قازاقستان مەن رەسەي اراسىنداعى سىرتقى ساياسي وپەراتسيالىق لوگيكا ءوزارا تۇسىنىستىك مارتەبەسىن راستاپ قانا قويماي، سانالى تاڭداۋدى بەلگىلەيدى: رەسەي قازاقستان ءۇشىن وداقتاس مەملەكەت قانا ەمەس، ەكونوميكالىق جانە ينفراقۇرىلىمدىق ماڭىزى بار ستراتەگيالىق سەرىكتەس بولىپ قالا بەرەدى. قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ ماسكەۋگە ساپارى ەكىجاقتى ىنتىماقتاستىقتىڭ وسى پراكتيكالىق باعىتىن تاعى دا اتاپ كورسەتەدى جانە سونىمەن بىرگە استانانى ءوزىنىڭ سىرتقى ساياسي اۆتونومياسىن ناقتى ەسەپتەۋ قاجەتتىلىگىنىڭ الدىنا قويادى.

الايدا، بۇل ديزايننىڭ بەرىكتىگى داۋسىز ەمەس. ءبىر جاعىنان، قازاقستان رەسەيمەن تۇراقتى ءوزارا ءىس-قيمىلعا مۇقتاج: تاۋار-شيكىزات تىزبەگى، ەنەرگەتيكا، لوگيستيكا جانە ورتاق تاريحي فون ءوزارا تيىمدىلىككە نەگىز جاسايدى. ەكىنشى جاعىنان، گەوساياسي جانە ينستيتۋتسيونالدىق تاۋەكەلدەر ارتىپ كەلەدى: رەسەيلىك ترانزيت پەن ينۆەستيتسيالارعا تاۋەلدىلىك، رەسەيلىك باستامانىڭ كۇشەيۋى جاعدايىندا قازاقستاننىڭ مانەۆر ەركىندىگىنىڭ ىقتيمال تارىلۋى.

بۇل ماقالانىڭ ماقساتى مالىمدەمە شەڭبەرىنەن شىعۋ: «قانداي قۇجاتقا قول قويىلدى» جانە «قانداي سوزدەر ايتىلدى» عانا ەمەس، ساپار بارىسىندا قول قويىلعان كەلىسىمدەردىڭ ماقساتتارى، شەكتەۋلەرى مەن ۇتىمدىلىعىن تەرەڭ تالداۋ. ماقالادا ەكونوميكالىق مۇددەلەردىڭ، ارىپتەستىكتىڭ ينستيتۋتسيونالدىق دەڭگەيى مەن سىرتقى سىن-تەگەۋرىندەردىڭ قالاي سالىستىرىلاتىنىن جانە مالىمدەلگەن ىنتىماقتاستىق فورماتتارى قازاقستاننىڭ دەربەستىگىن ساقتاي وتىرىپ، پراكتيكالىق ناتيجەلەرگە اينالا الاتىنىنا ساراپتامالىق باعا بەرىلەدى.

1. 1-ءشى كۇنگى كەلىسسوزدەردىڭ نەگىزگى وقيعالارى مەن ەكپىندەرى

قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ 2025 جىلعى 11-12 قاراشاداعى رەسەيگە ساپارى كورشىلەس ەكى ەل اراسىنداعى حاتتامالىق الماسۋدىڭ كەزەكتى ەلەمەنتى عانا ەمەس. ول ديپلوماتيانىڭ نەگىزگى پرينتسيپتەرىنە، قۇرمەتكە، تەپە-تەڭدىككە جانە دايەكتىلىككە ورالۋدى ءبىلدىردى. ماسكەۋ ۆنۋكوۆو-2 اۋەجايىنا قۇرمەتتى قاراۋىلمەن، وركەسترمەن جانە انۇراندارمەن كەلۋ ءراسىمى رەسەي قازاقستاندى ەرەكشە دەڭگەيدەگى سەرىكتەس رەتىندە قابىلدايتىنىن اتاپ ءوتتى. بىراق توقاەۆتىڭ ءوزى ءۇشىن بۇل ساپار سيمۆولدىق قۇرمەت ەمەس، قارقىندى وزگەرىپ جاتقان حالىقارالىق كونيۋنكتۋرا اياسىندا تۇراقتى ساياسي ديالوگتى ساقتاۋداعى مۇقيات تەكسەرىلگەن قادام بولدى.

