ءبىز جىل سايىن 31 مامىردا ساياسي قۋعىن-سۇرگىن جانە اشارشىلىق قۇرباندارىن ەسكە الامىز. زۇلمات زاماندا قازا بولعان جانداردىڭ رۋحىنا تاعزىم ەتەمىز.

وتكەن عاسىردا كەڭەس وداعىنا قاراستى كوپتەگەن حالىق تالاي قيىندىقتى باستان وتكەردى. سونىڭ ىشىندە قازاق ەلى دە زوبالاڭ جىلداردىڭ تاۋقىمەتىن تارتتى. كۇشپەن ۇجىمداستىرۋ ناۋقانى كەزىندە مال-مۇلكىنەن ايىرىلدى. جۇرتىمىز الاپات اشتىقتان قىناداي قىرىلدى، كوپ ادام جان ساۋعالاپ، شەتەل اسىپ كەتۋگە ءماجبۇر بولدى. ستاليندىك رەپرەسسيا كەزىندە ۇلتىمىزدىڭ زيالىلارى، ءبىلىمدى، كوزى اشىق ازاماتتار جاپپاي قۋدالاندى. مىڭداعان ادام حالىق جاۋى اتانىپ، اياۋسىز ازاپتالدى، سوتسىز اتىلدى. ۇلتىمىز از عانا ۋاقىت ىشىندە ءاليحان بوكەيحانوۆ، احمەت بايتۇرسىنوۆ، ساكەن سەيفۋللين، ءىلياس جانسۇگىروۆ سياقتى مىڭداعان ەڭ اسىل پەرزەنتتەرىنەن ايىرىلدى.

قازاقستان اۋماعىندا گۋلاگ جۇيەسىنىڭ 11 لاگەرى ورنالاستى. «الجير» دە – ءدال سونداي قاسىرەتتى جەردىڭ ءبىرى. مۇندا جازىقسىز جالا جابىلعان 8 مىڭعا جۋىق ايەل قاماۋدا وتىرىپ شىققان. ولاردىڭ اراسىندا تۇرار رىسقۇلوۆ، سۇلتانبەك قوجانوۆ، تەمىربەك جۇرگەنوۆ، بەيىمبەت مايلين، سانجار اسفەندياروۆ سىندى ايگىلى تۇلعالاردىڭ جۇبايلارى بار. الجير ازابىن كورگەن جانداردىڭ ۇرپاقتارى قازىر ورتامىزدا وتىر.

ساياسي قۋعىن-سۇرگىن – تەك قازاق حالقىنىڭ باسىنا تۇسكەن زوبالاڭ ەمەس. مىسالى، الجير-دە الپىستان استام ەتنوس وكىلدەرى قاماۋدا بولدى. سوندىقتان سول قاسىرەتتى ءداۋىردىڭ قۇربانى بولعان، زاردابىن تارتقان جۇرتتىڭ ءبارى وسى ناۋبەتتەردەن ساباق الۋى كەرەك. مۇنداي كەساپات ەشقاشان قايتالانباۋعا ءتيىس. ال قازىرگى تاريحي زاماندا بۇل تەك وزىمىزگە عانا بايلانىستى. ۇلت جىلناماسىنداعى قارالى كەزەڭدەردى جادىمىزدا جاڭعىرتۋدىڭ تۇپكى ءمانى وسىندا.

