– باۋىرىم، ءبىرىنشى رەت ءوتىپ بارا جاتقانىڭ با؟

توبەدەگى قىلشا شيراتىلعان دىڭگەك تەمىرلەرگە قاراپ تاڭىرقاپ:

– ءيا… – دەيمىن.– مەن كوپىردىڭ ەمەس، الىپ دومبىرانىڭ ۇستىمەن ءجۇرىپ كەلە جاتقاندايمىن. تەڭىز شەتى باسىلعان ساۋساقتاي بىلقىلداپ، ال ءبىزدىڭ جول دومبىرانىڭ موينى سياقتى سوزىلىپ كەتكەن… اناڭنىڭ كوزىندەي عاجايىپ!

– مۇنىڭ تاريحىن ەستىسەڭ، ودان بەتەر تاڭعالاسىڭ،– دەدى جۋرناليست.– بۇل الەمدەگى جەتى عاجايىپ قۇرىلىستىڭ قاتارىنا كىرگەن. مىناۋ كوپىردىڭ مۇحيت ۇستىندە كەرجىلانداي كەردەڭدەپ سوزىلعانداعى ۇزىندىعى – 55 شاقىرىم،– دەپ قولىن قىلىشتاي سوزدى.– ەنى 33.1 مەتر. مۇنىڭ ەڭ قيىن جەرى – 6.7 شاقىرىم بولاتىن سۋ استى تۋننەلى. عيماراتتاردى قۇمشا ۇگىتكەن 8 باللدىق جەر سىلكىنىسىنە،– دەدى لەپىرىپ.– شيرشىقتالىپ كەلىپ قۇيىن ويناتىپ تەڭىزدى شيراتىپ اكەتەتىن 16 باللدىق تەڭىز توپانىنا توتەپ بەرەدى. تولقىندار سابالانىپ، جۋاسىپ، اقىرى كەرى قايتادى.

– بۇكىل الەم جيىلىپ جاساعان شىعار، ءيا، مۇندايدى؟

– الەم جاساعان،– دەدى جۋرناليست جىميىپ.– بىراق جۇرەگىن قازاق سوقتىرعان.

– قازاق؟ – اڭ-تاڭ بولدىم.– قاي قازاق؟ – دەيمىن.– اكاۋ؟

– قىتايلاردىڭ ءوزى جاپپاي سۇراق قويۋدا: نە ءۇشىن بۇل تاڭعاجايىپ مۇحيت ءۇستى كوپىرى قازاق ۇلتىنىڭ دومبىرا اسپابىنا ۇقسايدى؟ – دەپ.

وسىنى زەرتتەپ جاساۋعا، قۋاناتىن ءبىر ءىس – ورلەۋحان قيساۇلى دەگەن قازاق عالىمىمىز باستان-اياق كۇش-جىگەرىن سارىپ ەتكەن. كوپىردىڭ ءپىشىنى سول كىسىنىڭ كەڭەسىنەن كەلگەن بولسا، جەر سىلكىنىسى مەن الاپات داۋىلدىڭ بەلىن قايىستىرىپ كەرى قايتارۋداعى ءادىس-امالدارعا ەڭ جۇيرىگى وسى ەكەن. بۇعان دەيىن سيانداعى ءبىر مۇراجايدىڭ جەر سىلكىنىسىنە توزىمدىلىگىنە وسى كىسى جاۋاپ بەرىپتى. ال، كوپىردىڭ سالىنۋىنا قولباسشىلىق ەتكەن ادام سىچۋاندىق مىڭ فانچاۋ دەگەن قىتاي عالىمى.

– ورلەۋحان قيسا؟

ءبىر جەردەن ەستىگەن سياقتىمىن با؟... ميىم ۇلۋداي اينالىپ، ويلانىپ تۇرىپ قالدىم.

– التايدىڭ كوكتوعايىندا تۋعان. تەڭىز ۇستىنە دومبىرا بەينەلى كوپىر سالۋدى ويلاپ تاپقان – سول كىسى،– دەپ قايتالادى.

