مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ «انا ءتىلى» گازەتىنە بەرگەن سۇحباتى قوعامدا قىزۋ تالقىلانىپ جاتىر. «ماقساتىم – ەكونوميكانى جانە ەگەمەندىكتى نىعايتۋ» دەگەن پرەزيدەنت ماقالادا قازاقستاننىڭ ەكونوميكالىق الەۋەتىن نىعايتۋ ءۇشىن ناقتى شارالار قابىلداۋ، ونىڭ ىشىندە يمپورتتى الماستىرۋ، وتاندىق ءوندىرىستى دامىتۋعا نازار اۋداردى. توقاەۆ قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىگىن ساقتاۋ مەن ونى نىعايتۋ باسىم باعىت ەكەنىن باسا ايتتى. بۇل ەلدىڭ ىشكى جانە سىرتقى ساياساتىنداعى ماڭىزدى قاعيدات بولىپ تابىلادى.. بۇدان بولەك، مەملەكەتتە قۇقىقتىق ءتارتىپتى قامتاماسىز ەتۋ، ازاماتتىق قوعامدى كۇشەيتۋ جانە ساياسي تۇراقتىلىقتى ساقتاۋ ماسەلەلەرى قاراستىرىلدى. وتكەن جىلدى ەكشەلەپ، بولاشاقتى باعامداعان مازمۇندى ماقالا، وندا ايتىلعان نەگىزگى ماسەلەلەر جونىندە ساياساتتانۋشى قازىبەك شايحپەن سۇحباتتاسقان ەدىك.

قازاقستاننىڭ ەگەمەندىگىن نىعايتۋ شارالارى جانە ولاردىڭ حالىقارالىق  ارەناداعى ورنىمىزعا اسەرى

- قازىبەك ءالتايۇلى، قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ «انا ءتىلى» گازەتىنە بەرگەن سۇحباتىندا ەل ەگەمەندىگىن نىعايتۋعا ەرەكشە نازار اۋدارىلعان.  وسى باعىتتا قانداي ناقتى شارالار جۇزەگە اسىرىلۋى كەرەك دەپ ويلايسىز جانە ولار ەلىمىزدىڭ حالىقارالىق ارەناداعى ورنىنا قالاي  اسەر ەتەدى؟

- پرەزيدەنت ماقالاسىندا قازاقستاننىڭ ەگەمەندىگىن نىعايتۋ ماسەلەسىنە ەرەكشە نازار اۋدارىلعانى انىق. بۇل سالادا بىرنەشە ماڭىزدى شارالار اتقارىلۋى ءتيىس دەپ ويلايمىن:

قورعانىس قابىلەتىن ارتتىرۋ: بۇل زاماناۋي قارۋ-جاراقپەن جابدىقتاۋدى، اسكەري ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋدى، اسكەري قىزمەتشىلەردىڭ جاۋىنگەرلىك دايارلىعىن جانە الەۋمەتتىك قورعالۋىن كۇشەيتۋدى قامتيدى.

ەكونوميكالىق تاۋەلسىزدىكتى نىعايتۋ: بۇل وتاندىق ءوندىرىستى دامىتۋ، يمپورتقا تاۋەلدىلىكتى ازايتۋ، ەكسپورتتىق الەۋەتتى ارتتىرۋ، ۇلتتىق ۆاليۋتانىڭ تۇراقتىلىعىن قامتاماسىز ەتۋ ارقىلى جۇزەگە اسادى. سونىمەن قاتار، كووپەراتيۆتىك قوزعالىستى دامىتۋ، اسىرەسە اۋىل شارۋاشىلىعىندا، ەكونوميكالىق تاۋەلسىزدىكتى نىعايتۋدىڭ ماڭىزدى قۇرالى بولا الادى. كووپەراتيۆتەر وتاندىق ءوندىرىستى ۇلعايتۋعا، شاعىن جانە ورتا بيزنەستىڭ دامۋىنا، جاڭا جۇمىس ورىندارىنىڭ اشىلۋىنا ىقپال ەتەدى.

اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ: بۇل جالعان اقپاراتتىڭ تارالۋىنا قارسى تۇرۋ، كيبەرشابۋىلداردان قورعانۋ، ۇلتتىق اقپاراتتىق كەڭىستىكتى دامىتۋدى كوزدەيدى.

شەكارانى قورعاۋدى كۇشەيتۋ: بۇل شەكارا ماڭىنداعى ىنتىماقتاستىقتى دامىتۋدى، شەكارا قىزمەتىنىڭ ماتەريالدىق-تەحنيكالىق بازاسىن نىعايتۋدى، كوشى-قون پروتسەستەرىن رەتتەۋدى قامتيدى.

