ينتەرنەت-كونفەرەنتسيا
سۇراق
ەرەكە! ايىپ ەتپەسەڭىز ءبىر-ەكى سۇراعىم بار ەدى.
1. وسى ءسىز قانشاما جىل بويى بيلىكپەن ارپالىسىپ كەلەسىز. قانشا مارتە سوتتالدىڭىز، قانشاما گازەتىڭىز جابىلدى. شىنىڭىزدى ايتىڭىزشى, شارشاعان جوقسىز با؟ "بارلىعى قۇرىپ كەتسىن، تىنىش ءومىر نەگە سۇرمەيمىن" دەگەن سۇراقتار مازالاماي ما؟
2. ءسىزدىڭ وسىنداي تىرشىلىگىڭىزگە وتباسىڭىز، جەڭگەي قالاي قارايدى. "وسىنى قويشى، قايتەسىڭ" دەمەي مە؟
3. جاقىندا رومين مادينوۆ دەگەن الپاۋىت گازەتىڭىزدى جاپقىزدى. ارينە, ول بيلىكتىڭ تاپسىرماسى. الايدا ەرتەڭ زامان وزگەرىپ، سول رومين الدىڭىزدان شىعا كەلسە، وعان نە دەر ەدىڭىز؟ قولىڭىزدى بەرەر مە ەدىڭىز؟
باۋىرجان، استانادان
جاۋاپ:
سۇراق
ەرەكە! ايىپ ەتپەسەڭىز ءبىر-ەكى سۇراعىم بار ەدى.
1. وسى ءسىز قانشاما جىل بويى بيلىكپەن ارپالىسىپ كەلەسىز. قانشا مارتە سوتتالدىڭىز، قانشاما گازەتىڭىز جابىلدى. شىنىڭىزدى ايتىڭىزشى, شارشاعان جوقسىز با؟ "بارلىعى قۇرىپ كەتسىن، تىنىش ءومىر نەگە سۇرمەيمىن" دەگەن سۇراقتار مازالاماي ما؟
2. ءسىزدىڭ وسىنداي تىرشىلىگىڭىزگە وتباسىڭىز، جەڭگەي قالاي قارايدى. "وسىنى قويشى، قايتەسىڭ" دەمەي مە؟
3. جاقىندا رومين مادينوۆ دەگەن الپاۋىت گازەتىڭىزدى جاپقىزدى. ارينە, ول بيلىكتىڭ تاپسىرماسى. الايدا ەرتەڭ زامان وزگەرىپ، سول رومين الدىڭىزدان شىعا كەلسە، وعان نە دەر ەدىڭىز؟ قولىڭىزدى بەرەر مە ەدىڭىز؟
باۋىرجان، استانادان
جاۋاپ:
سالەم، باۋىرجان! شىنىمدى ايتسام، شارشادىم. وتتى-سوتتى تىرلىك كەشىپ جۇرگەلى ون ەكىنشى جىلعا كەتتى. ءتورت رەت قىلمىستىق جازاعا تارتتى، سانسىز ازاماتتىق-اكىمشىلىك سوتتاردان ءوتتىم، اتتى، جاردى، ورتەدى، ت.ت. بىراق ويلاپ وتىرسام، مەنى شارشاتقان - جار جاعالاپ، قار ساعالاپ وتكەن كۇندەرىم ەمەس، وسى سۇرگىننىڭ شەگىنە قاشان جەتەمىز دەگەن وي ەكەن. مۇقىم ەلدى سۇرگىنگە سالعان اجداھانىڭ اجالدى ءساتىن كورە الماي ادىلەتسىزدىك پەن قيانات بيلەگەن ومىردەن كەتىپ قالامىز با دەگەن ۋايىم شارشاتادى.
ارينە، مەنىڭ قيىر شەگى جوق بۇل ارپالىسىما جەڭگەڭ دە، بالا-شاعام دا، اعايىن-تۋعان مەن دوس-جاراندار دا الاڭدايدى. سەن ايتپاقشى "بارلىعى قۇرىپ كەتسىن، تىنىش ءومىر نەگە سۇرمەيسىڭ؟" دەگەن سۇراقتى اپتاسىنا ەكى-ءۇش رەت ەستيمىن. بالالارىڭ ەر جەتكەن كەزدە، دۇلەيمەن ەرەگەسىپ، سوتتى بولعان وڭاي ەمەس.