مەن تامسانعان كۇيدە:

– قاراشى مىنا كوپىردىڭ قىرىنا، دومبىرانىڭ پەرنەلەرى دە بار سياقتى. دومبىرا موينىنداعىداي پەرنەلەۋدى ۇمىتپاۋ ءۇشىن، جولاقتى جولداردىڭ ورتاسىنا بەلگىلى قاشىقتىق ساقتاپ كولدەنەڭ جولاقتار سىزىپ وتىرعان.

– بۇل جاي عانا ۇقساستىق ەمەس. ءۇڭىلىپ جاسالعان ونەر تۋىندىسى،– دەپ قاداپ ايتتى ول.– دومبىرا موينىنىڭ قىرىندا پەرنەلەردىڭ سىزىعى، بايلاۋى كورىنىپ تۇراتىنىنداي، وسى كوپىر جولىنىڭ شەتىندەگى بيىك ىلگەك بەينەسىندەگى قورعانىش تەمىرلەرى وسى پەرنەنىڭ بايلانۋ ەرەكشەلىگىن قايتالايدى.

– شىنىمەن دە حالقىنا ادال ۇل ەكەن ورلەۋحان اعا. دومبىرانىڭ ءار پەرنەسىن وسى كوپىرگە بولات تەمىرلەر ارقىلى ۇقىپتىلىقپەن بايلاي بىلگەن.

دومبىرا الاقانىنا ۇقسايتىن كەدەندىك ارالدىڭ ۇستىندە تۇرمىز. ورلەۋحان اعامەن نەبارى 30 مينۋت جولىعىپ سويلەسۋدىڭ ءساتى ءۇش كۇننەن كەيىن ءتۇستى. وعان دەيىن چجۋحايدا جاتىپ دەمالعان بولاتىنبىز.

ورلەۋحان ينجەنەرلەرمەن سويلەسىپ تۇر. كومەكشىسى مەن قىتاي جۋرناليست بىزگە جاقىنداپ كەلەدى. اعاعا كەزىگۋگە كەلگەن ءبىز ەكەنىمىزدى ايتىپ ەدىك، «زوۋبا، ءۋومىن شۋفا(قانە، جۇرىڭىزدەر)!» دەپ قولىن سامال سيپاعان جاپىراقتاي سەرمەپ، ارتىمىزعا قاراي شەگىنىپ تۇرا قالدى.

باعاشار ىركىلمەي، بىردەن ءتىل قاتتى:

– اسسالاۋماعالەيكۋم! ءسىز ورلەۋحان اعاسىز با؟

ورلەۋحان (كۇلىمسىرەپ):

– ۋاعالەيكۋماسسالام. ءيا، تىڭداپ تۇرمىن، باۋىرىم.

مەن دە بارىپ دوسىممەن قانات قاعىسقانداي قاتارلاسىپ سالەمدەستىم.

– اعا، مەن ءسىزدىڭ ەڭبەگىڭىزدى ەستىپ كەلەم. سىزبەن بۇگىن جولىعاتىن بولعان سوڭ تۇنىمەن ۇيقىم مازداعان ۇشقىندارداي جان-جاققا بىتىراپ قاشتى. ءتىپتى، كوزىممەن كورگەندە، ادامزات الپەشتەگەن الىپ ءمۇسىن ادام بولىپ كەلىپ الدىمدا ءتىل قاتقانداي مۇلدە باسقا اسەر… تەڭىز ۇستىنە دومبىرا سالىپ جىبەردىڭىز عوي!

ورلەۋحان اعا قاراپايىم داۋىسپەن:

– ءبىز سالعان جوقپىز، باۋىرىم،– دەدى كەسەتىپ.– قازاقتىڭ رۋحى ءوزى سالدى. مەن تەك سونى قاعازعا ءتۇسىردىم. ماعان ەمەس، دومبىرانى قازاقتىڭ جۇرەك تامىرىنا بايلاپ كەتكەن بابالارعا راحمەت ايتىڭدار. كوپ وقىدىق. وقي-وقي تەڭىز بەن جەلدىڭ ءتىلىن ۇيرەندىك. ال دومبىرانىڭ ءتىلىن ءبىز بالا كەزدەن بىلەمىز.

