«ءجۇندى (جۋن-دي)»

ەسكى قىرعىزدىڭ ىشىندەگى اتالاردىڭ ءبارىنىڭ دە كۇردەلى، بىرنەشە مىڭجىلدىق تاريحى بار ەكەنى اقيقات، دەگەنمەن ءجۇندى جانە ءبايتى اتالارىنىڭ تاعدىرى بارىنەن دە ەرەكشە. ءومىر بويى ەۋرازيا تاريحىمەن، ونىڭ ىشىندە كونە جانە ورتاعاسىرلىق كەزەڭدەرمەن اينالىسىپ جۇرگەن ءبىز ءۇشىن دە بۇل عاجايىپ جاڭالىق. ءجۇندى تاريحىنىڭ كونە قاباتتارىنا قاتىستى نەگىزگى ءتۇپ دەرەكتەردى ءبىز عۇن زامانىنداعى قىتاي جىلنامالارىنان كەزدەستىرەمىز. بۇل جىلنامالاردان ورتالىق ازيانىڭ تۇركى-موڭعول حالىقتارىنا قاتىستى بولىگىن العاش اۋدارعان جانە عىلىمي تالداما جاساعان ن.يا.بيچۋرين ەكەنىن كوزى قاراقتى وقىرمان قاۋىم بىلەدى. چۋۆاش ازاماتىنىڭ 1808 جىلدان باستالعان 14 جىلدىق عۇمىرى پەكيندە ءوتتى. بۇل كەزەڭدە ول قىتاي ءتىلىن، ونىڭ كونە نۇسقالارىن تاماشا يگەردى جانە سونىڭ ارقاسىندا كوپتەگەن جىلنامالاردى ورىس تىلىنە اۋدارىپ شىقتى. ول رەسەيگە ورالعاندا 15 تۇيەگە ارتىلعان 400 پۇت كونە قىتاي قولجازبالارىن الىپ كەلدى. مىنە، قانشاما ءومىرىن تاريحقا ارناعان ن.يا.ءبيچۋريننىڭ «ورتا ازيانى كونە زامانداردا مەكەندەگەن حالىقتار تۋرالى دەرەكتەر جيناعى» اتالاتىن كىتابى قۇندى بولاتىنى سول سەبەپتى. بۇل كىتاپتىڭ ءبىرىنىشى ءبولىمى «حۋننۋ» دەپ اتالادى، ياعني ءبىزدىڭ تىلىمىزدە «عۇندار»، ەگەر رۋلىق-تايپالىق جۇيە سالىپ قارايتىن بولساق «ارعىن» اتالاتىن الىپ ەلدىڭ ارعى تاريحى.

ءا.ح.مارعۇلاننىڭ وسىدان ەلۋ جىل بۇرىن جازعانى: «عىلىمي جاعىنان كوزگە ەرەكشە تۇسەتىن جاعداي-ارعىن تايپاسىنىڭ ەلدىك اتى (ەتنونيمى). ول بىزگە ەجەلگى زاماندا ءومىر سۇرگەن عۇن ەلىن ەسكە تۇسىرەدى. سول ەلدىڭ اتى وسى ارعىن تايپاسىنىڭ اتىندا ساقتالعان دەۋگە بولادى... ونىڭ ۇستىنە عۇندار تۇركى تايپالارىنىڭ ءتۇپ اتاسى ەكەنى قىتاي تاريحىندا اشىپ ايتىلعان...تاريحي مالىمەتتەردە ارعىن اتى بىرنەشە تۇردە كەزدەسەدى: عىن، عۇن، اق عۇن، قارا عۇن، ارۋع عۇن، تاع عۇن. مۇنداعى اق عۇن، ارۋع عۇن –ەكەۋى ءبىر ءماندى ءسوز. مۇنداي اتتار ەجەلگى تايپالار اراسىندا ءجيى كەزدەسەدى... مۇنداعى «اق»، «ارۋع»(ارىق) سوزدەرى تازا، ارۋ دەگەن ۇعىمدى كورسەتەدى. ەرتە كەزدە تايپالاردى بىرىكتىرىپ، وعان باسشى بولعان وقتاردى (رۋلاردى) وسىلاي اتايتىن بولعان» ( مارعۇلان، ت.1,1972, 451 ب.).

