10 قىركۇيەك كۇنى اقوردادا قازاقستان تاريحىنداعى ماڭىزدى ديپلوماتيالىق وقيعالاردىڭ ءبىرى ءوتتى. مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ كونگو دەموكراتيالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى فەليكس چيسەكەديدى العاش رەت رەسمي ساپارمەن قابىلدادى. قۇرمەت قاراۋىلى، ەكى ەلدىڭ ءانۇراندارى، دەلەگاتسيالار تانىستىرىلىمى – حاتتامالىق راسىمدەردىڭ ءبارى ساقتالدى. بىراق بۇل ساپاردىڭ ءمانى تەك رەسمي سالتاناتتا ەمەس، ونىڭ مازمۇنىندا بولدى.

كەزدەسۋ بارىسىندا قاسىم-جومارت توقاەۆ: «بۇل – تاريحي ساپار. ول قازاقستان مەن كونگو اراسىنداعى قارىم-قاتىناستى دامىتۋعا تىڭ سەرپىن بەرەدى. ەلىڭىز – تابيعي جانە ادامي رەسۋرستارعا باي مەملەكەت. حالىقارالىق دەڭگەيدەگى ءرولى ارتىپ كەلە جاتىر. بۇگىنگى كەلىسسوزدەر ورتالىق ازيا مەن افريكا اراسىنداعى بايلانىستى نىعايتۋعا ىقپال ەتەدى دەپ سەنەمىن»، – دەپ اتاپ ءوتتى. مەملەكەت باسشىسى افريكا ەلدەرىمەن ىنتىماقتاستىقتى نىعايتۋ – قازاقستان سىرتقى ساياساتىنىڭ باسىم باعىتتارىنىڭ ءبىرى ەكەنىن دە قاداپ ايتتى.

ءوز كەزەگىندە فەليكس چيسەكەدي قازاقستاننىڭ يادرولىق قارۋسىزدانۋ جولىنداعى تاجىريبەسىن الەمگە ۇلگى ەتىپ، استانانىڭ حالىقارالىق بەيبىتشىلىككە قوسىپ وتىرعان ۇلەسىن جوعارى باعالادى.

وسى سوزدەردەن-اق بۇل ساپاردىڭ فورمالدى ەمەس، ناقتى مازمۇنعا تولى ەكەنى اڭعارىلدى. بىرنەشە جىلدان بەرى شەشىلمەي كەلە جاتقان قازاقستاننىڭ الىپ كورپوراتسياسى Eurasian Resources Group (ERG) پەن كونگونىڭ مەملەكەتتىك Gecamines كومپانياسى اراسىنداعى داۋدىڭ ءتۇيىنى ءدال وسى ساپار اياسىندا تارقاتىلدى. بۇل – ءبىر عانا كورپوراتسيانىڭ ەمەس، تۇتاس قازاقستاننىڭ ستراتەگيالىق مۇددەسىنىڭ جەڭىسى.

ERG – ەلدىڭ تاۋ-كەن ونەركاسىبىندەگى باستى تىرەكتەرىنىڭ ءبىرى ءارى الەمدىك دەڭگەيدەگى ويىنشى. كونگوداعى ونىڭ جوبالارى مىس، كوبالت، كولتان، تانتال سەكىلدى ستراتەگيالىق مينەرالدارمەن تىكەلەي بايلانىستى. بۇگىنگى كۇنى بۇل شيكىزاتتار – سمارتفوننان باستاپ ەلەكتروموبيلدەرگە دەيىنگى بارلىق جوعارى تەحنولوگيالىق ءوندىرىستىڭ نەگىزى. دەمەك، كونگوداعى جاعداي قازاقستاننىڭ جاھاندىق جەتكىزۋ تىزبەگىندەگى رولىنە تىكەلەي اسەر ەتەدى.

2023 جىلى باستالعان داۋ ERG-ءنىڭ جۇمىسىن تۇرالاتىپ، ءىس حالىقارالىق اربيتراجعا دەيىن جەتكەن. Gecamines كەيبىر اكتيۆتەردى تارتىپ الۋعا تىرىسقان، Swanmines جوباسىنداعى ورتاق كاسىپورىندى توقتاتقان. بۇل تەك بيزنەس ەمەس، قازاقستاننىڭ بەدەلىنە دە سوققى بولىپ ءتوندى.

