جانە ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن جاڭعىرتۋ بولدى.

1921-1922 جىلدارداعى قازاقستانداعى اشارشىلىق كەزەڭىندە تۇرار رىسقۇلوۆ مىڭداعان ادامنىڭ ءومىرىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن قاجىرلى ەڭبەك ەتتى. اشتىقتان قىرىلعان حالىققا كومەك كورسەتۋ ماسەلەسىن ماسكەۋدەگى بيلىك ورگاندارىنىڭ الدىنا اشىق قويىپ، ولاردىڭ نازارىن قازاق جەرىندەگى جاعدايعا اۋدارتتى. بۇل ارەكەتتەرى ونىڭ ەلگە دەگەن شىنايى جاناشىرلىعىن دالەلدەيدى.

تۇرار رىسقۇلوۆ قازاق حالقىنىڭ تاۋەلسىزدىگى مەن دەربەستىگى ءۇشىن بار كۇشىن سالدى. ول تۇركىستاندى جەكە ۇلتتىق مەملەكەت رەتىندە كورۋدى ارماندادى. ونىڭ بۇل يدەيالارى ماسكەۋدەگى ورتالىق بيلىككە ۇناي قويمادى، بىراق رىسقۇلوۆ ۇلتتىق مۇددەدەن ەشقاشان باس تارتپادى. تۇرار رىسقۇلوۆتىڭ ەسىمى قازاق حالقىنىڭ جۇرەگىندە ماڭگى ساقتالماق. ول تەك ساياسي قايراتكەر عانا ەمەس، سونىمەن قاتار كورەگەن ستراتەگ، ءبىلىمپاز، ەلدىڭ جارقىن بولاشاعىن ويلاعان تۇلعا بولدى.

ونىڭ مۇراسى – ۇرپاققا ۇلگى، ال ونىڭ يدەيالارى بۇگىنگى كۇندە دە وزەكتىلىگىن جوعالتقان جوق. ونىڭ ءومىرى مەن قىزمەتى بولاشاق ۇرپاققا امانات بولىپ قالا بەرمەك.

ۇلى دالادا تۇرار رىسقۇلوۆ سىندى باتىل، ويشىل جانە حالىققا شىن بەرىلگەن تۇلعالاردىڭ بولۋى – ءبىزدىڭ حالقىمىزدىڭ باعا جەتپەس بايلىعى. ونىڭ ۇلى مۇراسى مەن ەلگە سىڭىرگەن ەڭبەگى ءاردايىم ۇمىتىلماس. ونىڭ ءومىرى مەن قىزمەتى بولاشاق ۇرپاققا امانات بولىپ قالا بەرمەك.

باعلان تاشيموۆ

Abai.kz