– قۇرلىق پەن گونكونگتان شىعىپ، تەڭىز ۇستىندە تۇيىسەتىن ەكى كوپىردىڭ توعىسار تۇسىنداعى قوس ارالدىڭ قۇرلىسىن نەگە دومبىرا الاقانىنا ۇقساتتىڭىز؟

ورلەۋحان:

– دومبىرا الاقانى – كيەلى بولەك. ول جەردە ىشەك بايلانادى. قۇلاق كۇيى تەڭشەلەدى. كوپىردىڭ بۇل ارالىندا دا جولدار بايلانادى، ادامدار توعىز تاراۋدان كەلىپ توعىسادى. ساپاردىڭ دا قۇلاق كۇيىن قايىراتىن بەكەت – وسى جەردە. دومبىرا ادام ىشىندەگى تۋلاعان، بۇلقىنعان اساۋ، داۋىلدى سەزىمدى سىرتقا باسقا كۇيمەن، كوڭىل تەبىرەنتەرلىك اۋەنمەن وزگەرتىپ شىعارسا، تەڭىز دومبىراسى دا اساۋ تولقىننىڭ كۇيىن وزگەرتە الادى.

«گونكونكتان چجۋحايدى باسىپ، ماكاومەن جالعاسىپ، ءۇش الىپ قالانى تەڭىز ۇستىنەن تۇتاستىراتىن ەرەكشە جوعارى قارقىندى عاجايىپ قۇرلىس جولى. تىنىق مۇحيتتىڭ اۋىزىنداعى ءىنجۋ شىعاناعىنا ورنالاسقان گونكونگ، ماكاو، چجۋحاي سىندى 3 ءىرى قالانى تۇتاستىرىپ تۇراتىن، تەڭىزگە سالىنعان دومبىرا كوپىر بۇگىنگى كۇنى الەم جۇرتشىلىعىنىڭ كوز ايىمىنا اينالىپ وتىر. جالپى كەتكەن قارجى 18.8 ميلليارد اقش دوللارى. ەلىمىزدىڭ عالىمدارى 15 جىل بويى زەرتتەۋ جاساپ تابىسقا جەتىپ، لوندون قالاسىنداعى Arup Group كومپانياسى بۇعان قابىلانداي قىرپۋلىقپەن بەلسەنە اتسالىسىپ، 9 جىلدا بۇل قۇرلىس اياقتالىپ، 2018 جىلى 23 قازاندا پايدالانۋعا بەرىلگەن» دەگەن سوزدەر جانىمىزداعى تاقتايشادا قىزىل بيدايداي قىزارىپ، ايداعارداي يرەكتەلگەن التىن سارى جازۋلارمەن اعىلشىن، پورتۋگال، قىتاي تىلدەرىندە جازىلىپ تۇر ەكەن. ماكاودىڭ بۇرىن پورتۋگاليانىڭ وتارى بولعانىن ەسكەرسەك، پورتۋگال ءتىلى سول سەبەپتەن قوسىلىپ تۇرعان سىڭايلى.

