وقۋ-اعارتۋ ءمينيسترىنىڭ نازارىنا!

قازاقستان تاۋەلسىزدىك العانىنا وتىز جىلدان استام ۋاقىت ءوتتى. وسى ۋاقىت ىشىندە ەلدىڭ ساياسي-ەكونوميكالىق جۇيەسى عانا ەمەس، قوعامدىق ساناسى، رۋحاني باعىتى دا ەلەۋلى وزگەرىستەرگە ۇشىرادى.

قازاق ءتىلى مەملەكەتتىك ءتىل مارتەبەسىنە يە بولسا دا، ءالى كۇنگە دەيىن ءبىلىم سالاسىندا ول ءالى كۇنگە دەيىن تولىققاندى ۇستەمدىك ەتە الماي كەلەدى. ونىڭ ەڭ ايقىن مىسالى – قازاق مەكتەپتەرىندە ورىس ءتىلى مەن ورىس ادەبيەتىنىڭ مىندەتتى ءپان رەتىندە وقىتىلۋى. بۇل جاعداي سوڭعى جىلدارى قوعامدا ءجيى تالقىلانىپ، ءارتۇرلى پىكىرتالاستار تۋدىردى ياعني ايتقاندا، ورىس ءتىلىنىڭ قاجەتتىلىگى كۇن ساناپ ەلىمىزدە تومەندەپ كەلە جاتقانىن، دەگەنمەن، ونىن وسى ۋاقىتقا دەيىن، قازاق ءتىلىنىڭ كەڭىستىگىن تارىلتىپ كەلە جاتقاندىعى شىندىق. الايدا، وسى سۇراقتى ەموتسيامەن ەمەس، جۇيەلى تالداۋ ارقىلى قاراپ، پراگماتيكالىق ءارى ۇلتتىق مۇددەگە ساي شەشىم قابىلداۋ – قازىرگى كۇنى اسا وزەكتى.

جاعدايدىڭ تاريحي نەگىزى

كەڭەس وداعى كەزىندە قازاق مەكتەپتەرىنىڭ باعدارلاماسىنا ورىس ءتىلى مەن ادەبيەتى تەرەڭ ەنگىزىلدى، ال قازاق ءتىلىنىڭ قولدانۋ اياسى اكىمشىلىك، عىلىم جانە جوعارى ءبىلىم سالاسىندا قاتتى شەكتەلدى. تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن ءتىل ساياساتى بىرتىندەپ وزگەرگەنىمەن، ءبىلىم جۇيەسىندە ورىس ءتىلىنىڭ ۇلەسى ايتارلىقتاي ساقتالىپ قالدى. بۇل – سول كەزەڭدەگى ساياسي جاعدايدىڭ، حالىق قۇرامىنىڭ، كادر تاپشىلىعىنىڭ جانە ينەرتسيالىق جۇيەنىڭ سالدارى.

الايدا بۇگىنگى قازاقستان – 1990-جىلدارداعى قازاقستان ەمەس. قازاق ءتىلدى مەكتەپتەردىڭ سانى جىل سايىن دۇركىرەپ ءوسىپ كەلەدى، بالالاردىڭ كوپشىلىك بولىگى قازاق تىلىندە وقيدى، قوعامنىڭ اقپاراتتىق ورتاسى قازاقشالانىپ جاتىر. مۇنداي جاعدايدا ورىس ءتىلى مەن ادەبيەتىنىڭ مىندەتتى ءپان رەتىندە ساقتالۋى – قازاق حالقى مەن قازاق مەملەكەتىنە تونگەن قاۋىپ. قازىرگى كۇندەرى، قازاقستاننىڭ 77 پايىزىن قازاقتار قۇرايدى.

