28 قاڭتاردا وتكەن ۇكىمەتتىڭ كەڭەيتىلگەن وتىرىسىن پرەزيدەنت قاسىم-جومارت كەمەلۇلى توقاەۆتىڭ ءوزى باسقارىپ جۇرگىزۋىندە، ۇلكەن ساياسي ءمان بار دەپ سانايمىن. ەلدە قوردالانىپ قالعان الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق ماسەلەلەرگە مەملەكەت باسشىسىنىڭ تىكەلەي ارالاسۋى – سول ماسەلەلەردىڭ قانشالىقتى ماڭىزدى ەكەنىنىڭ ايعاعى، ياعني ەل ەكونوميكاسىنىڭ دامۋى پرەزيدەنتتىڭ تىكەلەي باقىلاۋىندا دەگەن ءسوز. ال مۇنىڭ ءوزى تالقىلانعان ماسەلەلەر مەن بەرىلگەن تاپسىرمالار ءوز شەشىمىن دەر كەزىندە تاباتىنىنىڭ كەپىلى بولماق.

ەلدە قالىپتاسقان كۇردەلى ەكونوميكالىق احۋالعا پرەزيدەنتىمىز بەرگەن باعا ابدەن ورىندى بولدى. قاراپايىم حالىق، تاۋەلسىز ساراپشىلار ايتىپ جۇرگەن كوپتەگەن جايتتار، اششى شىندىق مەملەكەت باسشىسىنىڭ سوزىندە ءوز كورىنىسىن تاپتى. بۇل دەگەنىڭىز – «ەستيتىن مەملەكەت» قاعيداتى جۇمىس ىستەپ جاتىر دەگەن ءسوز.

پرەزيدەنت ءوز سوزىندە ينۆەستيتسيا تارتۋ ماسەلەسىنە ەرەكشە توقتالدى: «ۇكىمەت ينۆەستيتسيا سالاسىنداعى جۇمىستى كۇشەيتۋى قاجەت. باسقا جول جوق. ايتپەسە ينۆەستيتسيا نارىعىندا باسەكە قىزىپ تۇرعان كەزەڭدە زامان اعىمىنان كەش قالامىز. بىزگە ساپالى ينۆەستيتسيا قاجەت ەكەنى انىق. وزىق تەحنولوگياعا نەگىزدەلگەن جانە سىرتقى نارىققا ارنالعان جوبالاردى، ادەتتە، شەتەل ينۆەستورلارى ۇسىنادى. بىلتىرعى 9 ايدا ەلىمىزگە 12,7 ميلليارد دوللار تىكەلەي شەتەل ينۆەستيتسياسى تارتىلدى. كورسەتكىشكە كوڭىل تولعانىمەن، بۇل 2023 جىلدىڭ ەسەپتى كەزەڭىمەن سالىستىرعاندا 36 پايىزعا كەم».

وسى ءسوزدى وقىپ وتىرىپ، «مۇنىڭ ءبارى ەسكى قازاقستاندا قالىپتاسىپ، تامىرىن تەرەڭگە جىبەرگەن سىبايلاس جەمقورلىقتىڭ اسەرى ەمەس پە؟» دەپ قالدىم. ويتكەنى بىزدە ءالى كۇنگە دەيىن سىرتتان تارتىلاتىن قارجىنىڭ ءبىر شەتىنەن كەرتىپ قالعىسى كەلەتىن ادامدار بارشىلىق. ال وركەنيەتتى زاڭدار مەن ەرەجەلەرمەن جۇمىس ىستەيتىن شەتەل ينۆەستورلارى مۇنداي تەرىس ۇردىسكە ۇيرەنبەگەن.