بىراق، كەتە المايدى ەكەنسىڭ... الدەبىر كەۋدەمسوق، لەپىرمە ءسوز ايتقىم كەلمەيدى... كەتە المادىم... كىندىكتى ماتاپ تاستاعان ءبىر بالەكەت بار سياقتى. الدە تۋمىسىم سولاي ما، كىم ءبىلسىن؟.. نەگىزىندە مەن كەمپىردىڭ، سوعىس جەسىرىنىڭ شاندىرىن سورىپ وسكەن بالاسىمىن عوي، بالكىم توپىراعى تورقا بولعىر سول قارا كەمپىردەن ءسىڭىپ قالعان ءبىر قيقارلىق بار شىعار...
ال رومين سياقتى بۇل زاماننىڭ سۇرقىلتايلارى مەنىڭ ومىرىمە بۇرىن دا ءبىراز كەسىر بولعان، بۇدان كەيىن دە كەزىگەر. سوندايلاردىڭ بىرقاتارى قازىر بوق جەپ ءجۇر عوي، اندا-ساندا كەيبىرىنە كەزدەسىپ قالامىن. سوندا ولاردىڭ قانداي كۇيگە تۇسەتىنىن كىم ءبىلسىن، ال مەن سونداي جاندايشاپتار حالقىنا كەسىر كەلتىرىپ كەتكەنىنە ناليمىن، كەيدە سولار ءۇشىن ءوزىم ۇيالامىن. ال زامان وزگەرگەن كەزدە ءدال سول رومين الدىمنان كەز بولسا، بەتىنە تۇكىرىپ كەتەر ەدىم...
سۇراق
مىنا وپپوزيتسيانىڭ باسى نەگە بىرىكپەيدى؟ ىقىلاسى جوق پا، الدە نامىسى جەتپەي مە؟
وپپوزيتسيالىق باسىلىمدار دەيءسىز. دۇرىس-اق، بولسىن. الايدا ولاردىڭ قازاق ماسەلەسىنە تيگىزىپ جاتقان پايداسى قايسى؟ وپپوزيتسيالىق باسىلىمداردىڭ بەتىن قاشان اشىساڭ دا يا جوۆتيس، يا ابليازوۆ دەپ جاتادى. سوندا ءتىل قايدا، جەر قايدا، قىرىلىپ جاتقان قازاق قايدا؟ وسىعان نە دەيسىڭ؟ قازاققا جوۆتيستەردىڭ نە قاتىسى بار؟
جاۋاپ:
وپپوزيتسيانىڭ باسىن بىرىكتىرۋ ءۇشىن سوناۋ 2000-ءشى جىلدان بەرى ءبىراز ەڭبەك ەتكەن سياقتىمىن. شىعارعان گازەتتەرىمنىڭ بارىندە وپپوزيتسيا سەركەلەرىنە بىردەي ورىن بەرۋگە تىرىستىم. ال ەندى كوزىم جەتكەنى - بۇلاردىڭ ارقايسىسى باس-باسىنا بي بولعىسى كەلە مە دەپ قاۋىپتەنەم. انو-و-ۋ ەسىلدىڭ ارعى بەتىندەگى اقورداداعى الپاۋىت تۇرعاندا، بۇلاردىڭ بىردە-بىرىنە بيلىك بۇيىرمايتىنىن سەزبەيتىن سياقتى. ايتپەسە ولاردىڭ باسى بىرىگەتىن كۇن - ارىسىن ايتپاعاندا، بەرىسى - زامانبەك پەن التىنبەك اتىلعان كۇنى تۋعان جوق پا ەدى؟!
