تاياۋ شىعىس — ادامزات وركەنيەتىنىڭ بەسىگى. بۇل جەردە پايعامبارلار ءومىر ءسۇردى، ءۇش ۇلى ءدىن – يۋدايزم، حريستياندىق جانە يسلام وسى ولكەدە دۇنيەگە كەلدى. بىراق ءدال وسى قاسيەتتى جەردە مىڭداعان جىلدار بويى سوعىس، قايعى-قاسىرەت، بوسقىندىق پەن ادىلەتسىزدىك توقتاعان ەمەس. يزرايل مەن پالەستينا اراسىنداعى تارتىس — وسى ۇزاق تاريحتىڭ ەڭ كۇردەلى جالعاسى.

پالەستينا مەن ءيزرايلدىڭ تاريحى — ادامزات وركەنيەتىنىڭ ەڭ كۇردەلى جانە قايشىلىققا تولى بەتتەرىنىڭ ءبىرى. ادامزات تاريحىنىڭ ونەبويى تالاي يمپەريالار بۇل ايماق ءۇشىن كۇرەسىپ، حالىقتاردىڭ تاعدىرى بىرنەشە رەت وزگەرىسكە ۇشىرادى. ەۆرەي حالقىنىڭ الەمگە تارالۋى (دياسپورا), ولاردىڭ عاسىرلار بويى قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراۋى جانە حح عاسىرداعى حولوكوست قىرعىنى وسى تاريحتىڭ ەڭ قاسىرەتتى كەزەڭدەرى بولىپ تابىلادى.

ارىگە بارار بولساق، ب.ز.د. XIII عاسىر شاماسىندا ەجەلگى ەۆرەي تايپالارى قازىرگى يزرايل مەن پالەستينا اۋماعىندا قونىستانىپ، يزرايل جانە يۋدەيا پاتشالىقتارىن قۇرادى. بۇل كەزەڭدە يۋدايزم ءدىنى قالىپتاسىپ، يەرۋساليم رۋحاني ورتالىققا اينالدى. الايدا ب.ز.د. 586 جىلى ۆاۆيلون پاتشاسى ناۆۋحودونوسور يەرۋساليمدى جاۋلاپ الىپ، عيباداتحانالارىن قيراتتى. ەۆرەي حالقىنىڭ ءبىر بولىگى ۆاۆيلونعا ايدالدى – بۇل وقيعا «بابىل تۇتقىنى» دەگەن اتپەن تاريحتا قالعان. كەيىن ەل قايتا قالپىنا كەلسە دە، ب.ز. 70 جىلى ريم اسكەرلەرى يەرۋساليمدى ورتەپ، حالىقتى قۋىپ تاراتتى. وسىدان باستاپ ەۆرەي حالقى الەمنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنە شاشىراپ كەتتى. بۇل قۇبىلىس تاريحتا «دياسپورا» دەگەن اتپەن بەلگىلى بولدى.

دياسپورا كەزەڭى ەكى مىڭ جىلدان استام ۋاقىتقا سوزىلدى. ەۆرەيلەر ەۋروپادا، تاياۋ شىعىستا، سولتۇستىك افريكا مەن كەيىن امەريكا قۇرلىعىندا ءومىر ءسۇردى. ولار بارعان جەرلەرىندە ساۋدا، مەديتسينا، عىلىم جانە قارجى سالاسىندا تابىسقا جەتتى. دەگەنمەن، ءدىني جانە مادەني ەرەكشەلىگىنە بايلانىستى ەۆرەيلەر ءجيى كەمسىتىلىپ، قۋعىنعا ۇشىرادى. ورتا عاسىرلارداعى ەۋروپادا ولاردى «باسقاشا سەنىمدەگىلەر» دەپ قابىلداپ، ارنايى گەتتولاردا ءومىر سۇرۋگە ءماجبۇر ەتتى. كەيبىر ەلدەردە (مىسالى، يسپانيا مەن پورتۋگاليادا XV عاسىردا) ەۆرەيلەر حريستيان دىنىنە وتپەسە، كۇشتەپ ەلدەن قۋىلدى. بۇل كەزەڭ انتيسەميتيزمنىڭ — ەۆرەيلەرگە قارسى وشپەندىلىك يدەولوگياسىنىڭ — تاريحي نەگىزىن قالادى.

