پرەزيدەنت عىلىم كۇنى قارساڭىندا عالىمدارمەن كەزدەسىپ، كاسىبي مەرەكەسىمەن قۇتتىقتادى. قاسىم-جومارت توقاەۆ عىلىمنىڭ ءار سالاسىندا تابىستى ەڭبەك ەتىپ، مەملەكەتىمىزدى وركەندەتۋگە اتسالىسىپ جۇرگەن ازاماتتارعا ريزاشىلىعىن ءبىلدىردى. بۇل تۋرالى اقوردا حابارلادى.

قازاقستانداعى عىلىم – ۇلتتىڭ شامشىراعى!

– عىلىم جولى – كۇردەلى جول. ءوز ىسىنە ادال، تاباندى، ەڭبەكقور، جاڭاشىل ءارى جاسامپاز ادامدار عانا عىلىم جولىنداعى قيىندىققا توزە الادى. ءبىز شىن مانىندە وزىق ويلى ۇلت بولامىز دەسەك، قوعامدا وسى قاسيەتتەردى دارىپتەپ، ورنىقتىرۋىمىز قاجەت. ۇلى اباي دا ءوز زامانىندا «عىلىم تاپپاي ماقتانبا» دەپ وسيەت قالدىردى. قازىر تەحنولوگيا قارقىندى دامىعان كەزەڭدە ءبىز ۇزدىكسىز ىزدەنىسكە، تەرەڭ ءبىلىم مەن عىلىمعا ەرەكشە ءمان بەرۋىمىز كەرەك. مەن بۋرابايدا وتكەن ۇلتتىق قۇرىلتاي كەزىندە ارنايى وسى ماسەلەگە توقتالدىم. بۇل رەتتە، عىلىمي قاۋىمداستىققا ايرىقشا جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەلەدى. ويتكەنى، عالىم – ۇلتتىڭ شامشىراعى، – دەدى مەملەكەت باسشىسى.

باسقوسۋدا تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارىندا عىلىمعا باسا ءمان بەرىلمەگەنى، كوپتەگەن عالىمنىڭ باسقا سالاعا اۋىسىپ كەتكەنى جايىندا ايتىلدى. سونىڭ سالدارىنان قازاقستانداعى عىلىمي قىزمەتكەرلەردىڭ سانى ءۇش ەسە ازايىپ، بۇل احۋال ۇلتتىڭ زياتكەرلىك الەۋەتىنە وراسان زور كەسىرىن تيگىزگەن.

بۇدان بولەك، مەملەكەت باسشىسى عىلىم سالاسىندا جەمقورلىق فاكتىلەرىنىڭ كوبەيىپ كەتكەنىن دە تىلگە تيەك ەتتى. ماسەلەن، «پاراسات» حولدينگىن باسقارعان بەلگىلى اكادەميك ونى ابدەن توناپ، كەيىن بالالارىمەن بىرگە اقش-تىڭ ازاماتتىعىن الىپ، مۇحيتتىڭ ار جاعىنا قاشىپ كەتكەن. دەگەنمەن بۇگىندە جاعداي وڭالىپ، عىلىم قايتادان تورگە شىققانىن اتاپ ءوتتى. بۇل – مەملەكەتتىڭ ناعىز، ادال عالىمدارعا سەنىمى دەگەن ءسوز.

– مەملەكەت عىلىمدى دامىتۋ ءۇشىن ناقتى شارالار قابىلداپ جاتىر. مەن وسىدان ءۇش جىل بۇرىن عىلىم اكادەمياسىن جاڭعىرتۋ تۋرالى تاپسىرما بەردىم. سودان بەرى اۋقىمدى جۇمىس جاسالۋدا. اكادەمياعا جوعارى عىلىمي ۇيىم مارتەبەسى بەرىلدى. ينفراقۇرىلىم جۇيەسى جاڭارتىلىپ جاتىر. كادر دايارلاۋ ءىسى جولعا قويىلدى. بىلتىر قابىلدانعان «عىلىم جانە تەحنولوگيالىق ساياسات تۋرالى» زاڭ وسى ۇردىستەرگە تىڭ سەرپىن بەردى. قۇجاتتا عىلىمدى باسقارۋ تاسىلدەرى ناقتىلاندى. عالىمداردى الەۋمەتتىك قولداۋ شارالارى ايقىندالدى. ءبىر سوزبەن ايتساق، زاڭدا عىلىم جولىندا ەڭبەك ەتىپ جۇرگەن ازاماتتاردىڭ مۇددەسى بارىنشا ەسكەرىلدى، – دەدى قاسىم-جومارت توقاەۆ.

