ىمىرت جامىلىپ، جەر بەتىن قويۋ قاراڭعىلىق باستى. ءتۇندى پايدالانىپ كوشەدە جۇرگەن كوپ شايتان قىزبەن جىگىتتى ورتاعا الدى. ەسىكتەن ۇيگە بىرەۋى ەرىپ كىردى. ءبىر بولمەلى پاتەر. مونتازداي تازا دا رەتتى. ۇيگە كىرە سىرت كيىمدەرىن شەشكەن تالشىننىڭ تالدىرماش دەنەسى الماستى ەلەڭ ەتكىزىپ، جىلانىن جىبىرلاتتى. قىز قارا قازاندى باج-باج ەتكىزىپ قۋىرماش قۋرىپ، اق كۋرىشتى بولەك ىدىسقا بىقتىردى. جايناتىپ داستارحان جايدى. قىزبەن جىگىت قاراما-قارسى اسقا وتىردى. شايتان سول ءساتتى پايدالانىپ، ولاردى ءبىر-بىرىنە ىنتىزار ەتە باستادى. ارام وي سالدى. «بيسميللا» دەپ اسقا قول سوزعان الماستىڭ داۋسىنان شايتان ستولدىڭ استىنا قاشىپ كىردى.

- ديپلوم العان سوڭ PhD-لىققا ەمتيحان تاپسىراسىڭ با؟ دەپ، قىلىمسي ءتىل قاتتى قىز.

- جوق، جۇمىس ىستەيمىن. سەن شاماسى وقىعىڭ بار-اۋ.

- مەن ويلانىپ ءجۇرمىن، قازىر PhD- دوكتورلىق وقىماساڭ ماردىمدى جۇمىس تابا المايسىڭ.

- ءوزىڭ ويلاشى، وسى ماگيستر، دوكتورلىق ءبارىن سول ءبىر قۋلاردىڭ اقشا تابۋ ءۇشىن ويلاپ تاۋىپ وتىرعان جۇيەسى، ادامدار سول ءۇشىن ۋاقىتىن، اقشاسىن بەرىپ، وزدەرىن مىقتاپ الداۋدا. نەگىزى ءار ادام وتباسى مەن مەكتەپتە، ۋنيۆەرسيتەتتە (باكلاۋردا) العان بىلىمىنەن ارتىق ەشتەڭە الا المايدى. ال باسى ىستەيتىن ادام جالىنداعان جاستىق شاعىندا ەلىنە، جەرىنە ۇلەس قوسپاي ما؟!!!. قازىر قىرىققا كەلگەنشە دوكتورلىق وقىپ، ودان سوڭ سونىڭ بۋىنا ماستانىپ، وزىمەن ءوزى ءىسىپ-كەۋىپ شارشاپ جۇرەگەندەردى كورەسىڭ. عالىم كوپ، عىلىم جوق.

- ءدال ايتتىڭ، سەن بىلىنبەگەن ويشىلدىڭ ءوزى ەكەنسىڭ، ەرتە بىلگەندە ساعان باسقاشا جاقىندايتىن ەدىم...ەكى ۇرتىنىڭ شۇقىرىن كورسەتە كۇلگەن قىزدىڭ بەتىنە قىزىل نۇر ويناپ، شاھۋاتپەن الماسقا قىزىعا قارادى.

- تالشىن وقيمىن دەسەڭ ءوزىڭ بىلەسىڭ، مەنىڭشە 20 دان اسقان قىز ۇيلەنىپ، انا بولىپ بار ءبىلىمىن مەيىرمەن بالاسىنا توكسە، شىركىن! كەلەشەك اباي، كوپەي، قانىشتاردى جەتىستىرۋگە سەبەپكەر بولسا ەلگە سودان ارتىق ۇلەس بار ما؟!!!

- سەندەر جىگىتسىڭدەر ءوز تاعدىرلارىڭا وزدەرىڭ سەبەپ جاساي الاسىڭدار. ءبىز ايەل بايقۇستار ءبارىن وزگە جاقتان كۇتىپ وتىرامىز. قازىرگى ايەلدەر وزگەردى، بىراق ءبارى ءبىر ايەلمىز.