بەلسەندى سىرتقى ساياسات جۇرگىزۋ: بۇل حالىقارالىق ۇيىمدارعا مۇشەلىكتى نىعايتۋ، ستراتەگيالىق سەرىكتەستەرمەن ءوزارا ءتيىمدى ىنتىماقتاستىقتى دامىتۋ، ۇلتتىق مۇددەلەردى حالىقارالىق ارەنادا تاباندى قورعاۋ ارقىلى جۇزەگە اسىرىلادى.

بۇل شارالاردىڭ جۇزەگە اسىرىلۋى قازاقستاننىڭ حالىقارالىق ارەناداعى بەدەلىن ارتتىرىپ، تاۋەلسىز مەملەكەت رەتىندەگى ورنىن نىعايتادى. ەلىمىزدىڭ سىرتقى ساياسي جانە ەكونوميكالىق باستامالارىنا دەگەن سەنىم ارتىپ، شەتەلدىك سەرىكتەستەرمەن قارىم-قاتىناستىڭ دامۋىنا وڭ ىقپال ەتەدى.

 ساياسي رەفورمالاردىڭ دەموكراتيالىق دامۋعا ىقپالى

- ماقالادا كوتەرىلگەن ساياسي رەفورمالار قوعامدا قانداي وزگەرىستەرگە اكەلۋى مۇمكىن جانە ولاردىڭ دەموكراتيالىق دامۋ پروتسەسىنە ىقپالى قانداي بولماق؟

- ماقالادا ايتىلعان ساياسي رەفورمالار قوعامدا بىرقاتار وڭ وزگەرىستەر تۋعىزۋى مۇمكىن. ماسەلەن:

بيلىك تارماقتارى اراسىنداعى تەپە-تەڭدىكتىڭ ارتۋى: بۇل مەملەكەتتىك باسقارۋ جۇيەسىنىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرىپ، جەمقورلىقتىڭ ازايۋىنا ىقپال ەتەدى.

پارلامەنتتىڭ ءرولى كۇشەيەدى: بۇل حالىقتىڭ بيلىككە ىقپال ەتۋ مۇمكىندىگىن كەڭەيتىپ، قوعامدىق باقىلاۋدى كۇشەيتەدى.

سايلاۋ جۇيەسىنىڭ جەتىلدىرىلۋى: بۇل ساياسي باسەكەلەستىكتىڭ ارتۋىنا جانە ازاماتتاردىڭ ساياسي پروتسەستەرگە كوبىرەك قاتىسۋىنا جاعداي جاسايدى.

جەرگىلىكتى ءوزىن-ءوزى باسقارۋ ورگاندارىنىڭ وكىلەتتىكتەرىنىڭ كەڭەيۋى: بۇل وڭىرلەردىڭ دەربەستىگىن ارتتىرىپ، جەرگىلىكتى ماسەلەلەردى تيىمدىرەك شەشۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.

بۇل رەفورمالاردىڭ جۇزەگە اسۋى قازاقستاننىڭ دەموكراتيالىق دامۋ جولىنداعى ماڭىزدى قادام بولىپ تابىلادى. ولار اشىق جانە باسەكەگە قابىلەتتى ساياسي جۇيەنىڭ قالىپتاسۋىنا، ازاماتتىق قوعامنىڭ دامۋىنا جانە حالىقتىڭ ءال-اۋقاتىنىڭ ارتۋىنا ىقپال ەتەدى دەپ سەنەمىن. 

الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق تەڭسىزدىكتى جويۋ

- الەۋمەتتىك رەفورمالار مەن حالىقتىڭ تۇرمىس ساپاسىن ارتتىرۋعا باعىتتالعان باستامالار قانشالىقتى ءتيىمدى؟ بۇل شارالار الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق تەڭسىزدىكتى جويۋعا ىقپال ەتە الا ما؟

- ماقالادا ايتىلعان الەۋمەتتىك رەفورمالار مەن حالىقتىڭ تۇرمىس ساپاسىن ارتتىرۋعا باعىتتالعان باستامالاردىڭ تيىمدىلىگى ولاردىڭ قانشالىقتى جۇيەلى جانە دايەكتى تۇردە جۇزەگە اسىرىلاتىنىنا بايلانىستى.

ءبىلىم بەرۋ جانە دەنساۋلىق ساقتاۋ سالالارىن دامىتۋ: بۇل سالالارعا ينۆەستيتسيا سالۋ ادام كاپيتالىنىڭ ساپاسىن ارتتىرىپ، ۇزاق مەرزىمدى پەرسپەكتيۆادا ەكونوميكالىق وسۋگە ىقپال ەتەدى.