پرەزيدەنت: «اقپاراتتىق جۇمىس ۋاقتىلى ءارى ساپالى جۇرگىزىلگەن جاعدايدا كوپتەگەن ماسەلەنى، سونىڭ ىشىندە ،قوعامدا دۇربەلەڭ تۋدىرعان تۇيتكىلدەردى ۋشىقتىرماي شەشۋگە بولاتىن ەدى. سوندىقتان مۇقيات ويلاستىرىلعان قوعامدىق كوممۋنيكاتسيا ستراتەگياسى قاجەت. ۇكىمەتتىڭ جانە اكىمدەردىڭ قىزمەتى ءوز حالقىمىزعا دا، سىرتقى الەمگە دە اشىق ءارى تۇسىنىكتى بولۋى كەرەك. ءبىرىنشى، باسشىلار ازاماتتاردى جەكە قابىلداۋعا ءتيىس. بۇل – وتە ماڭىزدى. اسىرەسە، ايماق، قالا، اۋدان باسشىلارى حالىقپەن تىكەلەي بايلانىستا جۇمىس ىستەۋى قاجەت»، – دەپ تالاپ قويدى.

بۇل دا – ويلاناتىن جايت. سەبەبى ۇكىمەت پەن جەرگىلىكتى اكىمدىكتەردى بيۋروكراتيا جايلاپ العان. ولاي دەيتىنىمىز، قاراپايىم حالىق ءارتۇرلى دەڭگەيدەگى شەنەۋنىكتەرمەن سويلەسۋ مۇمكىندىگىنەن ايىرىلىپ وتىر. ازاماتتار ءبىر وزەكتى ماسەلەمەن حابارلاسسا، باستىقتار جاۋاپ بەرمەيدى، ءتىپتى تەلەفون تۇتقاسىن كوتەرمەيدى.

وسىعان بايلانىستى ءبىر ۇسىنىسىم بار: قازاقستاندا ءبىر كۇندى «اشىق تەلەفون كۇنى» دەپ بەلگىلەيىك! سول كۇنى ازاماتتار كەز كەلگەن شەنەۋنىكپەن سويلەسە الاتىنداي جاعداي جاسالسا، پرەزيدەنت ايتىپ وتىرعان حالىق پەن بيلىك اراسىنداعى كوممۋنيكاتسيا جاقسارار ەدى.

بيۋركوراتيا سەكىلدى قاۋىپتى دەرت سانا مەن ورتاعا ءسىڭىپ كەتكەنى سونشالىق، ءتىپتى سول بيۋروكراتيانىڭ سەبەپتەرى مەن سالدارى تۋرالى ارنايى كونفەرەنتسيا وتكىزسەك تە ارتىق بولماس!

پرەمەر-مينيستر ولجاس بەكتەنوۆتىڭ قوسىمشا قۇن سالىق تۋرالى ويلارىندا بەلگىلى ءبىر قيسىن بار سياقتى. الايدا بۇل وزگەرىس ءار سالانىڭ ەرەكشەلىگىن ەسكەرۋى ءتيىس. ماسەلەن، كىتاپ شىعارۋ ىسىندەگى بۇگىنگى 12 پايىزدى 20-عا كوتەرسەك، باعاسى قولجەتىمسىز ول كىتاپتى كىم ساتىپ الماق؟

بىرقاتار وركەنيەتتى ەلدەر كىتاپ ونىمىنەن قوسىمشا سالىقتى الىپ تاستاعان. قىتاي كىتاپ ساۋداسىنا ەرەكشە سۋبسيديا بەرەدى. ونداي قولداۋ كىتاپ باعاسىن ارزانداتادى، وقىرماننىڭ سانىن وسىرەدى.

پرەزيدەنت ءوز سوزىندە بيىل «جايلى مەكتەپ» ۇلتتىق جوباسىنىڭ اياقتالاتىنى تۋرالى حابارلادى.

بۇل ءوزى ەل كوڭىلىنەن شىققان جوبا بولدى. جوبا اياسىندا سالىنعان ءبىلىم وردالارىنىڭ قانداي جايلى، ىڭعايلى ەكەنىن ءبارىمىز كورىپ وتىرمىز. ەندىگى جەردە مۇنداي يگى باستامالار ءوز جالعاسىن تاۋىپ، وسىنداي زاماناۋي مەكتەپتەر شەت ايماقتا جاتقان اۋىلداردا دا سالىنسا دەگەن ارمانىمىز بار.