توقاەۆتىڭ العاشقى ساعاتتارىنان باستاپ ەكپىندەرىن قالاي سالعانى ەرەكشە نازار اۋدارۋعا تۇرارلىق. ونىڭ قازاق تىلىندە وتكەن ممحقي ستۋدەنتتەرىمەن كەزدەسۋى جاي عانا سىپايىلىق قيمىلى ەمەس ەدى. بۇل مادەني سەنىمدىلىك پەن ۇلتتىق بىرەگەيلىكتىڭ كورىنىسى، رەسەيلىك اۋديتورياعا عانا ەمەس، قازاقستاندىق جۇرتشىلىققا دا باعىتتالعان جولداۋ بولدى. ياعني، ىنتىماقتاستىق تاۋەلسىزدىكتى جوققا شىعارمايدى. پرەزيدەنتتىڭ سوزىندە «قازاقستان – ەگەمەن مەملەكەت» - قازىرگى قازاقستاندىق سىرتقى ساياسات فيلوسوفياسىن ايقىندايتىن فورمۋلا ەمەس، پرينتسيپ سەزىلەدى. بۇل ءساتتى توقاەۆ سايلانعان ساتتەن باستاپ دامىتىپ كەلە جاتقان «قادىر-قاسيەت ديپلوماتياسىنىڭ» جالعاسى رەتىندە قاراستىرۋعا بولادى: سەرىكتەستىككە اشىق، بىراق باعىنباي جانە تاۋەلدىلىكسىز.

رەسەي باسشىسى ۆلاديمير پۋتينمەن بەيرەسمي جاعدايدا بولعان ديالوگ ەلدەر اراسىنداعى قاتىناستاردىڭ جەتىلۋىنىڭ كورىنىسى بولدى. ەكى كوشباسشى دا ىنتىماقتاستىقتىڭ تۇراقتىلىعىن جانە «كۇردەلى ماسەلەلەردىڭ» جوقتىعىن اتاپ ءوتتى. بىراق بۇل ديپلوماتيالىق فورمۋلانىڭ ارتىندا كوپ نارسە بار. توقاەۆ «مەملەكەت باسشىلارىنىڭ كۇشىمەن جويىلاتىن تابيعي ايىرماشىلىقتار» تۋرالى ايتقان كەزدە، بۇل ەكىجاقتى بايلانىستاردىڭ كۇردەلى تابيعاتىن ءتۇسىنۋدى كورسەتەدى: ولار يدەاليزاتسياعا ەمەس، مۇددەلەردى ۇيلەستىرۋ بويىنشا تۇراقتى جۇمىسقا نەگىزدەلگەن. پۋتين، ءوز كەزەگىندە، ساپاردىڭ ينستيتۋتسيونالدىق اكت رەتىندەگى ماڭىزدىلىعىن اتاپ ءوتتى، بۇل ياعني جەكە كەزدەسۋ عانا ەمەس، ساياسي ساباقتاستىق پەن مەملەكەتارالىق سەنىم فورماتىن بەكىتۋ.

ساپار باعدارلاماسىندا «بەلگىسىز جاۋىنگەر بەيىتى» مەموريالىنا گۇل شوقتارىن قويۋ ءراسىمى ەرەكشە ورىن الدى. بۇل ءراسىم تەك ەسكە الۋ عانا ەمەس، تاريح پەن قازىرگى زاماننىڭ قيىلىسۋ نۇكتەسى. سوعىس جىلدارىندا ونداعان ديۆيزيالار قۇرىلعان قازاقستان رەسەيگە جالپى جەڭىسكە قوسقان ۇلەسىن ەسكە تۇسىرەدى جانە وسىلايشا تاريحي مۇراداعى مورالدىق تەڭدىكتى بەكىتەدى.

