اسەت نايمانباي ءحىح عاسىردىڭ سوڭعى جارتىسىنان كەيىنگى قازاق ادەبيەتىنىڭ كورنەكتى دەموكرات اقىندارىنىڭ ىشىندە تامىلجىعان كۇي، ەل جۇرەگىن ەلجىرەتكەن سازگەر، ءارى نوسەرلەتكەن توكپە، سۋىرىپ سالما – ايتىس اقىندىعىمەن ەرتە تانىلدى. ءارى جازبا ادەبيەتىمىزدىڭ سىرشىل، ليريك اقىنى بولۋىمەن ەرەكشە كوزگە تۇسەدى.

اسەت نايمانباي قازىرگى شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ قارقارالى اۋدانىندا 1867 جىلى دۇنيەگە كەلگەن. اسەت 1904 جىلدان باستاپ-اق قىتايعا بارىپ-كەلىپ، ارالاسىپ ءومىر وتكىزگەن. ول 1916 جىلدىڭ دۇربەلەڭى كەزىندە اۋىلداستارىمەن بىرگە، بالا-شاعاسىن الىپ، تارباعاتايعا قونىستانعان. سونان باستاپ ايگىلى اقىن اسەت تارباعاتايدا، التايدا، ىلەدە بولىپ، ءان مەن كۇيدىڭ، ولەڭ-قيسسانىڭ تۋىن جەلبىرەتىپ، وسى ءبىر قاسيەتتى ونەردى ەل ىشىنە مەيلىنشە ناسيحاتتاعان. ايەلى مەن بالالارى تارباعاتايدا، بۇراتالادا ەل ءىشىن ىقتاسىن ەتىپ، از عانا مالمەن كۇن كەشىرگەن.

اسەت 1923 جىلى جاز ايىندا ىلەدەگى قازىرگى قۇلجا اۋدانىننىڭ كوكقامىر جايلاۋىندا 56 جاسىندا دۇنيە سالدى.

اقىنعا ءساتباي بۇلاعىنىڭ بويىنداعى ول ءوزى قونىپ جاتقان قازاقى تاتار
بايى عاپپاري قاجىنىڭ جۇرتىنان توپىراق بۇيىردى. اسەتتىڭ سۇيەگى سول
ماڭداعى ىلامبۋرا دەگەن جەردەگى تاسجوتا بەيىتىنە قويىلىپ، باسىنا تاستان بەلگى ورناتىلدى.

اسەت ءوزىن بيىككە قانات قاقتىرعان ولكەسى – التاي، تارباعاتاي، ىلەنى
«عازيز انام»، «قايسار پانام» دەپ ەڭ سوڭعى تىنىسىنا دەيىن جىرلاعان. ءوز
سوزىمەن ايتقاندا «ءۇش ءجۇزدىڭ اسەت پاقىر سەل جورعاسى» بولىپ:

«ەرتىس، سىر، ەدىل، ىلە وزەندەرىم،
تاۋ وتپەس الىپ التاي، تيان-شاننان.
مي دالا، مەڭىرەۋ ءشول، كۇمىس كولدەر،
مەكەنىم ەرتەدە ەلىم ىرگە جايعان.
قۇم قىستاۋ، وزەن كۇزەۋ، ولكە كوكتەۋ،
جايلاۋىم جالپاق قارلى الاتاۋدان.
ويدا ورىس، وردە قىتاي قونىستاسىم،
اۋىلىم بار اۋعانعا دا تەۋىپ بارعان.
جەلعوبىز سول ورتانىڭ زار جاعىمىن،
تولقىتىپ توقسان بۋناق انگە سالعان.
ىشىندە ءوسىپ-ءوندىم قىزاي ەلدىڭ،
جەرلەرىن كۇنەس، تەكەس مەكەندەدىم» – دەپ جىرلاعان. مىنە، بۇل
اسەتتىڭ وسكەن جەر، وسىرگەن ەلگە ارناعان وشپەس كوڭىل كۇيى، ماحابباتى.
اسەتتى اۋىزعا العاندا، ايبارلىعى مەن اسقاق ءۇنىن ەسكە المايتىن قازاق
جوق.