– ورلەۋحان اعا،– دەدى دە باعاشار سول تاقتايشاداعى دومبىرا بەينەلى كوپىردىڭ اسپاننان تارتىلعان سۋرەتىنە جاقىنداپ، ونى سيپالاپ كورسەتە باستادى.– قۇرلىس "چجۋحاي-ماكاو-گونكونگ كوپىرى" دەپ اتالىپ، اۋەلى بۇل كوپىر تەڭىزگە اۋزى قاراعان تۇبەكتە قاتار جاتقان چجۋحاي مەن ماكاو سىندى ەكى قالانىڭ اۋزىنان تەڭىزگە قاراي باعىتتالىپ، اناۋ ارقانىڭ تۇمار دومبىراسىنىڭ شاناعى قۇساپ ءۇشبۇرىش ءپىشىن قۇراپ تۇيلىسەدى دە، ودان كەيىن تەڭىزگە ءوتىپ، قۇرلىقتاعى شاناقتى تۇبەكتەن گونكونگقا دەيىن دومبىرا موينىنداي سوزالاڭداپ وتىرىپ، گونكونگقا جاقىنداعان كەزدە جاساندى ارالعا جەتىپ كىلت توقتايدى دا، دومبىرانىڭ قۇلاق تۇسىنداعى الاقاننان اۋمايتىن شاعىن پورت الاڭىن جاسايدى،– دەپ اعاعا ءبىر قاراپ تىنىس الدى دا، كەۋدەسىن اۋاعا تولتىرىپ العان سوڭ ءسوزىن جالعاستىرا بەردى.– ال، وڭتۇستىكتەگى گونكونگتان باستالعان كوپىردىڭ ەكىنشى بولەگى دە تەڭىزدەن موينىن قىلقيىپ سوزىپ، يرەلەڭدەگەن دومبىرا موينىن جاساپ كەلىپ، ول دا وسى پورت-الاڭعا جاقىنداعان كەزدە وسىعان قاراما-قارسى جاتقان ەكىنشى ءبىر جاساندى ارالعا جەتىپ، قۇددى وسى سياقتى دومبىرا الاقانىنان اۋمايتىن پورت-الاڭدى ءتۇزىپ، ءبىر-بىرىنە جىلانتۇمسىقتانىپ قاراعان ەكى كوپىردىڭ توقتاعان جەرىندەگى دومبىرا الاقانىنىڭ اراسىن جىڭىشكە جول تۇتاستىرىپ، تەڭىز بەتىندەگى دومبىرا مويىندى، دومبىرا الاقاندى ايگىلى كوپىر وسى جەردە ءوزىن ەرەكشە اشەكەيلەپ كورسەتەدى.

– ءدال ايتاسىڭ باۋىرىم. ءبارىن ۇقىپتىلىقپەن قاراپ، ەگجەي-تەگجەيلى ءمان بەرىپ، ەڭبەگىمىزدى باعالاي بىلگەن ەكەنسىڭ. كوپىردىڭ دومبىرا ءپىشىندى بولىپ جاسالعانى ەل ءىشى-سىرتىنا كەڭ تاراپ كەتسە دە، دومبىرانىڭ الاقانى، شايتانتيەگى، تيەك تۇسى، پەرنەسىنىڭ وسى قۇرلىسىمىزدا قالاي ورىن تاپقانىن ءۇڭىلىپ قاراپ جاتقاندار بار دا شىعار. بىراق، بۇل باۋىرىم سياقتى كوز الدىمدا تالداپ بەرگەن كىسىنى كەزىكتىرە قويمادىم.

جۋرناليست دوسىم اعانى مۇقيات تىڭداپ الدى دا، اعا ايتقان شايتانتيەك، تومەنگى تيەك تۇسى تۋرالى دايىنداعان ءسوزىن اعا كەتپەي تۇرىپ ايتىپ بىتىرۋگە جانتالاستى. بۇل كەزدە اعا دا شۇباركوزدى التىن جالاتىلعان قول ساعاتىنا ءبىر قاراپ الدى. ساعاتى كوزدىڭ جاۋىن الىپ، ىشىندەگى باعدارى شايانداي ىرشىپ، شىرت-شىرت ەتىپ تۇر ەكەن.