عۇننىڭ شەكاراسى يمپەريا تۇسىندا ورتالىق ازيانى تۇگەل قامتىدى، سولتۇستىگىندە جاز جايلايتىن جەرى ەنەساي وزەنىنەن اسىپ سولتۇستىك مۇزدى مۇحيتقا، قازاق اڭىزدارىنداعى مۇز تەڭىزگە باردى. ورتالىق ازيا كوشپەلى ەلدەرىن تۇگەل باعىندىرعان عۇن يمپەرياسىنىڭ قۋاتى قىتايدان اسىپ كەتتى. قىتاي جىلنامالارىندا «سرەديننوە تسارستۆو يزنەموگلو پود تياجەستيۋ ۆوينى; ي ەتو وبستوياتەلتستۆو دالو ۆوزموجنوست مودە ۋسيليتسيا. ون يمەل پود سوبويۋ بولەە 300 تىسياچ ۆويسكا. وت شۋن-ۆەي دو تۋمانيا –ۆ پرودولجەني سليشكوم تىسياچي لەت-دوم حۋننوۆ تو ۆوزۆىشالسيا، تو ۋپادال، تو دەليلسيا، تو رازسەۆالسيا: پوسەمۋ پوريادوك پرەجنەگو پرەەمستۆەننوگو ناسلەدوۆانيا ۋ نيح نەۆوزموجنو وپرەدەليت. پري مودە دوم حۋننوۆ چرەزۆىچاينو ۋسيليلسيا ي ۆوزۆىسيلسيا; پوكوريۆ ۆسە كوچەۆىە پلەمەنا نا سەۆەرە، نا يۋگە ون سدەلالسيا راۆنىم سرەديننومۋ دۆورۋ» دەپ سيپاتتالادى (بيچۋرين، ت.1,1950, 48 ب.).

ورتالىق ازيانىڭ وسى ءبىر كۇردەلى كەزەڭىندە ءبىز عۇن (حۋننۋ) ساياسي بىرلەستىگىنە جاقىن قونىستانعان جۋن اتالاتىن جاۋىنگەر كوشپەلى قاۋىمدى كورەمىز. «جۋن» ءسوزىنىڭ كونە قىتاي تىلىندەگى ماعىناسى دا جاۋىنگەر دەگەندى بىلدىرەدى. ءبىزدىڭ پىكىرىمىزشە بۇل ءسوز قىتاي تىلىنە عۇن ەلىنەن ەنگەن بولۋى ءتيىس.

اتاقتى قىتاي تاريحشىسى سىما تسيان ءبىزدىڭ جىل ساناۋىمىزعا دەيىنگى VII—VI عاسىرلارداعى ورتالىق ازيا كوشپەلىلەرىنىڭ ىشىندە سانى مول، بىراق ورتالىق بيلىكسىز جۋن-دي جانە بەيدي تايپالارىن ەرەكشە اتايدى. س.گ.كلياشتورنىي، ت.ي.سۋلتانوۆتىڭ «گوسۋدارستۆو ي نارودى ەۆرازيسكيح ستەپەي» دەگەن كىتابىندا دا وسى ماسەلە ايتىلادى: «جۋنى نە بىلي پوليتيچەسكي وبەدينەنى، ۆسە وني بىلي راسسەيانى پو گورنىم دولينام، يمەلي سوبستۆەننىح ۆوجدەي، ي حوتيا نەرەدكو سوبيرالوس سۆىشە ستا پلەمەن جۋنوۆ، وني نە سۋمەلي وبەدينيتسيا ۆ ودنو تسەلوە». كەيىنىرەك قىتايلىقتار كوشپەلى كورشىلەرىن «حۋ» اتاي باستادى، ياعني جات جۇرتتىق، ۆارۆار دەگەن ماعىنادا (كلياشتورنىي، سۋلتانوۆ، 2004, 58 ب.).

