بۇل - بارىپ تۇرعان ۆانداليزيم!

مەملەكەتشىل تۇلعا، اسقان وتانشىل ازامات بەردىبەك ساپارباەۆ اعامىز (جانى ءجانناتتا بولسىن) 2009 جىلى شىعىس قازاقستان وبلىسىنا اكىم بولىپ تاعايىندالدى. بەكەڭە دەيىن تالاي قاسقا شالقالاپ شقو-نىڭ تورىندە وتىرعانىن بىلەمىز... سولاردىڭ التىن التاي ايماعىنداعى قازاقتىڭ ايدارىن كوتەرىپ، ايبىنىن اسىرۋعا قىلعان قام-قارەكەتى شامالى. كوبى ءبۇيى تيگەندەي ءبۇرىسىپ وتىردى، بۇكتەتىلىپ بيلىكتەن كەتتى.

ال، بەراعاڭ باردى دا ىسكە كىرىستى. الدىمەن قازاقتىڭ اسپان كوك ءتۇستى تۋىن توگىلدىرىپ تۋ بيىككە تىكتى. ەشكىم ەشتەڭە دەگەن جوق. وبلىستىق اكىمدىك ءۇيىنىڭ الدىندا ساڭىرەيىپ تۇرعان لەنيننىڭ ەسكەرتكىشىن الىپ تاستاپ، بيىك تۇعىرعا الىپ ابايدىڭ تاس ءمۇسىنىن تۇرعىزدى. ء(يا، ساياسات ءۇشىن ورتالىقتاعى كىتاپحانانىڭ الدىنا جاق ساقالىن جالبىراتىپ اپارىپ پۋشكيننىڭ دە ەسكەرتكىشىن قويدى). جانە ەشكىم ەشتەڭە دەمەدى. قالانىڭ كۇن شىعىس بەتىندەگى تاۋدىڭ توسىنە اپپاق ءمارمار تاستاردان ءتىزىپ، «قازاقستان» دەپ جازدى. تاعى دا تىرس ەتكەن پەندە بالاسى بولمادى. بولعان شىعار، بىراق وبلىس اكىمى بەردىبەك ساپارباەۆ پەن قالا اكىمى يسلام ءابىشوۆ سىرتقا ءسوز شىعارتپادى. ايقاي-اتتان، ۇلى سۇرگىندى اكىمدىكتىڭ اينالاسىنان ۇزاتپادى.

وسكەمەن...وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر، كەرجاعى كەرى تارتىپ وتىراتىن ولكە. بەراعامىز بەن يسلام ءابىشوۆ سولاردىڭ ءتىلىن تاپتى، كەرجاق اتاۋلىنى كەلەگە كەلتىردى. سودان بەرى قاراي شقو-دا ۇلت بولىپ ۇيىسقان ەلدىڭ سالتى قالىپقا ءتۇسىپ كەلە جاتقان سياقتى. ەندىگى ماسەلە تەرىسكەيدە بولىپ تۇر...

سولتۇستىكتەگى وبلىستاردىڭ بىرىنە باياعى قاجىمۇرات ناعىمانوۆتان كەيىن ءبىر ۇلتجاندى اكىم بارماعانداي، اكىم بولىپ تاعايىندالماعانداي كورىنەدى دە تۇرادى ماعان (قاتەلەسسەم، قاتەمدى ايتىپ، جازارسىزدار).

قوستاناي وبلىسى بيىل مول استىق باستىرىپ، قازىنامىزدىڭ قامباسىن دانگە تولتىردى. بارەكەلدى! الايدا قارىنىڭ توق بولعانىمەن، قادىرىڭ جوق بولسا، ودان نە بەرەكەت تاباسىڭ؟

قاراڭىز: قوستانايدا جانە سولتۇستىكتەگى وزگە دە وبلىستاردا جەر-سۋ اتاۋلارى مەن كوشە اتتارى سوۆەت وكىمەتىنىڭ كەزىندەگىدەي سىرەسىپ تۇر. بايىرعى حالىق باباقونىس اتاجۇرتىندا تۋىپ، ءومىر سۇرسە دە، وگەيدىڭ كۇيىن كەشۋدە. كەشەگى قارا شەكپەندىلەر مەن تىڭ يگەرگىشتەردىڭ ۇرپاعى بولسا، سوۆەتيكۋس ادامىنىڭ دەڭگەيىندە قالىپ قويعان. ىلگەرلەۋ جوق. انشەيىندە قىرىق ايلالى اكىمدىك جەر-سۋ اتاۋىن قالپىنا كەلتىرۋ مەن كوشەگە جاڭا ات بەرەردە اسىرە دەموكراتياشىل بولا قالادى. ونىڭ ۇستىنە زاڭ بۇل ءىستى ءماسليحاتتىڭ شەشىمىنە سۇيەپ قويعان. بۇل - قاتە ءارى قاتەرلى، قاۋىپتى جايت. جەر-سۋ اتاۋلارىن تاريحي قالپىنا كەلتىرۋ جۇمىسىمەن ءماسليحاتتىڭ دەپۋتاتتارى ەمەس، ونوماستيكا قىزمەتكەرلەرى مەن ساپالى ساراپشىلار شۇعىلدانۋى ءتيىس. مۇنىڭ سىرتىندا ءتۇسىندىرۋ، ناسيحاتتاۋ، اقپاراتتاندىرۋ دەگەن شارۋامەن جەرگىلىكتى يدەولوگتار اينالىسۋى كەرەك.