ءتول تاريحىمىزدىڭ اقتاڭداق بەتتەرىن اشۋ – اتا-بابالاردىڭ جانە كەيىنگى ۇرپاقتىڭ الدىنداعى قاستەرلى بورىشىمىز. سوڭعى جىلدارى بۇل باعىتتا ناقتى جۇمىس جۇرگىزىلىپ جاتىر. وسىدان 5 جىل بۇرىن ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىن تولىق اقتاۋ جونىندەگى مەملەكەتتىك كوميسسيا قۇرىلدى. كوپتەگەن ساراپشىلار مەن عالىمدار ءۇش جىل بويى تىنىمسىز ەڭبەك ەتتى. مەملەكەتتىك جانە مەكەمەلىك ارحيۆ قۇجاتتارى ەگجەي-تەگجەي زەرتتەلدى. ساياسي قۋعىنعا ۇشىراعان 300 مىڭنان استام ازامات اقتالدى. ەكى جارىم ميلليوننان استام ماتەريالدىڭ قۇپيا بەلگىسى الىنىپ تاستالدى. كوميسسيا زەرتتەگەن قۇجاتتار نەگىزىندە 72 تومدىق جيناق دايىندالدى. قۋعىن-سۇرگىن كەزىندە الاشوردا قايراتكەرلەرىنە قاتىستى قوزعالعان ىستەر 12 توم بولىپ جارىققا شىقتى. بۇل ەڭبەكتى ازىرلەۋ بارىسىندا بۇرىن ەش جەردە جاريا ەتىلمەگەن قۇجاتتار العاش رەت عىلىمي اينالىمعا ەنگىزىلدى. سونداي-اق پرەزيدەنت ءارحيۆىنىڭ جانىنان حح عاسىرداعى ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇجاتتارىن زەرتتەۋمەن اينالىساتىن ارنايى ورتالىق اشىلدى. بۇرىن قۇپيا بولىپ كەلگەن 700 مىڭ قۇجات، ياعني قىلمىستىق ءىس وسى ورتالىققا تاپسىرىلدى. بۇل – شىن مانىندە، ەلىمىزدە بۇرىن-سوڭدى بولماعان وتە اۋقىمدى جۇمىس. اشىعىن ايتۋىمىز كەرەك، باسقا مەملەكەتتەردە وسىنداي كولەمدى زەرتتەۋلەر ءالى جاسالعان جوق. مۇنىڭ ءبارى – زەرتتەۋشى مامانداردىڭ قاجىرلى ەڭبەگىنىڭ ناتيجەسى. مەن ەل تاريحىن زەردەلەۋگە بەلسەنە اتسالىسقان بارشا ازاماتتارعا، سونىڭ ىشىندە كوميسسيا مۇشەلەرىنە شىن جۇرەكتەن ريزاشىلىعىمدى بىلدىرەمىن. ولاردىڭ ەڭبەگى مىندەتتى تۇردە ماراپاتتالادى. قازىرگى تاڭدا عالىمدارىمىز جينالعان دەرەكتەردى جۇيەلەپ، ءبىر ىزگە ءتۇسىرىپ جاتىر. بۇل – ۇلت كەلەشەگىنە قاجەتتى اسا ماڭىزدى جۇمىس.

ءتول شەجىرەمىزدى مۇقيات زەرتتەۋىمىز جانە تەرەڭ ءبىلۋىمىز قاجەت. بۇل – اكسيوما. ۇلتىمىزدىڭ تاريحىن بىلمەي، ەڭ باستىسى، ونى تەرەڭ تۇسىنبەي، قازىرگى زامانعى ءتۇرلى ساياسي ۇردىستەر تۋرالى دۇرىس پايىم جاساۋ مۇمكىن ەمەس. ميلليونداعان ادامنىڭ توتاليتاريزم قۇربانى بولعانىن جادىمىزدا ساقتاۋ – قاستەرلى پارىزىمىز. تاريحتى بۇرمالاۋعا، سول كەزەڭدەگى مەملەكەتتىڭ ادامگەرشىلىككە جاتپايتىن زۇلىم ساياساتىن اقتاۋعا مۇلدەم بولمايدى. سونداي-اق تاريحتى ساياساتتىڭ قولشوقپارى ەتىپ، پوپۋليستىك يدەيالاردى ناسيحاتتايتىن، ەل ىشىنە ىرىتكى سالاتىن قۇرال رەتىندە پايدالانۋعا جول بەرمەۋگە ءتيىسپىز. ءبىزدىڭ قوعامدا جوعارى ازاماتتىق جاۋاپكەرشىلىك سالتانات قۇرۋعا ءتيىس. قۋعىن-سۇرگىن مەن اشارشىلىقتان ەڭ كوپ زارداپ شەككەن قازاق حالقى بولسا دا، بۇل بۇرىنعى كەڭەس مەملەكەتىندە ءومىر سۇرگەن بارلىق دەرلىك حالىقتاردىڭ باسىنا تۇسكەن قاسىرەت. سوندىقتان مۇنداي ناۋبەتتەر ەشقاشان قايتالانباۋى ءۇشىن ودان ساباق الۋ وتە ماڭىزدى.

حالقىمىز ۇلى دالا وركەنيەتىنىڭ بىرەگەي مادەني كودىن ساقتاپ كەلەدى. سونىڭ ارقاسىندا ءبىز ەل تاعدىرى سىنعا تۇسكەن قاتەردىڭ ءبارىن ەڭسەرىپ، ءاردايىم ار-نامىسىمىزدى بيىك ۇستاي بىلدىك. جۇرتىمىز ەڭ قيىن كۇندەردىڭ وزىندە ىنتىماق، گۋمانيزم، باۋىرلاستىق سياقتى قۇندىلىقتاردان اجىراعان جوق. ءتۇرلى ناۋبەتتەن جاپا شەككەندەردىڭ بارىنە كومەك قولىن سوزدى. سول سەبەپتى ءوزارا قامقورلىق، جاۋاپكەرشىلىك، توزىمدىلىك سياقتى قاسيەتتەر ۇلتتىق بولمىسىمىزدىڭ سيپاتىنا اينالدى.