XIX عاسىردىڭ سوڭى — حح عاسىردىڭ باسى ەۆرەي حالقىنىڭ جاڭا ويانۋ كەزەڭى بولدى. 1897 جىلى بازەل قالاسىندا (شۆەيتساريا) العاشقى سيونيزم كونگرەسى ءوتتى. ونىڭ ۇيىمداستىرۋشىسى — اۆستريالىق پۋبليتسيست تەودور گەرتسل. ول ەۆرەي حالقى تەك ءوز جەرىندە عانا بوستاندىق پەن قاۋىپسىزدىك تابا الادى دەپ سەندى. 1917 جىلى ءبىرىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس كەزىندە ۇلىبريتانيا سىرتقى ىستەر ءمينيسترى ارتۋر بالفۋر «بالفۋر دەكلاراتسياسىن» جاريالادى. وندا پالەستينادا ەۆرەي حالقىنىڭ ۇلتتىق وتانىن قۇرۋعا قولداۋ كورسەتىلەتىنى ايتىلدى. بۇل شەشىم ەۆرەيلەردىڭ ءۇمىتىن وياتقانىمەن، ايماقتاعى اراب حالقىنىڭ نارازىلىعىن تۋدىردى.

ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستان كەيىن، 1947 جىلى بۇۇ پالەستينانى ەكى مەملەكەتكە — ەۆرەي جانە اراب مەملەكەتتەرىنە  بولۋ جونىندە قارار قابىلدادى. 1948 جىلى يزرايل مەملەكەتى رەسمي تۇردە جاريالاندى.

وسى ساتتەن باستاپ تاياۋ شىعىستاعى ساياسي جاعداي تۇبەگەيلى وزگەردى: يزرايل مەن اراب ەلدەرى اراسىندا بىرنەشە سوعىس (1948, 1967, 1973) ءوتتى. بۇل قاقتىعىستار بۇگىنگە دەيىن توقتاعان جوق.

يزرايل بۇگىندە تاياۋ شىعىستاعى ەڭ دامىعان مەملەكەتتەردىڭ ءبىرى. ال پالەستينا حالقى ءوز تاۋەلسىزدىگى ءۇشىن كۇرەسىپ كەلەدى. بەيبىتشىلىك كەلىسىمدەرى بىرنەشە رەت جاسالعانىمەن، تۇپكىلىكتى شەشىمگە قول جەتكىزىلمەدى.

بۇل وقيعالار بىزگە ءبىر ۇلكەن شىندىقتى ەسكە سالادى: قانداي ءدىن، ءناسىل نەمەسە ۇلت بولماسىن، ادام ءومىرى بارىنەن قىمبات. تاريحتاعى جارالار ۇمىتىلمايدى، بىراق ولاردان ساباق الۋ — ادامزاتتىڭ باستى مىندەتى.

بۇگىندە يزرايل — ەكونوميكاسى دامىعان، عىلىم مەن تەحنولوگيا سالاسىندا الەمدىك كوشباسشىلاردىڭ ءبىرى. پالەستينا حالقى باتىس جاعالاۋ مەن گازا سەكتورىندا اۆتونوميالىق بيلىك قۇرعانىمەن، تولىق تاۋەلسىزدىككە ءالى قول جەتكىزە العان جوق. يزرايل مەن پالەستينا اراسىنداعى قاقتىعىستار نەگىزىنەن جەر، شەكارا جانە يەرۋساليمنىڭ مارتەبەسى توڭىرەگىندە ءوربيدى. كوپتەگەن حالىقارالىق ۇيىمدار مەن ەلدەر بەيبىت كەلىسىم ورناتۋعا تالپىنىپ كەلەدى، بىراق تۇپكىلىكتى شەشىم ازىرگە تابىلعان جوق.

بەيبىتشىلىك جولى — ەڭ قيىن، بىراق ەڭ قاجەتتى جول. ويتكەنى تاريح دالەلدەگەندەي، سوعىس ەشقاشان ماڭگى شەشىم بولا المايدى.