- ەرتەڭنىڭ شارۋاسىن ويلاساڭ ۋايىم تۇمانىنا شوگەسىڭ. جۇمىس، ءۇي، ايەل...دەپ ويىن ۇزگەن جىگىتكە،شايتان قىزبەن وڭاشا وتىرعانىن ەسىنە مىقتاپ سالدى. ەكەۋدىڭ جانارلارى قايتا قادالدى. از-كەم ءۇنسىز قالدى. قۇشتارلىقتى كوز ايتىپ، تىلەكتى ءتىل جەتكىزەدى. ۇنسىزدىك...ول بارىنە كونۋ. شايتان شاتتاندى.

اللا ەسىمىمەن بەتىن سيپاپ، ورنىنان تۇرعان الماس: «اڭگىمە بۇزاۋ ەمىزەدى، بۇزاۋ تاياق جەگىزەدى» دەپ، اپام ايتىپ وتىرۋشى ەدى، تەزدەتىپ بۇگىنگى تىرلىگىمىزدى رەتتەيىك.

***

الماس بەزەكتەگەن قوڭىراۋدان وياندى. بىرگە وقيتىن گۋرپپالاسى تالشىننىڭ سىڭعىرلاعان داۋسى قۇلاقتان كىرىپ، بويىن ارالاپ ۇيقىسىن اشتى. سوزىلا ورنىنان تۇردى.

- Scopus جۋرنالىنا جىبەرگەن ماقالامىز قايتىپ كەلدى، تۇزەيتىن جەرى كوپ بولىپ تۇر. اقىلداسىپ بىرگە تۇزەسەك.

- ءيا، قاي جەردە تۇزەيمىز.

- ۇلتتىق كىتاپحاناعا كەلسەڭ.

ماگيسترلىق ديپلومدى قورعاۋ ءۇشىن Scopus جۋرنالىنا ماقالا شىعارۋ كەرەك. ويىڭدى ۇرلاپ، اقشاڭدى قالتاسىنا باساتىن جۋرنال يەلەرى نەتكەن باۋكەسپەلەر ەدى. اعىلشىن تىلىندەگى سول ماقالامىزدى قايسى قازاق وقىپ، كادەسىنە جاراتار دەيسىڭ دەپ كۇبىرلەگەن الماس سۋىق سۋعا بەتىن جۋدى.

بىرگە جاتقان ءۇش جىگىت تۇنىمەن عالامتوردىڭ ءىشىن كوپ شارلاپ، مۇحيتتىڭ ارعى بەتىنە كەتكەن بولاتىن، تاندەرى بۇندا جاتقانىمەن، جاندارى ءالى سول جاقتا جۇرگەن سياقتى، تۇياق سەرپپەيدى.

تاڭعى اسىن ءۇنسىز ىشكەن الماس دالاعا شىقتى، كۇزگى تاڭ.

كۇن كوكجيەكتەن ارقان بويى كوتەرىلىپ، تال-تەرەكتەر جاپىراعىن جەرگە توگىپ، تەرەڭ ويعا شومعان، جازدايعى بولىمسىز سامالمەن سىبدىرلاسقان كۇيى جوق.

قاتار-قاتار سالىنعان ءتورت قاباتتى تۇرعىن ۇيلەردىڭ الدى-ارتى تولعان تەمىر كولىك. يەگىنە ماسكا تاققان ورىستىڭ جاسامىس ايەلدەرى كەۋدەلەرى وزدەرىنەن بۇرىن قوزعالا ىركىلدەپ، ءداۋ توبەتتەرىنىڭ جەتەگىمەن بەلگىسىز باعىتتا كەتىپ بارادى. قاپتاعان كوپ ادام مۇندا جوق، تىنىشتىق، تىزگىن ۇشىمەن كەلىپ كولىگىن قاڭتارعان تاكسيلەردى كوپ كۇتتىرمەي، ۇيپا-تۇيپا شاشىن قولىمەن اسىعىس سالالاعان جاس جىگىتتەر مەن وزىنە سەنىپ شالبار كيگەن قىزدار بەيتانىس كولىككە توسىرقاماي ءمىنىپ، كەتىپ بارادى.

