الماتى – تەك ەلىمىزدىڭ بۇرىنعى استاناسى عانا ەمەس، سونىمەن قاتار مادەنيەت پەن رۋحانياتتىڭ جۇرەگى سانالاتىن قالا. ەلىمىزدىڭ ەڭ ءىرى مەگاپوليسى ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى ساقتاۋ مەن دارىپتەۋ ىسىندە ماڭىزدى ءرول اتقارىپ كەلەدى. مۇندا ءاربىر كوشەنىڭ، ءار مەكەمەنىڭ، ءاربىر ءىس-شارانىڭ استارىندا قازاق حالقىنىڭ باي تاريحى مەن رۋحاني مۇراسى جاتقانى ءسوزسىز.

ءداستۇر مەن زاماناۋيلىقتىڭ ۇيلەسىمى

الماتى – ۇلتتىق ءداستۇر مەن زاماناۋي وركەنيەتتىڭ توعىسقان جەرى. بۇل قالادا ۇلتتىق كيىمدەر كورمەسى، قولونەر جارمەڭكەلەرى، ايتىس پەن جىر كەشتەرى ءجيى ۇيىمداستىرىلادى. ماسەلەن، جىل سايىن وتەتىن ناۋرىز مەرەكەسى – حالقىمىزدىڭ كوكتەمگى جاڭارۋىن، بەرەكە مەن بىرلىگىن دارىپتەيتىن ايتۋلى شارا. قالا كوشەلەرىندە كيىز ۇيلەر تىگىلىپ، قىمىز-قىمىران ۇسىنىلىپ، ۇلتتىق ويىندار مەن سالت-داستۇرلەر پاش ەتىلەدى.

ۇلتتىق ونەر مەن ادەبيەتتىڭ ورداسى دا وسى – الماتى. الماتىدا مۇحتار اۋەزوۆ اتىنداعى اكادەميالىق دراما تەاترى، عابيت مۇسىرەپوۆ اتىنداعى جاسوسپىرىمدەر تەاترى، قۇرمانعازى اتىنداعى ۇلتتىق كونسەرۆاتوريا سىندى مادەني وشاقتار ورنالاسقان. بۇل ورىنداردا حالىق كومپوزيتورلارىنىڭ شىعارمالارى، كلاسسيكالىق كۇيلەر، قازاق تىلىندەگى سپەكتاكلدەر مەن زاماناۋي قويىلىمدار ساحنالانادى. سونىمەن قاتار، جازۋشىلار وداعى، ءتۇرلى ادەبي كلۋبتار مەن شىعارماشىلىق ۇيىرمەلەر جاستاردى ۇلتتىق ادەبيەتكە باۋلىپ كەلەدى.

وسى ورايدا ءبىز الماتىدا تۇراتىن قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، م.و.اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىنىڭ باس عىلىمي قىزمەتكەرى, جازۋشى، سىنشى نۇرداۋلەت اقىشقا حابارلاسىپ، اتالعان تاقىرىپ بويىنشا پىكىرىن بىلدىك. «ءبىز وتارشىلدىق زامانىندا ءوزىمىزدىڭ ۇلتتىق بەينەمىزدەن، اسىل قۇندىلىقتارىمىزدان ايىرىلۋعا  شاق قالعان ەلمىز. ونى قايتادان تولىق قالپىندا قالپىنا كەلتىرۋ وڭاي شارۋا ەمەس. تاۋلىسىزدىك العانىمىزعا 34 جىلعا تاقاسا دا، ءالى كۇنگە كەيبىر قۇندىلىقتارىمىزدىڭ ءوزىمىزدىڭ بىلمەي جاتۋىمىز،  جاس ۇرپاقتىڭ ونداي ۇعىمنان السىتاپ بارا جاتۋى سوندىقتان. ال ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى جاڭعىرتىپ، دارىپتەۋ ماسەلەسىندە الماتى ءتارىزدى زور مەگاپوليستىڭ ورنى قاشاندا ەرەكشە. ناۋرىز تويى ءتارىزدى ماۋسىمدىق مەرەكەلەردە عانا ەسكە سالاتىن بولساق، وندا ءبىزدىڭ تاماشا داستۇرلەرىمىز بەن سالت-سانامىز ناسيحاتتالۋى  تىم ولشەۋلى بولماقشى.