پالەستينا مەن يزرايل اراسىنداعى قاقتىعىس — حح عاسىردىڭ ورتاسىنان بەرى شەشىلمەي كەلە جاتقان ەڭ ۇزاق ءارى ەڭ كۇردەلى حالىقارالىق داۋلاردىڭ ءبىرى. بۇل سوعىس تەك تاياۋ شىعىس ايماعىنا عانا ەمەس، بۇكىل الەمدىك ساياساتقا، دىندەر مەن وركەنيەتتەر اراسىنداعى قارىم-قاتىناسقا اسەر ەتتى. قاقتىعىستىڭ ءتۇپ-تامىرى عاسىرلار بويعى جەرگە، ۇلتقا جانە ءدىني مۇراعا دەگەن تالاستا جاتىر.

قاقتىعىستىڭ نەگىزى XX عاسىردىڭ باسىندا، وسمان يمپەرياسى ىدىراعاننان كەيىن قالانعان. 1917 جىلعى بالفۋر دەكلاراتسياسىندا ۇلىبريتانيا پالەستينا جەرىندە ەۆرەي حالقىنىڭ «ۇلتتىق وتانىن قۇرۋدى» قولدايتىنىن مالىمدەدى. سول كەزەڭدە پالەستينادا اراب حالقىنىڭ ۇلەسى شامامەن 90 پايىز بولاتىن. ەۋروپاداعى انتيسەميتيزم مەن گەنوتسيدتەن كەيىن (اسىرەسە حولوكوستتان سوڭ) ەۆرەيلەردىڭ پالەستيناعا جاپپاي قونىس اۋدارۋى ارتتى.

اراب حالقى بۇل جاعدايدى ءوز جەرىنىڭ تارتىپ الىنۋى رەتىندە قابىلدادى. ناتيجەسىندە، 1947 جىلى بۇۇ پالەستينانى اراب جانە ەۆرەي مەملەكەتى ەتىپ ەكىگە ءبولۋ جونىندە شەشىم قابىلدادى. اراب ەلدەرى بۇل جوسپارعا قارسى شىقتى. 1948 جىلى يزرايل مەملەكەتى قۇرىلعان كەزدە ءبىرىنشى اراب–يزرايل سوعىسى باستالدى.

يزرايل مەن اراب مەملەكەتتەرى اراسىنداعى سوعىس ءبىر رەت ەمەس، بىرنەشە رەت قايتالاندى:

1948–1949 جج. — ءبىرىنشى اراب–يزرايل سوعىسى ء(يزرايلدىڭ قۇرىلۋى).

1956 ج. — سۋەتس داعدارىسى.

1967 ج. — التى كۇندىك سوعىس (يزرايل يەرۋساليمنىڭ شىعىسىن، يوردان وزەنىنىڭ باتىس جاعالاۋىن، گازا سەكتورى مەن سيناي تۇبەگىن باسىپ الدى).

1973 ج. — يوم-كيپپۋر سوعىسى.

كەيىننەن ليۆان، گازا، جانە باتىس جاعالاۋدا قارۋلى قاقتىعىستار جالعاسا بەردى. بۇل سوعىستاردىڭ بارلىعى ونداعان جىلدارعا سوزىلعان ساياسي، ءدىني جانە ەكونوميكالىق شيەلەنىستەردىڭ ناتيجەسى بولدى.

1948 جىلعى سوعىس كەزىندە 750 مىڭنان استام پالەستينالىق ءوز ۇيلەرىنەن قۋىلدى نەمەسە بوسقىنعا اينالدى. بۇل وقيعا تاريحتا «ناكبا» (ارابشا — اپات، قاسىرەت) دەپ اتالادى. كوپتەگەن اۋىلدار جويىلىپ، يزرايل اۋماعىنا قوسىلدى. بۇگىندە دە ميلليونداعان پالەستينالىق بوسقىن كورشى ەلدەر — ليۆان، يوردانيا، سيريا جانە ەگيپەت لاگەرلەرىندە تۇرىپ جاتىر. ولاردىڭ ۇرپاقتارى ءوز جەرىنە قايتۋ قۇقىعىن تالاپ ەتۋدە، بىراق بۇل ماسەلە شەشىلمەي كەلەدى.