قاراعاشتىڭ تومەن سالبىراعان بۇتاعىنىڭ ۇستىندە ءۇش سۋىق تورعاي وتىر، مويىندارىن اياعىمەن تىرنالاپ، تۇمسىعىمەن ەكى قاناتىن كەزەك-كەزەك ۇيكەلەيدى. بىرەۋى بۇتادان بۇتاعا توقتاۋسىز سەكىرەدى، اۋزىنا بىردەڭە ءىلىندى بىلەم، انا ەكەۋىنەن قىزعانا جوعارى ورلەپ قونىپ، اياعىنداعى زاتتى شۇقىلاپ جەي باستادى. الا قارعا ەڭ بيىك اعاشتىڭ باسىندا ءۇنسىز مۇلگيدى...

جۇزىندە اۋىر ويمەن زىلدەي مۇڭى بەلگىسىز ارىپتەرگە اينالعان كەكسە ايەل الاقابىن ارقالاپ، باسىن تومەن سالا، ءىلبي باسىپ "باراحولكا" اتانعان الماتىنىڭ اتاقتى قارا بازارىنا جاياۋلاپ كەتىپ بارادى... جۇقا قارا شاپان، قىزىل بالاق شالبار كيگەن قارت كىسى ءبىر مەتر شي سىپرتقىسىمەن جاپىراق قۋالاپ ءجۇر، ءبىر جەرگە ۇيەدى، قىتايلار جاساپ، قازاقستاندا قۇرالعان جالعىز دوڭگەلەكتى ارباسىنا قايتا-قايتا بۇكشەڭدەي سالادى. «اكەڭ كارتايسا قۇلعا جاريسىڭ» دەپ، قولفونىن شۇقىعان اق جاعالى شولاق شەنەۋنىك جىگىت توقالىن قولتىقتاپ، سارالا جاپىراقتى ساتىرلاتا باسىپ، كولىگىنە جەتتى، «الما اراسانعا دەمالۋعا كەتىپ بارامىز» دەيدى، ۋاتساپتا اۋديو جازعان كەلىنشەكتىڭ ءۇنى جارقىلداپ.

قوعامدىق كولىككە ءمىنىپ الماس مەجەلى جەرىنە كەتىپ بارادى، ورامال تاعىپ، ۇزىن كويلەك كيگەن ادەپتى قىزعا اشۋلى ەلدەردىڭ وزدەرى بۇگىندە ەرىكسىز سولاردىڭ كەيپىنە كىرىپ تۇمشالانىپ، كوزدەرى جىلتىراپ تويعان قوزىداي مونتيادى. كارى قۇرلىقتان كەلگەن قوڭقاق مۇرىن، اق قۇلاق، قىزىل كوز، قىرما ساقال ەركەكتىڭ جانىندا اۋزىڭا سالساڭ ءوزى ەرىپ كەتەتىن بۇلدىرگەندەي قازاقتىڭ جاس قىزى سونىڭ تىلىندە شۇلدىرلەپ، اينالاسىنا اندا-ساندا باسىن كوتەرە قورازدانا قارايدى....

كونە توز كيمىنەن سۇمدىق ءيسى مۇڭكىگەن قارا بالا ەسىكتەن كىرە شالا-شارپى قۇران اياتىن وقي باستادى. قانداي كۇش بيلەگەنى بەلگىسىز الماس ورنىنان اتىپ تۇرىپ، جاڭاعى قايىرشى بالانى توقتاتىپ، قولىنا بەس ءجۇز تەڭگە ۇستاتىپ، «اللانىڭ ءسوزىن قورلاما، قازاقتىڭ ساناسىن بۇلاي تورلاما» دەپ ەسكەرتتى.

***

كىتاپحانانىڭ ءبىرىنشى قاباتىندا تالشىبىقتاي بۇرالعان تالشىن اياعىن ايقاستىرا، اۋىن ءسال اشىپ جۇمساق ورىندىقتا كۇتىپ وتىر...جىلى جىميىپ، قول الىپ امانداستى.