توقاەۆتىڭ رەسەي فەدەرالدى جينالىسى فەدەراتسيا كەڭەسىنىڭ توراعاسى ۆالەنتينا ماتۆيەنكومەن كەزدەسۋى رف پرەزيدەنتىمەن كەزدەسۋدەن دە كەم ەمەس بولدى. بۇل ديالوگتا ساپاردىڭ ستراتەگيالىق سيپاتىنىڭ نەگىزگى ماركەرلەرى ايتىلدى. مەملەكەت باسشىسى ونى «ارالىق وقيعا» دەپ اتاپ، ەكى ەلدىڭ قارىم-قاتىناسى جاڭا دەڭگەيگە شىعىپ جاتقانىن اتاپ ءوتتى. بۇل سوزدەر ساندىق كەڭەيتۋدى ەمەس، ساپالىق قايتا باعالاۋدى ءبىلدىرۋى مۇمكىن. ياعني، دوستىق دەكلاراتسيالارىنان ەكونوميكادا، گۋمانيتارلىق سالادا جانە زاڭنامالىق ۇيلەستىرۋدە پراكتيكالىق ءوزارا ارەكەتتەسۋگە كوشۋ. ماتۆيەنكو توقاەۆتىڭ «رەسەي گازەتىندەگى» اۆتورلىق ماقالاسىن تەرەڭ جانە مازمۇندى دەپ اتاپ وتكەندەي، ساپار تەك ديپلوماتيالىق قانا ەمەس، سونىمەن بىرگە زياتكەرلىك كۇش-جىگەرمەن رەسەي-قازاقستان ديالوگىنىڭ سەمانتيكالىق شەڭبەرىن تۇسىنۋمەن قاتار ءجۇردى.

بۇل رەتتە كەزدەسۋدىڭ سۋبتەكستىندە شەكتەۋلەردى ءوزارا ءتۇسىنۋ كورىنەدى. رەسەي قازاقستاندى ەڭ جاقىن سەرىكتەس رەتىندە كورەدى، بىراق ونىڭ كوپۆەكتورلى تابيعاتىن تۇسىنەدى. قازاقستان ءوز كەزەگىندە تاۋەلدىلىكسىز ادالدىقتى، تەڭ سىيلاستىقتى كورسەتەدى. مۇنداي تەڭدىك جوعارى دالدىكتى تالاپ ەتەدى، ءدال وسى ساپا توقاەۆتىڭ ديپلوماتيا ءتاسىلىن ەرەكشەلەندىرەدى. ونىڭ ءستيلى سابىرلى، ۇتىمدى، سىرتقى كورىنىسى جوق، بىراق ىشكى ستراتەگيالىق لوگيكاسى بار. بۇل ەموتسيالار مەن ۇراندارعا ەمەس، جەتىلۋدىڭ ساياسي مادەنيەتىنە نەگىزدەلگەن ديپلوماتيا.

2. قول جەتكىزىلگەن كەلىسىمدەردىڭ نەگىزگى ناتيجەلەرى مەن ءمانى

قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ 2025 جىلعى 12 قاراشاداعى ماسكەۋگە ساپارى ەكىجاقتى ديپلوماتيانىڭ باستى وقيعاسى بولدى جانە قازاقستان مەن رەسەي قارىم-قاتىناستارىنىڭ جاڭا ينستيتۋتسيونالدىق كەزەڭگە ءوتۋىن بەلگىلەدى. كرەملدە وتكەن كەلىسسوزدەر مەملەكەتارالىق قاتىناستاردى جان-جاقتى ستراتەگيالىق سەرىكتەستىك پەن وداقتاستىق دەڭگەيىنە كوشىرۋ تۋرالى دەكلاراتسياعا قول قويۋمەن اياقتالدى. بۇل قۇجات ەكىجاقتى ۇيلەستىرۋدىڭ ناقتى جاعدايىن بەكىتىپ، وعان زاڭدى جانە ۇزاق مەرزىمدى سيپات بەردى.

قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ ايتۋىنشا، «مەملەكەتتەرىمىز اراسىنداعى ستراتەگيالىق سەرىكتەستىك پەن وداقتاستىق قاتىناستار – ساياسي سىپايىلىق ءۇشىن ايتىلعان ءسوز ەمەس، ءوزارا ىنتىماقتاستىعىمىزدىڭ ءمانىن اشاتىن سيپاتتاۋ». بۇعان جاۋاپ رەتىندە ۆلاديمير پۋتين «قازاقستان مەن رەسەي – جاقىن سەرىكتەس، دوستاس ءارى وداقتاس ەلدەر. بۇل ناقتى ىستەردەن بايقالادى. رەسەي – قازاقستاننىڭ جەتەكشى ساۋدا-ەكونوميكالىق سەرىكتەستەرىنىڭ ءبىرى جانە باستى ينۆەستورلار قاتارىندا. بىلتىر ساۋدا اينالىمى 27 ميلليارد دوللاردان استى. بيىلعى 9 ايدا بۇل كورسەتكىش 20 ميلليارد دوللارعا جەتتى» - دەپ اتاپ ءوتتى. كوشباسشىلاردىڭ ريتوريكاسىنىڭ ءوزى سىرتقى ساياسي تۋربۋلەنتتىلىك جاعدايىنداعى پوزيتسيالاردىڭ تۇراقتى ءوزارا تۇسىنىستىگى مەن تەپە-تەڭدىگىن كورسەتەدى.

ورتالىق ەكونوميكالىق باعدار تاۋار اينالىمىن 30 ميلليارد دوللارىنا دەيىن جەتكىزۋ ماقساتىن بەلگىلەدى. بۇل كورسەتكىش دەكلاراتيۆتى ەمەس، 2024 جىلدىڭ اياعىندا ءوزارا ساۋدا 27 ميلليارد دوللارعا جەتتى، ال 2025 جىلدىڭ توعىز ايىندا ول 20 ميلليارد دوللاردان استى. رەسەي ينۆەستيتسيالار بويىنشا ءبىرىنشى ورىندى يەلەنە وتىرىپ، قازاقستاننىڭ ءىرى ساۋدا جانە ينۆەستيتسيالىق سەرىكتەسى مارتەبەسىن ساقتاپ وتىر. جيناقتالعان رەسەيلىك ينۆەستيتسيالار 27 ميلليارد دوللاردان استى، ال رەسەيدەگى قازاقستاندىق ينۆەستيتسيالار شامامەن 9 ميلليارد دوللاردى قۇرايدى. قازاقستان اۋماعىندا رەسەيلىك كاپيتالى بار 20 مىڭنان استام كومپانيا جۇمىس ىستەيدى، ال بىرلەسكەن جوبالار پورتفەلى 175 پوزيتسياعا جەتتى.

اتوم ەنەرگەتيكاسىنا ەرەكشە نازار اۋدارىلادى. قازاقستان «روساتومنىڭ» قاتىسۋىمەن العاشقى اتوم ەلەكتر ستانتسياسىن سالۋ جوباسىن ءىس جۇزىندە ىسكە اسىرۋعا كوشۋگە دايىن ەكەنىن مالىمدەدى. «كوپ ۇزاماي «روساتوممەن» ستانسا قۇرىلىسىن باستاۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن وتە ماڭىزدى كەلىسىمدەرگە قول قويامىز. بۇل – سەرپىندى جوبا. ويتكەنى اتوم ەلەكتر ستانساسى عانا سالىنبايدى، مۇلدەم جاڭا سالا پايدا بولادى»، - دەپ اتاپ ءوتتى توقاەۆ. بۇل ەكپىن ەنەرگەتيكالىق ىنتىماقتاستىقتى ينفراقۇرىلىمنان تىس تەحنولوگيالىق جانە كادرلىق ەگەمەندىك سالاسىنا اكەلەدى.

جەكە بلوك، سەرىكتەستىكتىڭ تۇراقتىلىعىنىڭ ۇزاق مەرزىمدى فاكتورى رەتىندە ءبىلىم بەرۋ. قازاقستاندا رەسەي جوو-نىڭ توعىز فيليالى جۇمىس ىستەيدى، ونىڭ ىشىندە ممۋ، ممحقي جانە «ميفي» ۇلتتىق يادرولىق زەرتتەۋ ۋنيۆەرسيتەتى ولاردىڭ بازاسىندا ءتورت مىڭعا جۋىق ستۋدەنت وقيدى. 2025 جىلى ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ ومبىدا ءوز فيليالىن اشتى، بۇل قازاقستاندىق جوعارى وقۋ ورنىنىڭ رەسەيدە بولۋىنىڭ العاشقى ۇلگىسى بولدى. كەلىسسوزدەر بارىسىندا توقاەۆ: «ءبىز مەملەكەتتەرىمىزدىڭ جاستارى ءۇشىن جاعداي جاساپ، ولارعا دوستىق پەن ىنتىماقتاستىق ەستافەتاسىن بەرۋىمىز كەرەك»، - دەپ اتاپ ءوتتى.