جۇمىسپەن قامتۋ جانە الەۋمەتتىك قولداۋ شارالارى: بۇل حالىقتىڭ الەۋمەتتىك ءالسىز توپتارىن قورعاۋعا جانە جۇمىسسىزدىق دەڭگەيىن تومەندەتۋگە باعىتتالعان.

تۇرعىن ءۇي ماسەلەسىن شەشۋ: حالىقتى قولجەتىمدى باسپانامەن قامتاماسىز ەتۋ الەۋمەتتىك تۇراقتىلىقتى نىعايتۋدىڭ ماڭىزدى فاكتورى بولىپ تابىلادى.

ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋ: ساپالى جولدار، كولىك قاتىناسى، ەنەرگيامەن جانە سۋمەن قامتاماسىز ەتۋ جۇيەلەرى حالىقتىڭ تۇرمىس ساپاسىن ارتتىرۋعا تىكەلەي اسەر ەتەدى.

كووپەراتيۆتەردى دامىتۋ: اۋىلدىق جەرلەردە جانە قالالاردا كووپەراتيۆتەر قۇرۋ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق تەڭسىزدىكتى ازايتۋعا، حالىقتىڭ تابىسىن ارتتىرۋعا جانە الەۋمەتتىك ليفتىلەردىڭ جۇمىس ىستەۋىنە جاعداي جاساۋعا كومەكتەسەدى. كووپەراتيۆتەر ارقىلى ازاماتتار ءوز ءوندىرىسىن قۇرا الادى، دەلدالسىز ساۋدا جاساي الادى جانە پايدانى ءادىل بولە الادى. بۇل اسىرەسە، اۋىل شارۋاشىلىعى، وڭدەۋ ونەركاسىبى، ساۋدا جانە قىزمەت كورسەتۋ سالالارىندا ءتيىمدى بولۋى مۇمكىن. 2025 جىلدىڭ بۇۇ-دا كووپەراتيۆتەر جىلى بولىپ جاريالانۋى بۇل باعىتتاعى جۇمىستاردى جانداندىرۋعا قوسىمشا مۇمكىندىك بەرەدى. بۇل شارالار دۇرىس جۇزەگە اسىرىلعان جاعدايدا قازاقستاننىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق تەڭسىزدىگىن ازايتۋعا، حالىقتىڭ تابىس دەڭگەيىن ارتتىرۋعا جانە الەۋمەتتىك ليفتىلەردىڭ جۇمىس ىستەۋىنە جاعداي جاساۋعا كومەكتەسە الادى.

قازاقستاننىڭ ۇلتتىق قاۋىپسىزدىگى مەن سىرتقى ساياساتى

- قازاقستاننىڭ ۇلتتىق قاۋىپسىزدىگى مەن سىرتقى ساياساتىنا قاتىستى ۇسىنىلعان باستامالارعا پىكىرىڭىز؟ ەلدىڭ سىرتقى ساياساتتاعى ستراتەگياسى قانداي قاۋىپتەرگە جانە مۇمكىندىكتەرگە جاۋاپ بەرە الادى؟

- ماقالادا ۇلتتىق قاۋىپسىزدىكتى نىعايتۋ جانە سىرتقى ساياساتتى دامىتۋ ماسەلەلەرىنە دە كوڭىل بولىنگەن. ەلدىڭ سىرتقى ساياساتتاعى ستراتەگياسى مىناداي قاۋىپتەر مەن مۇمكىندىكتەرگە جاۋاپ بەرۋى ءتيىس دەپ ويلايمىن:

گەوساياسي تۇراقسىزدىق: قازاقستان كۇردەلى گەوساياسي جاعدايدا ورنالاسقان، سوندىقتان سىرتقى ساياساتتا تەڭگەرىمدى جانە كوپۆەكتورلى باعىتتى ۇستانۋ ماڭىزدى.

تەرروريزم مەن ەكسترەميزم قاۋپى: بۇل قاۋىپتەرگە قارسى تۇرۋ ءۇشىن حالىقارالىق ىنتىماقتاستىقتى دامىتۋ جانە ىشكى قاۋىپسىزدىك شارالارىن كۇشەيتۋ قاجەت.

ەكونوميكالىق باسەكەلەستىكتىڭ كۇشەيۋى: قازاقستان ءوز ەكونوميكاسىنىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن ارتتىرۋ جانە ەكسپورتتىق الەۋەتىن دامىتۋ ءۇشىن بەلسەندى شارالار قابىلداۋى ءتيىس. بۇل ورايدا، كووپەراتيۆتەردى دامىتۋ ارقىلى وتاندىق ءوندىرىستى ىنتالاندىرۋ جانە ەكسپورتقا باعىتتالعان كاسىپورىنداردى قولداۋ ماڭىزدى ءرول اتقارادى.