قازىر مەنىڭ تاعى ءبىر كوزىم جەتكەن ءجايت - وپپوزيتسياعا جاڭا يدەيا جانە سول يدەيانى الىپ كەلەتىن جاڭا سەركەلەر قاجەت سياقتى. مەن سەرىكبولسىن اعانى دا، جارماحان مەن بولاتتى دا ازاماتتىقتىڭ اسىل ۇلگىسى دەپ بىلەم. بىراق "جاقسى ازامات" بولۋ مەن "ەلگە كوسەم" بولۋ دەگەن ەكى ءتۇرلى ۇعىمدار ەكەنى ءمالىم. ساياسي باعىتتاعى بۇراڭقى جول بۇرالقىعا اينالىپ كەتكەندە، ساياسات باتىپ قالعاندا ("بۋكسوۆات" دەپ ۇعىڭىز), ونى باتپاقتان شىعاراتىن ءبىر كۇش قاجەت ەمەس پە؟ مەنىڭشە بىزگە قازىر سونداي ءبىر كۇش كەرەك.
ول كۇشتى بىرەۋلەردىڭ سىرتتان اكەلۋى تىپتەن دە قاجەت ەمەس. وسى بۇگىن كوز الدىمىزدا جۇرگەن تۇلعالاردىڭ ءبىرى جاڭا ۇرانمەن، الدەقايدا باتىل جانە تاباندى تەگەۋرىنمەن اقورداعا قاراي اتويلاي جونەلسە، وپپوزيتسيا سول ساتتە جاڭا كۇشتەرمەن تولىعار ەدى. (ارينە ونى تۇرمەگە قاماۋى، ءتىپتى اتىپ تاستاۋى دا مۇمكىن، بىراق توڭكەرىس "جەرتۆاسىز" بولا ما؟).
ال ول كۇشتەردىڭ قاينار كوزى - حالىق. بۇگىندە بەيشارا كۇيگە تۇسكەن، بيلىك ابدەن ماڭگۇرت ەتكەن ول حالىق برونەۆيكتىڭ ۇستىنە شىققان بىرەۋدى كورمەسە، وعان نە كىنا تاعارسىڭ؟! حالىقتى وياتاتىن - برونەۆيكتەگى ادام. سول پاقىر كوپتەن بەرى كورىنبەي كەتتى. سونىمەن بىرگە برونەۆيكتەگى ادامنىڭ ءسوزىن قىزىلقۇمدا قوي جايىپ جۇرگەن قازاقبايلارعا جەتكىزەتىن گازەت قاجەت. ماسەلەنىڭ ءمانى وسىندا دەپ بىلەم.
ايتپاقشى، سۇراقتىڭ ەكىنشى بولىگى ءدال وسى گازەتتەرگە قاتىستى ەدى عوي. "وپپوزيتسيالىق گازەتتەردىڭ قازاق ماسەلەلسىنە تيگىزىپ جاتقان پايداسى قايسى؟" دەيسىز تاعى دا. مەن وسى سۇراقتى كەرىسىنشە قويىپ كورەيىنشى: "ەگەمەن قازاقستان" گازەتىنىڭ "قازاق ماسەلەسىنە" تيگىزىپ جاتقان پايداسى قايسى؟ ادىلەتسىزدىكتەن قيانات كورگەن قايسى قازاقتىڭ ماسەلەلسىن "ەگەمەن" ەڭىرەپ جازدى ەكەن؟ سايلاۋداعى داۋىسى تونالعان، ازاماتى اتىلىپ، ايدالىپ، جەر اۋىپ كەتكەن قايسى قازاقتىڭ قاسىرەتىن قازاقستاننىڭ قاي گازەتى جازدى؟ ءتىپتى وسىنداي وقيعالار جونىندە ءبىر اۋىز اقپارات جاريالاۋدان تىشاداي قورقاتىن ول گازەتتەر قايسى قازاققا پانا بولا ءبىلدى؟