پرەزيدەنت بيىلعى «جۇمىسشى ماماندىقتار جىلىنا وراي» ماڭىزدى ءىس-شارالار مەن جوبالار جۇزەگە اسىرىلاتىنىن اتاپ ءوتتى.

مۇنداي قادامدارعا ءبىز قۋانامىز. ءيا، بىزدە ءبارى ۋنيۆەرسيتەتتە جوعارى ءبىلىم العىسى كەلەدى. ارينە، ول اركىمنىڭ ءوز قالاۋى. الايدا كۇندەلىكتى قاجەت ماماندار تاپشى. سانتەحنيك، ماشينا جوندەۋشى دەگەندەي. قاي سالادا بولسا دا، قولىنان ءىس كەلەتىن ادامدار كوبەيگەنى دۇرىس. جۇمىسشى ماماندىقتاردىڭ مارتەبەسىن كوتەرىپ جاتقانىمىز وتە ورىندى.

وسى تاقىرىپقا وراي ءبىر جاڭالىقتى ايتقىم كەلەدى. قازاقستان جازۋشىلار وداعى جۇمىسشى ماماندىعىن يگەرىپ، ەل ەكونوميكاسىنا شاما-شارقىنشا ءوز ۇلەسىن قوسىپ كەلە جاتقان مۇمكىندىگى شەكتەۋلى ادامداردى دارىپتەۋگە ارنالعان ارنايى باعدارلاما جاساپ جاتىر. ولاردىڭ جانكەشتىلىگى، ومىرگە دەگەن قۇشتارلىعى جاستارعا ۇلگى بولارى ءسوزسىز.

ءبىر مىسال كەلتىرە كەتەيىن. بەلگىلى جازۋشى، كورنەكتى قايراتكەر بيبىگۇل يمانعازينا كەزىندە «ءبيبى انا» قايىرىمدىلىق قورىن اشقان بولاتىن. ونىڭ اتقارعان جۇمىسى بارشاعا ايان. سول قور مۇمكىندىگى شەكتەۋلى وتباسىلار تاربيەلەپ وتىرعان بالالارعا ارنايى قارجى ءبولىپ، وڭالتۋ ماماندارىن (رەابيلاتولوگ) مەديتسينالىق جوعارى وقۋ ورىندارىندا دايىنداتىپ جاتىر. ستۋدەنتتەردىڭ الدى ەرتەڭ وقۋىن ءبىتىرىپ، مامان بولىپ شىعادى. الايدا ولاردى كۇتىپ وتىرعان ءتيىستى رەابيليتاتسيالىق ورتالىقتار بار ما؟ بۇل-داعى ويلاناتىن ماسەلە.

بايقاپ وتىرسام، پرەزيدەنتتىڭ كەشەگى ءسوزى قوعامدا قىزۋ تالقىلانۋدا. مەنىڭشە، بيلىككە بالاما پىكىر مەن سىن ايتۋعا اۋەس اعايىن ءبىر نارسەنى ۇعىنۋى ءتيىس. ونىڭ ءمانىسى مىنادا: بۇگىندە ەل ەكونوميكاسىندا شەشىمىن تاپپاي جاتقان ماسەلەلەردىڭ ءتۇپ نەگىزى وتىز جىل بويىنا ەلدى بيلەپ-توستەگەن ەسكى قازاقستان جۇيەسىندە جاتىر. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، پرەزيدەنت توقاەۆ ەلباسى نازارباەۆتىڭ تۇسىنداعى سولاقاي ەكونوميكالىق ساياساتىنىڭ ناتيجەلەرىنە جاۋاپ بەرۋگە ءماجبۇر. ەكونوميكانىڭ وليگارحتانۋى، مەملەكەت مەنشىگى مەن قارجىسىنىڭ تالان-تاراجعا ءتۇسۋى، وتاندىق ءوندىرىستىڭ تۇرالاپ قالۋى، شاعىن جانە ورتا بيزنەستىڭ اياققا تۇرا الماۋى، باسقاسىن ايتپاعاندا، مەملەكەت بيۋدجەت پەن ۇلتتىق قور قارجىسىنىڭ بۇگىنگى جەتىسپەۋشىلىگى – مۇنىڭ ءبارى وسىدان وتىز جىل بۇرىن بەلگىلەنگەن ەكونوميكالىق ساياساتتىڭ «جەمىسى».
پرەزيدەنت بانك جۇيەسىنە قاتىستى سىن ايتتى. بۇل دا – وتە وزەكتى تاقىرىپ. كەزىندە، ەسكى قازاقستان تۇسىندا الەمدىك داعدارىس سىلتاۋىمەن قانشاما جەكە بانككە بيۋدجەتتەن ميللياردتاعان دوللار كومەك بەرىلدى دەسەڭىزشى!

