2024 جىلى گەرمانيانىڭ «عىلىم جانە ساياسات قورى» - SWP عىلىمي تالداۋ ورتالىعى قازاقستاندى الەمدىك «ورتا دەرجاۆا» تىزىمىنە قوستى. 

بۇل تىزىمگە ءۇندىستان، تۇركيا، يزرايل، مىسىر، ساۋد ارابيا، برازيليا، مەكسيكا سياقتى گەوساياساتتا ىقپالى زور ويىنشىعا اينالعان 12 جەتەكشى ەل كىرەدى.

2025 جىلى قاڭتاردا «انا ءتىلى» گازەتىنە بەرگەن سۇقباتىندا ەل پرەزيدەنتى وسى تاقىرىپتى كەڭىنەن قاۋزاي ءتۇسىپ، ەلىمىزدىڭ باستى ستراتەگيالىق باعىتى مەن دامۋ نىساناسىن تاپتىشتەپ ايتىپ بەردى. ارينە، كەز-كەلگەن ەلدىڭ ارمانى – «ورتا دەرجاۆا» ءتىپتى، «سۋپەر دەرجاۆاعا» اينالۋ  ەكەنىن جۇرتتىڭ ءبارى بىلەدى. بىراق، اتى-زاتىنا ساي سول مارتەبەگە يە بولىپ، سول تۇعىردان تۇسپەۋى ءۇشىن دە، سول ەلدىڭ: بىرىنشىدەن – ەكونوميكالىق دامۋ كورسەتكىشى; ەكىنشىدەن – تۇراقتىلىق پەن قاۋىپسىزدىك دەڭگەيى; ۇشىنشىدەن – سىرتقى دەربەس ساياسات ۇستانۋى سىندى فاكتورلار نەگىزگى ستاندارت بولىپ تابىلادى.

قازاقستان تاۋەلسىزدىك العان كۇننەن باستاپ سىرتقى ساياساتتا كوپ ۆەكتورلى باعىت ۇستاندى. ىشكى دامۋدا نارىقتىق قاتىناستاردى تۇبەگەيلى ورنىقتىردى. سونىمەن بىرگە بۇۇ، ەقىۇ (وبسە), شىۇ قاتارلى بەدەلدى حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ بەلدى مۇشەسىنە اينالىپ، وبسە-گە جانە بۇۇ-نىڭ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنە توراعالىق ەتتى. سيريا جاڭجالىنا ارا اعايىن بولىپ، استانا ءتورىن ۇسىندى. ازەربايجان مەن ارمەنيا قاقتىعىسىندا بەيبىتشىلىك ميسسياسىن ويداعىداي ورىندادى. بىرنەشە دۇركىن الەم دىندەرىنىڭ سەزىن وتكىزدى. ريم پاپاسىنىڭ ءوزى قازاقستانداعى  الەۋمەتتىك جاتسىنۋ كورمەي ۇيىسقان ىنتىماق پەن جۇرەكتەرى توعىسقان ءدىنى، ءدىلى، ءتىلى بولەك ۇلتتار مەن ۇلىستاردىڭ  بەيمارال ءومىرىن تەبىرەنە تىلگە تيەك ەتتى.

قازىر ەلىمىز پرەزيدەنتتىڭ تىكەلەي ۇسىنىسىمەن «ورتالىق ازيا+رەسەي، اقش، قىتاي ت.ب. دەگەن فورۋمداردى ۇزبەي وكىزىپ، الەمدىك جەتەكشى ەلدەردىڭ نازارىن اۋدارۋدا.