جۋنداردىڭ مەكەنى دەپ دەرەكتەر سولتۇستىك-باتىسىندا شىعىس تۇركىستانداعى حامي ءوازيسىن، تۇرفان ايماعىن، وڭتۇستىك-باتىسىندا لوبنور مەن چەرچەن-داريا جاعالاۋىن ايتادى. بۇدان شىعاتىن قورىتىندى بىرەۋ- بۇل كورسەتىلگەن ەرتەدە عۇن مەملەكەتتى قۇرىلعان اۋماق جۋندەرگە دە مەكەن بولعان. ءبىر قىزىعى قىتاي دەرەكتەرىندە عۇندارعا قاناتتاس بۇل تايپالار بىرەسە جۋن، بىرەسە جۋندي اتالادى. مىسالى ل.ن.گۋميلەۆ عۇندارعا ارنالعان ەڭبەكتەرىندە «جۋندەرگە ەتنيكالىق جاعىنان تۋىسقان دي تايپاسى سىچۋاننىڭ سولتۇستىك جاعىنداعى دالادا مەكەن ەتتى» دەيدى (گۋميلەۆ، 1998, 59 ب.). ءبىزدىڭ ويىمىزشا بۇل جۋندي ء(جۇندى) قاۋىمىنىڭ اۋەل باستا ەكى ۇلكەن رۋ-تايپالىق قاۋىمنان قۇرىلعاندىعىن كورسەتەدى.

جۋندي بىرلەستىگىنىڭ نەگىزگى توپتارى سولتۇستىك قىتايعا جاقىن جەرلەردە مەكەندەدى. ولارعا كورشى حەبەي ايماعىندا: بەيجۋن ( شانجۋن دەپ تە اتالادى), تسزياشي (چيدي تايپاسىنىڭ ءبىر بۇتاعى), سيانليۋي، فەي، ۋچجۋن اتالاتىن كوشپەلى مالشى قاۋىمدار ءومىر سۇرگەن. ولاردىڭ جالپىلاما اتى بەيدي، ياعني ءبىزدىڭ «ءبايتى» دەپ جۇرگەن اتامىز وسى. كونە تاريحتىڭ جاقسى بىلگىرلەرىنىڭ ءبىرى، اتاقتى قىتاي تاريحشىسى فان ۆەن-لان بۇل كەزەڭنىڭ ەتنوساياسي قارتاسىنا قاتىستى بىلاي دەپ جازادى: «نا زاپادە جيلي پلەمەنا، پولۋچيۆشيە وبششەە نازۆانيە جۋندي. وني وبيتالي سرەدي كيتايسكوگو ناسەلەنيا، نە سمەشيۆاياس س نيم، ۆ پروۆينتسياح: شەنسي- داجۋنى، ليجۋنى، شوان –جۋنى; گانسۋ - سياوجۋنى; حەناني ي شانسي -ماوجۋنى، بايدي، چيدي، تسيانتسزيۋجۋنى، لۋشي، ليۋسيۋي ي دوچەن» (فان ۆەن-لان، 1958, 137-138 بب.).