تاريحقا دەگەن كوزقاراس قاي كەزدە دە ساياسي احۋالدىڭ ىقپالىندا كەتپەۋگە ءتيىس. بىراق وكىنىشكە قاراي، قازىر بۇل بارلىق جەردە ۇيرەنشىكتى جاعدايعا اينالدى. كۇنى كەشە عانا جەر-كوككە سىيعىزباي ماداقتالعان تاريحي تۇلعالار عالىم-سىماقتاردىڭ قالاۋىمەن جاعىمسىز ادامعا اينالىپ سالا بەرەدى. كەرىسىنشە، ءبىر كەزدە اتىنا قارا تاڭبا باسىلعان ساياسي قايراتكەرلەر ءتۇرلى ناسيحاتشىلاردىڭ ارقاسىندا تانىمال بولىپ شىعا كەلەدى. ال قۋعىن-سۇرگىندى ۇيىمداستىرۋشىلار مەن ورىنداۋشىلار قاھارمانعا اينالىپ كەتتى. ءبىز جازىقسىز قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراعان مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرلەرىنىڭ، عالىمدار مەن دارىگەرلەردىڭ، سونداي-اق، ولاردىڭ تۋىستارى مەن جۇبايلارىنىڭ ەسىمىن ۇمىتپاۋىمىز كەرەك. بىراق قانداي اۋىر بولسا دا، وتكەن كۇندەردىڭ قاسىرەتى ەلىمىزدىڭ دامۋىنا، ءوسىپ-وركەندەۋىنە كەدەرگى بولماۋعا ءتيىس. بۇگىنگى احۋالعا وتكەننىڭ ولشەمىمەن قاراپ، ۇنەمى كەشەگى كۇنمەن ءومىر سۇرۋگە بولمايدى. تاريحقا بارىنشا كەڭ اۋقىمدا قاراعان ءجون. ءبىز تاعدىردان تەپەرىش كوردىك دەگەن ويدان ارىلۋىمىز قاجەت. وتكەنگە جالتاقتاۋ – السىزدىكتىڭ بەلگىسى.

قازاق حالقى تاۋەلسىز جانە ەگەمەن ەل بولۋ جولىندا سان ءتۇرلى قيىندىقتى ارتقا تاستاپ، كوپتەگەن سىن-قاتەردى ەڭسەردى. سوندىقتان، تاۋەلسىزدىك – بارىنەن قىمبات قاستەرلى ۇعىم ەكەنىن ساناعا ءسىڭىرۋىمىز قاجەت. جالپىۇلتتىق بىرلىگىمىزدى كوزدىڭ قاراشىعىنداي ساقتاپ، مەملەكەتتىگىمىزدى نىعايتۋ ماڭىزدى. تاعى دا قايتالاپ ايتامىن: وتكەندى ۇمىتپاي، ءتول تاريحىمىزعا قۇرمەتپەن قاراۋ – دۇرىس، دەمەك، ءبىز تەك العا قاراي ءجۇرىپ، جارقىن بولاشاققا ۇمتىلۋىمىز كەرەك.

ءبىز ستراتەگيالىق باعدارىمىزدى بەرىك ۇستانىپ كەلەمىز. ادىلەتتى قازاقستاندى قۇرۋ ءۇشىن اۋقىمدى رەفورمالار جاساپ جاتىرمىز. ءۇش جىل بۇرىن جالپىۇلتتىق رەفەرەندۋم وتكىزىپ، اتا زاڭىمىزعا وزگەرىستەر ەنگىزدىك. سول ارقىلى ەلىمىزدىڭ تۇراقتى دامۋىنا مىزعىماس نەگىز قالادىق. مەملەكەتتىڭ ساياسي جۇيەسىن تۇبەگەيلى جاڭعىرتىپ، پارلامەنتتىڭ قۇزىرەتىن كەڭەيتتىك، ۇكىمەتتىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن كۇشەيتتىك. كونستيتۋتسيالىق سوت قۇرىلدى. ازاماتتاردىڭ مەملەكەتتىك ماڭىزى بار شەشىم قابىلداۋعا قاتىسۋ مۇمكىندىگى ەداۋىر ارتتى. اۋىل جانە اۋدان اكىمدەرى تىكەلەي سايلاناتىن بولدى. بۇل قادام قوعامنىڭ بيلىككە دەگەن سەنىمىن نىعايتا ءتۇستى. زاڭ مەن ءتارتىپ ۇستەمدىگىن ورنىقتىرۋ، ايەلدەردىڭ قۇقىعى مەن بالالاردىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن جۇيەلى رەفورمالار جۇزەگە اسىرىلدى. وسى باعىتتا پارلامەنت ءتيىستى زاڭدار قابىلدادى. بۇل – ەلىمىزدى جان-جاقتى جاڭعىرتۋدى كوزدەيتىن اۋقىمدى جۇمىستىڭ ءبىر بولىگى عانا. الدىمىزدا قىرۋار شارۋا كۇتىپ تۇر. شىن مانىندە رەفورمالاردىڭ ناتيجەسىنە ۇلتىمىزدىڭ سانا سەزىمى، ءتىپتى بولمىسى وزگەرە باستادى.