ماسەلە – كومپانيانىڭ بۇرىنعى باسشىلىعىنىڭ شەشىمسىزدىگى مەن «بۇلدىرگەن» ساياساتى سالدارىنان ۋشىعىپ كەتكەن ەدى. ولاردىڭ السىزدىگى قازاقستاننىڭ ستراتەگيالىق مۇددەلەرىنە قاۋىپ ءتوندىردى. بىراق جاعدايدى تۇبەگەيلى وزگەرتكەن – جاڭا بۋىننىڭ كەلۋى. پرەزيدەنت توقاەۆتىڭ تىكەلەي ارالاسۋىمەن جانە قازىرگى باسشىلىقتىڭ بەلسەندى ۇستانىمىمەن ماسەلە تولىق شەشىمىن تاپتى.

اقورداداعى قابىلداۋ كەزىندە ERG ديرەكتورلار كەڭەسىنىڭ توراعاسى ءارى باس اتقارۋشى ديرەكتورى شۋحرات يبراگيموۆ ەكى ەل اراسىنداعى ارىپتەستىكتى كەڭەيتۋگە سەنىم ءبىلدىرىپ:
«قازاقستان مەن كونگو تاۋ-كەن سالاسىندا ءبىرىن-ءبىرىن تولىقتىرا الاتىن زور الەۋەتكە يە. قازاقستان جاڭا ينۆەستيتسيالىق كەزەڭدى باستاپ، جوعارى تەحنولوگيالىق سالالاردى قولداۋدى كوزدەپ وتىر. ال كونگو ستراتەگيالىق مينەرالدارعا باي ەل رەتىندە الەمدىك جەتكىزۋ تىزبەگىندە اسا ماڭىزدى ورىن الادى. بۇل ونى ينۆەستورلار ءۇشىن ەرەكشە تارتىمدى باعىتقا اينالدىرادى»، – دەدى.

وسى كەلىسىم Swanmines جوباسىن قايتا ىسكە قوسىپ قانا قويماي، حالىقارالىق اربيتراجداعى داۋلاردى توقتاتتى، Gecamines-ءتىڭ ءرولىن كەڭەيتتى. بۇل – تەك كومپانيا ءۇشىن ەمەس، قازاقستاننىڭ سىرتقى ەكونوميكالىق ساياساتى ءۇشىن دە ۇلكەن جەڭىس. سەبەبى افريكا – بولاشاق يندۋسترياعا قاجەتتى ستراتەگيالىق شيكىزاتتىڭ باستى كوزى. كىم وسى نارىقتا ورنىقتى جۇمىس ىستەسە، سول ەرتەڭگى تەحنولوگيالىق الەمنىڭ قاق تورىندە وتىرادى.

بۇل جاعدايدى ەل ىشىندەگى باسقا وقيعالارمەن سالىستىرعاندا كونتراست انىق كورىنەدى. قازاقستانداعى تاعى ءبىر الپاۋىت كاسىپكەر تيمۋر تۋرلوۆتىڭ يەلىگىندەگى «باست» اق شىعىنعا باتىپ، ديۆيدەند تولەمەيتىنىن جاريالادى. اكتسيالارى قۇلدىراپ، ەلدەگى جالعىز نيكەل وندىرەتىن كاسىپورىن تىعىرىقتان شىعا الماي وتىر. ياعني، تۋرلوۆ جەكە كاپيتالىنىڭ كولەمىن ارتتىرسا دا، ەل مۇددەسىنە قاتىستى ناقتى جەتىستىك كورسەتە الماي وتىر. ال ءدال وسى ۋاقىتتا ERG حالىقارالىق داۋىن شەشىپ، قازاقستاننىڭ ستراتەگيالىق مۇددەسىن قورعادى. بۇل جاڭا ەكونوميكالىق ەليتانىڭ ەسكى كاپيتال يەلەرىنەن ايىرماشىلىعىن ايقىن كورسەتىپ وتىر.

دەمەك، توقاەۆ پەن چيسەكەديدىڭ كەزدەسۋى جاي عانا ديپلوماتيالىق حاتتاما ەمەس، قازاقستاننىڭ جاڭا ەكونوميكالىق تراەكتورياسىنىڭ باستاۋى بولدى. بىرنەشە جىلعا سوزىلعان داۋ شەشىلدى، ۇلتتىق كومپانيامىز افريكاداعى ءىرى ويىنشى مارتەبەسىن بەكىتتى، جاڭا بۋىن مەنەدجمەنتى ەسكى وليگارحتاردىڭ قالدىرعان پروبلەمالارىن تۇزەتتى. بۇل – قازاقستاننىڭ بولاشاققا ۇمتىلعانىنىڭ ناقتى دالەلى. افريكا – ءبىزدىڭ جاڭا مۇمكىندىگىمىز، ال ERG – سول كوپىردىڭ العاشقى بەرىك كىرپىشى.

Abai.kz