قازىر الەم كارتاسىندا ورىن الىپ جاتقان الاعاي دا بۇلاعاي احۋال ورتالىق ازيا ەلدەرىن دە اينالىپ وتپەگەنى انىق. اسىرەسە، رەسەي ۋكرايناعا قارسى سوعىس باستاعان تۇستان باستاپ، وا-عا، سونىڭ ىشىندە ورتالىق ازيا درايۆەرى سانالاتىن – قازاقستانعا تالاس قىزا ءتۇستى.

الەمدىك دەرجاۆالاردىڭ قازاقستانعا نەگە كوزى ءتۇسىپ وتىر؟ بۇعان بىرنەشە سەبەپ بار. اۋەلى – قازاقستان وا ەكونوميكالىق درايۆەرى. تابيعي قازبا بايلىقتار مەن ينۆەستيتسيا تارتۋ پوتەنتسيالى دا جوعارى مەملەكەت. وسى ماقساتتا تۇركيا، اقش، قىتاي، رەسەي، ەو، گەرمانيا، فرانتسيا ت.ب. الپاۋىت ەلدەر وا5+1 فورماتىن بەلسەندى قولدانا باستادى.  ءسوزسىز، قازاقستان تابيعي رەسۋرستارعا باي جانە ترانزيتتىك پوتەنتسيالى جوعارى ايماق. سوندىقتان دا قازاقستان بۇل مۇمكىندىكتەردى سىرتقى ساياساتتاعى تەڭ باللانستى ساقتاۋ ءۇشىن ۇتىمدى پايدالانۋى كەرەك-اق. ساياسي ءھام ەكونوميكالىق سيپاتتا.

وسى رەتتە ءبىز سوڭعى ايلاردا الەمدىك باق قازاقستان تۋرالى نە جازىپ جاتىر دەگەن ساۋالعا جاۋاپ ىزدەدىك.

The Economic Times باسىلىمى 5 ماۋسىمدا قر سىرتقى ىستەر ءمينيسترى مۇرات نۇرتىلەۋدىڭ ۇندىستانداعى فورۋمعا قاتىسۋىن ەرەكشە نازارعا الدى. ول قازاقستان ءۇشىن ءۇندىستاندى «نەگىزگى ستراتەگيالىق سەرىكتەس» دەپ اتادى. ەكى ەل اراسىنداعى تاۋار اينالىمىن ءۇش ەسەگە دەيىن ارتتىرۋ جوسپارى جاريالاندى.

ال Reuters مالىمەتىنشە، ءباا قازاقستانمەن جالپى قۇنى $5 ملرد اساتىن 22 كەلىسىمگە قول قويدى. بۇل ەنەرگەتيكا، كولىك، اۋىل شارۋاشىلىعى جانە تسيفرلىق تەحنولوگيالار سالالارىن قامتيتىن ءىرى ينۆەستيتسيالىق اعىن.

سونداي-اق، ۆەتنام مەن قازاقستان اراسىنداعى سەرىكتەستىك جاڭا دەڭگەيگە شىعىپ جاتىر. Economic Times بۇل سەرىكتەستىكتى «وڭتۇستىك ازيا مەن ەۋرازيا اراسىنداعى كوپىردىڭ كۇشەيۋى» دەپ سيپاتتادى. 2025 جىلعى 30 مامىردا وتكەن Astana International Forum ەلىمىزدىڭ جاڭا داۋىرگە قادام باسقانىن كورسەتەتىن تاعى ءبىر ناقتى وقيعا بولدى. بۇل فورۋمدا ءسوز سويلەگەن يتاليا پرەمەر-ءمينيسترى دجوردجيا مەلوني قازاقستاندى «جاڭا جىبەك جولىنىڭ سەنىمدى سەرىكتەسى» دەپ اتادى. ول: «كەشە ءبىرتۇتاس بلوكتار بولدى، بۇگىن باتىل شەشىمدەردىڭ ۋاقىتى. قازاقستان وسى كەڭىستىكتە ءوز ورنى بار ەل» دەدى.

وسىلايشا، استانا ايماقتىق شەڭبەردەن شىعىپ، جاھاندىق ويىنشىعا اينالعانىن تاعى ءبىر دالەلدەدى. فورۋم تۋرالى Euronews, The Hill, Politico سىندى بەدەلدى باسىلىمدار «جاڭا ديپلوماتيالىق پلاتفورما» دەپ باعا بەردى.

اقپاراتتىق كەڭىستىكتە دە قازاقستان باتىل ءارى ناقتى قادامدار جاساۋدا. 19 ماۋسىمدا قابىلدانعان جاڭا مەديا زاڭى اياسىندا ونلاين باق تىركەلىپ، شەتەلدىك جۋرناليستەر اككرەديتاتسيادان وتەدى.

سونىمەن قاتار، ەكسترەميستىك مازمۇندارعا قارسى ناقتى شارالار ەنگىزىلدى. Human Rights Watch, Reporters Without Borders سىندى ۇيىمدار بۇل رەفورمالارعا نازار اۋدارىپ، كەي تۇستارىن سىنعا الدى. بىراق قازاقستان ءۇشىن ەڭ باستى ماقسات ەل ىشىندەگى تىنىشتىق پەن تاتۋلىقتى ساقتاۋ. سەبەبى حالىقتىڭ بىرلىگى ءسوز ەركىندىگىنەن دە جوعارى تۇراتىن رۋحاني قۇندىلىق بولىپ سانالادى.

ماڭىزدى نازار اۋدارىلعان باعىتتاردىڭ ءبىرى لوگيستيكا سالاسى. بۇل تەك جۇك تاسىمالى عانا ەمەس، ەلدەر اراسىنداعى ىنتىماقتاستىق پەن يدەيا الماسۋدىڭ وركەنيەتتىك كوپىرى بولىپ تابىلادى. 2024 جىلى جۇك تاسىمالى 62% ءوستى، ال 2025 جىلى بۇل كورسەتكىش ەكى ەسەدەن اسادى دەپ بولجانۋدا. ءار پويىز، ءار جۇك تەك تاۋار رەتىندە ەمەس، مەملەكەتتەر اراسىنداعى ءوزارا سەنىم مەن سەرىكتەستىكتى جالعايتىن ماڭىزدى قۇرال رەتىندە قاراستىرىلادى.

سوڭعى ءبىر ايدا قازاقستاننىڭ حالىقارالىق ارەناداعى كەلبەتى جاڭا دەڭگەيگە كوتەرىلدى. ستراتەگيالىق ارىپتەستەرمەن بەكىتىلگەن كەلىسىمدەر، جاھاندىق فورۋمداردا ايتىلعان وڭ پىكىرلەر مەن مەديا سالاسىنداعى رەفورمالار ەلدىڭ باعىت-باعدارىن ناقتىلاپ، سەنىمدى سەرىكتەس رەتىندەگى ءرولىن كۇشەيتتى. قازاقستان بۇگىندە ايماقتىق شەڭبەردەن شىعىپ، جاھاندىق ۇدەرىستەرگە بەلسەندى ارالاساتىن مەملەكەت رەتىندە تانىلىپ كەلەدى. مۇنىڭ نەگىزىندە ەل ىشىندەگى تۇراقتىلىق پەن سىرتقى ساياساتتاعى اشىق ءارى سالماقتى ۇستانىم جاتىر.

ماتەريال رەسمي دەرەككوزدەر مەن حالىقارالىق باق نەگىزىندە ازىرلەندى. قوسىمشا سىلتەمەلەر: Financial Times, Reuters, Eurasiamagazine.

جانار جۇمابەكوۆا

Abai.kz