– دومبىرا الاقاندى ەكى پورتتا دا شايتانتيەك جاسالىپ، بۇل شايتانتيەكتەن ەكى پەرنە تارتىلىپ، جول وسىدان ەكى ايرىققا بولىنەدى. شايتانتيەكتىڭ بيىگىنەن ەڭكەيگەن جولدار تىكەلەي جانە كولدەنەڭ تۇستان پەرنەلەنىپ وتىرادى. دومبىرانىڭ قوس قۇلاعىنىڭ ۇشى ازداپ شىعىپ لاقمۇيىزدەنىپ تۇراتىنى سەكىلدى، وسى دومبىرا الاقانى پىشىنىندەگى ەكى پورتتىڭ ۇشىنا قاراي دوڭەستەنىپ سالىنعان قۇرلىس وسى مۇيىزشەنىڭ ءپىشىنىن قايتالايدى. دومبىرا الاقاندى الاڭداردىڭ ۇستىنەن قاراساڭ، الىپ كەمەنىڭ پالۋباسىن كورگەندەي بولاسىڭ. دومبىرا مويىندى، كوكپەڭبەك تاباندى جولدار ەكى ىشەكپەن قاق جارىلىپ، جولدىڭ وڭ جاعى ەكى جولاقتى، سول جاعى دا ەكى جولاقتى بولىپ كەلەدى. ياعني،– دەدى سودان سوڭ ءبىر جۇتىنىپ الىپ.– ياعني، وڭ جاقپەن دە، سول جاقپەن دە زىمىرايتىن ءۇش قاتار كولىك جولى بار دەگەن ءسوز. دومبىرانىڭ شاناعىنىڭ تۇبىندەگى تۇيمە مەن تيەكتىڭ اراسىندا ىشەكتەر قالاي بەتكەيلەنىپ قاتتى تارتىلىپ تۇرسا، كولىك جولىن تەڭىز استىنداعى تۋننەلگە قوسۋ ءۇشىن سالىنعان دومبىرا الاقانى پىشىنىندەگى جاساندى ارالدا تۇرعىزىلعان الاڭقاي-پورتتىڭ ورتاسىندا شوقشىرايىپ تۇرعان شاتىرشانىڭ باسىنان ارتىنا قاراي تۋرا وسىنداي قاتتى تارتىلعان بايلامدار بار.

– سول جەرگە،– دەدى اعامىز.– كەدەندىك جانە باقىلاۋ بەكەتتەرى قويىلىپ، استىنان ءارى-بەرى وتكەن كولىكتەر توقتاپ تولەم جاسايدى. جەڭىل كولىكتەر 20 دوللار، اۆتوبۋستار 28 دوللار، جۇك كولىكتەرى 9 دوللار، كونتەينەرلى كولىكتەر 16 دوللار تولەيدى.

وسى كەزدە ءبىر جولاۋشى ايەل كوزىلدىرىگىن الىپ، كۇنساپ قاراپ، اعانى بىردەن تاني كەتكەن بولار، جەلپىلدەپ جەتىپ كەلدى.

جولاۋشى ايەل:

– شۋشۋ، ءۋوزاي ۋاڭشاڭ كانداۋ نينلى(مەن ءسىزدى ينتەرنەتتەن كورگەم، اعاي).

– نينحاۋ، شيەشيە(امانسىز با؟ راحمەت!) – دەپ باس يزەدى اعا سالماقتىلىقپەن.

– وسى كوپىردى 120 جىلعا ەسەپتەگەن دەيدى،– دەپ ايەل كوكەيىندە جۇرگەن سۇراعىن بىردەن قويدى.– راس پا؟

– ءيا، قارىنداس. 120 جىل – ءبىزدىڭ عىلىمي ەسەبىمىز. ال، تەحنيكالىق باقىلاۋ جاقسى بولسا، 150 جىلعا دا شىدايدى. مۇنىڭ سۋ استىنداعى تۋننەلىنىڭ ۇستىنەن 5 مىڭ توننالىق كەمەلەر ءجۇزىپ وتەدى. ال، تۋننەلدىڭ قۋىسىمەن ماشينالار زۋلايدى. تۋننەلدەر تەڭىز استىندا 48 مەتر تەرەڭدىكتە ورنالاسقان، ول سۋ مەن توپىراق ماسساسىنىڭ جوعارى قىسىمىنا توتەپ بەرەتىن ەتىپ جاسالعان. بۇل كوپىردىڭ ۇستىنەن ماشينا ايداپ وتسەڭىز ومىرىڭىزدەگى ۇلكەن ءبىر عاجايىپ ىستەردىڭ ءبىرى بولادى.