مىنە، جاڭا زاڭعار كارىمحان باۋىرىمنىڭ جازباسىنان وقىپ وتىرمىن، سقو اكىمشىلىگى جەكە كاسىپكەرلەردىڭ قارجىسىنا سالىنعان الاش ارداگەرلەرىنە ارنالعان كەشەندى بۇزىپ تاستاپتى. بۇل - بارىپ تۇرعان ۆانداليزيم! اۋ، ەسكەرتكىشتى بۇزىپ، تالقانداعانداردىڭ ارەكەتى تۋرالى بۇدان وزگە نە دەۋگە بولادى؟ بىلەمىز، سقو اكىمشلىگىنىڭ الگى ۆاندالدىق ارەكەتىنىڭ ارعى جاعىندا ساقتىق تا جاتىر. «ويباي، الاشورداشىلار تەگىس ۇلتشىل بولعان! ۇلتشىلدارعا ارناپ قويىلعان كەشەن كورشىمىزدىڭ كوڭىلىنە كەلەدى، پالەلاي دا، شالەلاي! ونداي كەشەننىڭ كوزىن قۇرتۋ كەرەك!».

كەشەنگە شابۋىلدىڭ سەبەبى - وسى، وسىدان باسقا تۇك تە ەمەس!

ويىمشا، ەلىمىز بەن جەرىمىزدىڭ تۇتاستىعىن ورتامىزدا جۇرگەن اعايىندار قازىر بەك ءتۇسىنىپ قالدى. ولاردى ىرىڭ-جىرىڭ قىلماي، وتىرسىزدىقتان تۇبەگەيلى ارىلۋ ءىسىن جايلاپ، بىراق تاباندى تۇردە جۇرگىزە بىلسەڭ، ەشكىمنىڭ كوزى شىعىپ، باسى جارىلمايدى. سوندىقتان، سولتۇستىكتەگى وبلىستارعا، ەكونوميكا ءوز الدىنا، ساياساتتى، مادەنيەتتى، تاريحتى قۇرمەتتەيتىن، ساناسىندا ساڭلاۋى بار، وتانشىل ازاماتتار بارىپ، ەكى تىزگىن ءبىر شىلبىردى قولىنا الۋى كەرەك. ەسكى كادر، جاڭالىقتان جۇرداي، جالتاق اقساقالوۆ سياقتى اكىم-قارالاردىڭ ەندىگە قاجەتى شامالى.

سۋرەت: داۋرەن قۋاتتىڭ الەۋمەتتىك جەلىدەگى پاراقشاسىنان الىندى.

سۋرەتتە: وسكەمەن قالاسىنداعى «ابىلاي حان شىڭى» اتالاتىن كەزەڭنەن جاي تاپقان «قازاقستان» كەشەنى. مۇنى جۇرت «قازاقستان تاۋى» دەپ تە اتايدى. كەشەن يسلام ءابىشوۆ قالا اكىمى بولىپ تۇرعان كەزدە جاسالعان.

داۋرەن قۋات

رەداكتسيادان:

بەلگىلى الاشتانۋشى زاڭعار كارىمحان سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنداعى الاش ارىستارىنا ارنالعان ەسكەرتكىشتى وبلىستىق اكىمدىكتىڭ بۇزىپ تاستاعانى تۋرالى ءوزىنىڭ Facebook-تەگءى پاراقشاسىندا جازىپتى. ءبىز اتالعان جازبانى قاز-قالپىندا وقىرمان تالقىسىنا ۇسىنىپ وتىرمىز...

سۋرەت: الەۋمەتتىك جەلى سكرينى.

1917 جىلعى ءىى جالپى قازاق-قىرعىز قۇرىلتايى جيىنىنان سوڭ، ەلدى بۇلىنشىلىكتەن قورعاۋ ءۇشىن جەر-جەردە اسكەرگە جىگىت جيناۋ ءىسى باستالدى. مىرجاقىپ دۋلاتۇلى جانىندا اتاقتى زاڭگەر ايدارحان تۇرلىبايۇلى بار ەكەۋى قىزىلجار ماڭىنداعى اققۇساق دەگەن جەردە ء(التي قاجى بارلىباي بالاسىنىڭ قونىسى) توتەنشە جيىن اشادى. 1918 جىلعى شىلدەدە وتكەن بۇل جيىندا ەل-جۇرتقا الاش يدەياسى ءتۇسىندىرىلىپ، حالىقتى قورعاۋ تۋرالى ءسوز بولادى.