عىلىم – ستراتەگيالىق ماڭىزى بار سالا بولعاندىقتان سوڭعى جىلدارى بۇل باعىتقا بولىنەتىن قارجى 3,5 ەسە ارتتى، جاس زەرتتەۋشىلەرگە قولداۋ كۇشەيدى. مەملەكەت باسشىسىنىڭ پىكىرىنشە، وسىنداي قادامدار ەلىمىزدىڭ عىلىمي الەۋەتىن ارتتىرا تۇسەدى. قازىر قازاقستاندا 25 مىڭنان استام عالىم بولسا، ولاردىڭ جارتىسى – 40 جاسقا تولماعان ماماندار. بۇل ەلىمىزدە عالىمداردىڭ جاڭا بۋىنى قالىپتاسىپ كەلە جاتقانىن كورسەتەدى.

توقاەۆ: يادرولىق عىلىم مەن تەحنولوگيانى دامىتۋ كەرەك!

قاسىم-جومارت توقاەۆ وتاندىق عىلىمنىڭ الدىندا تۇرعان بىرقاتار ماڭىزدى مىندەتكە نازار اۋداردى.

– ستراتەگيالىق مىندەتتەردىڭ ءبىرى – يادرولىق عىلىم مەن تەحنولوگيانى دامىتۋ. بۇل سالادا قازاقستاننىڭ الەۋەتى زور. الماتىداعى يادرولىق فيزيكا ينستيتۋتى مەن كۋرچاتوۆتاعى ۇلتتىق يادرولىق ورتالىق سياقتى الدىڭعى قاتارلى عىلىمي مەكەمەلەر ىرگەلى جانە قولدانبالى زەرتتەۋلەر جۇرگىزىپ، ماماندار دايارلاپ كەلەدى. اتوم ەنەرگياسىن ءوندىرۋ – تۇراقتى ەنەرگيا كوزى عانا ەمەس، ەكونوميكا مەن عىلىمنىڭ جاڭا باعىتتارىن دامىتۋدىڭ نەگىزگى كىلتى. بۇل رەتتە يادرولىق مەديتسينا، سۋتەگى ەنەرگياسى، سۋدى تۇشىتۋ، سينتەتيكالىق وتىن ءوندىرۋ، شاعىن ءمودۋلدى رەاكتورلار جانە تاعى باسقالارى تۋرالى ءسوز بولىپ وتىر. وسى باعىتتا زور تابىسقا جەتۋ ءۇشىن زەرتتەۋ ينفراقۇرىلىمىن نىعايتۋ، عىلىمي جۇمىستى كۇشەيتۋ، ينجەنەرلىك ءبىلىم بەرۋدى جاڭعىرتۋ قاجەت. پرەزيدەنت جانىنداعى عىلىم جانە تەحنيكا جونىندەگى ۇلتتىق كەڭەستىڭ الداعى وتىرىسىندا اتوم ەنەرگەتيكاسىن دامىتۋ كۇن تارتىبىندەگى باستى ماسەلە بولۋعا ءتيىس. سونداي-اق مەن ۇلتتىق قۇرىلتايدا عىلىم قالاشىقتارىن قۇرۋ ماسەلەسىن كوتەردىم. ۇلتتىق كەڭەس وسى جۇمىسقا ايرىقشا نازار اۋدارۋى قاجەت، – دەدى پرەزيدەنت.

مەملەكەت باسشىسى الەمدە جاساندى ينتەللەكت تەحنولوگيالارى قارقىندى دامىپ كەلە جاتقانىنا توقتالدى جانە قازاقستاننىڭ اتالعان سالادا الدىڭعى قاتاردان كورىنۋىنە تولىق مۇمكىندىگى بار دەپ سانايدى.

