عالىم قايىرجان. قازاقتىڭ بيلىكتەگىلەرىنىڭ جامانى جوق، بيلىكتەن كەتكەنىنىڭ جاماننان امانى جوق
تۇكىرىگى جەرگە تۇسپەي تۇرعان ءبىرىنشى حاتشى دىنمۇحامەت قوناەۆ تولەباەۆ كوشەسىنەن جەكە ءۇي سالدىرعاننان كەيىن، قازىرگى ابىلاي حان مەن بوگەنباي باتىر كوشەلەرىنىڭ قيىلىسىنداعى ءبىر قاباتتى تۇگەل الىپ جاتقان ايدىك پاتەرىنىڭ كىلتىن كەشەگى كلاسسيكتەردى كوزى كورگەن جازۋشى ءالجاپپار ابىشەۆكە ءوز قولىمەن تابىستاعان ەكەن. ارادا شامالى ۋاقىت وتكەندە جولىعىپ، «قالاي، پاتەر ۇنادى ما؟» دەسە، بويى ءبىر قارىستان ءسال-اق جوعارى ءالجاپپار اعام: «ءبارىن قالدىرعاندا، جينالمالى ساتىڭىزدى تاستاماي كەتكەنىڭىز قالاي؟» دەگەن ەكەن، ءبىر بولمەنى تۇگەل الىپ تۇرعان كىتاپ سورەلەرىنىڭ جوعارعى جاعىنا بويى جەتپەي جۇرگەنىن مەڭزەپ. ديماش اعامىز سول كۇنى كەشكە الجەكەڭە ساتىسىن جەتكىزىپ بەرىپتى. سويتكەن ءالجاپپار اعامىز قوناەۆ قىزمەتىنەن كەتىپ، ورنىنا كولبين كەلگەندە «العاشقى بولىپ الدىنا بارىپ، الديار تاقسىرلاپ، اياعىنا جىعىلىپتى» دەگەندى ەستىگەندە ءارى-ءسارى كۇي كەشىپ، «اپىراي-ءا!» دەگەنبىز. ونان بەرى تالاي جىل ءوتتى. زامان وزگەردى. قوعامدىق قۇرىلىم وزگەردى. بىراق، ادام وزگەرمەگەن ەكەن.
«ءولدىڭ ماماي، قور بولدىڭ»
تۇكىرىگى جەرگە تۇسپەي تۇرعان ءبىرىنشى حاتشى دىنمۇحامەت قوناەۆ تولەباەۆ كوشەسىنەن جەكە ءۇي سالدىرعاننان كەيىن، قازىرگى ابىلاي حان مەن بوگەنباي باتىر كوشەلەرىنىڭ قيىلىسىنداعى ءبىر قاباتتى تۇگەل الىپ جاتقان ايدىك پاتەرىنىڭ كىلتىن كەشەگى كلاسسيكتەردى كوزى كورگەن جازۋشى ءالجاپپار ابىشەۆكە ءوز قولىمەن تابىستاعان ەكەن. ارادا شامالى ۋاقىت وتكەندە جولىعىپ، «قالاي، پاتەر ۇنادى ما؟» دەسە، بويى ءبىر قارىستان ءسال-اق جوعارى ءالجاپپار اعام: «ءبارىن قالدىرعاندا، جينالمالى ساتىڭىزدى تاستاماي كەتكەنىڭىز قالاي؟» دەگەن ەكەن، ءبىر بولمەنى تۇگەل الىپ تۇرعان كىتاپ سورەلەرىنىڭ جوعارعى جاعىنا بويى جەتپەي جۇرگەنىن مەڭزەپ. ديماش اعامىز سول كۇنى كەشكە الجەكەڭە ساتىسىن جەتكىزىپ بەرىپتى. سويتكەن ءالجاپپار اعامىز قوناەۆ قىزمەتىنەن كەتىپ، ورنىنا كولبين كەلگەندە «العاشقى بولىپ الدىنا بارىپ، الديار تاقسىرلاپ، اياعىنا جىعىلىپتى» دەگەندى ەستىگەندە ءارى-ءسارى كۇي كەشىپ، «اپىراي-ءا!» دەگەنبىز. ونان بەرى تالاي جىل ءوتتى. زامان وزگەردى. قوعامدىق قۇرىلىم وزگەردى. بىراق، ادام وزگەرمەگەن ەكەن.
