جاقىندا (2025 جىلعى 13 مامىردا) پورتالداردىڭ بىرىندە «قازاقستانداعى ازاپتاۋ جاعدايى تۋرالى قۇقىق قورعاۋشىلار ناقتى احۋالدى باياندادى» دەگەن اتاۋمەن ماقالا جاريالاندى.

وندا قازاقستانداعى ازاپتاۋلارعا قارسى ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدار كواليتسياسى ەلدەگى ازاپتاۋ فاكتىلەرىنە قاتىستى بەلگىلى ءبىر بايانداما دايىنداعانى ايتىلعان. سونداي-اق بۇل جوبانى قازاقستاندىق قۇقىق قورعاۋشىلار ەۋروپالىق وداقتىڭ قارجىلىق قولداۋىمەن ىسكە اسىرىپ جاتقانى ەرەكشە اتاپ وتىلگەن.

ماقالا ماتىنىنەن اڭعارعانىمىزداي، «باياندامادا» ەلىمىزدە بەلگىلى ءبىر وڭ وزگەرىستەرگە قاراماستان، ازاپتاۋدىڭ زياندى ءارى «جۇيەلى» دەپ اتالاتىن تاجىريبەسى مەن كىنالى تۇلعالاردىڭ جاۋاپكەرشىلىكتەن جالتارۋى جالعاسىپ كەلەدى دەگەن تۇجىرىم جاسالعان.

ادەتتە، ءبىز مۇنداي سيپاتتاعى مالىمدەمەلەرگە جاۋاپ قاتپايمىز، ازاماتتىق قوعام جانە مەملەكەتپەن ءوزارا ءىس-قيمىل شەڭبەرىندە ناقتى پروبلەمالاردى بىرلەسىپ، سىندارلى تۇردە شەشۋگە باسىمدىق بەرۋدى ءجون كورەمىز. الايدا «بايانداما» ەلدەگى جاعدايعا وبەكتيۆتى باعا بەرۋگە تالپىنىس ءبىلدىرىپ وتىرعاندىقتان، قىسقاشا پىكىر بىلدىرۋگە ءماجبۇرمىن.

ازاپتاۋلارعا قارسى كۇرەس سالاسىنداعى نەگىزگى جەتىستىكتەر.

ءبىز ءاربىر سوزىمىزدە 2022 جىلى مەملەكەت پەن ومبۋدسمەن ينستيتۋتىنىڭ ازاپتاۋلارعا قارسى ءتيىمدى كۇرەس باعىتىندا ماڭىزدى ءارى تىڭعىلىقتى جۇمىس جۇرگىزگەنىن اتاپ وتەمىز.

2023 جىلدىڭ باسىنا قاراي بىرقاتار ماڭىزدى رەفورمالار قابىلداندى:

1) تۇرمە مەديتسيناسى ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ قۇزىرەتىنەن ازاماتتىق ۆەدومستۆو — دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ قاراماعىنا بەرىلدى. وسى وزگەرىستەن كەيىن سوتتالعاندار مەديتسينا قىزمەتكەرلەرى ءۇشىن باقىلاۋداعى كونتينگەنت ەمەس، پاتسيەنت رەتىندە قاراستىرىلا باستادى. ەندى سوتتالعاندارعا مەديتسينالىق كومەك كورسەتەتىن دارىگەرلەر وفيتسەرلىك انتىنا ەمەس، گيپپوكرات انتىنا باعىنادى. بۇل — مەديتسينالىق كومەككە مۇقتاج ادامدارعا دەگەن ينستيتۋتسيونالدىق كوزقاراستىڭ وزگەرۋىن بىلدىرەدى;

2) وتاندىق كلينيكالىق حاتتامالار ىستامبۇل حاتتاماسىنا سايكەستەندىرىلدى. بۇل مەديتسينا قىزمەتكەرلەرىن ازاپتاۋ بەلگىلەرىن دەرەۋ تىركەۋگە، ال قىلمىستىق قۋدالاۋ ورگاندارىن ءتيىستى تەرگەپ-تەكسەرۋدى جۇرگىزۋگە مىندەتتەيدى;

3) بارلىق تۇزەۋ مەكەمەلەرىندە ۇزدىكسىز بەينەباقىلاۋ جۇيەسى ەنگىزىلدى جانە قىزمەتكەرلەرگە بەينەجەتون تاعۋ مىندەتتەلدى. قازىرگى ۋاقىتتا ەلىمىزدىڭ بارلىق مەكەمەلەرى 45 مىڭنان استام بەينەكامەرامەن جابدىقتالعان. بۇل جۇيە ازاپتاۋلاردىڭ الدىن الۋعا عانا ەمەس، ورىن العان فاكتىلەر بويىنشا دالەلدەمە رەتىندە دە قىزمەت ەتەدى. بەينەجازبالارعا «ونلاين» جانە «مۇراعات» رەجيمدەرىندە پروكۋراتۋرا مەن ءىىم بارلىق دەڭگەيدە قول جەتكىزە الادى. بۇل كورسەتكىش بويىنشا قازاقستان الەم ەلدەرى اراسىندا كوشباسشى ورىنداردىڭ ءبىرىن يەلەنەدى;