ەۋروپا جانە رەسەي زەرتتەۋشىلەر جۋندي قاۋىمدارىن موڭعولدىق، نەمەسە تانعۇتتىق نەگىزدەرگە جاقىنداستىرۋعا كۇش سالدى. جالپى ورتالىق ازيانىڭ كونە قاۋىمدارىن موڭعولعا بايلاۋ ءداستۇرى ن.يا.بيچۋريننەن باستالادى. ونىڭ پىكىرىنشە «شان-جۋن، ياعني قىر جايلاعان جۋندەر موڭعول حان ۇرپاقتارى جانە ولار ءبىزدىڭ جىل ساناۋىمىزعا دەيىنگى ءىى عاسىردا قازىرگى ىشكى موڭعولياداعى اوحان، نايمان، كورتسين ايماقتارىنىڭ اۋماقتارىندا ءومىر سۇرگەن» (بيچۋرين، 1950, 74 ب.).

قازىرگى زامان زەرتتەۋشىلەرىنىڭ ىشىندە دە جۋندي مەن ءبايديدىڭ موڭعولدىق تامىرلارىن ىزدەۋ كوپ. مىسالى ا.س.شابالوۆ دەگەن زەرتتەۋشى كونە جۋندي جانە سىچۋان ماڭىنداعى دي تايپالارى موڭعول ءتىلدى بولار دەپ جورامال ايتادى (شابالوۆ، 2014, 154-192 بب.). بۋريات زەرتتەۋشىسى د. د. دوندوكوۆا جۋنداردىڭ ەكىگە بولىنگەنىن جازادى- تسيۋان-جۋن جانە شان-جۋن. شان-جۋن قاۋىمىن زەرتتەۋشى موڭعولدارمەن گەنەتيكالىق بايلانىسى بار دەپ ەسەپتەلەتىن دۋن-حۋ ەتنيكالىق قاۋىمداستىعىمەن جاقىنداستىرادى (دوندوكوۆا، 2003, 29 ب.). دۋن-حۋ مەملەكەتى، ونىڭ بيلەۋشىسى اناحۋان تۋرالى ءبىز كونە تۇرىك قاعاناتىنىڭ ەرتە تاريحىنان، بۋمىن كەزەڭىنەن حاباردارمىز. اشينا-تۇرىكتەرگە «مەنىڭ تەمىر بالقىتۋشى قۇلدارىم» دەيتىن وسى اناحۋان حان. ەگەر وزىمىزگە جاقسى تانىس ل.ن.گۋميلەۆكە كەلەتىن بولساق ول شان-جۋن (تاۋ جۋندارى) دەپ جۋنداردىڭ حينگان مەن ءينشاندى مەكەندەگەن ەڭ شىعىس بولىگىن اتايدى. ونىڭ پىكىرىنشە شان-جۋندەردەردىڭ از بولىگى موڭعولدىق دۋن-حۋ قاۋىمدارىنىڭ اراسىنا كىرسە، كوپشىلىگى عۇندارمەن ارالاسىپ، اسسيميلياتسياعا ءتۇسىپ كەتكەن (گۋميليوۆ، 1998, 69 ب.).

ءبىز بۇل جەردە ل.ن.گۋميلەۆكە جارتىلاي كەلىسەمىز، جارتىلاي كەلىسپەيمىز. ءسوز جوق جۋندي ء(جۇندى) مەن بەيدي ء(بايتى) قاۋىمدارى عۇنداردىڭ، ياعني ارعىنداردىڭ اراسىنا سىڭگەن، بىراق ءوزىنىڭ اتاۋلارىن ساقتاپ قالعان. وسى بايىرعى اتاۋلارىمەن ولار ءالى دە ارعىن اراسىندا «ەسكى قىرعىز» قاۋىمىن قۇراپ وتىر. ارينە، جۋندي مەن بەيديدىڭ قىتاي مەن تيبەت حالىقتارىنىڭ اراسىنا ءسىڭىپ كەتكەنى دە از بولماسا كەرەك، بىراق وكىنىشكە وراي ولاردان ەشقانداي ءىز جوق. ءبىزدىڭ الدىمىزدا وسى تاقىرىپقا قالام سىلتەگەن زەرتتەۋشىلەردىڭ ەڭبەكتەرىن تۇگەلدەي جوققا شىعارۋعا دا بولمايدى. ەگەر قازاق زەرتتەۋشىلەرى ءوزىنىڭ ەتنيكالىق قۇرامىنداعى كونە رۋ-تايپالاردىڭ تاريحىن زەرتتەپ، جاريالاۋعا كۇشى جەتپەي جاتسا، سىرتتىڭ ادامدارىنا سەن قازاق قۇرامىنداعى ءجۇندى مەن ءبايتىنى نەگە ايتپادىڭ دەپ رەنجۋدىڭ ەش قاجەتى جوق. بىزگە كەرەگى بۇل زەرتتەۋشىلەردىڭ ەڭبەكتەرىندەگى تاريحي فاكتىلەر. مىسالى موڭعول تاريحىنا قاتىستى كوپتەگەن زەرتتەۋلەر جاساعان ل.ل.ۆيكتوروۆا موڭعول ەتنوگەنەزىنە قاتىستى دەپ «تسيۋان-جۋن، شان-جۋن، بەيدي جانە دۋنحۋ تايپالارىن» اتايدى (ۆيكتوروۆا، 1980, 119 ب.).