ساپاردىڭ ماڭىزدى ەلەمەنتى ورال قالاسىندا بەينەكونفەرەنتسيا فورماتىندا وتكەن قازاقستان مەن رەسەيدىڭ XXI وڭىرارالىق ىنتىماقتاستىق فورۋمى بولدى. ونىڭ تاقىرىبى «جۇمىسشى ماماندىقتارى – ەكونوميكانىڭ ءوسۋ درايۆەرى» بولدى، بۇل ەكى ەلدىڭ ستراتەگيالىق لوگيكاسىن كورسەتەدى: يندۋستريالاندىرۋعا، تسيفرلاندىرۋعا جانە كادرلاردى دايارلاۋعا ستاۆكا. قازاقستان تەحنيكالىق جانە كاسىپتىك ءبىلىم بەرۋدى رەفورمالاۋ بويىنشا شارالار كەشەنىن ۇسىندى: 100 مىڭ ستۋدەنت 18 مىڭ كاسىپورىن بازاسىندا تاجىريبەدەن وتۋدە، ءتورت مىڭنان استام كومپانيا 600 كوللەدجگە قامقورشىلىق الدى. جي سالاسىنداعى ءوزارا ىقپالداستىق اتاپ ءوتىلدى، قر-دا تەحنيكالىق جانە كاسىبي ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنە جاساندى ينتەللەكتتى ەنگىزۋدىڭ تۇجىرىمدامالىق نەگىزدەرى بەكىتىلدى، ال ميفي-مەن ىنتىماقتاستىق اتوم سالاسى ءۇشىن كادرلىق الەۋەتتى قالىپتاستىرادى.

كەلىسسوزدەر قورىتىندىسى بويىنشا ەكونوميكا، كولىك، ەنەرگەتيكا، عارىش، ەكولوگيا جانە ءبىلىم بەرۋدى قامتيتىن 14 قۇجاتتان تۇراتىن كەڭ پاكەتكە قول قويىلدى. ولاردىڭ ىشىندە 2026-2030 جىلدارعا ارنالعان ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىقتىڭ كەشەندى باعدارلاماسى، ترانزيتتىك تاسىمالدار، كولىك قاۋىپسىزدىگى، «سويۋز-5» جانە «بايتەرەك» زىمىران كەشەندەرىن سىناۋ جونىندەگى مەملەكەتارالىق كوميسسيا قۇرۋ جونىندەگى كەلىسىمدەر، رەسەيدىڭ اقتاۋداعى باس كونسۋلدىعىن قۇرۋ، سونداي-اق ەرەكشە ەكونوميكالىق ايماقتاردى، يادرولىق جانە رادياتسيالىق قاۋىپسىزدىكتى، بىرلەسكەن مەكتەپتەر مەن ەكولوگيالىق جوبالار بولدى.

گۋمانيتارلىق جانە مادەني كومپونەنتكە ەرەكشە ءمان بەرىلەدى. ماسكەۋدە ۇلكەن تەاتردا قازاقستان ونەر شەبەرلەرىنىڭ گالا-كونتسەرتى ءوتتى; «قازاقستان-رەسەي دوستىعى الاڭى» جانە «ماڭگىلىك دوستىق اللەياسى» اشىلدى; رەسەي استاناسى كوشەلەرىنىڭ بىرىنە شوقان ءۋاليحانوۆ ەسىمى بەرىلدى. الماتىدا رەسەيلىك «سيريۋس» مەكتەبىنىڭ فيليالى، ال ماسكەۋدە قازاق مادەني-اقپاراتتىق ورتالىعى اشىلۋعا دايىندالۋدا. بۇل باستامالار قازاقستاننىڭ گۋمانيتارلىق سالاداعى جۇمساق كۇشىنىڭ ينستيتۋتسيونالدىق نەگىزىن قالىپتاستىرادى.