107 جىل وتكەندە وسى اۋماققا (جامبىل اۋدانىنىڭ پەتروۆكا اۋىلىنىڭ ماڭى) مەملەكەتتىك بيۋدجەتكە قول سالماي، جەكەلەگەن كاسىپكەرلەردىڭ، وندا دا الاش قايراتكەرلەرىنىڭ ۇرپاقتارىنىڭ (ناعاشىباي بارلىباەۆ، ەرلان ساتىبالديەۆتەردىڭ) كومەگىمەن مەموريالدىق كەشەن تۇرعىزىلادى.

قازىرگى زامانعى ينجەنەرلىك-ارحيتەكتۋرالىق تالاپتارعا ساي جاسالعان، بيىكتىگى 28 مەتر بولاتىن ەڭسەلى ەسكەرتكىش 27 قىركۇيەكتە اشىلۋى ءتيىس بولعان، ۋاقىت جاقىنداعاندا ۇيىمداستىرۋشىلار قاساقانا قيراتىلعان، بۇلىنگەن كۇيىنە تاپ بولادى.

جاعا ۇستاتار بۇل سوراقىلىقتى كىم جاسادى؟ ۆانداليزممەن جاقسى دۇنيەنى بۇلدىرگەندەردىڭ ويىندا نە بار؟

كەشەندى جاساۋشىلاردىڭ ايتۋىنشا، سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ اكىمدىگى تەحنيكا، كراندار، جۇمىسشىلار جىبەرىپ، كەشەندى تالقانداۋدى باستاعان. ۇشار باسىنداعى قىراننىڭ سيمۆولدىق بەينەسىن، اينالاسىنداعى شام باعاندارىن، مەموريالدىق تاقتانى سىندىرىپ، بۇزىپ كەتەدى.

نە ءۇشىن؟ قانداي ماقساتتا ورىندالدى؟

وبلىس اكىمى عاۋەز نۇرمۇحامبەتوۆ پەن ونىڭ ايتقانىن ەكى ەتپەيتىن ورىنباسارى ءجۇسىپ جۇماعۇلوۆ باسقاراتىن اكىمدىكتىڭ ويىنشا، «الاش» پارتياسىنا، الاش وردا ۇكىمەتىنە جانە ونىڭ كوسەمدەرىنە 28 مەترلىك مۇنداي كەرەمەت ەسكەرتكىش ورناتۋعا بولمايدى-مىس. سولتۇستىك قازاقستان گازەتى راس پا؟ ولار نۇسقاۋ جوعارى جاقتان كەلدى دەپ اقتالۋى دا مۇمكىن.

كەشەندى تولىق قيراتۋعا داتتەرى جەتپەگەن سياقتى. الاشتىڭ اسىل ازاماتتارىنىڭ ازيز رۋحى باستى ما، الدە وزگە ءبىر سەبەپ بار ما، وبلىس اتقامىنەرلەرى مۇلدەم جويىپ جىبەرە الماپتى.

ەندى نە بولماق؟

مۇقىم قازاق ەلىنىڭ الدىندا قارابەت بولمايىن دەسە، وبلىس اكىمدىگى جىبەرگەن كەمشىلىكتى تۇزەپ، ەسكەرتكىشتى قالپىنا كەلتىرۋى ءتيىس. كەشەننىڭ اشىلۋىن دۇرىستاپ ۇيىمداستىرىپ، ەل-جۇرتقا پاش ەتىپ، مىرجاقىپ دۋلاتۇلىنداي ۇلى قايراتكەرگە لايىقتى قۇرمەت پەن تاعزىمدى ىسكە اسىرۋى كەرەك. قر مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگى نە دەيسىزدەر؟

بۇل كەشەن تەك مىرجاقىپقا عانا قاتىستى ەمەس، وسى ولكەگە عانا تيەسىلى ەمەس، ءاليحان، احمەت، جاھانشا، مۇحامەدجان، سماعۇل سىندى تاۋ تۇلعالارعا قۇرمەت دەپ ەسەپتەلەدى. بۇل جەر قازاقستاننىڭ ساكرالدى كارتاسىنا كىرگەنىن جازا كەتەيىك.

قادىرلى قاۋىم، بۇل جاعدايعا بەي-جاي قارامايىق. وبلىس اكىمدىگى يەك استىنداعى قىستا ۇمىتتىرىپ، جىلى جاۋىپ قويا سالماقشى.

زاڭعار كارىمحان

Abai.kz