23 قاڭتاردان باستاپ رامازان امانتايدىڭ «ءمادي in China» كومەديالىق كينوسى قازاقستانداعى بارلىق كينوتەاتردان كورسەتىلە باستادى. «ورالمان ەمەس، ويانعان جاستار كينوسى بار قازاققا ارنالادى» دەپ جار سالعان سوڭ ءبىز دە العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ اتالعان كينونى كورىپ قايتتىق. كينونىڭ تىلىنە تيەك ەتكەن نەگىزگى تاقىرىبى قازاقتىڭ ىشكى بىرلىگىن نىعايتۋ، الەمنىڭ ءار تۇكپىرىندە تارىداي شاشىلىپ جۇرگەن قازاقتى اتاجۇرتقا جيناۋ بولعانمەن، كينونىڭ ءتىلى، ونداعى انايى سوزدەر مەن «ارتىق قىلام دەپ تىرتىق قىلعان» تۇستارى كوڭىلىمىزدى كۇپتى ەتتى.

كينونىڭ بار قازاقتىڭ باسىن اتاجۇرتتا قوسۋ، قازاقتى قازاق كەمسىتپەسىن دەگەن يدەيا­سى دۇرىس بولعانمەن، سول ويىن ايتۋ ءۇشىن شەتەلدەن كەلگەن قانداستاردى سايقىمازاق ەتىپ، تۇك تۇسىنبەيتىن نادان، اياعىن كۇس باسقان ارام ەتىپ كورسەتۋدىڭ، كەرەك دەسەڭىز، كولدەنەڭ كوك اتتىنىڭ اۋزىندا جۇرگەن «ەل باسىنا كۇن تۋعاندا اتا-باباسى قاشىپ كەتىپ، قازاقستان تاۋەلسىزدىك العاندا دا­يىن اسقا تىكقاسىق بولدى» دەيتىن بۇرالقى سوزگە دەيىن الىپ كەلىپ، ەكراننان ايتقىزۋدىڭ قاجەتى قانشا؟! ەڭ باس­تىسى، بۇل كومەديا تاقىرىبىنا سۇرانىپ تۇرعان يدەيا ما ەدى؟ كەرىسىنشە، قازاقتىڭ جىلاپ وتىرىپ ايتاتىن تاعدىرى ەدى عوي. ەندەشە سونى ارزان كۇلكىگە اينالدىرىپ، قانداستاردى كۇس اياق، تەسىك ناسكيمەن قىزعا باراتىنداي بەيشارا حالدە كورسەتۋ، «قىتايدان ادام كوشكەنمەن، ادامنان قىتاي كوشپەيدى»، «كيىز ۇيدە تۇراسىڭدار ما، مالدان باسقا نە بار سەندەردە؟» دەگەن ويسىز، ماعىناسىز ديالوگتار مەن «قۋ قىتاي»، «موڭعول» دەپ «اتىن تەرگەۋدىڭ»، «پيگۋىڭدى ايىرايىن» سياقتى بوقتاۋدىڭ استارىندا نە ماقسات جاتقانىن تۇسىنە المادىق. قىتايشا ايتتىڭ نە، قازاقشا ايتتىڭ نە، ەل ەكرانىنان «ك…ى ايىرام» دەپ بوقتاۋ ۇلتتىق داستۇرگە دە، قازىرگى زامانعى ەتيكاعا دا سىيمايتىنىن قاراپايىم ادام تۇسىنسە كەرەك. ءتىپتى قىتايدىڭ ءتىلىن قىڭسىلاتىپ وسى فيلمگە قوسۋدىڭ قاجەتى قانشا؟! «ورالماندار جامان ارام بولادى، ءا، كوشىپ كەلگەن كەزدە نە مالى، نە ءۇيى جوق ەدى، ءبىر جىلدان كەيىن ءۇي سالىپ الدى، قورا-قورا مالى بولدى» دەپ ماقتاپ تۇر ما، داتتاپ تۇر ما؟ بۇل سوزدەردى كينو اۆتورىنىڭ ورالمانداردى قارالاۋ ءۇشىن ويدان ادەيى شىعارماعانىن، كەرىسىنشە، كوپ اۋزىندا جۇرگەن كولدەنەڭ سوزدەردى جيىپ اكەلگەنىن ءبىز دە ءتۇسىنىپ وتىرمىز. بىراق كوشە تىلىمەن كينو جاساۋعا، بۇرالقى ءسوز، بوس اڭگىمەمەن ءبارىن باس شۇلعىتاتىن ءبىتىمدى وي ايتۋعا بولا ما؟ ماسەلە سوندا. كينونى كورگەن جاستاردىڭ كۇلكىگە قارىق بولىپ، جوعارى باعالاپ جاتقانىن بايقادىق. تالعامعا تالاس جوق. بىراق ۇلتتىق قۇندىلىق، ونەر تۇرعىسىنان، ءتىلى مەن ىشكى ءيىرىمى جاعىنان الىپ قاراساق، بۇل كينونى «بالانىڭ ويىنى، باقسىنىڭ جىنى» دەپ باعالاساق تا بولاتىن سەكىلدى.

