قۇقىقتىق اكتىلەردەگى سىبايلاس جەمقورلىق تاۋەكەلدەرىن انىقتاۋ جانە الدىن الۋ ماسەلەسى قازىرگى زامانعى قازاقستاننىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جانە ساياسي دامۋى ءۇشىن ەرەكشە ماڭىزعا يە.

سىبايلاس جەمقورلىق مەملەكەتتىك باسقارۋ جۇيەسىنىڭ تيىمدىلىگىنە نۇقسان كەلتىرىپ، ازاماتتاردىڭ قۇقىقتارى مەن زاڭدى مۇددەلەرىن بۇزادى. 2024 جىلى تىركەلگەن سىبايلاس جەمقورلىق قىلمىستارىنىڭ سانى ارتىپ، بۇل ماسەلەنىڭ وزەكتىلىگىن ودان ءارى ارتتىرا تۇسۋدە. حالىقارالىق رەيتينگتەردە، مىسالى، Transparency International-دىڭ سىبايلاس جەمقورلىقتى قابىلداۋ يندەكسىندە قازاقستاننىڭ ورتاشا دەڭگەيدەگى ورنى سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى كۇرەستە قۇقىقتىق رەفورمالاردىڭ ءالى دە جەتكىلىكسىز ەكەنىن كورسەتەدى. سوندىقتان قۇقىقتىق اكتىلەردەگى جەمقورلىق تاۋەكەلدەرىن جۇيەلى تۇردە انىقتاپ، ءتيىمدى الدىن الۋ تەتىكتەرىن ەنگىزۋ قازاقستاننىڭ ستراتەگيالىق باسىمدىقتارىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى.

زەرتتەۋ ماقساتى مەن مىندەتتەرى: بۇل زەرتتەۋدىڭ نەگىزگى ماقساتى – قۇقىقتىق اكتىلەردەگى سىبايلاس جەمقورلىق تاۋەكەلدەرىن انىقتاۋ جانە ولاردى جويۋدىڭ ءتيىمدى تەتىكتەرىن ۇسىنۋ. بۇل ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن كەلەسى مىندەتتەر قويىلادى:

1. قۇقىقتىق اكتىلەردەگى سىبايلاس جەمقورلىق تاۋەكەلدەرىن انىقتاۋ ادىستەرىن زەرتتەۋ.
2. قازاقستانداعى نورماتيۆتىك-قۇقىقتىق اكتىلەردىڭ سىبايلاس جەمقورلىققا بەيىم تۇستارىن تالداۋ.
3. حالىقارالىق تاجىريبەنى زەرتتەپ، ونى قازاقستان جاعدايىندا قولدانۋ مۇمكىندىكتەرىن انىقتاۋ.
4. قۇقىقتىق اكتىلەردىڭ ساپاسىن ارتتىرۋ ءۇشىن زاماناۋي ادىستەر مەن تەتىكتەردى ازىرلەۋ.
5. قوعامدىق باقىلاۋدى كۇشەيتۋ جانە ازاماتتىق بەلسەندىلىكتى ارتتىرۋ بويىنشا ۇسىنىستار جاساۋ.

قازاقستانداعى قۇقىقتىق اكتىلەردەگى سىبايلاس جەمقورلىق تاۋەكەلدەرىن انىقتاۋ جانە الدىن الۋ ماسەلەسى قازىرگى تاڭدا مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ باسىم باعىتتارىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. ەلدىڭ سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى ستراتەگياسى مەن قۇقىقتىق رەفورمالارى بۇل باعىتتاعى نەگىزگى قۇرالدار بولىپ سانالادى. وسى زەرتتەۋ اياسىندا قۇقىقتىق اكتىلەردەگى جەمقورلىق تاۋەكەلدەرىن انىقتاۋ ادىستەرى مەن الدىن الۋ تەتىكتەرىنە توقتالىپ، قازاقستانداعى ناقتى ستاتيستيكالىق مالىمەتتەر مەن حالىقارالىق تاجىريبەلەر نەگىزىندە تالداۋ جۇرگىزىلدى. سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى ءىس-قيمىل اگەنتتىگى مالىمەتتەرىنە سايكەس، 2022 جىلى قازاقستاندا 1,724 سىبايلاس جەمقورلىق قىلمىسى تىركەلگەن، بۇل كورسەتكىش 2021 جىلمەن سالىستىرعاندا 11%-عا جوعارى. كوپتەگەن جەمقورلىق قىلمىستارى مەملەكەتتىك ساتىپ الۋلار، ليتسەنزيالار مەن رۇقساتتاردى بەرۋ سالالارىندا انىقتالعان. بۇل فاكتىلەر قۇقىقتىق اكتىلەردى جەتىلدىرۋ قاجەتتىلىگىن دالەلدەيدى، سەبەبى ولاردىڭ كەيبىرەۋلەرىندە جەمقورلىق تاۋەكەلدەرىن تۋعىزاتىن قۇقىقتىق ولقىلىقتار بار ەكەنى بايقالدى.قۇقىقتىق اكتىلەردەگى سىبايلاس جەمقورلىق تاۋەكەلدەرىن انىقتاۋ ءۇشىن ەكى نەگىزگى باعىت قولدانىلادى: ىشكى جانە سىرتقى تالداۋ. ىشكى تالداۋ مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ ءوز قۇرىلىمدارى اياسىندا جۇرگىزىلسە، سىرتقى تالداۋ ارنايى ۋاكىلەتتى ورگاندار مەن ازاماتتىق قوعامنىڭ قاتىسۋىمەن جۇزەگە اسىرىلادى. مىسالى، قازاقستاندا نورماتيۆتىك قۇقىقتىق اكتىلەردەگى تاۋەكەلدەردى تالداۋ كەزىندە ولاردىڭ نورمالارىنىڭ انىق جانە تۇسىنىكتى بولۋى، ارتىق بيۋروكراتيانى بولدىرماۋ، سونىمەن قاتار ازاماتتاردىڭ قۇقىقتارى مەن مىندەتتەرىن بۇزبايتىن ءادىل تالاپتاردىڭ قويىلۋى نازارعا الىنادى. 2022-2026 جىلدارعا ارنالعان قازاقستاننىڭ سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى ساياساتىنىڭ تۇجىرىمداماسىندا جەمقورلىق تاۋەكەلدەرىن تومەندەتۋدىڭ بىرنەشە تەتىكتەرى كورسەتىلگەن.

وسىلايشا، قۇقىقتىق اكتىلەردەگى سىبايلاس جەمقورلىق تاۋەكەلدەرىن انىقتاۋ جانە الدىن الۋ تەتىكتەرىن ءتيىمدى پايدالانۋ ارقىلى قازاقستان سىبايلاس جەمقورلىق دەڭگەيىن تومەندەتىپ، مەملەكەتتىك باسقارۋدىڭ اشىقتىعى مەن تيىمدىلىگىن ارتتىرا الادى. بۇل مەملەكەت پەن قوعام اراسىنداعى سەنىمدى نىعايتىپ، ەلدىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋىنا وڭ اسەر ەتەدى.

مىنباتىروۆا ن.ق.

ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ، مەملەكەت جانە قۇقىق تەورياسى مەن تاريحى، كونستيتۋتسيالىق جانە اكىمشىلىك قۇقىق كافەدراسىنىڭ دوتسەنتى، زاڭ عىلىمدارىنىڭ كانديداتى

قاسىمبەك ءا.ج.

ءال-فارابي اتىنداعى  قازۇۋ زاڭ فاكۋلتەتىنىڭ ماگيسترانتى

Abai.kz