قازىرگى كۇندەرى قازاقستاننىڭ ءبىلىم جۇيەسىندە وزەكتى پروبلەمالاردىڭ ءبىرى – ارالاس مەكتەپتەردىڭ كوپتەپ كەزدەسۋى.

اسىرەسە قازاق ءتىلىنىڭ مەملەكەتتىك مارتەبەسىن كوتەرۋ، ۇلتتىق بولمىستى ساقتاۋ، جاس ۇرپاقتى رۋحاني-مادەني تۇرعىدان دۇرىس قالىپتاستىرۋ تۇرعىسىندا، ارالاس مەكتەپتەردىڭ ورنى مەن ءرولى تەرەڭ تالداۋدى قاجەت ەتەدى. ارينە، بۇل ماقالامىزدى قۇرمەتتى پرەزيدەنتتەن باستاپ، مينيسترلىكتە جۇرگەندەردە وقىسا ەكەن دەيمىز.

ارالاس مەكتەپ – ءبىر عيماراتتا قازاق جانە ورىس تىلىندە (كەيدە باسقا دا تىلدەردە) قاتار ءبىلىم ۇسىناتىن ورتا مەكتەپ. بۇل مەكتەپتەردە وقۋشىلار ءبىر مەكتەپ اۋلاسىندا جۇرگەنىمەن، ءارتۇرلى تىلدە، كەيدە مۇلدەم وزگە ءبىلىم مازمۇنىندا ءبىلىم الادى. ەكى تىلدىك ورتا تەك وقۋ پروتسەسىندە عانا ەمەس، بالالاردىڭ تىلدىك، ۇلتتىق، مادەني ساناسىنىڭ قالىپتاسۋىندا دا ايتارلىقتاي ىقپال ەتەدى.

ارالاس مەكتەپتەردىڭ ءبىر قاراعاندا ىڭعايلى، بارشاعا ورتاق جاعداي جاسالعان ءبىلىم ورداسى سەكىلدى كورىنگەنىمەن، ونىڭ تەرىس جاقتارى وتە كوپ. ەندى وسى زارداپتارعا توقتالىپ وتەيىك:                            

ارالاس مەكتەپتەردە وقيتىن قازاق بالالارى ءجيى جاعدايدا ورىس تىلىنە بەيىمدەلىپ كەتەدى. سەبەبى: ورىس سىنىپتارىنىڭ ماتەريالدىق-تەحنيكالىق بازاسى جاقسىراق بولۋى مۇمكىن.

كەي پاندەر ورىس تىلىندە عانا وقىتىلادى.

مۇعالىمدەردىڭ دەنى ورىسشا سويلەيدى نەمەسە ورىس ءتىلدى پەداگوگتەر باسىم.

بالالار ءوزارا ارالاسقاندا ءجيى ورىس ءتىلىن قولدانادى.

بۇل جاعداي قازاق بالاسىنىڭ انا تىلىنەن الىستاپ، تىلدىك جۇتىلۋعا ۇشىراۋىنا سەبەپ بولادى. ءتىلىمىزدى جوعالتۋ – ۇلتتىق بولمىستان ايرىلۋ دەگەن ءسوز.

ارالاس مەكتەپتەردە ۇلتتىق قۇندىلىقتارعا باسا نازار اۋدارىلمايدى. مەكتەپ ىشىندەگى ورتادا قازاقى ءداستۇر، تاربيە، سالت-سانا تولىق دارىپتەلمەيدى. مۇنداي جاعدايدا وقۋشى ءوزىنىڭ كىم ەكەنىن، ۇلتىنىڭ ەرەكشەلىگىن تۇسىنە الماي قالادى. ونىڭ ورنىنا وزگە ۇلتتىڭ دۇنيەتانىمىنا، مادەنيەتىنە بەيىمدەلىپ كەتەدى.

ارالاس مەكتەپتەردە ورىس سىنىپتارىنىڭ سانى كوپ، قازاق سىنىپتارى شەتكەرى قالىپ قويادى. مۇنداي مەكتەپتە قازاق تىلىنە دەگەن سۇرانىس تومەندەپ، مەملەكەتتىك ءتىل مارتەبەسى ءىس جۇزىندە ەسكەرۋسىز قالادى. وقۋ ۇردىسىندە مۇعالىمدەردىڭ دە كوبى قازاق ءتىلىن قولدانباۋى مۇمكىن. بۇل – كونستيتۋتسيامەن بەكىتىلگەن مەملەكەتتىك ءتىل ساياساتىنا قايشى كەلەدى.

مەكتەپتە ءبىر اۋلادا ءجۇرىپ، ەكى ءتۇرلى سىنىپتا، ەكى تىلدە وقىعان وقۋشىلار اراسىندا تەندىك بولمايدى. بۇل – قوعامدا تىلدىك، ۇلتتىق جىكتەلۋدىڭ باستاماسى. كوپتەگەن زەرتتەۋلەر كورسەتكەندەي، مۇنداي ورتادان شىققان بالالار كەيىن قوعامدا دا بولىنۋشىلىككە ۇشىرايدى.

ارالاس مەكتەپتەردە كوبىنەسە ورىس سىنىپتارىنا ەرەكشەلىك بەرىلەدى. جاڭا تەحنولوگيالار، وقۋ جابدىقتارى الدىمەن سول سىنىپتارعا كەلەدى. مۇعالىمدەردىڭ دە تاجىريبەلى بولىگى سول جاققا بولىنەدى. ال قازاق سىنىپتارى تاسادا قالىپ، ءبىلىم ساپاسى تومەندەۋى مۇمكىن. بۇل جاعداي تىلدىك تەڭسىزدىك تۋىنداتىپ، قوعامداعى ءبىلىم جۇيەسىنىڭ ادىلدىگىنە كەرى اسەر ەتەدى.