«ءولدىڭ ماماي، قور بولدىڭ»
قازاق «باتىر - ءبىر وقتىق» دەۋشى ەدى. اردا تۋعان ازامات زامانبەك نۇرقادىلوۆ ءتىپتى، وسى قاعيدانىڭ دا اياسىنا سىيماي، ءۇش وقتىق بولدى. الاش جۇرتى بولىپ، ارۋلاپ جەرلەدىك. الايدا، ارۋاعى ىرزا بولاتىنداي دەڭگەيدە ارتىنان ىزدەي الدىق پا؟! ازاماتتىڭ «ءوزىن-ءوزى ءۇش رەت اتىپ، «سۋىق ءتيىپ قالماسىن» دەگەندەي كورپە جامىلىپ، بۇركەنىپ بارىپ قۇلاعانىنا» ارتىندا قالعان، كەشەگى كۇنى، ات ۇستىندە جۇرگەندە الدىن كورگەن، شاپاعاتى تيگەن زيالى قاۋىم نەگە سەندى؟ كوزىنىڭ تىرىسىندە كوپىرمە كوپ سوزبەن ماقتاپ، وزىنە پاتەر، بالاسىنا قىزمەت سۇراپ، الدىنان شىقپاي قويعان قالىڭ زيالى نەگە ءۇنسىز قالدى؟! «ءبىزدىڭ زامانبەك!» دەپ ماقتانعان، كوپشىلىگى زاكەڭمەن جاقىندىعىنىڭ ارقاسىندا عانا تورگە وزىپ، باس ۇستاعان، اعايىن-تۋىسى قايدا؟! نەگە ىزدەمەدى؟! جوقتاۋسىز قالاتىنداي ءجاي قازاق ەمەس ەدى عوي، زاكەڭ!
جەرورتادان اسقاندا ماقپالداي ماحابباتىن تاۋىپ، مەرەيدەي قىزدى بولماعاندا، تازا ىزدەۋسىز قالعانداي ەكەنىن ويلاعاندا جانىڭ جابىرقايدى.
«اعايىننىڭ اتى وزعانشا...»
قارجى پوليتسياسى كۇلكى كۇنى تۇتقىندايمىز دەپ وزدەرى كۇلكىگە اينالعان جاقسىبەك قۇلەكەەۆ قىزمەتتە جۇرگەندە، باسقاسىن ايتپاي-اق قويايىن، «قازاقستان تەمىر جولىنان» دەمەۋشىلىك قارجى سۇراپ، جاكەڭدى جاعالاعان جۋرناليستەر جەتىپ-ارتىلادى. بىراق، باسىنا ءىس تۇسكەندە سول شىركىندەر ءىزىم-قايىم جوق بولىپ، قاماۋدا جاتقان ازاماتتى تەك پەترۋشوۆا («رەسپۋبليكا»), باپي («تاسجارعان»), ەرعاليەۆا («سۆوبودا سلوۆا») عانا ىزدەدى. نەگە ىزدەدى؟! قۇلەكەەۆ جايلى - جازار وزگە تاقىرىپ قۇرىپ قالعاندىقتان، جازباعان شىعار! باستارىن بايگەگە تىگىپ، قارجى پوليتسياسى سياقتى الپاۋىتقا قارسى شىعىپ، قۇلەكەەۆتى قورعاپ شىرىلداعاندا، ولار - جەمقورلىق جايلاعان، كەرى كەتكەن قوعامنىڭ قارماعى بيلىكتەگىلەردىڭ ىشىندەگى ەڭ ءبىر ەسى دۇرىسىنا سالىنعانىن ايتىپ، اراشا ءتۇستى ەمەس پە؟! سوندا ولار - قۇلەكەەۆ قىزمەتتە جۇرگەندە ونى پانالاپ، ساعالاپ، جاعالاپ ءجۇرىپ-اق تالاي شارۋاسىن تۇزەپ العان، «بار بولساڭ كورە المايتىن، جوق بولساڭ بەرە المايتىن» اعايىندارىنان نەگە قولداۋ تاپپادى؟ جازىقسىز قاماۋدا جاتقان ازاماتتى نەگە پەترۋشوۆا، باپي، ەرعاليەۆا جانە بىرەر پارتيا عانا ىزدەدى؟! قوعام نەگە ءۇنسىز قالدى؟! كەشەگى كۇنى، ات جالىن تارتىپ جۇرگەندە كومەكتەسكەن، كوتەرگەن، وسىرگەن قىزمەتتەس سەرىكتەرى نەگە ۇندەمەدى؟! ۇكىمەت جينالىسىندا قاتار وتىرعان مينيستر-ارىپتەستەرى نەگە ءبىر اۋىز جىلى ءسوز ايتۋعا جارامادى؟ بىراق، اڭگىمە وندا ەمەس. باسقادا! جارتىلاي بوسانىپ، تەمىر توردىڭ سىرتىنا شىققان جاقسىبەكتىڭ سول جارتىلاي بوستاندىقتىڭ ساۋمال اۋاسىنىڭ وزىنەن-اق باسى اينالىپ، تۇرمەدە جاتقاندا، «اتتەڭ-اي» دەپ بارماق شايناعاندا تۇيگەن ويلارىنان جاڭىلىپ قالىپ جۇرمەسە بولادى-داعى.