ساراپشىلار 2025 جىلى قازاقستاننىڭ ەكونوميكاسىنا سالىناتىن ينۆەستيتسيا كولەمى  1 تريلليون اقش دوللارى بولادى دەپ وتىر. الماتى ايلانبا جولى، اۋەجايى سالىنىپ بولدى، ەندى وبلىس ورتالىقتارىنداعى اۋەجايلار كۇردەلى جوندەۋدەن وتۋدە. قىتايمەن اياكوز-باقتى باعىتىن جالعايتىن تەمىرجول جەلىسىن سالۋ كەلىسىمى ترانزيتتىك الەۋەتىمىزدى ءتىپتى دە ارتتىرا تۇسەدى. گەرمانيامەن بىرلەسىپ سالىناتىن «قورعاس شىعىس قاقپاسى» اۋەجايى جوباسى ەكى كەزەڭدى باستان وتكەرىپ، 2032 جىلى اياقتاسا، ەلىمىز ناعىز باتىس پەن شىعىستى جالعاپ تۇرعان ترانسپورت الىبىنا اينالادى.

وتكەن جىلى قىتايدىڭ ICBC بانكى ەلىمىزگە 70 ميلليارد تەڭگەدەن اساتىن جاڭا جوبا ۇسىندى. قازىرگە دەيىن كورشىنىڭ ەلىمىزگە قۇيعان قارجىسى 26 ميلليارد اقش دوللارىن قۇراپ وتىر. وسى ۋاقىتتا قىتايدىڭ ورتا ازيامەن اراداعى ساۋداسى 95 ميلليارد دوللار بولسا، ونىڭ 44 ميلليارد دوللارى ءبىزدىڭ ەلدىڭ ۇلەسىندە.

سونىمەن بىرگە قىتايدان ەۆروپاعا تاسىمالداناتىن جۇگىنىڭ 85%-ى قازاقستان ارقىلى وتەدى.

ەۋروپالىق وداق قازاقستانداعى ەڭ ءىرى ينۆەستور جانە سىرتقى ساۋدانىڭ 40%  ۇلەسىمەن ماڭىزدى ارىپتەس ستاتۋسىن ساقتاپ وتىر.

رەسەيمەن ءبىزدى جالعاستىرىپ تۇرعان تاريحي بايلانىستاردىڭ ماڭىزى مەن ءمانى مادەنيەت پەن ەكونوميكا جانە قورعانىس سالاسىندا ءالى دە ومىرشەڭدىك كۇشكە يە بولىپ قالا بەرەدى.

جاپونيا جانە ۆەتنام ەلدەرىنىڭ ەلىمىزگە دەگەن ىقىلاسى ەرەكشە.

قازاقستاننان كۇرەپ تابىس تاپقان ەۋرازيا ۇشتىگىنىن  (ERG) مۇراگەرىنىڭ ءبىرى ەندىگى ينۆەستيتسيا باعىتىن وتاندىق وندىرىسكە بۇرماقشى دەگەن جاعىمدى حابار تارادى. ول ىسكە اسسا، جىلىنا 15 توننا گاللي ءوندىرىپ، سيرەك كەزدەسەتىن  مەتال وڭدەۋدە قىتايدان كەيىنگى ەكىنشى ءىرى الپاۋىتقا اينالامىز.

جىل باسىندا ەلىمىزدىڭ پرەزيدەنتى ەل دامۋىنىڭ بەس باسىم باعىتىن بەلگىلەدى. ولار:

*تسيفرلاندىرۋ جانە جاساندى ينتەللەكت;

*كولىك جانە ترانزيت;

*ەنەرگەتيكا;

*اگرو جانە ونەر كاسىپتىك كەشەن; ادام كاپيتالى.

قازىردىڭ وزىندە ورتالىق ازيا بويىنشا سۋپەركومپيۋتەر ىسكە قوسىلدى سونداي-اق، AI كەڭەسى، Crurto ايماعى، Alem AI ورتالىقتارى جۇمىس جاساپ جاتىر.

بىلگەن ادامعا مۇنىڭ ءبارى از شارۋا ەمەس. ارينە، ءبارى دە تۇراقتىلىق پەن بەرەكەنىڭ ارقاسىندا قولعا كەلدى. ارمان ەشقاشان الدامايدى. «ورتا دەرجەۆانىڭ» ازاماتى بولىپ ءومىر ءسۇرىۋدى باستادىق، ەندى ۇزاعىنان ءسۇيىندىرسىن!

ءومارالى ادىلبەكۇلى

Abai.kz