بىراق ول بانكتەر حالىققا نە ىستەپ جاتىر؟ سول قارجىنى حالىققا قايتاراتىن ۋاقىت كەلگەن جوق پا؟

قۇدايعا شۇكىر، بۇگىندە وسى ماسەلەلەر اشىق ايتىلىپ، پرەزيدەنت جانە ونىڭ كومانداسى بارلىق وبەكتيۆتى جانە سۋبەكتيۆتى قيىندىقتاردى ەڭسەرۋگە بار كۇشىن سالۋدا. سول ەڭبەكتىڭ العاشقى ناتيجەلەرى دە جوق ەمەس. ول تۋرالى دا مەملەكەت باسشىسى ءوز سوزىندە ايتتى.

ءوز باسىما ۇناعان ءبىر جايت: پرەزيدەنتىمىز وڭ وزگەرىستەردى اتاپ قانا قويماي، ۇكىمەت جۇمىسىنداعى ولقىلىقتارعا دا كەڭىنەن توقتالدى.

شىنىن ايتۋ كەرەك، وسىنداي وتكىر سىننان كەيىن ءبىراز بىلگىشتەر «قاي مينيستر، قاي اكىم ورنىن بوساتادى ەكەن؟» دەگەن تاقىرىپتى تالقىلاپ جاتقان-دى. بۇل جولى پرەزيدەنت ۇكىمەت وتىرىسىندا كادرلىق وزگەرىستەر جاسامادى. بۇل دا بولسا، پرەزيدەنتىمىزدىڭ باسقارۋ ءستيلىنىڭ ءبىر ەرەكشەلىگى دەپ بىلەمىن. ول كىسى سىپىرا ماقتاپ، نە سىپىرا سىنامايدى عوي. سوعان قاراعاندا، كادرلىق وزگەرىستەر رەت-رەتىمەن، ءار مينيستر مەن اكىمنىڭ جەكە باسىنىڭ جەتىستىگى مەن كەمشىلىگى ەسكەرىلىپ، قولعا الىناتىن بولار دەپ ويلايمىن.

ءوز سوزىندە پرەزيدەنتىمىز: «ۇكىمەت قانشالىقتى قيىن بولسا دا، جاپپاي ۇنەمدەۋگە كوشىپ، بيۋدجەت قارجىسىن تەك قانا اسا وزەكتى ماسەلەلەردى شەشۋگە جۇمساۋى كەرەك. كورپەگە قاراي كوسىلەتىن ۋاقىت كەلدى. ورىنسىز شىعىندى توقتاتىپ، اياعىمىزدى تارتىپ باسۋ قاجەت»، – دەپ كەسىپ ايتتى.

الەۋمەتتىك جەلىلەردەگى كەيبىر اسىرە بەلسەندىلەر «كورپەگە قاراي كوسىلۋ» كەرەكتىگىن پرەزيدەنت حالىققا ايتتى دەگەن سىڭايدا پىكىر تاراتىپ جاتقانىنىڭ كۋاسى بولىپ وتىرمىز. مۇنى ءوز باسىم پرەزيدەنتتىڭ ءسوزىن ادەيى بۇرمالاۋشىلىق دەپ سانايمىن! مەملەكەت باسشىسى جاپپاي ۇنەمدەۋ تالابىن ۇكىمەتكە، ياعني قول استىنداعى شەنەۋنىكتەرگە ايتىپ وتىر ەمەس پە؟!
ءسوز جوق، جاپپاي ۇنەمگە كوشپەسەك بولمايدى. سول سەبەپتى ۇكىمەت بيۋدجەتتى بەكىتكەندە وسى تالاپتى باسشىلىققا الۋى ءتيىس.