قازاق حالقىنىڭ جاقسى قاسيەتتەرىن ۇنەمى قاپەردە ۇستاۋ، سوعان وراي ءتيىستى اتريبۋتتاردى قولدانا ءبىلۋ دە تاۋەلسىز ەلدىڭ ۇلاندارىنىڭ عانا ەمەس، مەملەكەتتىك دەڭگەيدەگى اكىمشىلىك ۇيىمداردىڭ دا پارىزى. بۇل جاعىنان العاندا الماتى قالاسىنىڭ رۋحاني ۇستانىمىندا وزگە وڭىرلەردىڭ ۇيرەنۋىنە تۇراتىن ۇناسىمدى جاقتارى دا بار. مىسال ءۇشىن الاتىن بولساق، مەترو ۆاگوندارىندا جاسى ۇلكەن ەرەسەكتەردى سىيلاۋ كەرەكتىگى جونىندە، جاستاردىڭ قارت كىسىلەر مەن مۇگەدەكتەرگە ورىن بەرۋى كەرەكتىگى تۋرالى ۇنەمى حابارلانىپ وتىرادى. بۇل اتا – داستۇرىمىزگە ساي ورىندى ەسكەرتۋ. بىراق ايتىلا-ايتىلا جاۋىر بولىپ، ەتتەرى ۇيرەنىپ كەتكەندىكتەن بە، قازاقتىڭ قول-اياعى بالعاداي جاس جىگىتتەرى مەن قىزدارى بۇنداي  ەسكەرتۋگە ۇنەمى قۇلاق اسا بەرمەيدى.تالتايىپ تۇرىپ وتىرعاندارىن كورەسىز. وزدەرىنىڭ ەرسى قىلىقتارىنا ۇيالىپ جاتقان ولار جوق.

ەسەسىنە ءازىربايجان، تۇرىك، ۇيعىر، شەشەن ءتارىزدى ۇلتتاردىڭ جاستارىندا يناباتتىلىق سەزىمىنىڭ باسىم ەكەندىگىن بايقايمىز. وسى تۇرعىدان كەلگەندە، جاس بۋىننىڭ الدىڭعى اتا-اپالارىن سىيلاتۋ ءۇشىن ارنايى زاڭ شىعارۋ كەرەك پە دەگەن ويعا دا كەلەمىن. ءتىپتى ارنايى بولماسا دا، قوعامدىق ورىندارعا قاتىستى زاڭداردىڭ بىرىنە سىيلاۋشىلىقتى مىندەتتەيتىن تارماق ەنگىزۋ كەرەك شىعار. ايتەپەسە جىل وتكەن سايىن قارت كىسىلەردى دە، ەكىقابات ايەلدەردى دە سىيلاۋدى بىلمەيتىن، مىنەز-قۇلىقتارى دورەكىلەنىپ بارا جاتقان جاستار قاتارى كوبەيۋدە.

بۇعان اركىمنىڭ ءوزى ءىسى، ءوز تۇسىنىگى عوي دەپ سالاقسىماي، مەملەكەتتىك دەڭگەيدە نازار اۋداراتىن ۋاقىت جەتتى. ايتپەسە ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدىڭ ءبىر سيپاتىنان ايىرىلىپ قالۋ قاۋپى بار».

ەتنوفەستيۆالدەر مەن مادەني ءىس-شارالار

سوڭعى جىلدارى الماتىدا ءتۇرلى ەتنوفەستيۆالدەر وتكىزۋ داستۇرگە اينالدى. «ۇلى دالا ەلى»، «مادەني مۇرا»، «قازاق ۇلتتىق تاعامدارى كۇنى» سياقتى جوبالار اياسىندا حالقىمىزدىڭ اس ءۇيى، قولونەرى، سالت-داستۇرلەرى كەڭىنەن تانىستىرىلىپ كەلەدى. بۇل شارالار تەك جەرگىلىكتى تۇرعىندارعا عانا ەمەس، شەتەلدىك قوناقتارعا دا قازاق مادەنيەتىنىڭ تەرەڭدىگى مەن سۇلۋلىعىن پاش ەتەدى.

«قىران ۇلتتىق اڭشىلىق ورتالىعىنىڭ» ديرەكتورى باعدات مۇپتەكەقىزىنىڭ دا بۇل جايىندا ءوز ايتارى بار.