يزرايل مەملەكەتى العاشقى قۇرىلعاننان كەيىن ءوز اۋماعىن بىرنەشە ەسەگە ۇلعايتتى. 1967 جىلعى سوعىستان كەيىن يزرايل يەرۋساليمنىڭ شىعىسىن جانە باتىس جاعالاۋدى يەلەنىپ، مۇندا ەۆرەي قونىستارىن (settlements) سالۋدى باستادى. بۇل حالىقارالىق قۇقىق تۇرعىسىنان زاڭسىز دەپ تانىلعانىمەن، يزرايل بۇل ساياساتتى جالعاستىرىپ كەلەدى.

بۇل ەكسپانسيا پالەستينانىڭ ەگەمەندىككە قول جەتكىزۋ مۇمكىندىگىن بارعان سايىن شەكتەدى.

وسىعان بايلانىستى 2023 جىلى 7 قازاندا «حاماس» ۇيىمى يزرايلگە قارسى كۇتپەگەن شابۋىل جاسادى. يزرايل جاعى بۇل ارەكەتكە جاۋاپ رەتىندە گازا سەكتورىندا اۋقىمدى اسكەري وپەراتسيا باستادى. سونىڭ سالدارىنان پالەستينا اۋماعى كۇن سايىن اۋە سوققىلارى مەن ارتيللەريالىق شابۋىلدارعا ۇشىراپ، بەيبىت تۇرعىندار اراسىندا مىڭداعان ادام قازا تاپتى. بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمى (بۇۇ) مەن وزگە دە حالىقارالىق ۇيىمدار قاقتىعىستىڭ ۋشىعۋى ايماقتاعى گۋمانيتارلىق جاعدايدى كۇرت ناشارلاتقانىن مالىمدەدى.

پالەستينا دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ دەرەگىنشە، 2025 جىلدىڭ قىركۇيەك ايىنا دەيىن 64 مىڭنان استام پالەستينالىق قازا تاپقان. مىڭداعان ادام جاراقات الىپ، ميلليونداعان تۇرعىن ۇيلەرىن تاستاپ كەتۋگە ءماجبۇر بولدى. گازا سەكتورىندا ازىق-تۇلىك، ءدارى-دارمەك جانە اۋىزسۋ تاپشىلىعى كۇشەيىپ وتىر. حالىقارالىق قىزىل كرەست پەن جارتى اي جانە بۇۇ اگەنتتىكتەرى ايماققا گۋمانيتارلىق كومەكتى ۇزدىكسىز جەتكىزۋگە تىرىسقانىمەن، اسكەري بلوكادا مەن شابۋىلدار بۇل پروتسەستى قيىنداتىپ جىبەردى.

2025 جىلدىڭ جازىندا بۇۇ باس اسسامبلەياسى يزرايل مەن پالەستينا اراسىنداعى «تەز ارادا جانە شارتسىز اتىستى توقتاتۋ» جونىندەگى رەزوليۋتسيانى قابىلدادى. اقش، ەۋرووداق، تۇركيا، قاتار، ساۋد ارابياسى، سونداي-اق ازيا مەن افريكا ەلدەرىنىڭ كوپشىلىگى يزرايلگە اسكەري وپەراتسيالاردى توقتاتۋدى تالاپ ەتۋدە.

يزرايل بيلىگى ءوز كەزەگىندە اسكەري وپەراتسيالاردى «قاۋىپسىزدىك پەن كەك الۋ شاراسى» دەپ سيپاتتاپ، حاماستى تولىعىمەن جويۋعا نيەتتى ەكەنىن مالىمدەدى.
ال «حاماس» قوزعالىسى يزرايل اسكەرى گازا سەكتورىنان تولىق شىعارىلمايىنشا جانە بلوكادا الىنبايىنشا، بەيبىت كەلىسىمگە بارمايتىنىن ايتۋدا. وسى قايشىلىقتار ەكى جاقتىڭ ناقتى جانە ۇزاق مەرزىمدى اتىستى توقتاتۋ كەلىسىمىنە كەلۋىن تەجەپ وتىر.