– ادام كاپيتالى – ەلىمىزدىڭ بۇل باعىتتا اتقاراتىن جۇمىسىنىڭ باستى كەپىلى. ياعني تالانتتى جانە ءبىلىمدى ازاماتتارعا ارقا سۇيەيمىز. سوندىقتان ءىت ماماندارىن دايارلاۋدى كۇشەيتىپ، وقۋشىلار مەن ستۋدەنتتەرگە جاساندى ينتەللەكت داعدىلارىن ۇيرەتەمىز. وتاندىق عىلىمدا مۇنداي كەلەشەگى زور باعىتتار كوپ. جالپى، عىلىمنىڭ جۇيەلى دامۋى ءۇشىن مەملەكەت پەن بيزنەس، ۋنيۆەرسيتەتتەر مەن عىلىمي ورتالىقتار كۇش بىرىكتىرۋى قاجەت، – دەدى قاسىم-جومارت توقاەۆ.

پرەزيدەنت: عىلىمدى قولداۋ –ستراتەگيالىق ماڭىزدى ءىس!

پرەزيدەنتتىڭ ايتۋىنشا، ۋنيۆەرسيتەتتەر تىڭ زەرتتەۋلەر مەن جاڭالىقتاردىڭ باستاۋىندا تۇرۋعا ءتيىس. ەلىمىزدەگى ءبىلىم مەكەمەلەرى عىلىمنان گورى مامان دايارلاۋ ىسىنە كوبىرەك باسىمدىق بەرەدى. بۇل وقۋ ورىندارىنىڭ تىكەلەي مىندەتى بولعانىمەن، ءبىلىم مەن عىلىمدى قاتار الىپ ءجۇرۋ كەرەك.

– قازاقستاندا زەرتتەۋ ۋنيۆەرسيتەتى دەگەن مارتەبەگە لايىق 10 وقۋ ورداسى بار. عىلىمدى دامىتۋ ءۇشىن بۇل جەتكىلىكسىز. وسى جۇمىستى كۇشەيتۋىمىز كەرەك. سونداي-اق عىلىم ەلگە ناقتى پايداسىن تيگىزۋگە ءتيىس. بۇل باعىتتا ءبىرشاما جەتىستىگىمىز بار. قولدانبالى زەرتتەۋلەرمەن اينالىساتىن عىلىمي ۇيىمداردىڭ كىرىسى سوڭعى بەس جىلدا 40 ميلليارد تەڭگەدەن استى. قازىناعا 10 ميلليارد تەڭگەدەن استام سالىق ءتۇستى. الداعى ۋاقىتتا بۇل كورسەتكىش ۇلعايا بەرمەك. عىلىم سالاسىنا 14,5 ميلليارد تەڭگە جەكە ينۆەستيتسيا تارتىلدى. ەكى مىڭنان استام جاڭا جۇمىس ورنى اشىلدى. وسىلايشا، عالىمدارىمىز ەكونوميكانى وركەندەتۋگە اتسالىسىپ جاتىر. وقۋ ورىندارى كاسىپورىندارمەن تىعىز بايلانىس ورناتا باستادى. مىسال رەتىندە Satbayev University زەرتتەۋشىلەرىنىڭ جۇمىسىن اتاپ وتۋگە بولادى. ۋنيۆەرسيتەت عالىمدارى سەلەن ەلەمەنتىن جوعارى دارەجەدە تازارتاتىن جاڭا تەحنولوگيا ويلاپ تاپتى. سونىڭ ناتيجەسىندە ءبىر كەلى سەلەننىڭ قۇنى 15 ەسە ارتىپ، ونى وندىرەتىن كومپانياعا 1,2 ميلليارد تەڭگە قوسىمشا پايدا اكەلدى، – دەدى مەملەكەت باسشىسى.

قاسىم-جومارت توقاەۆ جاس اكادەميك سۇراعان ءدۇربىتحاننىڭ ەڭبەگىن ەرەكشە اتاپ ءوتتى. ونىڭ ماتەماتيكالىق فيزيكا سالاسىنداعى عىلىمي زەرتتەۋلەرى كريپتوگرافيا جانە مالىمەتتەردى قورعاۋ جۇيەسىندە ءساتتى قولدانىلىپ جاتىر. پرەزيدەنت تسيفرلاندىرۋ داۋىرىندە مۇنى وتە ماڭىزدى جەتىستىك رەتىندە باعالاپ، بۇل قازاق عىلىمىنىڭ الەۋەتى جوعارى ەكەنىن كورسەتكەنىن ايتتى.