بىرلەسكەن بريفينگتە كوشباسشىلار ءوزارا ارەكەتتەسۋ قايتىمسىز سيپاتقا يە بولاتىنىن راستادى. توقاەۆ: «پوستكەڭەستىك كەڭىستىكتەگى ەكى جەتەكشى مەملەكەت اراسىندا ورناعان جان-جاقتى بايلانىستىڭ اۋقىمى، شىن مانىندە، ەۋرازيالىق قاۋىپسىزدىك جۇيەسىنىڭ ماڭىزدى ەلەمەنتىنە اينالدى»، - دەپ اتاپ ءوتتى. پۋتين: «قازاقستان – رەسەيدىڭ تمد جانە تۇتاس ەۋرازيالىق كەڭىستىكتەگى ءىرى ساۋدا سەرىكتەستەرىنىڭ ءبىرى. سونىمەن قاتار ەلدەرىمىز اراسىنداعى الىس-بەرىس ۇنەمى ءارتاراپتاندىرىلىپ كەلەدى. وندا شيكىزاتتىق ەمەس ونىمدەردىڭ ۇلەسى كوپ»، - دەدى.

وسىلايشا، 2025 جىلعى 12 قاراشاداعى ساپار ديپلوماتيالىق وقيعا ەمەس، قازاقستان-رەسەي قاتىناستارىنىڭ جاڭا ارحيتەكتۋراسىن رەسىمدەۋ بولدى. ولاردىڭ مازمۇنى سەرىكتەستىكتىڭ ءداستۇرلى فورمالارىنان تىس ساۋدا مەن ەنەرگەتيكادان باستاپ عىلىمعا، بىلىمگە جانە مادەني كودقا دەيىن. قول قويىلعان قۇجاتتار سەنىمدى ينستيتۋتسيوناليزاتسيالايدى، ال تىركەلگەن ساندار ستراتەگيالىق سەرىكتەستىكتىڭ ساياسي ريتوريكادان ناقتى ءوزارا مىندەتتەمەلەر مەن جوبالار جۇيەسىنە اۋىسقانىن راستايدى.

قورىتىندى

پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ 2025 جىلعى 11-12 قاراشاداعى رەسەي فەدەراتسياسىنا مەملەكەتتىك ساپارى قازاقستان-رەسەي قاتىناستارىنىڭ دامۋىنداعى قۇرىلىمدىق نۇكتە بولدى. ماسكەۋدە ەكىجاقتى ديالوگتىڭ ساياسي سەرىكتەستىكتەن ستراتەگيالىق وداقتاستىقتىڭ كەشەندى ينستيتۋتسيونالدىق مودەلىنە كوشۋى تىركەلدى. مەملەكەتارالىق قاتىناستاردىڭ جان-جاقتى ستراتەگيالىق ارىپتەستىك پەن وداقتاستىق دەڭگەيىنە ءوتۋى تۋرالى كوشباسشىلار قول قويعان دەكلاراتسيا قالىپتاسقان سەنىم، تۇراقتى كونسۋلتاتسيالار جانە تۇراقتى ەكونوميكالىق ءوزارا ءىس-قيمىل تاجىريبەسىن رەسمي تۇردە بەكىتتى.

مەملەكەت باسشىلارىنىڭ قاتىسۋىمەن ىنتىماقتاستىقتىڭ نەگىزگى باعىتتارىن كورسەتەتىن ون ءۇش ۇكىمەتارالىق جانە ۆەدومستۆوارالىق قۇجاتتار پاكەتىنە قول قويىلدى:

1. قازاقستان مەن رەسەي ۇكىمەتتەرى اراسىنداعى ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىقتىڭ 2026-2030 جىلدارعا ارنالعان كەشەندى باعدارلاماسى;
2. ءۇشىنشى ەلدەرگە ەكسپورتتاۋعا ارنالعان ترانزيتتىك تەمىر جول تاسىمالدارى جانە جۇكتەردى اۋىستىرىپ تيەۋ تۋرالى كەلىسىم;
3. كولىك قاۋىپسىزدىگى سالاسىنداعى ءوزارا ءىس-قيمىل تۋرالى كەلىسىم;
4. «سويۋز-5» جانە «بايتەرەك» عارىش كەشەندەرىن سىناۋ جونىندەگى قازاقستان-رەسەي مەملەكەتارالىق كوميسسياسىن قۇرۋ تۋرالى كەلىسىم;
5. اقتاۋدا رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ باس كونسۋلدىعىن قۇرۋ تۋرالى كەلىسىم;
6. حالىقتىڭ سانيتاريالىق-ەپيدەميولوگيالىق سالاماتتىلىعى سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىق تۋرالى كەلىسىم;
7. ەرەكشە ەكونوميكالىق ايماقتاردى دامىتۋداعى ءوزارا ءىس-قيمىل تۋرالى مەموراندۋم;
8. قازاقستان مەن رەسەيدە بىرلەسكەن جالپى ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارىن قۇرۋ تۋرالى مەموراندۋم;
9. امۋر جولبارىستارىن اكەلۋ مەن بەيىمدەۋدىڭ بىرلەسكەن ەكولوگيالىق جوسپارى;
10. اتوم ەنەرگياسىن پايدالانۋ كەزىندەگى يادرولىق جانە رادياتسيالىق قاۋىپسىزدىك سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىق تۋرالى مەموراندۋم;
11. شەكاراداعى اۆتوموبيل وتكىزۋ پۋنكتتەرىن دامىتۋ جوسپارى;
12. قتج مەن رەسەي تەمىر جولدارى اراسىنداعى مەملەكەتارالىق ءتۇيىسۋ پۋنكتتەرىن دامىتۋ تۋرالى كەلىسىم;
13. قازپوشتا مەن رەسەي پوچتاسى اراسىنداعى ىنتىماقتاستىق تۋرالى مەموراندۋم.

پاكەتتىڭ قۇرىلىمى ناقتى ساياساتتىڭ باسىمدىقتارىن كورسەتەدى: ون ءۇش قۇجاتتىڭ التاۋى لوگيستيكا، كولىك جانە شەكارالىق ينفراقۇرىلىممەن بايلانىستى. بۇل قازاقستاننىڭ ەۋرازيالىق ساۋداداعى رەسەي ءۇشىن نەگىزگى قۇرلىق دالىزىنە اينالعانىن كورسەتەدى. «سولتۇستىك–وڭتۇستىك» باعىتتارىنىڭ، ترانسكاسپي ءدالىزىنىڭ، اياگوز–باقتى جانە دوستىق–مويىنتى جەلىلەرىنىڭ دامۋى ەۋرازيانىڭ جاڭا ترانزيتتىك قاڭقاسىنىڭ قالىپتاسۋىن راستايدى. قازاقستان يرانمەن، قىتايمەن جانە كاسپي باسسەينى ەلدەرىمەن كولىك بايلانىسىنا يە بولا وتىرىپ، باتىس باعىتتارىنىڭ تۇراقسىزدىعى اياسىندا جەتكىزىلىمدەردىڭ تۇراقتىلىعىن قامتاماسىز ەتەتىن ستراتەگيالىق حابقا اينالادى.

اتوم ەنەرگەتيكاسىنداعى ىنتىماقتاستىق ماڭىزدى باعىتقا اينالدى. قازاقستان «روساتومنىڭ» قاتىسۋىمەن العاشقى اتوم ەلەكتر ستانتسياسىنىڭ قۇرىلىسىن باستاۋعا دايىن ەكەندىگىن راستادى. جوبا 14-15 ميلليارد دوللارعا باعالانادى جانە عىلىم، ينجينيرينگ جانە ماماندار دايارلاۋ سالاسىندا جاڭا قۇزىرەتتەر قۇرۋدى كوزدەيدى. بۇل قادام ەنەرگەتيكالىق قاۋىپسىزدىكتى ينفراقۇرىلىمدى عانا ەمەس، ادامي كاپيتالدى دامىتۋمەن بايلانىستىرادى.

ءبىلىم جانە عىلىم سالاسى «جۇمساق كۇش» پەن ۇزاق مەرزىمدى ينتەگراتسيانىڭ نەگىزگى بۋىنىنا اينالدى. قازاقستاندا رەسەي جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ توعىز فيليالى جۇمىس ىستەيدى، ال ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ العاش رەت ومبىدا ءوز فيليالىن اشتى. ەكى ەلدىڭ ۋنيۆەرسيتەتتەرى اراسىندا 1800-دەن استام كەلىسىم جاسالدى، 34 بىرلەسكەن جوبا جانە 32 قوس ديپلوم باعدارلاماسى جۇزەگە اسىرىلۋدا. رەسەيدە قازاقستاننان 67 مىڭعا جۋىق ستۋدەنت وقيدى، بۇل قازاقستاندى تمد-داعى اكادەميالىق الماسۋ بويىنشا ەڭ ءىرى سەرىكتەس ەتەدى.