«قىران – كۇن كوزىنە تىكە ۇشالاتىن، «بۇكىل الەمدى قوس قاناتىنا سىيدىرعان» ەرەكشە قاسيەت يەسى. تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ كوك تۋىندا قانات قاققان قىران – قازاقتىڭ سان عاسىرلار بويى ەركىندىككە، بەيبىت ومىرگە ۇمتىلعان رۋحى مىقتى حالىقتىڭ وركەنيەت بيىگىندەگى انىق باعىتى، بابالارىمىزدىڭ اسىل ارمانىن قوس قاناتىنا قوندىرعان اماناتى. ءبىز ۇلتتىق ءداستۇردى ۇلىقتاۋ، ونى ۇرپاقتان-ۇرپاققا جالعاۋ ماقساتىمىز بار ەكەنى راس.

ەرەكشە قاسيەتكە يە كوك تۋىمىز كوككە كوتەرىلگەندە ءبىر ءسات تەبىرەنبەيتىن جان بولماس. ادەمى، ايشىقتى تۋدى قۇشاعىنا قىسىپ، ءسۇيىپ تۇرىپ، كەۋدەسىن ماقتانىش كەرگەن، قىرانمەن بىرگە قياعا قانات قاققان نامىستى ۇرپاعىنىڭ رۋحى بيىكتەپكەلە جاتقانىنىڭ بەلگىسى، كوپ جىلدار بويى كۇتىپ كەلە جاتقان وقيعا، رەسپۋبليكادا تۇڭعىش الماتى قالاسى اكىمدىگىنىڭ قولداۋىمەن مەدەۋ اۋدانىندا «قىران ۇلتتىق اڭشىلىق ورتالىعى شاڭىراق كوتەردى.

الاش كوسەمى احمەت بايتۇرسىنوۆ: «باسقادان كەم بولماس ءۇشىن ءبىلىمدى، باي ءhام كۇشتى بولۋىمىز كەرەك. ءبىلىمدى بولۋعا وقۋ كەرەك. باي بولۋعا كىساپ كەرەك. كۇشتى بولۋعا بىرلىك كەرەك. وسى كەرەكتەردىڭ جولىندا جۇمىس ىستەۋ كەرەك» دەمەكشى، «جاڭا قازاقستاننىڭ» كلەشەگىنە جۇمىلا جۇمىس ىستەۋ، بارشامىزدىڭ پارىزىمىز، بۇگىنگى ۇرپاقتىڭ تاربيەسى – ەلدىڭ كەلەشەگى.

«قىران ۇلتتىق اڭشىلىق ورتالىعى» رەسپۋبليكادا تۇڭعىش «اڭشىلىق» مۋزەيىن اشىپ، ەلەمىزدە، شەت ەلدەردە بولاتىن كورمەلەرگە قالا اتىنان باراتىن كوشپەلى شەبەرحانا ورنالاستىرىپ، قالا جاستارىنا رۋحاني ءوازىناسىن كورسەتىپ، كاسىپ يەلەرى بولۋعا كومەكتەسەدى. جاستاردىڭ بويىندا بۇگىپ جاتقان رۋحتى وياتىپ، ۇلتتىق ونەردىڭ ءتۇرلى سالاسى بويىنشا (ۇلتتىق سپورت تۇرلەرى: بۇركىت، سۇڭقار، قارشىعا سالۋ، توعىزقۇمالاق، ساداق اتۋ اسىق...، سۇرەت سالۋ، مۋزىكا، قولدانبالى ونەر...) كەزدەسۋلەر، شەبەرلىك ساباقتارىنا قاتىستىرا وتىرىپ، وسە كەلە وزىنە جانە قوعامعا پايدالى رۋحاني سەرىك بولاتىن ونەر تۇرلەرىنە باۋلاۋ، ماماندىققا جول كورسەتۋدى ءماوسات ەتەدى. الماتىعا ات باسىن تىرەگەن قوناقتارعا قازاقتىڭ بابادان قالعان مول مۇراسىن ناسيحاتتاۋدا تۋريستىك كومپانيالارمەن بايلانىس ورناتۋدى جوسپارلاپ وتىر. جاستاردى وتانسۇيگىشتىككە، ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدى ناسيحاتتاۋعا ارنالاعان «بولاشاق بىزدەن باستالادى»، «كيىز ۇيدەگى كەزدەسۋ»...ت. ب. بىرنەشە جوبالار بار».

Abai.kz