پالەستيناداعى قارۋلى قاقتىعىستار مەن ءيزرايلدىڭ اسكەري وپەراتسيالارى سالدارىنان مىڭداعان بەيبىت تۇرعىن قازا تاپتى. اسىرەسە، گازا سەكتورىندا حالىق سانى تىعىز ورنالاسقان ايماقتاردا اسكەري شابۋىلدار اۋىر گۋمانيتارلىق داعدارىس تۋعىزدى. ەلەكتر ەنەرگياسى، اۋىز سۋ جانە مەديتسينا تاپشىلىعى ميلليونداعان ادامنىڭ ءومىرىن قيىنداتىپ وتىر.

حالىقارالىق قاۋىمداستىقتىڭ بۇل ماسەلەگە كوزقاراسى ءارتۇرلى.

اقش ءيزرايلدىڭ باستى وداقتاسى رەتىندە ونىڭ قاۋىپسىزدىگىن قولدايدى.

ەۋروپا ەلدەرى كوبىنە بەيبىت شەشىمدى قولداپ، ەكى مەملەكەتتىڭ قاتار ءومىر ءسۇرۋ ءپرينتسيپىن («two-state solution») جاقتايدى.

مۇسىلمان ەلدەرى مەن بۇۇ پالەستينانىڭ تاۋەلسىزدىگىن قولدايدى جانە ءيزرايلدىڭ وككۋپاتسيالىق ساياساتىن سىنعا الادى. بىراق گەوساياسي مۇددەلەر مەن ەكونوميكالىق تاۋەلدىلىكتەر بۇل داۋدىڭ ءادىل شەشىمىن تابۋعا كەدەرگى كەلتىرىپ وتىر.

پالەستينا مەن يزرايل اراسىنداعى قارۋلى قاقتىعىس — بۇگىنگى حالىقارالىق كۇن تارتىبىندەگى ەڭ كۇردەلى دە قايعىلى ماسەلەنىڭ ءبىرى. 2023 جىلدىڭ قازان ايىندا باستالعان بۇل سوعىس ءالى دە تولاستاعان جوق. الەمدىك قاۋىمداستىقتىڭ سان مارتە ەسكەرتۋى مەن بەيبىتشىلىككە شاقىرۋىنا قاراماستان، گازا سەكتورىندا بومبالاۋ مەن قىرعىن توقتار ەمەس.

سۋرەت: aa.com.tr سايتىنان الىندى.

بەيبىت حالىق — سوعىس وتىندا

گازا سەكتورىندا ەلەكتر ەنەرگياسى مەن اۋىزسۋ تاپشىلىعى اسقىنىپ تۇر. ءدارى-دارمەك پەن ازىق-تۇلىك جەتىسپەيدى. مىڭداعان وتباسى باسپاناسىز قالدى.
بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ دەرەگىنشە، گازا حالقىنىڭ ۇشتەن ەكىسى قازىر بوسقىن جاعدايىندا ءومىر سۇرۋدە. بۇل — تەك ايماقتىق ەمەس، ادامزاتتىڭ ار-وجدانىنا سىن بولعان جاعداي.

الەم ەلدەرى يزرايل مەن پالەستينا اراسىنداعى سوعىستى دەرەۋ توقتاتۋعا ۇندەپ كەلەدى. بيىلعى جىلى بۇۇ باس اسسامبلەياسى ارنايى رەزوليۋتسيا قابىلداپ، «شارتسىز جانە جەدەل اتىستى توقتاتۋ» تالابىن قويدى. تۇركيا، قاتار، مىسىر، ساۋد ارابياسى، قىتاي جانە ەۋروپا ەلدەرى دە وسى ۇستانىمدى قولدادى. حالىقارالىق گۋمانيتارلىق ۇيىمدار گازاعا كەدەرگىسىز گۋمانيتارلىق كومەك جەتكىزۋدى تالاپ ەتۋدە.