4) سوتتالعاندارعا شاعىم بەرۋ قۇقىعىن قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىندا تۇزەۋ مەكەمەلەرىندە 612 ەلەكتروندىق تەرمينال ورناتىلدى. ولار مەكەمە اكىمشىلىگىنىڭ ارالاسۋىنسىز قولدانىلاتىنداي ەتىپ جابدىقتالعان. بۇل جۇيە ارقىلى سوتتالعاندار تىكەلەي سوت جانە قاداعالاۋ ورگاندارىنا شاعىم تۇسىرە الادى;

5) ازاپتاۋلار ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىك ەداۋىر كۇشەيتىلدى: 12 جىلعا دەيىن باس بوستاندىعىنان ايىرۋ جازاسى، تاتۋلاسۋعا، شارتتى تۇردە مەرزىمىنەن بۇرىن بوساتۋعا، امنيستياعا تىيىم سالۋ، سونداي-اق مۇنداي ىستەر بويىنشا قىلمىستىق قۋدالاۋعا ەسكىرۋ مەرزىمىنىڭ قولدانىلماۋى. سونىمەن قاتار، قاتىگەز قارىم-قاتىناس ءۇشىن بولەك قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىك ەنگىزىلدى.

6) ازاپتاۋ ىستەرىن تەرگەپ-تەكسەرۋ وكىلەتتىگى پروكۋراتۋراعا بەرىلدى. كونستيتۋتسياعا سايكەس، بۇل – ەلىمىزدەگى جوعارى قاداعالاۋشى ورگان. بۇل — تەوريالىق تۇرعىدان عانا ەمەس، ءىس جۇزىندە دە ۆەدومستۆولىق مۇددەلىلىكتى بولدىرمايتىن شەشىم.

بۇل پراكتيكالىق تۇرعىدا نە بەردى.

تەك 2023 جىلدىڭ وزىندە ازاپتاۋ فاكتىلەرى ءۇشىن كۇش قۇرىلىمدارىنىڭ 47 قىزمەتكەرى سوت ۇكىمىمەن جازالاندى.

بۇل كورسەتكىش 2020–2022 جىلدار ارالىعىنداعى ءۇش جىلدىڭ جيىنتىق كورسەتكىشىنەن اسىپ تۇسەدى (2020 ج. – 13, 2021 ج. – 15, 2022 ج. – 8, بارلىعى – 36 ادام).

2024 جىلى 30 ادام سوتتالدى، تاعى 12 ىس سوتتا قارالۋ ۇستىندە (2025 جىلعا وتپەلى).

سوڭعى بەس جىلدا بارلىعى 160 لاۋازىمدى تۇلعا جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلىپ، سوت ۇكىمىمەن جازالاندى.

ولاردىڭ ىشىندە 144-ءى نەمەسە 87%-ى باس بوستاندىعىنان ايىرۋ جازاسىنا كەسىلدى، 10 ادامعا باس بوستاندىعىن شەكتەۋ جازاسى تاعايىندالدى.

وسىنىڭ ءبارى قازاقستاندا جازا بۇلتارتپاستىعى قاعيداتىنىڭ ءتيىمدى جۇمىس ىستەپ تۇرعانىن ايقىن كورسەتەدى.

سونىمەن قاتار، ازاپتاۋ فاكتىلەرى ءۇشىن سوتتالعاندار سانىنىڭ ارتۋى ازاپتاۋلاردى تىركەۋدىڭ ازايۋىمەن تىكەلەي پروپورتسيونالدى تۇردە قاتار ءجۇرىپ كەلەدى.

مىسالى، 2019–2022 جىلدار ارالىعىندا جىل سايىن 600-دەن 900-گە دەيىن ءىس تىركەلگەن بولسا (2019 ج. – 850; 2020 ج. – 766; 2021 ج. – 685; 2022 ج. – 920), 2023 جىلى بۇل كورسەتكىش 50%-عا تومەندەدى (920-دان 462-گە دەيىن), ال 2024 جىلى تاعى شامامەن 60%-عا قىسقاردى (462-دەن 193-كە دەيىن).

قاراپايىم تىلمەن ايتقاندا – شاعىمدار سانى بەس ەسە دەرلىك ازايدى.

قورىتىندى.

مۇنىڭ بارلىعى – ەلدە جۇرگىزىلىپ جاتقان ازاپتاۋعا مۇلدەم توزبەۋشىلىك ساياساتىنىڭ تىكەلەي ناتيجەسى.

ءدال وسى ارەكەت ەتۋ جۇيەسىنىڭ جانە اشىقتىققا باعىتتالۋدىڭ ارقاسىندا قوعام ءۇشىن بۇل سالاداعى اقپارات قولجەتىمدى بولا باستادى.