«اتا-اناڭ بار بولسىن، اۋزى-مۇرنى جوق بولسىن»
كۇنى كەشە عانا «تمد-داعى ءنومىر ءبىرىنشى بانك» بولعان بتا-نى ماقتاپ، ودا ارناماعان ادام از. بىراق، باسىنا بۇلت ءۇيىرىلىپ، ءابلازوۆ شەت ەل اسىپ، بانك شاتقاياقتاپ قالىپ ەدى، سول ودا ارناعىشتار وزگە تولقىنعا قوسىلىپ، وزۋرەي تالاسىپ، وزگەنى جىرلاپ جۇرە بەردى. تاعى دا سول پەترۋشوۆا، باپي، ەرعاليەۆادان وزگە ەشكىم بتا تۋرالى ءپاتۋالى ءسوز ايتۋعا جارامادى. كەشەگى كۇنى بتا- بانكتىڭ باسقارماسى «الەم ارت» قورى ارقىلى ميلليون تەڭگەلەپ گرانت بەرگەن زيالىلار كىرگەن ىنىنەن شىقپاي، تەرىس قاراپ «ۇيىقتاعان» قالپى، ءالى جاتىر! سول ميلليون تەڭگە سىيلىقتى «بىلتىر مەن ءجيۋريدىڭ مۇشەسى بولعاندا تۇمانبايعا الىپ بەرىپ ەدىم، بيىل ول جيۋري مۇشەسى رەتىندە ماعان الىپ بەردى» دەپ «اعىنان جارىلعان» قادىر مىرزا-ءالى اعام دا جالقى ءسوز ارناۋعا جارامادى. مۇمكىن، «الەم ارت» قورى ارقىلى جۇرتقا قارجى زاڭسىز ۇلەستىرىلگەن، 837 ميلليون تەڭگە قارجى بانككە قايتارىلۋى كەرەك» دەپ، قور باسشىسى دانيار شابدۋكاريموۆتى سوتقا بەرىپ جاتقان بتا-نىڭ توسىن ارەكەتى قالتاسىن قاعار جەرگە جەتكەندە سويلەيتىن شىعار. بىراق، ول كەزدە ايتىلعان سوزدە قادىر-قاسيەت بولا ما؟!
انالار مەن ارۋلار امان بولسىن
تورگە وزىپ، جامباس ۇستار كەزدە الدىنا ادام شىعارمايتىن قازاقتىڭ ازاماتتارى جازىقسىز جاپا شەككەن تۇلعالاردى ىزدەۋگە كەلگەندە ىركىلە بەرەدى. تەك، العان جارى جاقسىلارى عانا جوقتاۋسىز قالىپ جاتقان جوق. ماسەلەن، عالىمجان جاقيانوۆ تۇرمەدە وتىرعان كەزدە اتويلاپ ايەلى قارلىعاش شىقتى! زامانبەك اعامدى ماقپال عانا ىزدەۋدە! تەمىراليەۆتىڭ جارى ارمانگۇل ازاماتتىڭ قولىنان كەلمەس ءىس اتقارىپ ءجۇر! مۇحتار جاكىشەۆتى جوقتاعان ءجاميلانىڭ ارەكەتتەرى قانداي؟! رامازان ەسىرگەپوۆتى قولتىعىنان دەمەپ، قولداۋشى بولا بىلگەن راۋشانعا قالاي ريزا بولماسسىڭ؟! دەي كەلىپ، «ەردىڭ جاقسى بولماعى اعاشىنان، بالانىڭ جاقسى بولماعى ناعاشىدان» دەگەن قازاقتىڭ ۇلى رەتىندە ايتارىم، اناۋ-مىناۋ ازاماتىڭنىڭ ءوزىن ءجۇنجىتىپ جىبەرەر قيىندىقتارعا مويىماعان، مەن جوعارىدا تىزبەكتەگەندەي ارۋلاردى جار ەتكەن جىگىتتەردىڭ الدى جارقىن. ال، سولاردى قاپاسقا قاماپ، قور ەتپەك بولعان، ەرتەڭ ارتىنان، ەڭ بولماسا، ايەلى ىزدەي المايتىن «اتقامىنەرلەردىڭ» تاعدىرى تالايلى بولماق.
ءتۇيىن
قورىتا كەلگەندە ايتارىم، بيلىكتەگىسى بار، باسقاسى بار، ەركەك اتاۋلى وزىندىك پىكىر ايتۋعا دارمەنسىز دارەجەگە جەتىپ، سۇعا بەرگەن سايىن، بۇعا بەرەتىن «جاۋلىعى جوق قاتىنعا» اينالعان قوعامدا - ۇرپاعىنىڭ، تىم بولماعاندا، وزەگىن جارىپ شىققان ۇلانىنىڭ باقىتتى بولاشاعى ءۇشىن «التىن باستى انانىڭ قۇساعىندا، التىن بەسىكتى بالا جاتاتىنىن» دالەلدەمەك نيەتپەن ارۋلار اتقا قونىپ، گەنوفوندىڭدى تۇزەمەسە بىرەر ۇرپاق اۋىسپاي جاتىپ-اق تاۋەلسىزدىگىڭنىڭ وزىنە قاتەر تونەدى ما دەپ قورقامىن.
«اباي-اقپارات»