مىندەتتى پاننەن الىپ تاستاۋدىڭ قاجەتتىلىگى

قازاق مەكتەپتەرى ەڭ الدىمەن قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك تىلىندە ويلايتىن، سويلەيتىن، جازاتىن ازاماتتاردى قالىپتاستىرۋى ءتيىس. ءتىل – ۇلتتىق قاۋىپسىزدىكتىڭ، مادەني تۇتاستىقتىڭ جانە اقپاراتتىق دەربەستىكتىڭ باستى كەپىلى. ەگەر وقۋشىلاردىڭ اپتالىق وقۋ جۇكتەمەسىنىڭ ايتارلىقتاي بولىگى ورىس تىلىنە ارنالسا، قازاق ءتىلىنىڭ دامۋىنا بولىنەتىن ۋاقىت اۆتوماتتى تۇردە قىسقارادى. سونىمەن قاتار، ورىس مەكتەبىندە وقىعان قازاق بالالارىنىڭ ەلگە، وتانعا دەگەن پاتريوتيزم رۋحى مۇلدە تومەندەيدى. ونىڭ ۇستىنە، قازىرگى تسيفرلىق جانە جاھاندىق ءبىلىم ۇسىنۋ كەڭىستىگى اعىلشىن ءتىلىن نەگىزگى حالىقارالىق كوممۋنيكاتسيا تىلىنە اينالدىرىپ وتىر. دەمەك، قازاق مەكتەبىنىڭ نەگىزگى باسىمدىعى – قازاق ءتىلى مەن اعىلشىن ءتىلىنىڭ ساپاسىن كوتەرۋ بولۋى كەرەك.

ورىس ءتىلى قازىرگى تاڭدا بۇرىنعىداي حالىقارالىق ءتىل ەمەس. ونى مەڭگەرۋدىڭ قاجەتتىلىگى جوق.

مىندەتتى پاندەر جۇكتەمەسىن وڭتايلاندىرۋ 

قازىرگى مەكتەپ باعدارلاماسىنىڭ كۇردەلىلىگى مەن بالاعا تۇسەتىن جۇكتەمە تۋرالى اتا-انالار مەن پەداگوگتار ءجيى كوتەرەدى. قازاق مەكتەپتەرىندە ءار سىنىپتا اپتاسىنا 5–6 ساعات ورىس ءتىلى مەن ادەبيەتىنە بولىنەدى. وسى جاعداي – ءبىر جىلدا شامامەن 180 ساعات. وسى ۋاقىتتى قازاق ءتىلىن تەرەڭدەتۋگە، قازاقستاندىق ادەبيەتتى وقىتۋعا، شىعارماشىلىق جازۋ داعدىلارىن دامىتۋعا نەمەسە فۋنكتسيونالدىق ساۋاتتىلىققا جىبەرۋگە بولادى.

وقۋشىلاردىڭ وقۋ موتيۆاتسياسى دا ماڭىزدى. قازاق مەكتەبىنە سانالى تۇردە بەرگەن اتا-انالاردىڭ كوبى بالاسىنىڭ قازاقى ورتادا، ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى مەڭگەرگەن، قازاق تىلىندە ەركىن سويلەيتىن ازامات بولۋىن قالايدى.

قازاق مەكتەپتەرىنەن ورىس ءتىلى مەن ورىس ادەبيەتىن مىندەتتى پاننەن الىپ تاستاۋ – بۇگىنگى كۇننىڭ نەگىزگى پروبلەماسى. وسى ءۇشىن بىرنەشە ناقتى قادام جاساۋ كەرەك:

وقۋ باعدارلاماسىن قايتا قاراۋ

الدىمەن ءبىلىم مينيسترلىگى قازاق مەكتەپتەرىندەگى پاندەر جۇكتەمەسىن سارالاپ، تىلدەر بالانسىن قايتا جاساۋى قاجەت. ورىس ءتىلى مەن ادەبيەتىن مىندەتتى ەمەس، تاڭداۋ ءپانى رەتىندە قالدىرۋ تۋرالى ۇسىنىس نورماتيۆتىك وزگەرىستەر ارقىلى بەكىتىلۋى ءتيىس.

