قازىر پوەزياعا كەلگەن جاس بۋىن، ءىنى تولقىن اراسىندا «شيكى – شەكسپير، پىسپەگەن – پۋشين، ارباڭداعان – ابايلار» جاڭبىردان كەيىنگى ساڭىراۋقۇلاقتاي قاپتادى. ولار – جىر سۇيەر قاۋىمدى پوەزيادان ۇركىتىپ، «قازاق پوەزياسى قۇلدىرادى» دەگەن اعات ويعا دا قالدىرىپ ۇلگەردى. بۇنىڭ سەبەبى، اقىندىقتىڭ اق تۋىن جىقپاي كوتەرە بىلگەندەر «بودەنە تالاگگتاردىڭ» تاساسىندا، از تراجبەن شىققان جاۋقازىن جيناقتارى، جەلبۋاز كىتاپتاردىڭ سەلىنىڭ تولقىندا جۇتىلىپ كەتە باردى.

جالپى، شىعارماشىلىق پروتسەستى ادەبي تەورياسىنىڭ قيسىنا سالىپ، قارايپىم جۇرتتى مي بىلىقتاتىپ شاتىستىر «مىناسى – بيداي، مىناسى – قاۋىزى» دەپ تۇسىندىرەر بولساق، وندا كەز كەلگەن ناعىز اقىن «ءوز ادەبي الەمىن» ومىرگە اكەلۋ ءۇشىن ۇلكەن ءۇش كەزەڭدى باستان كەشەدى. ويتكەنى، وقىرمانعا ارنالماعان پوەزيا – پوەزيا ەمەس. وسى شىعارماشىلىق شيرىعۋدىڭ ءبىرىنشى كەزەڭى – ءوز وقىرمانىن، ادەبي ورتاسىن ىزدەۋدەن تۇرادى. بۇعان ءبىر-ەكى كىتاپ جازىپ قول جەتكىزۋدىڭ ءوزى قيىننىڭ قيىنى. سوندىقتان كەي دارا تالانتتار ءبىر-ەكى كىتاپپەن شەكتەلىپ، ادەبي ورتادان «قايراڭعا شىققان كەمەدەي» قول ءۇزىپ قالادى. ءبىز جوعارىدا ايتقان شىعارماشىلىق شيرىعۋدىڭ ەكىنشى كەزەڭى – ءوز وقىرماندىق ورتاسىن قالىپتاستىرۋ بولسا، اقىرعا سوڭعى كەزەڭى – جازعاندارىن ىزدەپ ءجۇرىپ وقيتىن ءوز وقىرمانىڭ جۇرەگىن جاۋلاپ الۋ ءداۋىرى.

ارينە، بۇل داۋىرگە اقىنداردىڭ ءبارى-بىردەي جەتە بەرمەيدى. تەك كوپشىلىگى ەكىنشى كەزەڭمەن شەكتەلىپ، الاش پوەزيادا ءوز اتىن قالدىرا بىلەدى. ءبىزدىڭ قولىمىزعا وسى ەكىنشى پروتسەستى باستان كەشىپ جاتقان ءىنى تولقىننىڭ جاس پەرىسى ءالى «وردا بۇزار وتىزدىڭ» بۇلا داۋرەنىن باستان كەشىپ جاتقان مەرەي قارتتىڭ «اسپانعا قۇلاۋ» كىتابى. بۇل كىتاپ جايلى جاس ادەبيەتتانۋشى ازامات سەرىكۇلى «اسپانعا قۇلاعان ولەڭدەر» اتتى ماقالاسىندا «XX عاسىرداعى قازاق پوەزياسى ءتۇرلى اعىمدار مەن ەكسپەريمەنتتەرگە، ولەڭ تۇرلەرىنىڭ تۇرلەنۋى مەن مودەرنيستىك جاڭاشىلدىققا بەت بۇرىپ، ءداستۇرلى ولەڭ باعىتتارىن دامىتىپ، كۇردەلى وي-تانىمعا ۇلاستى.

قازاق ولەڭىندەگى ەسىم-سويى قالىپتاسقان اقىنداردىڭ سوڭىنان ءىزىن وكشەلەي باسقان تولقىندار بىرىنەن سوڭ ءبىرى كەلدى. پوەزياداعى ليريكالىق تۋىندىلار قازاق ادەبيەتىنىڭ مىزعىماس سەرىگىنە، اينىماس دوسىنا اينالدى. اقىنداردىڭ ءاۋ باستا جازعان شىعارمالارى نازىك ليريزمنەن باستالىپ، ەپيكالىق پوەمالارعا جول باستادى. ونىڭ تاريحى ارىدەن باستالىپ، بەرگىگە مۇرالىققا ءوتتى»،-دەپ ورىندى پىكىر ايتادى.