جۋندي ء(جۇندى) مەن بەيدي ء(بايتى) تۋرالى زەرتتەۋىندە بۋريات زەرتتەۋشىسى ۆ. ش.بەمبەەۆ دەگەنمەن دە ولاردىڭ ءتىلى مەن ادەت-عۇرىپتارىنىڭ موڭعولداردان كورى عۇندارعا، تۇرىكتەرگە جاقىنداعىن مويىندايدى (بەمبەەۆ، 2006). شىعىستانۋ ماسەلەلەرى بويىنشا جازىلعان ورىس ءتىلدى ادەبيەتتى سارالاي وتىرىپ ءبىزدىڭ وسى باعىتتاعى ىزدەنىستەرىمىزدىڭ ناشار ەكەنىن، ورتالىق ازيانىڭ عۇن داۋىرىمەن جۇمىس جاساۋ كەرەك ەكەنىن سەزەسىڭ. بىزگە كەرەگى بولماعان سوڭ جۋندي مەن بەيديدى وزگەلەر يەلەنىپ وتىرۋى زاڭدى.

رەسەيلىك تاريحناما نە دەسە و دەسىن عۇن داۋىرىنە قاتىستى ەڭ ماڭىزدى دەرەكتەردىڭ يەلەرى قىتايدىڭ ءوز زەرتتەۋشىلەرى ەكەنى انىق. حح عاسىر باسىندا ەرتە زامانداعى مىس تاقتالارداعى جازۋلارعا، قىتايدىڭ كونە يەروگليفتەرىنە قاتىستى فونەتيكالىق تالداۋ جۇرگىزگەن جانە باسقا دا دەرەكتەردى تەرەڭ قاراستىرعان ۆان گو-ۆەي (1877—1927 جىلدار) دەگەن عالىم بولدى. ول عۇن ءداۋىرى دەرەكتەرىن ساراپتاي وتىرىپ جازعان عۇن داۋىرىندە جازبالاردا كەزدەسەتىن – «گۋيفان، حۋني، سيۋنيۋي، سيانيۋن، جۋن، دي (بەيدي) ي حۋ اتاۋلارىنىڭ ءبارى دە ءبىر حالىققا قاتىستى، ول حالىق تاريحقا سيۋننۋ اتىمەن ەندى» دەگەن سوزدەرىنە كوڭىل اۋدارۋ كەرەك (ۆان گو-ۆەي، گۋانتان تسزيلين (سوبرانيە سوچينەني), ت. 1-2, شانحاي، 1930). سيۋننۋ ءبىز جوعارىدا جازعانداي عۇن يمپەرياسىنداعى بيلەۋشى ءۇش اۋلەتتىڭ ءبىرى، سول سەبەپتى يمپەريا العاشقى كەزەڭدە حۋننۋ (حۋان، قۋان) اتانادا دا، كەيىنىرەك دەرەكتەردە سيۋننۋ (سۋيۋيبۋ، ءسۇيىن) اتى كوبىرەك قولدانىلادى.