كليماتتىڭ وزگەرۋى: بۇل جاھاندىق پروبلەما قازاقستانعا دا اسەر ەتەدى، سوندىقتان ەكولوگيالىق قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ جانە جاسىل ەكونوميكاعا كوشۋ ماسەلەلەرىنە باسا نازار اۋدارۋ قاجەت.

قازاقستاننىڭ سىرتقى ساياساتى وسى قاۋىپتەردى ەسكەرە وتىرىپ، ۇلتتىق مۇددەلەردى قورعاۋعا، بەيبىتشىلىك پەن تۇراقتىلىقتى نىعايتۋعا، حالىقارالىق ىنتىماقتاستىقتى دامىتۋعا باعىتتالۋى ءتيىس. 

قوعامدىق كەلىسىم مەن بىرلىكتى نىعايتۋ

- قوعامدىق كەلىسىم مەن بىرلىكتى نىعايتۋ باعىتىنداعى ۇسىنىستاردى قالاي باعالايسىز؟ مۇنداي ساياسات الەۋمەتتىك تۇراقتىلىققا قالاي اسەر ەتۋى مۇمكىن؟

- پرەزيدەنتتىڭ ماقالاسىندا ايتىلعان قوعامدىق كەلىسىم مەن بىرلىكتى نىعايتۋعا قاتىستى پىكىرلەر وتە ماڭىزدى. قازاقستان – كوپۇلتتى جانە كوپكونفەسسيالى مەملەكەت، سوندىقتان ۇلتارالىق تاتۋلىق پەن ءدىني توزىمدىلىك ەلىمىزدىڭ تۇراقتى دامۋىنىڭ كەپىلى بولىپ تابىلادى.

بۇل باعىتتاعى ساياساتتىڭ نەگىزگى ماقساتى – بارلىق ازاماتتاردىڭ قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىن قامتاماسىز ەتۋ، ءارتۇرلى ەتنيكالىق توپتار اراسىنداعى ءوزارا سىيلاستىق پەن تۇسىنىستىكتى نىعايتۋ، راديكاليزم مەن ەكسترەميزمنىڭ الدىن الۋ.

قوعامدىق كەلىسىم مەن بىرلىكتى نىعايتۋ الەۋمەتتىك تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتۋدىڭ، ازاماتتىق قوعامدى دامىتۋدىڭ جانە ەلىمىزدىڭ حالىقارالىق ارەناداعى بەدەلىن ارتتىرۋدىڭ ماڭىزدى شارتى دەپ ويلايمىن.

كووپەراتيۆتەردى دامىتۋ الەۋمەتتىك تۇراقتىلىقتى نىعايتۋعا دا وڭ اسەر ەتەدى. ولار ازاماتتاردىڭ ەكونوميكالىق بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋعا، جۇمىسپەن قامتۋعا جانە ءوزىن-ءوزى جۇمىسپەن قامتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. بۇل ءوز كەزەگىندە الەۋمەتتىك شيەلەنىستىڭ تومەندەۋىنە جانە قوعامداعى ادىلەتتىلىك سەزىمىنىڭ كۇشەيۋىنە ىقپال ەتەدى.

2025 جىل – بۇۇ-نىڭ حالىقارالىق كووپەراتيۆتەر جىلى

بۇل اتاۋلى جىل قازاقستاندا كووپەراتيۆتىك قوزعالىستى دامىتۋ ءۇشىن جاڭا مۇمكىندىكتەر اشادى. ۇكىمەت حالىقارالىق ۇيىمدارمەن جانە ساراپشىلارمەن بىرلەسىپ، كووپەراتيۆتەردى قولداۋدىڭ ءتيىمدى تەتىكتەرىن ازىرلەۋى، ولاردىڭ قىزمەتىن رەتتەيتىن زاڭنامانى جەتىلدىرۋى، حالىق اراسىندا كووپەراتسيا يدەياسىن كەڭىنەن ناسيحاتتاۋى قاجەت.

جالپى، پرەزيدەنت ماقالاسىندا قازاقستاننىڭ دامۋىنا قاتىستى ماڭىزدى ماسەلەلەر كوتەرىلگەن. ولاردىڭ شەشىلۋى ەلىمىزدىڭ بولاشاعى ءۇشىن زور ماڭىزعا يە. كووپەراتيۆتەردى دامىتۋ جانە بۇۇ-نىڭ 2025 جىلدى حالىقارالىق كووپەراتيۆتەر جىلى دەپ جاريالاۋى بۇل ماقساتتارعا جەتۋدىڭ ءتيىمدى قۇرالى بولا الادى.

جاننا جومارت

Abai.kz