الايدا ءدال وسى اشىقتىق «باياندامادا» ەلدىڭ قۇقىق قورعاۋ جۇيەسى ءۇشىن كەرى فاكتور رەتىندە كورسەتىلگەن.

جوعارىدا اتالعانداردىڭ وزىنە سۇيەنە وتىرىپ، بايانداما اۆتورلارىنىڭ قورىتىندىلارىمەن ەش كەلىسۋ مۇمكىن ەمەس.

ولار، ءبىزدىڭ تۇسىنۋىمىزشە، ەلدەگى قازىرگى شىنايى احۋالدى بۇرمالاۋعا تىرىسىپ وتىر. مەن ومبۋدسمەن رەتىندە مەملەكەتكە سىن ايتىپ، ءتيىستى ۇسىنىمدار ەنگىزەمىن، بىراق ەلدە ورىن الىپ جاتقان وزگەرىستەردى ايعاقتايتىن وبەكتيۆتى دەرەكتەردى دە كورەمىن. سوندىقتان «ساراپشىلار» دەپ اتالاتىن تاراپتاردىڭ بىرجاقتى كوزقاراسقا نەگىزدەلگەن قورىتىندىلارىمەن كەلىسپەيمىن. ءدال وسى سەبەپتى ۋاكىل ينستيتۋتىنىڭ، سونداي-اق تۇتاستاي مەملەكەتتىڭ كۇش-جىگەرىن جوققا شىعارۋعا بەيجاي قاراۋعا جول بەرە المايمىن.

ايتا كەتۋ كەرەك، وسى باياندامانىڭ اۆتورلارى رەتىندە ءوزىن تانىستىرىپ وتىرعان كواليتسيا مەن ادام قۇقىقتارى مەن زاڭدىلىقتى ساقتاۋ جونىندەگى قازاقستان حالىقارالىق بيۋروسىنىڭ سايتىندا كۇمان تۋعىزاتىنداي ۇقساس، بىراق 2017–2019 جىلدارعا ارنالعان بايانداما ورنالاستىرىلعان، وندا ءىس جۇزىندە ءدال سول قورىتىندىلار كەلتىرىلگەن.

وكىنىشتىسى، بۇۇ-نىڭ ازاپتاۋلار ماسەلەلەرى جونىندەگى ارنايى بايانداماشىسى بۇل وبەكتيۆتى ەمەس باياندامانى الاتىن بولدى، ال ءبىزدىڭ سەرىكتەسىمىز – ەۋروپالىق وداق بۇل ءۇشىن اقى دا تولەيدى.

ءبىز بار ماسەلەلەردى جاسىرىن ۇستاۋعا شاقىرمايمىز; كەرىسىنشە – ءبىز ارقاشان اشىق ءارى شىنايى ديالوگتى قولدايمىز. كونسترۋكتيۆتى جۇمىس جۇرگىزۋگە نيەتتىلەر ءۇشىن – ءبىز ءاردايىم اشىقپىز.

ەلىمىزدەگى بارلىق ۇەۇ مەملەكەتتىك ورگاندارمەن دە، ۋاكىلمەن دە اشىق ديالوگ ورناتۋعا تولىق مۇمكىندىگى بار.

حالىقارالىق تاجىريبەگە سايكەس، تەك سەرىكتەستىك نەگىزىندە دايىندالعان قۇجاتتار عانا مازمۇنى جاعىنان سالماقتى بولىپ، تانىلۋ دەڭگەيىنە يە بولا الادى.

الايدا بۇل جاعدايدا بايانداما بىرجاقتى تارتىپتە دايىندالىپ، جاعدايعا وبەكتيۆتى باعا بەرۋگە دە، ءوزارا ىنتىماقتاستىق ورناتۋعا دا ۇمتىلىس بايقالماعان.

مۇنداي قۇجاتتار قوعامنىڭ سەنىمىنە يە بولماۋعا ءتيىس.

قورىتىندىلاي كەلە.

سوڭعى ۋاقىتتا ءوز ۇستانىمدارىن نەگىزدەۋ ءۇشىن كوپتەگەن «تالداۋشىلار» كواليتسيالار نەمەسە وداقتاردىڭ اتىنان ءسوز سويلەۋگە ۇمتىلۋدا. ءىس جۇزىندە گرانتتىق جوبالارعا نەبارى 2–3 ۇيىم نەمەسە ولاردىڭ جەكەلەگەن وكىلدەرى عانا قاتىسادى.

بۇل – وزدەرىنىڭ تار كوزقاراسىن كەڭ قولداۋعا يە پىكىر رەتىندە كورسەتۋگە تىرىساتىن بەلگىلى مانيپۋلياتسيالىق ءتاسىل.

مەن قوعامدىق پىكىرگە اسەر ەتۋگە باعىتتالعان مۇنداي تاجىريبەدەن باس تارتۋعا شاقىرامىن.

Abai.kz