ء"تىل قايدا، جەر قايدا، قىرىلىپ جاتقان قازاق قايدا؟" دەيسىز تاعى مارستان كەلگەن ادام سياقتى. ءتىلدىڭ، جەردىڭ، قىرىلىپ جاتقان قازاقتىڭ ماسەلەلسىن وپپوزيتسيالىق گازەتتەردىڭ مىندەتىنە ارتىپ قويۋ - ءجونسىز ءسوز. ءتىپتى، بۇل پروبلەمالاردى، اياعى اسپاننان سالبىراپ تۇسسە دە، "ەگەمەن" دە شەشە المايدى. بۇل ارادا ءبىر عانا ءتۇيىن بار، ول - ەلدەگى ساياسي بيلىكتىڭ بەتىن قازاققا قاراتپايىنشا، وسى زارلاعانىڭ - زارلاعان. بۇگىنگى بيلىككە قازاق قاجەت ەمەس. وعان ءوزىنىڭ وتىرعان ورىنى عانا قاجەت. سول ورىن ءۇشىن ول بيلىك ەرتەڭ قازاقتىڭ تەڭ جارتىسىن قىرىپ تاستاۋى دا عاجاپ ەمەس. ەگەر "مالىباي وقيعاسىنا" ۇقساس قازاققا قارسى جاعدايتتاردى ەسىڭىزگە الساڭىز مەنىڭ ويىمدا وراسان وعاشتىق بار دەپ ايتا المايسىز. ەلدىڭ، جەردىڭ، قازاقتىڭ تاعدىرىنا تىرەۋ بولۋ ءۇشىن ەلدەگى ساياسي بيلىك تۇبىرىمەن رەفورمالانۋى قاجەت. ونىسىز "قازاق-قازاق" دەگەن قاقساۋىڭىز بوس بىلجىراق بولادى.
ايتپاقشى، "جوۆتيس پەن ءابىلازوۆتىڭ قازاققا قانداي قاتىسى بار" دەپ، بيلىككە بۇيرەگى بۇراتىن تاعى ءبىر سۇراق قويىپسىز. جوۆتيس - ەلدەگى ادىلەتتىلىك (دۇرىسى - ادىلەتسىزدىك) ماسەلەلسىن الەمدىك دەڭگەيدە قاقىراتىپ ايتىپ كەلگەن ەكى-ءۇش ادامنىڭ ءبىرى. سوڭعى ءتورت-بەس جىلدا وبسە-گە، ەۋروكەڭەسكە، ەۋرووداققا، ەۋروپارلامەنتكە بارىپ، ەل ىشىندەگى ادام ايتقىسىز زاڭسىزدىقتار پروبلەماسىن قايسى پارتيانىڭ سەركەسى ايتتى - ەسىڭىزگە ءتۇسىرىپ كورىڭىزشى. تۇسىرە المايسىز! سەبەبى ءبىزدىڭ سەركەلەرگە شەتكە شىعىپ، حالىق ءۇشىن ءسوز ايتۋ - جىلاپ-سىقتاۋمەن، بەتىمەن جەر باسقانمەن بىردەي. ال ول حالىقارالىق ۇيىمدار بولماسا، ولاردىڭ الدىندا ەل ىشىندەگى جاعدايدى ايتىپ وتىرماساڭ، بۇگىنگى بيلىك باياعىدا اجداھاعا اينالىپ كەتەر ەدى.
ال مۇحتار ءابىلازوۆ - ول قياناتتىڭ قۇربانى. ءبىز ونداي قۇرباندارعا ءاردايىم جاقتاۋشىمىز. بالكىم، مۇحتاردىڭ زاڭ الدىندا كىناراتى بار شىعار، بىراق ونى جابايى جولمەن ەمەس، زاڭنىڭ ىعىمەن شەشۋ كەرەك ەدى عوي. بىراق ءبىز ولاي ەتە المايمىز. سەبەبى بىزدە زاڭ دەگەن ۇلى تۇسىنىك جوق. ونىڭ جوقتىعىن بىلە تۇرا اكەجان دا، مۇحتار دا، باسقالار دا ەلدەن كەتۋگە ءماجبۇر بولدى. بىزدە مارات مارقۇم قابانباەۆ اعام ايتپاقشى پاحاننىڭ عانا زاڭى بار. ال ەلدەگى باستى پاحان كىم ەكەنىن، قۇدايعا شۇكىر، ءسىز بىلەتىن شىعارسىز.
(جالعاسى بار)