الايدا ارتىق قىلامىن دەپ، تىرتىق قىلۋعا دا بولمايدى. مەملەكەتتىڭ قولداۋىنا ءزارۋ رۋحاني سالا وسى ۇنەمشىلدىكتىڭ قۇربانى بوپ كەتپەۋى ءتيىس. ويتكەنى رۋحاني سالا – اسا نازىك ءارى ۇزاق مەرزىمدى ينۆەستيتسيانى قاجەت ەتەتىن سالا.

ايتپاقشى، كورپەڭە قاراي كوسىلۋ تالابىنىڭ ارقايسىمىزعا قاتىسى بار. بىزدە توي جاساۋ نەمەسە اس بەرۋ باسەكەگە اينالىپ كەتكەنى وتىرىك پە؟! نەسيە الىپ، توي جاساۋ دەگەندى ءبارىمىز كورىپ ءجۇر ەمەسپىز بە؟

پرەزيدەنتتىڭ: «قالاي دەسەك تە، مەملەكەت زاڭ ءتارتىبىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن قابىلدايتىن شارالار ءوز ەلىن كۇستانالاۋعا سەبەپ بولماۋعا ءتيىس. كەيبىر ازاماتتار ەلىمىزدى مازاق قىلۋعا اۋەستەنىپ بارادى. مىسالى، وزگە ەلدەردىڭ وكىلدەرى جوق جەردەن «كەرەمەت جەتىستىكتەردى، تابىستاردى» تاۋىپ الىپ، ونى شەتەلگە جان-جاقتى ناسيحاتتاپ جاتادى. ال ءبىزدىڭ ازاماتتار، ولاردىڭ ىشىندە شوۋ-بيزنەس وكىلدەرى، ءوزىن-ءوزى «قوعام بەلسەندىسى» سانايتىن جاستار، ءتىپتى دەپۋتاتتار دا بار، قازاقستانعا نەشە ءتۇرلى لاقاپ ات قوياتىن بولدى. بۇل ەندى مۇلدە تۇسىنىكسىز، اقىلعا سىيمايتىن نارسە» دەگەن سوزدەرى ءوزىن قازاقستان پاتريوتى سانايتىن كەز كەلگەن ادامعا وي سالارى ءسوزسىز.

وسى پىكىرگە ءوز باسىم ەلەڭ ەتە قالدىم. شىنىندا دا، ءوز ەلىڭدە جاسالىپ جاتقان جاقسى ىستەرگە كوز جۇما قاراپ، تىرناق استىنان كىر ىزدەپ، بىرجاقتى سىناۋعا، ءتىپتى مازاق ەتۋگە جۇرتشىلىق بەيىمدەلىپ بارا جاتىر. سوندىقتان الەۋمەتتىك جەلىلەردە ارتىق ايتىلاتىن وسىنداي وعاش پىكىرلەرگە زاڭ جۇزىندە بەلگىلى ءبىر توسقاۋىل كەرەك سياقتى.

قورىتا ايتقاندا، ەكونوميكانى جاقسارتۋ تەك قانا پرەزيدەنت پەن ۇكىمەتتىڭ مىندەتى ەمەس، قوعامنىڭ، ءاربىر ازاماتتىڭ قولداۋىنسىز ونداي شارۋالار اتقارىلا المايدى. جۇمىلا كوتەرگەن جۇك جەڭىل، قولعا الىنىپ وتىرعان باستامالاردى بارشا جۇرت بوپ قولداۋعا شاقىرامىن.

مەرەكە قۇلكەنوۆ،

قازاقستان جازۋشىلار وداعى باسقارماسىنىڭ توراعاسى

Abai.kz