اتالعان كينونى كورىپ وتىرىپ، دەپۋتات جاناربەك ءاشىمجاننىڭ پارلامەنت مىنبەرىندەگى «ەكران مەن ەفيردە كوشەنىڭ ءتىلى ۇستەمدىك الدى» دەگەن جان­ايقايى ەسىمە ءتۇستى. «كينو – ءبۇتىن ۇلتتى ۇيىتاتىن، سول ارقىلى جاس ۇرپاقتىڭ ساناسىنا اسەر ەتەتىن كۇشتى قارۋ. ءار حالىقتىڭ ۇلتتىق بولمىسى، تاريحى، سالت-ءداستۇرى، ءدىني ۇستانىمى، الەۋمەتتىك جىكتەلىسى بار. اسىرەسە ءدال قازىرگىدەي قازاق قوعامى شەتەلدىك سەريالداردى تامسانا تاماشالاپ، جاستاردىڭ ساناسىن بوتەن جۇرتتىڭ مادەنيەتى جاۋلاپ جاتقان تۇستا ۇلتتىق كينوعا كوڭىل ءبولۋدىڭ ماڭىزى ءسات سا­يىن ارتىپ تۇر» دەپ ءسوز باستاعان حالىق قالاۋلىسى «نايزاعايدىڭ وتىنا نان ءپىسىرىپ جاتقان قازىرگى كەزەڭدە كينو ءبىرىنشى كەزەكتە بيزنەس ەمەس، ونەر، ۇلتتىق ۇستانىم ميسسياسىن اتقارۋى كەرەك. سوندىقتان رەجيسسەرلەر مەن ستسەناريس­تەر ەڭ اۋەلى كينوفەس­تيۆالداردان سىيلىق الۋدى ەمەس، كينونىڭ ۇلتقا اكەلەر پايداسىن، ۇرپاققا بەرەر ءتالىمىن كوبىرەك ويلاعانى ءلازىم» دەيدى. سونىمەن قاتار كينونىڭ تىلىنە ايرىقشا توقتالعان ول «بالا-شاعامىزبەن قاتار وتىرىپ فيلم كورسەك، بەتىڭنەن وتىڭ شىعىپ، كىرەرگە تەسىك تاپپايسىڭ. انايى ەپيزودتار مەن سۇيەگىڭنەن وتەتىن بەيپىل ديالوگتار، شۇپ-­شۇبار ءتىل، اتىس-شابىس، جاداعاي جارگون سوزدەر، ودان قالسا ءار جەردەن ۇرلاپ-جىرلاپ، كوشىرىپ العان ينكۋباتور-فيلم­دەر. كەرەك دەسەڭىز، مۇنداي تەرىس يميدج تۋدىراتىن فيلمدەر اقىل-ەسى ءتۇزۋ جۇرتتىڭ اشۋىن تۋعىزۋدا. قاتاڭ سۇزگىنىڭ جوعىنان قازاقتىڭ كوركەم دە شۇرايلى ءتىلى كۇيرەپ جاتىر. ەكران مەن ەفيردە كوشەنىڭ ءتىلى ۇستەمدىك الا باستادى. 2024 جىلى قازاق­ستاندىق 90 فيلم پروكاتقا شىعىپتى. سونىڭ 56-سى – كومەديا. كۇلدىرەمىز دەپ ءبۇلدىرىپ جاتىرمىز. جالپى قازىر كۇلەتىن كەزەڭ بە؟» دەپ وي ­تاستايدى.

«ءمادي in China» كينوسى – جاناربەك ءاشىمجاننىڭ سول ايت­قانىنا جاقسى مىسال. سوندىقتان ەل بويىنشا (مەيلى مەملەكەت بولسىن، مەيلى جەكە تۇلعالار بولسىن) تۇسىرىلەتىن فيلمدەردىڭ يدەولوگيالىق، تىلدىك، ۇلتتىق ۇستانىمىن رەتتەۋ تەتىگىن قاراستىراتىن ارنايى كوركەمدىك-ساراپتامالىق كەڭەس قۇرماي، فيلمدەردە مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ نورمالارىن بۇزۋدى قاتاڭ قاداعالاماي، كينوداعى كەلەڭسىزدىكتەر وڭالمايدى.

قالياكبار ۇسەمحانۇلى

Abai.kz