پەداگوگيكالىق كادرلاردى قايتا دايارلاۋ

بوسايتىن ساعاتتاردىڭ ورنىنا قازاق ءتىلى، قازاق ادەبيەتى، اعىلشىن ءتىلى، ينفورماتيكا سياقتى پاندەرگە قوسىمشا ساعات بولىنەدى. وسىناۋ باعىتتاردا كادرلار تاپشىلىعى بايقالادى. سوندىقتان مۇعالىمدەردى قايتا دايارلاۋ، جاڭا باعدارلامالار مەن وقۋلىقتاردى دايىنداۋ قاجەت.

الەۋمەتتىك كوممۋنيكاتسيا

بۇل سۇراق ساياسي ەموتسيا تۋدىرۋى مۇمكىن. سوندىقتان قوعامعا، اتا-انالارعا، مۇعالىمدەرگە رەفورما ماقساتى مەن ارتىقشىلىقتارى جۇيەلى ءتۇسىندىرىلۋى كەرەك. وسى جاعدايدىڭ ءتۇيىنى – ورىس ءتىلىن تىيىپ تاستاۋ ەمەس، قازاق ءتىلىنىڭ پوزيتسياسىن كۇشەيتۋ جانە وقۋ جۇكتەمەسىن وڭتايلاندىرۋ.

كەزەڭ-كەزەڭمەن ەنگىزۋ

رەفورما، مىسالى، ءبىرىنشى سىنىپتاردان باستالىپ، تولىق جۇيەگە 10–12 جىلدا ەنگىزىلسە، ەشقانداي الەۋمەتتىك كەرى اسەر تۋمايدى. بۇل كەزەڭ ىشىنە جاڭا وقۋلىقتار، كادرلار دايارلاۋ، ادىستەمەلىك قولداۋ ءبارى كىرەدى.

قازاق ءتىلىنىڭ جانە قازاق مەملەكەتىنىڭ بولاشاعى – قازاق مەكتەبىندە

قازاق مەكتەبى – قازاق ءتىلىنىڭ تىرەگى. ەگەر سول مەكتەپتىڭ ىشىندە باسقا تىلگە كوڭىل بولىنسە، قازاق ءتىلى ەشقاشان قوعامنىڭ تولىق قۇقىعى بار تىلىنە اينالمايدى. سوندىقتان رەفورما – تەك ءتىل ساياساتى ەمەس، مەملەكەتتىڭ يدەولوگيالىق باعىتىنىڭ، اقپاراتتىق تاۋەلسىزدىگىنىڭ جانە مادەني ەگەمەندىگىنىڭ كورسەتكىشى.

قازاق مەكتەپتەرىنەن ورىس ءتىلى مەن ورىس ادەبيەتىن مىندەتتى ءپان قاتارىنان شىعارۋ – الەمدىك تاجىريبەگە دە، ۇلتتىق مۇددەگە دە ساي كەلەدى. بۇل شەشىم ءبىر تىلگە قارسى باعىتتالعان ساياسات ەمەس، قازاق ءتىلىنىڭ دامۋىنا، ۇلتتىق ءبىلىم جۇيەسىنىڭ كۇشەيۋىنە، وقۋ جۇكتەمەسىنىڭ وڭتايلانۋىنا باعىتتالعان ماڭىزدى قادام.

قازاق قوعامى ءۇشىن ەڭ ماڭىزدىسى – مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ ساپالى وقىتىلۋى، ۇلتتىق ادەبيەتتىڭ تەرەڭ زەرتتەلۋى جانە جاھاندىق باسەكەگە قابىلەتتى بولۋ ءۇشىن اعىلشىن ءتىلىن مەڭگەرۋ. وسى ۇشتىك كۇشەيسە، قازاقستان اقپاراتتىق، مادەني جانە عىلىمي كەڭىستىكتە ءوز ورنىن نىقتاي الادى.

بەيسەنعازى ۇلىقبەك،

قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى

Abai.kz