مەملەكەت باسشىسىنىڭ پىكىرىنشە، ەلىمىزدەگى كاسىپورىندار دا عىلىمدى دامىتۋعا ۇلەس قوسۋعا ءتيىس. ولار ۋنيۆەرسيتەتتەرمەن جانە عىلىمي ورتالىقتارمەن بىرلەسىپ، جاڭا ونىمدەر شىعارۋى كەرەك. قازاقستانداعى ءىرى ءوندىرىس ورىندارى ءوز تابىسىنىڭ 1 پايىزىن عىلىم سالاسىنا اۋدارىپ كەلەدى. پرەزيدەنت مۇنى ستراتەگيالىق ماڭىزعا يە باعىت دەپ سانايدى.

توقاەۆ: «تاريف مايدانى» قازاقستانعا اسەر ەتەدى...

قاسىم-جومارت توقاەۆ قازىرگى الەمدىك احۋالعا توقتالدى.

– كوپتەگەن ساراپشىلار دۇنيە ءجۇزى كەيىنگى ونداعان جىلدا بولماعان ەڭ اۋىر داعدارىستىڭ تابالدىرىعىندا تۇرعانىن مالىمدەدى. الپاۋىت مەملەكەتتەر ءبىر-بىرىنە قارسى «تاريف مايدانىن» اشقان سوڭ ءوندىرىس پەن ساۋدا تىزبەگىنىڭ بۇزىلعانى، نارىقتاردىڭ قۇلدىراپ، شيكىزات باعامىنىڭ تۇراقسىزدانا باستاعانى بايقالادى. بۇل بارلىق ەلگە، سونىڭ ىشىندە قازاقستانعا اسەر ەتەتىنى ءسوزسىز. قازىر جوعارى تاريفتەر ەنگىزۋگە 90 كۇندىك موراتوري جاريالانعانىمەن، نارىقتاعى جاعداي وتە تۇراقسىز.

سوندىقتان ءبىز وسىناۋ ەكونوميكالىق دۇربەلەڭنىڭ قازاقستان ەكونوميكاسىنا تيگىزەتىن سالدارىن جويۋمەن اينالىسىپ جاتىرمىز. الايدا دۇرلىگۋگە سەبەپ جوق ەكەنىنە سەنىمدىمىن. ءبىز سىن-قاتەرلەردىڭ ءبارىن ءاردايىم ءوزىمىزدىڭ باسىم باعىتتارىمىزدى باسشىلىققا الا وتىرىپ ەڭسەرىپ كەلەمىز.

سىرتقى قولايسىز فاكتورلاردىڭ ىقپالىنا قاراماستان دامۋدىڭ داڭعىل جولىن جالعاستىرا بەرەمىز. نەگىزگى ينفراقۇرىلىمدىق جوبالار مەن باسقا دا باستامالار تولىعىمەن ورىندالادى. كەشە ۇكىمەت پەن جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگانداردىڭ ءىس-قيمىل جوسپارىن شۇعىل اياقتاۋدى تاپسىردىم. بۇل قادام ءوسىم قارقىنى مەن ينۆەستيتسيا كولەمىن تومەندەتپەۋدى كوزدەيدى. بۇگىندە ينۆەستيتسيا ءۇشىن كۇرەس ۇدەدى. سوندىقتان ءابجىل قيمىلداۋعا ءتيىسپىز. ءبىز بارلىق سىن-قاتەرگە دايىن بولعانىمىز ءجون. جۇمىستىڭ ءبارىن بايىپپەن ءارى سەنىمدى تۇردە اتقارۋ كەرەك. وزدەرىڭىزگە بەلگىلى، داعدارىستىڭ دا ءوز قايىرى بار. ول باسشىلىق قىزمەتتەگى ازاماتتاردىڭ ىسكەرلىك قابىلەتىنىڭ بار-جوعىن ايقىنداپ بەرەدى.

سونداي-اق جاڭا مۇمكىندىكتەرگە جول اشادى. سىرتقى احۋال تۇبەگەيلى وزگەرگەن كەزەڭدە ۇلتتىق ەكونوميكانىڭ ورنىقتىلىعى مەن الەۋمەتتىك تۇراقتىلىقتى ساقتاۋ ءۇشىن مۇنىڭ ماڭىزى زور، – دەدى مەملەكەت باسشىسى.

Abai.kz