وسىلايشا، جىر سۇيەر قاۋىم كىشى تولقىننان كۇتكەن جاڭا ءبىر ءسۇيىنشى كىتاپ، قازاق پوەزيانىڭ التىن قورىنا قوسىلدى. ءبىز ازاماتتىڭ ولەڭدەر جيناعىنا بەرگەن ءادىل باعاسىن اياق استى ەتپەيمىز. بىراق قازاق وقىرمانى مەن اقىننىڭ اراسىنداعى التىن كوپىرگە قاتىستى ويىمىزدى ءبىرىنشى ورىنعا قويىپ، ودان كەيىن بارىپ، تۋىندىداعى اقىننىڭ «ماتىندىك الەمىنە» وزىمىزشە وي جۇگىرتكىمىز كەلەدى.

وقىرمانعا ءوز ويىن تاڭاتىن اۆتور وبرازى بار. وقىرمانىمەن سىرلاساتىن اۆتور وبرازى بار. العاشقىسى ءوزى ءۇشىن جازسا، سوڭعىسى وقىرمان ءۇشىن جازادى. بىراق وسىلاردان بولەك اۆتورلىق وبرازدىڭ ءۇشىنشى ءتيپى بار. ءبىز مەرەي اقىندى وسى تيپكە جاتقىزامىز. جاتقىزاتىن سەبەبىمىز – تاپ وسى ءۇشىنشى تيپكە جاتاتىندار ءوز اقىندىق دەربەس ءستيلىن تاپقاندار نەمەسە تابۋ جولىندا جۇرگەندەر. مەرەيدىڭ ولەڭدەرىنىڭ بويىندا بىردە – سىرلاسا وتىرىپ، ءوز ويىن تاۋدى، ەندى بىردە بۇعان كەرىسىنشە – ءوز ويىن تاڭا وتىرىپ، سىرلاسۋدىڭ نازىك ستيلدىك يىرىمدەرىن اڭعارعانداي بولامىز.

قازىرگى زامان – ادامنىڭ ويىنى. قانداي ەرەجەلەرگە باعىنۋ جانە باعىنۋ – ءبىزدىڭ تاڭداۋىمىز. ءجۇرىپ وتكەن جولمەن ءجۇرۋ كەرەك پە نەمەسە انىقتالماعان جولدى تابۋ كەرەك پە؟ سوڭىنا دەيىن كۇرەسۋ كەرەك پە، الدە شەگىنۋ كەرەك پە؟ ويىن جاعدايى ارقاشان شەشىم قابىلداۋعا ماجبۇرلەيدى. جەكە مۇمكىندىكتەرىن كەڭەيتە وتىرىپ، ءوزىنىڭ شەكتەۋلى سەزىمىن جەڭۋگە ماجبۇرلەيدى. ءوز نيەتتەرىن تولىق ىسكە اسىرۋدى بولجايدى.

تسيفرلىق ءداۋىردىڭ شىعارماشىلىق الاڭى بىرتەكتى ەمەس، وندا ەگوپوەزيانىڭ ءرولى از ەمەس.

مۇنداي پوەزيانى ءارتۇرلى كارتينامەن سالىستىرۋعا بولادى. كورەرمەنگە قالعاننىڭ ءبارىن تۇسىنۋگە تىرىسۋ. بۇل ويشىلدىقتىڭ ءبارىن قامتيتىن مۇحيتقا شىعۋ. اۋىتقىعان، بىراق «وسىندا جانە قازىر» ساتتەگى.

بىزدەن كۇتپەگەن نارسەنى جاسايمىز. ءبىزدى جانە شىعارماشىلىعىمىزدى قوعامدىق قابىلداۋدى وزگەرتەمىز. مۇنداي تاكتيكانى ءححى عاسىردىڭ شىعارماشىلىق الاڭىنىڭ العاشقى ويىنشىلارى اقىندار ۇستانادى.

مەرەيدىڭ ءماتىن الەمى ءوزنىڭ وقىرمانىمەن ديالوگتان تۇرادى. شىعارماشىلىق تۇلعا ۇستاناتىن باستى شارت: تۋىندىنىڭ اتاۋى بۇكىل كىتاپتىڭ ءبىتىم-بولماسىن اشۋعا ءتيىس. وسى تۇرعىدا «اسپانعا قۇلاۋ» ءوز ماقساتىنا جەتە العان.اقىننىڭ ونەر كوگىنە كوتەرىلۋىن جاڭاشا تىركەسپەن، گرافيكالىق ورنەكتەۋ ارقىلى بەرە بىلگەن. قازىر جاستار اراسىندا ارىپتەردىڭ «گرافيكالىق جاسىرىنباق» بەلەڭ الا باستادى. ءبىز مەرەيدى العاشقىلاردىڭ بىرىنە دە، سوڭعىلارىنا دا جاتقىزا المايمىز.

جان-امالى

اۋا رايى، امال كىرمەي بۇزىلدىڭ.
ال، سەنىڭ نە، جابىرقاۋلى ءجۇزىڭ — مۇڭ؟
جار شەتىنەن باياۋ سىرعىپ بارادى،
انە، قارا، جارعان قاربىز — قىزىل كۇن!

قاباعىڭنان قار جاۋىپ تۇر، مۇڭ ەسىپ؟
جادىراشى، جۇلدىزدارعا ىلەسىپ.
كوكتەم ءجايلى وي سالىپ ءوت كوشەگە،
جۇرەگىڭە نۇردان قىزىل گۇل ءوسىپ!..