قىزدىڭ جۇمساق الاقانى جىگتتىڭ وڭ قولىنا تيگەندە جىگتتىڭ جۇرەگى اتتاي تۋلادى. ونە بويىن توك سوقتى.ءسۇيىسىپ امانداسۋعا بويىندا كۇش قالمادى.

- كەشىكتىڭ-عوي، - دەپ، قىز داۋسى جارقىشاقتانا شىقتى.

- تەزدەتكەن ءتۇرىم وسى بولدى. الماسقا ونىڭ قىر مۇرنى، ويناقشىعان كوزى، سىڭعىرلاعان ءسوزى، قيىلعان قاسى، البىراعان قاراتورى ءجۇزى بەك سۇيكىمدى كورىندى.

- بۇگىن كۇندەگىدەن دە سۇلۋلانىپ كەتىپسىڭ.

- راقمەت.

ەكەۋى ۇستىگە كوتەرىلىپ، ديسەرتاتسيا زالىنا باردى. قۇلاققا ۇرعان تاناداي تىنىشتىق، بۇلاردىڭ ىزدەگەنى دە وسى. الماس ۇزاق شۇقيىپ، ماقالانى قايتا-قايتا وقىدى. ءتۇس اۋا الماس تاقىرىپقا قاتىستى ءبىر تالاي عالىمداردىڭ ەڭبەگىن پاراقتادى. مىنا ەڭبەكتەر نەگىزىندە تولىقتاپ جازۋ كەرەك، كەيبىرىن كوشىرمە جاسادى. جۇمىس ۋاقىتى ءبىتتى دەپ، قاعازداي ۇلبىرەگەن ۇزىن ساۋساق، اپپاق اپاي ەسىكتى جاپتى.

زۋلاعان كولىك توقتاۋسىز جۇيتكيدى، سەرگەك قوندىرعىسى قالعىپ-مۇلگىپ، ولاردى سۋرەتكە ءتۇسىرىپ ءالى تۇر. كۇن قىزارا ەكەۋىنە قارايدى. قولفونى شىر ەتكەن تالشىن الدە كىممەن سويلەستى.

- بۇگىن بىتىرمەسەك بولمايدى دەپ، تالشىن الماسقا نازدانا قارادى.

- بۇگىن دەيسىڭ بە، ءتۇن بولدى-عوي. ەرتەڭ دەمالىستا جوندەيىك.

- ەرتەڭ كىتاپحانا ىستەمەيدى. ءبىزدىڭ كۆارتيراعا ءجۇر، مەنىڭ قولىمنان كەشكى اس ءىش، سوسىن ەكى جاقتاپ بىتىرەمىز. قازىر سويلەسكەن بىرگە تۇراتىن جانىمداعى قىز، ول اۋىلىنا كەتىپ بارادى ەكەن. بار ويى ماقالا بولعان جىگىت ءۇنسىز كەلىستى.

***

ەكەۋى ماقالاعا تاعى كىرىستى. الماستىڭ باسىنا شايتان قايتا-قايتا وي سالىپ، ونىڭ ابدەن مازاسىن الدى. «جىگىتتىگىڭدى كورسەت... ول ناعىز ەرلىك... ول ساعان دايىن تۇر» دەپ، قۇلاعىنا سان مارتە سىبىرلادى.... بىراق «بيسميللا» دەپ كوپ ايتاتىن الماستان شايتان امالسىز قاشىپ قىزعا باردى، قىز شايتانعا كونىپ وتىر. الماس ماقالاعا شىنداپ كىرىسكەن. تالشىنعا باعاناعى كوشىرمەلەردىڭ ءبىر نەشە جەرىن سىزىپ اعىلشىن تىلىنە اۋدار دەپ، تاپسىرما بەرىپ قويعان. ماقالانى بىتىرمەي ورىندارىنان تۇرمايتىنىن بىلگەن شايتان الماسقا جاڭا وي بەرىپ، ماقالانىڭ تەز بىتۋىنە كومەكتەستى. جارىم ءتۇن اۋا ماقالا ءبىتتى.

مەڭرەۋ ءتۇن. مەلشيەگەن ءۇنسىز ءتۇن بارشا عالامنىڭ كۇناسىن بۇركەپ تۇر، شايتاندار بارىنشا قۇتىرىنا جۇمىس جاساۋدا....