«تازا قازاقستان» جالپىۇلتتىق جوباسى – سونىڭ ايقىن دالەلى، حالىق بۇل ۇزاقمەرزىمدى ستراتەگيانى جاپپاي قولدادى. ءبىز قازىر ءبىر ەل بولىپ ادىلەتتى مەملەكەت پەن بەرەكەلى قوعام قۇرىپ جاتىرمىز. وسى ورتاق ىسكە ازاماتتارىمىز بەلسەنە قاتىسۋدا. حالقىمىزدىڭ رەفورمالارعا دەگەن سەنىمى زور. سەبەبى جۇرتىمىز – جاسامپاز ءارى جاڭاشىل.

ەلىمىزدە جاڭا ساياسي جانە سايلاۋ مادەنيەتى ورنىعىپ كەلەدى. قوعامدا ءار الۋان پىكىر بولسا دا، تۇتاس ەلدىڭ ماقسات-مۇراتى – ءبىر. جۇرتشىلىق ماسىل بولۋ، ورىنسىز سىن ايتىپ، ءمىن تاعۋ سەكىلدى تەرىس قاسيەتتەردەن جيرەنە باستادى. ءبىز ەڭبەكقور، ءبىلىمپاز جانە وزىق ۇلت بولۋعا ۇمتىلعان ەلمىز. «زاڭ جانە ءتارتىپ» مەملەكەتىمىزدىڭ باستى باعدارىنا اينالۋدا. ەلىمىزدە سانالى، ساپالى قوعام قالىپتاسۋدا. جۇرگىزىلىپ جاتقان رەفورمالاردىڭ ماقساتى دا – وسى. بۇل تاريحي ماعىناسى بار جۇمىس توقتامايدى، جالعاسا بەرەدى. ءبىز ۇلتتىق بولمىسىمىزدى بەكەمدەپ، ىنتىماق-بىرلىگىمىزدى نىعايتا بەرەمىز.

قادىرلى قاۋىم!

بۇگىنگى جيىنعا جاستار دا قاتىسىپ وتىر. سىزدەرگە ايتارىم: ءتول تاريحىمىزدى تەرەڭ ءبىلۋ وتە قاجەت. بىراق بۇل تەك وتكەن كۇنمەن ءومىر ءسۇرۋ دەگەن ءسوز ەمەس. ءاربىر جاس كەلەشەككە ايقىن كوزقاراسپەن قاراپ، نىق قادام باسۋى كەرەك. قازىرگى زامان وتە كۇردەلى، بۇرىن بولماعان ۇردىستەر پايدا بولىپ جاتىر. جاساندى ينتەللەكتىنىڭ بۇكىل قوعامدىق دامۋعا قانداي ىقپالى بولماق ەكەنى ءالى تولىعىمەن زەرتتەلمەگەن. ادامزاتقا تونەتىن قاۋىپ-قاتەرلەر از بولمايدى. سوندىقتان ەڭ الدىمەن جاستارىمىز بۇلىڭعىر كەلەشەككە تولىق دايىن بولۋعا ءتيىس. بۇل ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ كوزى اشىق، كوكىرەگى وياۋ، ۇقىپتى، ءتارتىپتى، جيناقى بولۋى كەرەك. ابايشا ايتقاندا، «عىلىم تاپپاي ماقتانباۋى» قاجەت. ەگەمەن ەل بولۋدىڭ قادىر-قاسيەتىن ءتۇسىنىپ، تاۋەلسىزدىگىمىزدى قورعاۋعا قاشاندا دايىن بولۋى كەرەك. سوندا ءبىزدىڭ مەملەكەتتىلىگىمىز – مىعىم، بولاشاعىمىز – باياندى بولارى حاق. مەن وتانشىل ۇل-قىزدارىمىزدىڭ جاسامپاز كۇش-جىگەرىنە سەنەمىن. جولدارىڭىز ءاردايىم اشىق بولسىن!

ەلىمىز امان، جۇرتىمىز تىنىش بولسىن!

بارشاڭىزعا راقمەت!

Abai.kz