1603-جىلى انگليا پاتشايىمى ەليزاۆەتا تيۋدور ومىردەن وتەدى. سول كەزدە شوتلانديا پاتشاسى بولعان VI دجەيمس ونىڭ ەڭ جاقىن تۋىسقانى رەتىندە تاققا ءنومىرى ءبىرىنشى مۇراگەر ەدى. سوندىقتان VI دجەيمس ەدينبۋرگتەگى سارايىن تاستاپ، لوندونعا كەتەدى. انگليانىڭ دا بيلەۋشىسى اتانادى دا، ەكى ەلدى قاتار باسقارا باستايدى. سودان باستاپ انگليا مەن شوتلانديا بىرىككەن كورولدىك رەتىندە ءبىر ورتالىققا قارايدى.

ياعني، ءVى دجەيمس ەكى مەملەكەتتى، بىرىككەن پاتشالىقتى قاتار بيلەۋ ءۇشىن شوتلانديانى انگلياعا جىعىپ بەردى. ءوز ەلىن تاۋەلسىزدىگىنەن، جەكە پاتشالىق-باسقارۋ جۇيەسىنەن ايىردى. نەگىزى، ەرتە مە، كەش پە، انگليا ءبارىبىر شوتلانديانى قاراماعىنا قوسىپ الار ەدى. سەبەبى اعىلشىن بيلىگى سولتۇستىگىندە جەكە تاۋەلسىز ەلدىڭ بولعانىن قالاماعان. ءبىر ارالدا بىرنەشە مەملەكەتتىڭ بولۋى انگلياعا بولاشاقتا قاتەر ءتوندىرۋى مۇمكىن دەپ ساناعان. بىراق سول ۇدەرىستى، ياعني، شوتلانديا مەن انگليانىڭ ءبىر كورولدىك رەتىندە بىرىگۋىن ءVى دجەيمس جەدەلدەتىپ بەردى. مۇنى، جوعارىدا ايتقانىمىزداي، ەكى مەملەكەتتى قاتار باسقارۋ ءۇشىن، ياعني، بيلىك ءۇشىن ىستەدى.

وتكەن عاسىردىڭ 90-شى جىلدارىندا كەڭەس وداعى بارلىق جاعىنان ابدەن قۇلدىرادى. كسرو پرەزيدەنتى گورباچەۆ پەن رەسەي پرەزيدەنتى ەلتسين اراسىندا قىرعي-قاباق باسەكەلەستىك بولدى. ورىستاردىڭ وزدەرى ەلتسين بيلىكتى قاتتى جاقسى كورگەنىن، جەكە-دارا بيلىككە ۇمتىلعانىن ايتىپ ءجۇر. ءسويتىپ، ەلتسين باستاپ، ۋكراينا جانە بەلارۋس پرەزيدەنتتەرى قوستاپ، 1991-جىلى 7-8 جەلتوقساندا بەلارۋستە باس قوستى. ولار كسرو-نىڭ قۇلاپ، تاۋەلسىز مەملەكەتتەر دوستاستىعى قۇرىلعانىن رەسمي بەكىتىپ، قۇجاتتارعا قول قويىپ، الەمگە جاريالادى. ياعني، ەلتسين سول كەزدە كسرو پرەزيدەنتى بولىپ وتىرعان گورباچەۆتى بيلىكتەن شەتتەتىپ جىبەرىپ، كەڭەس وداعىن تاراتاتىن قۇجاتقا قول قويىپ، رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ تاعىنا ءوزى قونجيدى. ەلتسيننىڭ ونداي بيلىكقۇمارلىعى، گورباچەۆپەن قىرعي-قاباق ارازدىعى بىزگە جاقسى بولدى. تاۋەلسىز مەملەكەت بولىپ شىعا كەلدىك. ەلتسيندەر ونسىز دا تاراپ كەتكەن يمپەريانىڭ قۇلاعانىن قۇجات جۇزىندە بەكىتىپ بەردى.

جوعارىداعى ەكى تاريحي فاكتىدەن تۇيگەنىم – بيلەۋشىلەردىڭ شەكسىز بيلىكقۇمارلىعى ەل مۇددەسىن ۇمىتتىرىپ، قاراقان باسىنىڭ قامىن ءبىرىنشى ورىنعا قويعىزادى. سونىڭ سالدارىنان كىشكەنتاي ەلدەر تاۋەلسىزدىگىنەن ايرىلادى، ال يمپەريالار قۇلاپ، تاريح ساحناسىنان كەتەدى.

جۋىردا «انا ءتىلى» گازەتىنە بەرگەن سۇحباتىندا مەملەكەت باسشىسى قازاقستاندا قوس بيلىك بولعانىن اشىق ايتتى. ەكس-پرەزيدەنتتىڭ ساياسي سىپايىلىقتى ساقتاماي، مينيسترلەر مەن لاۋازىمدى تۇلعالاردى شاقىرتىپ، جينالىستار وتكىزگەنىن، سونىڭ كەسىرىنەن شەنەۋنىكتەر كىمگە باعىنارىن بىلمەي قالعانىن جەتكىزدى.

قۇداي كەلەر داۋىرلەردە قازاققا تەك بيلىكقۇمارلىعىن ىسىرىپ قويىپ، ءبىرىنشى ەل مۇددەسىن ويلايتىن باسشىلار ءناسىپ ەتسە ەكەن.

Aلپامىس فايزوللا

Abai.kz