ارالاس مەكتەپتەردىڭ پايدا بولۋى مەن كەڭ تارالۋىنا بىرنەشە فاكتور اسەر ەتتى: كەڭەس وداعى كەزەڭىندەگى ورىستاندىرۋ ساياساتى سالدارى; اتا-انالاردىڭ كەيبىرى ورىس تىلىندە وقىتۋ بالانىڭ كەلەشەگىنە پايدالى دەپ قاتە ءتۇسىنۋى; قازاق ءتىلىنىڭ ۇزاق جىلدار بويى جۇيەلى تۇردە قولدانىلماۋى، رەسمي جانە ىسكەرلىك سالادا ەكىنشى قاتاردا تۇرۋى; مەملەكەتتىك ءتىل ساياساتىنىڭ السىزدىگى, ناقتى زاڭنامالىق تەتىك بولماۋى; وقۋ ورىندارىنىڭ ينفراقۇرىلىمىنىڭ جەتىلمەۋى، قازاق سىنىپتارىنا جاعدايدىڭ جاسالماۋى.

بۇل پروبلەمادان شىعۋدىڭ جولدارى بار. ول ءۇشىن ناقتى ساياسي، الەۋمەتتىك، مادەني جانە قۇقىقتىق شەشىمدەر قاجەت. تومەندە بىرنەشە ۇسىنىستار بەرىلگەن: ارالاس مەكتەپتەردى كەزەڭ-كەزەڭىمەن تولىق قازاق ءتىلدى مەكتەپتەرگە اينالدىرۋ قاجەت. بۇل: مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋعا جول اشادى; قازاق بالالارىنىڭ ۇلتتىق بولمىسىن ساقتاۋعا سەپ بولادى; قوعامداعى تىلدىك بىرلىك پەن ىنتىماقتى نىعايتادى.

كوپ اتا-انا ارالاس مەكتەپكە بالا اكەلۋدى "ىڭعايلى" نەمەسە "بولاشاعى جارقىن بولادى" دەپ قاتە پايىمدايدى. سول سەبەپتى: باق ارقىلى، الەۋمەتتىك جەلىلەردە، جينالىستار مەن اشىق ساباقتاردا اتا-انالارعا قازاق ءتىلىنىڭ بولاشاعى مەن ماڭىزىن ءتۇسىندىرۋ قاجەت. مەملەكەتتىك تىلدە ساپالى ءبىلىم الۋعا بولاتىندىعىن دالەلدەۋ ماڭىزدى.

قازاق مەكتەبى – تەك ءتىل ەمەس، ءبىلىم مەن تاربيە ورداسى رەتىندە دامۋى كەرەك. ول ءۇشىن: جاڭا وقۋ قۇرالدارى مەن تەحنولوگيالارمەن جابدىقتاۋ; جوعارى دەڭگەيلى مامانداردى تارتۋ; وليمپيادا، عىلىمي جوبا، سپورت سالاسىنداعى جەتىستىكتەردى ناسيحاتتاۋ قاجەت.

قازاقستاندا مەملەكەتتىك ءتىل – قازاق ءتىلى. بۇل تەك قاعاز جۇزىندە ەمەس، ناقتى ءىس جۇزىندە دالەلدەنۋى كەرەك. ول ءۇشىن: ارالاس مەكتەپتەردى كەزەڭ-كەزەڭمەن جابۋ نەمەسە قايتا بەيىمدەۋ تۋرالى زاڭ قابىلداۋ; قازاق ءتىلدى مەكتەپتەرگە ارنايى قولداۋ باعدارلامالارىن ىسكە قوسۋ; جاڭا مەكتەپ سالعاندا تەك قازاق ءتىلدى مەكتەپ اشۋ شارتىن ەنگىزۋ قاجەت.

كەيبىر مۇعالىمدەر قازاق ءتىلىن تولىق مەڭگەرمەگەندىكتەن، ورىس تىلىندە ساباق وتەدى. بۇل جاعداي قازاق سىنىپتارىندا دا ءجيى كەزدەسەدى. سوندىقتان:

مۇعالىمدەردى قازاق تىلىنە وقىتۋ، قايتا دايارلاۋ كۋرستارى ۇيىمداستىرىلۋى كەرەك;

قازاق تىلىندە ەركىن سويلەيتىن ماماندارعا بونۋس، ۇستەماقى بەرىلۋى كەرەك;

جوو-دا بولاشاق مۇعالىمدەرگە مەملەكەتتىك تىلدە ساپالى ءبىلىم بەرۋ قاجەت.

ارالاس مەكتەپ – بۇگىنگى قازاقستان ءۇشىن تىلدىك، ۇلتتىق، مادەني قاۋىپتىڭ مەكەنى. ول بىرلىككە ەمەس جىكتەلۋگە، تۇتاستىقتان گورى بولىنۋگە الىپ كەلەتىن فاكتور. قازاق ءتىلىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىل رەتىندەگى ورنى ارتىپ، ۇلت بولىپ ۇيىسۋىمىز ءۇشىن ارالاس مەكتەپتەردەن بىرتىندەپ ارىلۋىمىز كەرەك.

بۇل جول – كۇردەلى، بىراق ۇلت بولاشاعى ءۇشىن ماڭىزدى. ءتىل – ۇلتتىڭ جانى. مەكتەپ – سول ءتىل مەن ۇلتتىڭ ەڭ باستى تىرەگى. دەمەك، بولاشاعى مىقتى ۇلت – انا تىلىندە ءبىلىم العان ۇرپاقتىڭ قولىندا.

بەيسەنعازى ۇلىقبەك،

قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى

Abai.kz