ەكونوميكادا تۇراقتى كورسەتكىشتەر تىركەلگەن. 2024 جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا قازاقستان مەن رەسەي اراسىنداعى تاۋار اينالىمى وتكەن جىلمەن سالىستىرعاندا 3%-عا ۇلعايىپ، 28 ميلليارد دوللارعا جەتتى. رەسەي قازاقستاننىڭ سىرتقى ساۋدا اينالىمىندا 20% الادى جانە 2024 جىلى 4 ميلليارد دوللار ينۆەستيتسيالاپ، ينۆەستيتسيالاردىڭ جيىنتىق كولەمىن 27 ميلليارد دوللارعا جەتكىزىپ، ءىرى ينۆەستور بولىپ قالا بەرەدى. قازاقستاندىق ينۆەستيتسيالار رەسەيگە 9 ميلليارد دوللاردى قۇرادى، ال بىرلەسكەن كاسىپورىنداردىڭ جالپى سانى 23 مىڭنان استى.

ىنتىماقتاستىق ونەركاسىپتە، ەنەرگەتيكادا جانە ماشينا جاساۋدا دا دامۋدا. شينالار ءوندىرىسىن (Tatneft, ساران), قوستانايداعى كاماز قۇيۋ قۋاتىن، eurochem, Uralchem جانە روساتومنىڭ قاتىسۋىمەن حيميالىق جانە ۋران جوبالارىن قوسا العاندا، شامامەن 33 ميلليارد دوللار سوماعا 75 بىرلەسكەن ونەركاسىپتىك جوبا ىسكە اسىرىلۋدا. ەنەرگەتيكادا قازاقستاننىڭ سولتۇستىك وڭىرلەرىن بىرلەسىپ گازداندىرۋ جانە ەكىباستۇز گرەس-ءىن جاڭعىرتۋ جالعاسۋدا.

قول قويىلعان كەلىسىمدەر ەكونوميكا مەن ينفراقۇرىلىمنان باستاپ عىلىم مەن ەكولوگياعا دەيىنگى ءوزارا ءىس-قيمىلدىڭ بارلىق دەڭگەيلەرىن قامتيدى. ولار دەكلاراتيۆتى ەمەس، وپەراتسيالىق سيپاتقا يە، ياعني ءار پوزيتسيا ىسكە اسىرۋ مەحانيزمىمەن جانە جاۋاپتى قۇرىلىمدارمەن بىرگە جۇرەدى. بۇل قازاقستان مەن رەسەيدىڭ ساياسي ارىپتەستىكتى پراكتيكالىق قۇرالدار ۆەدومستۆوارالىق كوميسسيالار، باعدارلامالار مەن جوسپارلار قولدايتىن جۇيەلى ينستيتۋتسيونالدىق ينتەگراتسياعا كوشىپ جاتقانىن بىلدىرەدى.

جالپى، ساپاردىڭ ناتيجەلەرى راستايدى مىنانى راستايدى، قازاقستان مەن رەسەيدىڭ قارىم-قاتىناسى بۇگىندە ءوزارا ەكونوميكالىق تيىمدىلىككە، ينفراقۇرىلىمدىق ۇشتاسۋعا جانە مادەني ساباقتاستىققا نەگىزدەلگەن ەۋرازيالىق ىنتىماقتاستىقتىڭ جەتىلگەن مودەلىن بىلدىرەدى. قول قويىلعان دەكلاراتسيا مەن كەلىسىمدەر پاكەتى ديپلوماتيالىق تىلدەن ناقتى جوبالاردىڭ تىلىنە، ولشەنەتىن ماقساتتارمەن، مەرزىمدەرمەن جانە جاۋاپتى تاراپتارمەن اۋىسۋدى تىركەدى.

اينۇر باقىتجانوۆا

Abai.kz