قيالىڭنان قۇس ۇشىرساڭ قىرلارعا،
ودان اسقان عازال بار ما، جىر بار ما؟!
ەركەلەشى، يىعىما باس سۇيەپ،
شىن سۇيەتىن ءبىر ادامىڭ تۇرعاندا!

وسى ولەڭىندە اقىن «قىزىل» سوزىنە ەرەك ءمان بەرىپ، جارىق دۇنيەنىڭ قۇدىرەتىن قالام ۇشىنا ايقارا ىلىكتىرەدى.

«سىرعا» ولەڭىندە اۆتوردىڭ ءستيلى مىڭ قۇبىلىپ تازا ۇلتتىق پسيحولوگيامىزدىڭ اياسىنداعى «ماحاببات دەرتىنىڭ ماساڭدىعىن» تامىرشىداي تاپ باسا العان.

بالاۋسا بالعىنعا،
كوك مايسا شالعىنعا،
اۋنادىق الاۋلاپ،
جۇلدىزدار الدىندا.

باۋرادى بال ءتىلىڭ.
قۇشاقتا بالقىدىڭ.
شالقىدىڭ ەلەمەي،
مامىردىڭ سالقىنىن!

قىزاردىڭ اي سىندى.
جاسىردىڭ قاي سىردى؟
اندەتكەن ءار تۇستان
قۇستار-اي، وي، شۋلى…

جالپى مەرەي بارماقپەن دە، جىرمەن دە وزىنە ءتان ءستيلىن قالىپتاستىرۋ ۇستىندەگى قالامگەر. وسى جيناقتى باستان اياق وقىپ شىققان ششاقتا ءبىز اڭداعان تاعى ءىبر تىڭ دۇنيە اقىننىڭ كەيبىر ولەڭدەرىنىڭ انگە سۇرانىپ تۇرۋى. جاي ءان ەمەس، تاماشا انگە.

مەڭدى قىز

كۇرمەلدى ءتىلىم، اربالدى كوزىم،
كۇلىمدەپ تۇرعان كوركىڭە.
ىشىمدە قالدى بار ءماندى ءسوزىم.
كۇيە جازدادىم ورتىڭە.

كۇنەكەيسىڭ بە؟…
تۋرا قاراۋعا
جەتپەدى جىگەر، ءداتىم دە.
قايتەدى، جۇرەك تۋلاماعاندا،
قيىلىپ وتكەن ساتىڭدە.

قازاق اقىندارى جىرلاعان ۇلت ارۋىنىڭ گالەرەياسىنا مەرەيدە ءوز ۇلەسىن تاماشا قوسا ءبىلىپتى. وعان مىنا ولەڭى «ىنتىزارلىق» كۋا.

قاراشىعى - عالامنىڭ قۇبىلىسى.
سۇلۋلىعى - ءتاڭىردىڭ ۇلى كۇشى.
تال-شىبىقتاي مايىسىپ توپتان وزسا،
توبىعىنا سوعادى بۇرىم ۇشى.

سان تۇرلەنىپ توتىداي تارانادى.
سەرگىتەدى ءسال كۇلىپ قاراعانى.
كەربەزدەنە قۇلاسا قۇشاعىما،
كوڭىلىمنىڭ، - سول نۇر عوي، - قالاعانى.

اقىننىڭ ولەڭدەرى ءبىر عانا ماحاببات ليريكاسىنىڭ توڭىرەگىنە ششىرمالىپ قالماعاندىعىن مىنا ءبىر «كەيدە مەن» ولەڭىنىڭ فينالدىق شۋماعىنان اڭعارامىز:

كەيدە مەن
سۋرەت سالامىن، مۋزىكا ىشىمدە ويناپ!
ولەڭ تۇرادى كوڭىلدە!
كەيدە مەن-
وڭىمدە سولعىن جۇرەمىن، تۇسىمدە - جايناپ…
قۇدايدىڭ ءتۇسى - ءومىر دە!

اقىن وسىلايشا، ومىردەن – فيلوسوفيا، فيلوسوفيادان ءومىر تۋدىرا العان. «مەن جانە سەن» ولەڭى دە فيلوسوفيالىق پەرەنەلەۋگە قۇرىلعان:

مەن - ءتاڭىردىڭ دەمىمىن.
سەن - ءومىردىڭ جىرىسىڭ.
مەن - عۇمىردىڭ جەلىمىن.
سەن - عالامنىڭ نۇرىسىڭ.

ءبىزدىڭ ماقسات وردا بۇزار وتىز جاستاعى اقىننىڭ بارلىق ولەڭدەرىن جىپكە ءتىزىپ تالداپ شىعۋ ەمەس. تەك ەڭ قاجەتتى دەگەندەرىنە ادەبي باعامىزدى بەرۋ. جاڭا كىتاپ مەرەي اقىندى ءبىر ساتىعا كوتەرىپ تاستادى دەسەك ارتقى ايتپايمىز.

ءابىل-سەرىك الىاكبار

Abai.kz