الايدا، قايشىلىقتىڭ ءتۇيىنى تارقاماۋدا. يزرايل بيلىگى ءوز ارەكەتىن «قاۋىپسىزدىك پەن لاڭكەستىككە قارسى كۇرەس» دەپ تۇسىندىرەدى. ولار حاماستىڭ اسكەري قۋاتىن تولىق جويۋدى ماقسات ەتسە، پالەستينالىق تاراپ يزرايل اسكەرى گازا سەكتورىنان شىعارىلمايىنشا بەيبىت كەلىسىم مۇمكىن ەمەس دەپ سانايدى.
بۇل ەكى ءتۇرلى ۇستانىم سوعىستىڭ توقتاۋىنا كەدەرگى كەلتىرىپ وتىر.

باۋىرلاس حالىققا قولداۋ — ادامگەرشىلىكتىڭ پارىزى

پالەستينا حالقىنىڭ قازىرگى جاعدايى — بۇكىل مۇسىلمان الەمىن دە الاڭداتىپ وتىر. قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ بىرنەشە مارتە حالىقارالىق مىنبەرلەردە بەيبىتشىلىك ورناتۋعا، قانتوگىستى توقتاتۋعا شاقىرعان بولاتىن. ەلىمىز بۇۇ جانە يسلام ىنتىماقتاستىعى ۇيىمى اياسىندا گۋمانيتارلىق كومەك كورسەتۋگە ءازىر ەكەنىن مالىمدەدى. قازاق حالقى ەجەلدەن بەيبىتشىلىك پەن ادىلدىككە سۇيەنگەن ەل. سول سەبەپتى ءبىزدىڭ ەل دە بۇل ماسەلەدە بەيبىت شەشىمدى قولدايدى.

پالەستيناداعى سوعىس — ادامزاتتىڭ ءبىرتۇتاس قاسىرەتى. بەيبىت تۇرعىنداردىڭ كوز جاسى مەن بالانىڭ شەرى — ساياسي مۇددەدەن بيىك تۇرۋعا ءتيىس. الەم ەلدەرى كۇش بىرىكتىرىپ، قانتوگىستى توقتاتىپ، ادىلەتتى بەيبىتشىلىك ورناتۋعا ۇمتىلۋى قاجەت.

ال، بۇگىنگى كۇننىڭ باستى تالابى — سوعىستى توقتاتۋ، بەيبىت ءومىردى ساقتاۋ جانە ادام بالاسىنىڭ ار-وجدانىن قورعاۋ. پالەستينا مەن يزرايل اراسىنداعى سوعىس — تەك جەر مەن ساياساتتىڭ ەمەس، ادام تاعدىرلارىنىڭ قاقتىعىسى. مىڭداعان جىلدار بويعى قاسيەتتى جەرلەر بۇگىندە الەمدىك بەيبىتشىلىكتىڭ سىناق الاڭىنا اينالدى. بۇل سوعىس تەك ايماقتىق ماسەلە ەمەس، ول بۇكىل ادامزاتتىڭ ار-ۇجدانى مەن ادىلەتكە دەگەن كوزقاراسىن كورسەتەدى.

سۋرەت: aa.com.tr سايتىنان الىندى.

ەندى ءبىز قاسيەتتى قالا ­ يەرۋساليم ءۇشىن بولعان شايقاستاردى نازارلارىڭىزعا ۇسىنامىز:
ەجەلگى ءداۋىر:

1. ءداۋىت پەن يەرۋساليمنىڭ الىنۋى (ب.ز.د. شامامەن 1000 ج.)

يزرايل پاتشاسى ءداۋىت jebۋسيتتەردەن قالانى تارتىپ الىپ، ونى ءوزىنىڭ استاناسى ەتتى.

وسى وقيعا يەرۋساليمنىڭ ەۆرەي حالقىنىڭ قاسيەتتى ورتالىعىنا اينالۋىنا نەگىز بولدى.

2. ۆاۆيلوندىقتاردىڭ جاۋلاپ الۋى (ب.ز.د. 586 ج.)

ۆاۆيلون پاتشاسى ناۆۋحودونوسور II قالانى باسىپ الىپ، ءبىرىنشى عيباداتحانانى (سولوموننىڭ عيباداتحاناسى) قيراتتى.

يزرايل حالقى ۆاۆيلونعا جەر اۋدارىلدى.

انتيكالىق ءداۋىر

3. پارسىلار مەن گرەكتەر كەزەڭى (ب.ز.د. 539–332 ج.)