- مەن كەتەيىن، ۋاقىت بولسا ءبىر جەرگە بارىپتى.

- شاي ءىشىپ كەت. شارشادىڭ-عوي.

وسى كەزدە شايتان بارىن سالىپ ىسكە كىرىسى.

- شارشاۋى، شارشادىم، ىشسەم ىشەيىن دەپ، ىشىندەگى سىبىرلاپ تۇرعان ءۇندى تىڭدادى الماس.

- مىنە قازىر شاي دايىنداپ جىبەرەيىن دەپ، اس بولمەدە جۇرگەن تالشىنعا تالىس تاناۋ، قارىس ماڭداي الماستى ايمالاۋ ويى ساپ ەتە ءتۇستى. ءوز ويىنان ءوزى ۇيالدى. سەلك ەتتى. شايتان وتىرىپ قالعان كارى قىزداردى ەسىنە سالا قويدى. وراي كەلدى دەيدى سىبىرلاپ.

ۇستىڭگى شكاپتا اۋزى اشىق تۇرعان قىتايشا «味精» دەگەن جازۋى بار ءتۇسسىز دامدەندىرگىش تومەن قۇلاپ، قىزىل شايعا قوسىلدى. ونى بايقاعان تالشىن جوق، ەكى شىنى شاي ىشكەندە تالشىنىڭ ەكى بەتى قىزارا البىراپ، دەنسى قىزىپ مازاسى قاشتى. جىگىتتى اڭسادى. الماستىڭ دا جىلانى قازىقتاي قاتايىپ، قىزعا قىزىعا قارادى. ەكەۋى ءبىر-بىرىنە بۇرىن-سوڭدى بولماعان كۇيدە قىزىقتى، ەلىردى. بويلارى بالقىپ، ويلارى ءبىر جەردە توعىستى...شايتان ونى ولارعا ادەمىلەپ «ماحاببات» دەپ كورسەتتى.

- سەن باعانا جۇمىس، ايەل، ءۇي دەپ ۋايىمداپ وتىر ەدىڭ...

- جارىم ءتۇن بولدى، مەنىڭ جانىما قون؟! - دەپ، شىدامى تاۋسىلعان قىز توتەسىنەن ءبىر-اق ايتتى. تالشىندى تەك بيازى مىنەزىمەن تانيتىن الماس وعان تاڭعالا قارادى.

- سەن مەنى جاقسى كورمەيسىڭ بە؟ جىگىتكە قولىن سوزدى.

- مەنىڭ سۇيگەنىم بار.

- مەنىڭ دە سۇيگەنىم بار، بىراق ول مەنى سۇيمەيدى..ۇيلەنىپ كەتكەن. تالشىن جىگىتكە قاراي ودان بەتەر ۇمسىندى. ونە بويى ىسىپ ورتەنىپ بارادى.

اۋىلدان وقۋعا كەتەردە اكەسىنىڭ: «بالام، جىگىت بولدىڭ، ۇيلەنبەسەڭ بوتەن قىزدىڭ وبالىنا قالما! اۋىر كۇنا. ول كۇناڭ ماعاندا جازىلىپ كەتەدى» دەگەن ءسوزى قۇلاعىنا ساڭق ەتتى. الماستىڭ دەنەسى دىرىلدەپ، قالشىلداپ ءوزىن زورعا ۇستاپ، جۋىنىپ كەلەيىن دەپ، جابىسقان قىزعا ءوتىنىش جاسادى. توسەگىندە كەرىلىپ جاتقان تالشىن جىگىتتى ءبىراز كۇتتى، شىدامى تاۋسىلىپ تازالىق بولمەسىنىڭ ەسىگىن قاقتى.

- جانىم، شىقساڭشى، سەنى كۇتىپ ولەتىن بولدىم، - دەپ، ەركەلەي ءۇن قاتتى.

ءوز دايراعىن موينىنا، بەتىنە جاققان الماس اقىرىن ەسىكتى اشتى. ونىڭ بۇل كەيپىن كورگەن تالشىن باج ەتىپ تۋرا قاشتى.

نۇرحالىق ابدىراقىن

Abai.kz