ۆان گو-ۆەي ءتاپسىرىن زامانىندا قىتاي تاريحشىلارىنىڭ كوپشىلىگى قابىلداعان بولاتىن. سول سەبەپتى شان ءداۋىرى مەن چجوۋ داۋىرلەرىنىڭ جاپسارىندا ءومىر سۇرگەن گۋيفان، حۋني يلي سيۋنيۋي، چۋنتسيۋ اۋلەتى بيلىگىنىڭ باس كەزىندە دەرەكتەردە كەزدەەتىن – جۋن، سودان كەيىن –جوعارىدا اتالعان دي، بارلىعىن دا قىتاي تاريحشىلارى تىكەلەي سيۋننۋ اتاۋىنىڭ بالامالارى تۇرىندە قاراستىرادى. چجان-گو اۋلەتى بيلىككە كەلگەن سوڭ بۇل كوشپەلىلەردى نەگىزىنەن حۋ جانە سيۋننۋ اتايدى (تاسكين، 1968, 5-17, 155-163 بب.),

ءبىز جوعارىدا قىتايدىڭ ۇلى تاريحشىسى، تاريحتىڭ اتاسى سىما ءتسياننىڭ عۇنداردى شان-جۋندارمەن بايلانىستىراتىنىن جازدىق. ولاردىڭ عۇندارعا قوسىلعان ۋاقىتى ءبىزدىڭ جىل ساناۋىمىزعا دەيىنگى ءىV عاسىر. بۇل كەزەڭدە عۇن يمپەرياسىندا سيۋننۋ اۋلەتى بيلىك قۇردى جانە شانيۋي بيىلىگىن كۇشەيتۋگە كوڭىل ءبولىندى. ءبىر ورتالىققا باعىنعان عۇن مەملەكەتى مال شارۋاشىلىعى ءۇشىن اسا قولايلى وردوس جازىعى ءۇشىن قىتايمەن سوعىستى باستادى. تاريحي ادەبيەتتە «ۆوينا شلا س پەرەمەننىم ۋسپەحوم، نو ۆ سوستاۆە گۋننسكوگو وبەدينەنيا وكازاليس ۆ ەتو ۆرەميا تە جۋنسكيە پلەمەنا پلەمەنا، كوتورىە پرەجدە بىلي نەزاۆيسيمى» دەلىنەدى (كلياشتورنىي، سۋلتانوۆ، 2004, 59 ب.). مىنە، وسى ءبىزدىڭ جىل ساناۋىمىزعا دەيىنگى ءىV عاسىردى ءبىز ارعىن قاۋىمىنا «ءجۇندى قىرعىز» اتالاتىن اتالاردىڭ قوسىلعان ۋاقىتى دەپ قابىلداۋىمىز كەرەك. جىل بويىنشا ەسەپ قىلساق جۇندىلەردىڭ ارعىنعا قوسىلعانىنا 2400 جىل دەپ ايتا الامىز. ەۋرازيا كوشپەلىلەرىنىڭ تاريحى دەگەن قىزىق قۇبىلىس، مىڭداعان جىلدار وتەدى، جۇزدەگەن اتالار اۋىسادى، تاريح ءبىر تولقىعاندا ولاردىڭ كوپشىلىگى ۇمىتىلادى، جاڭا ناساب-ناما تۇزىلەدى، بىراق تۇپكى اتا اتاۋى ساقتالادى. سول سەبەپتى ءبىز قازاق ەتنوسىن مىڭداعان جىلدىق تاريحى بار رۋ-تايپالاردىڭ تۋىستىقپەن ادەمى ۇيلەسكەن وداعى دەپ تە ايتا الامىز.