پارسىلار ەۆرەيلەرگە ورالىپ، ەكىنشى عيباداتحانانى قالپىنا كەلتىرۋگە رۇقسات بەردى.

كەيىن الەكساندر ماكەدونسكيدىڭ جاۋلاپ الۋى باستالدى.

4. ريمدىكتەرمەن سوعىستار

ب.ز. 70 ج. — ريم گەنەرالى تيت يەرۋساليمدى باسىپ الىپ، ەكىنشى عيباداتحانانى قيراتتى.

ب.ز. 132–135 ج. — بار-كوحبا كوتەرىلىسى كەزىندە ريمدىكتەر قالانى قايتا قيراتتى جانە ەۆرەيلەرگە كىرۋگە تىيىم سالدى.

ورتا عاسىرلار

5. مۇسىلمانداردىڭ جاۋلاپ الۋى (638 ج.)

حاليفا ومار يبن ءال-حاتتابتىڭ اسكەرى ۆيزانتيادان يەرۋساليمدى الدى.

مۇسىلماندار قۇببات ءاس-ساحرا مەن ءال-اقسا مەشىتىن سالدى.

6. ءبىرىنشى كرەست جورىعى (1099 ج.)

ەۋروپالىق كرەستشىلەر قالاعا باسىپ كىرىپ، مۇسىلماندار مەن ەۆرەيلەردى قىرىپ، يەرۋساليم پاتشالىعىن قۇردى.

7. سالاح اد-ءديننىڭ قايتا جاۋلاپ الۋى (1187 ج.)

مۇسىلمان قولباسشىسى سالاح اد-دين كرەستشىلەردەن قالانى قايتارىپ الدى.

بۇل وقيعا مۇسىلمان الەمىندە ۇلكەن رۋحاني جەڭىس رەتىندە ەستە قالدى.

8. كەيىنگى كرەست جورىقتارى (1192–1244 جج.)

يەرۋساليم بىرنەشە رەت قول اۋىستىردى: بەيبىت كەلىسىمدەر ارقىلى حريستياندارعا ۋاقىتشا بەرىلدى، كەيىن 1244 ج. مۇسىلماندار تۇپكىلىكتى قايتارىپ الدى.

 جاڭا جانە قازىرگى ءداۋىر

9. وسمان يمپەرياسىنىڭ بيلىگى (1517–1917 جج.)

سۇلتان سەليم I كەزىندە وسماندار قالاعا كىرىپ، ءتورت عاسىر بيلىك ەتتى.

قالا سالىستىرمالى تۇردە بەيبىت كەزەڭگە ءوتتى.

10. ءبىرىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس (1917 ج.)

بريتان گەنەرالى اللەنبي وسمانداردان قالانى الدى.

يەرۋساليم بريتان مانداتىنىڭ قۇرامىنا ەندى.

11. 1948 جىلعى اراب-يزرايل سوعىسى

يزرايل مەملەكەتى قۇرىلعان سوڭ، قالا باتىس (يزرايل) جانە شىعىس (يوردانيا) بولىپ ءبولىندى.

ەسكى قالا شىعىس جاعىندا قالدى.

12. التى كۇندىك سوعىس (1967 ج.)

يزرايل شىعىس يەرۋساليمدى باسىپ الىپ، قالانى بىرىكتىردى.

بۇل وقيعا قازىرگى تاياۋ شىعىس قاقتىعىستارىنىڭ باستى سەبەبىنە اينالدى.

قازىرگى جاعداي

يزرايل بۇكىل يەرۋساليمدى ءوزىنىڭ استاناسى دەپ جاريالاعانىمەن، بۇۇ مەن كوپتەگەن ەلدەر شىعىس يەرۋساليمدى بولاشاق پالەستينا مەملەكەتىنىڭ استاناسى دەپ تانيدى.

قالا قازىرگى تاڭدا الەمدەگى ەڭ داۋلى جانە قاسيەتتى ورىنداردىڭ ءبىرى بولىپ قالا بەرەدى.

سۋرەت: اۆتوردىڭ مۇراعاتىنان الىندى.

قۋات قايرانباەۆ

Abai.kz