وسى اسەت اقىننىڭ قاي مەشىن جىل ەكەنىن بىلمەيمىن، ايتەۋىر، ءبىر اپاتتى مەشىن جىلى تۋرالى ورەلى ايتقان ورنەكتى ولەڭىن، 1945 جىلدار ەل ىشىنەن جازىپ الىپ جاتتاعان ەدىم. قازىرگە دەيىن ەشبىر باسپا بەتىندە جاريالانعانىن كورمەدىم. اسەت ىلەگە كەلگەن سوڭ دا كوپ ولەڭ جازعان. وكىنىشكە قاراي، ول كەزدە حالىقتىڭ كوبى ساۋاتسىز، ايتقانى ايتقان جەردە قالا بەرگەن. ەگەر، بۇل ءبايىتتى تولىق بىلەتىندەر بولىپ باسپا بەتىنە جاريالاسا، قايران اقىننىڭ ارۋاعى ءبىر اۋناپ تۇسەر ەدى. مەنىڭ ەسىمدە قازىرشە شامالى جۇرناعى قالعان ەكەن. حالىق مۇراسى قالايدا حالىققا جەتۋى كەرەك-قوي دەگەن ويمەن ەسىمە كەلگەندەرىن جازىپ قالدىردىم.

ءۇش ءجۇزدىڭ اسەت پاقىر سەل جورعاسى،
ادامنىڭ ءسىرا تويماس كوز دورباسى.
بۇرىنعى اۋليە وتكەن پايعامبارلار،
اللانىڭ جاراتىلعان شىن پەندەسى.
قالىپپىز اقىر زامان تار ۋاقىتتا،
جالعاننىڭ ءبىز پاقىرلار شەرمەندەسى.

ادامى بۇل جالعاننىڭ وتتى جالىن،
ولشەمەس اقىماقتار ءوزى ءحالىن.
ەلىرىپ جادى-جاڭجال بۇزىقتىققا،
اياماس مالىمەنەن تۇگەل بارىن.

ەر بولدى ەرەجەگە ەرمەگەندەر،
شات بولدى ومىرىندە كۇلمەگەندەر.
تۇعىردان وسى كۇندە تويات الدى،
قاز تۇرماق، قارا قارعا ىلمەگەندەر.
حان بولىپ، حالىق بيلەپ تۇرا قالدى،
ءوزىنىڭ كىم ەكەنىن بىلمەگەندەر.
يا اللا، يا مۇحاممەد، يا راسۋل،
زامانا قاندايىنان جاناسۋلى.
پەيىلى ادامزاتتىڭ بەك بۇزىلىپ،
بىرەۋگە بىرەۋ قويدى جان اشۋدى.
ادامنان مەيىر شاپاعات كوتەرىلىپ،
كەدەيگە بايلار قويدى قاراسۋدى.

جۇت بولدى مەشىن جىلى ءتىپتى قاتتى،
حالىققا جۇدەپ جۇرگەن جامان باتتى.
ءتورت تۇلىك مال قىرىلىپ تاۋ مەن تاس تا،
جاراتقان جاندى مالدان اجىراتتى.
مىڭ قويمەن مىڭ جىلقىنىڭ ءبىرى قالماي،
تالاي باي كەدەي بولدى جالعىز اتتى.
شىرەنىپ، شىرت تۇكىرگەن باي بالاسى،
تاماققا اشىققاننان كيمىن ساتتى.
اشتىقپەن الاپات قوس بىرگە كەلىپ،
سول كۇندەر قيىندىقتا ءوتىپ جاتتى.

اشتىقتان ءبىز شۋادىق اتتى-جاياۋ،
كىسىدەي شالا-جانسار، ۇيقىلى-وياۋ.
شابان ات مىنبەيتۇعۇن مىرزالاردىڭ،
قاعى ەمەس شاقايىنان كىرگەن سوياۋ.
پەندەنىڭ كورگەن كۇنى بولدى مۇشكىل،
بەرمەسەڭ ءوزىڭ مەدەت، يا، قۇاي-اۋ!

جەرىنە شىبارتۇبەك قىستا كەلدىك،
وسىلاي جايىمىزدىڭ جاي شاماسى.
ەل ەكەن ەكى بولىس سارت پەن دۇڭگەن،
ءار قازاق بولدى اركىمنىڭ پايدالاسى.
ءبىز كەلگەن تاقيا، جىڭ قىستاۋىنان،
قارس جەر بۇراتالا اينالاسى.
ىرگەلى ەلگە كىرمە ەل بولعان سوڭ،
قازاقتىڭ مالاي بولماس قاي بالاسى؟!

قۇدايبەرگەن سايدۋاقاسۇلى باقى بي

اۆتوردىتس «مەن تانىعان شىندىق» اتتى كىتابىنان دايىنداعان ءالىمجان ءاشىمۇلى.

Abai.kz