ءجۇندى قىرعىزداردىڭ نەگىزگى بولىگى ارعىن ىشىندەگى رۋلىق بىرلىك رەتىندە ءومىر ءسۇرىپ، ءبىر بولىگى حاندىق بيلىك زامانىندا تولەڭگىت قاتارىنا ءوتتى. ونىڭ ءبىر مىسالى كەنت –قازىلىقتى، ەكىنشى مىسالى بۇعىلى-تاعىلىنى جايلاعان ءجۇندى قىرعىز تولەڭگىتتەرى. بۇعىلى قىرعىزدارىنا ءبىز ارنايى توقتالامىز، ال كەنت قىرعىزدارى نەگىزىنەن قىرىق سان باراق سۇلتان، كەيىن ونىڭ بالاسى بوكەي، ودان كەيىن ونىڭ بالاسى مىرزاتاي تورە قاراماعىندا قىزمەت ىستەگەنى بەلگىلى. جالپى قارقارالى وڭىرىندە قىرعىزدىڭ باسىمى - نايمان، ءجۇندى، ەستەكەلەر. بۇل تۋرالى جازىلعان ەڭبەكتەر بار (ن.ا.لوگۋتوۆ (1929 جىل) ت.ب.).

ارقا قىرعىزدارىنىڭ ىشىندە تولىپ جاتقان ۇساق اتالار بارشىلىق جانە ولاردىڭ كوپشىلىگى كونە زامانداردان بەرى ارعىنمەن بىرگە جاساپ كەلەدى. سولاردىڭ ىشىندە سانى مەن ورنى جاعىنان باسىمى ءجۇندى قىزىلاراي، كەنت-قازىلىق، بۇعىلى سياقتى وڭىرلەمەن بىرگە كوكشەدە دە بار. وزگە ەسكى قىرعىز اتالارىنىڭ ولارعا جاقىندارى دا، الىستارى دا بار. مىسالى، قاراپايىم ەل اڭىزدارىنا قاراعاندا قوتىر دەگەن اتا جۇندىگە جاقىن دەلىنەدى. نەگە جاقىن ەكەنىن ءبىز انىقتاي المادىق، بىراق قوتىر اتى كونە رۋ-تايپالاردىڭ اراسىنان كەزدەسەدى. مىسالى بۇكىل ەۋرازيالىق ايماققا كەڭ تاراعان (قىرىم، وڭتۇستىك كاۆكاز، التاي، يسپانيا، مىسىر، يتاليا ت.ب.) ارعىننىڭ ءبورشى اتالاتىن رۋىنىڭ ءبىر اتاۋى «قوتىر»، قاپ تاۋىندا، قىرىمدا بۇل اتاۋ توپونيم تۇرىندە كەزدەسەدى. بۇل ءسوز كونە زاماندا قانداي ماعىنا بەرگەنى تۇسىنىكسىز.

ءجۇندى اتاسىنىڭ ءبىر بۇتاعى اداي قۇرامىنداعى قۇنانورىس ىشىندە. جالپى ادايدىڭ كەلىمبەردى توبىنا كىرەتىن قۇنانورىس، اقپان، بالىقشى (شىبىنتاي), بۇزاۋ ء(النياز), توبىش، مۇڭال ءبىزدىڭ جىل ساناۋىمىزدىڭ باسىنداعى ساق-عۇن ارالاستىعىنىڭ ناتيجەسى دەپ ەسەپتەيمىز. اورس/ورىس اتاۋلارى تۇركى حالىقتارىندا، سونىڭ ىشىندە شىعىس تۇركىلەرىنىڭ اراسىندا ەرتە ورتاعاسىرلاردان باستاپ كەزدەسەدى. بۇل جورامالدىڭ تاعى ءبىر دالەلى قۇنانورىس قۇرامىندا سۇيىندىك، ءجۇندى ەپونيمدەرىنىڭ بولۋى.

 جامبىل ارتىقباەۆ

Abai.kz