ايەل تاڭعالا باس شايقادى. تۋننەلدىڭ ءىشى جاسىل جايىلىم، كوكشۋلان بۇلتتىڭ قۇبىلما سۋرەتتەرىمەن قۇبىلىپ جانىپ وتىرادى دا، قورقىنىشتى قۋىسقا ەمەس، تەاترعا كىرىپ شىققانداي اسەر قالدىرىپ، جولاۋشىلاردىڭ جۇيكەسىن جەڭىلدەتەدى. ايەل تاڭىرقاپ باس شايقاپ وتىرىپ، تۋننەلدىڭ ىشىندەگى قۇبىلمالى كورىنىستەردى ەسىنە ءتۇسىرىپ قايتقان ەدى. كوپىردىڭ بەرىكتىگى تۋرالى سۇراعىنا قايتا ورالدى.

– سوندا… وسىنداي قاۋىپسىز بە؟

قارت ينجەنەر كوزىن سىعىرايتىپ:

– شالقىپ كەلە جاتقان تولقىندار مۇنىڭ بەتىنە كەلىپ ۇرعاندا دا، دومبىرا مويىنى سەكىلدى ءسال عانا شايقالىپ، قايتا قالپىنا كەلەدى. بۇل كوپىر تەڭىزبەن جاۋلاسپايدى. تەك سىيلاسادى. داۋىلدى تولقىن كوپىردىڭ پەرنەلەرىندە اعىندى اۋەنىن شەرتۋمەن شەكتەلەدى.

مىنا ءسوزى شىنىمەن ءبارىمىزدى تاڭعالدىردى. اقىن بولماسادا جۇمىسىنا بەرىلگەن جان ءوز جۇمىسىنىڭ كىلتى بولار قىراعى سوزدەردى جانارى مەن تاماعىنا ءسىڭىرىپ الىپ، بىردەڭە سۇراي باستاساڭ كوزىنەن دە سەنىمى وقىلىپ تۇرادى ەكەن.

– كەشىرىڭىز،– دەدى ايەل.– كوپىر بيلەگەندەي بولىپ شايقالىپ، قايتا قالپىنا كەلەدى. الايدا، كوپىردىڭ داۋىلعا، جەر سىلكىنىسىنە قالاي قارسى تۇراتىنى بۇل سوزىڭىزدە اشىلماي قالعان.

– كوپىردىڭ تاعاندارى سەرىپپەلى تىرەكتەرمەن تىكەيىپ، دەمپفەرلەرمەن تومارلانعان،– دەگەندە ايەل اڭقايىپ قارادى.– جەر شايقالسا تىرەكتەر جەردىڭ ءدىرىلىن جۇتىپ، باسى اينالعان ادامنىڭ باس اۋرۋىن جازعانداي جەردىڭ ءدارىسى بولا بىلەدى. 8 باللدىق جەر سىلكىنىسى بولعاندا، بار بولعانى 4 بالل بولىپ سەزىلەدى سول ءۇشىن. كوپىردىڭ ىشىندەگى بولات قاڭقالارى سىنىپ كەتپەي، مايىسا بىلەتىنىن دە سىزگە ايتا كەتكەنىم ءجون. كوپىردىڭ ەكى جاقتاۋى تىك كوتەرىلىپ تۇر اققۋقاناتتانىپ، داۋىل كەلسە جەلدى كوپىردىڭ ەكى بۇيىرىنە ىعىسىتىرىپ، كولىكتەردى امان ساقتايدى. ونىڭ قابىرعالارىندا جەلدىڭ قىسىمىن ازايتۋ ءۇشىن جاسالعان ساڭلاۋلار بار بولىپ، سول جەلبەزەكتەر جەلدى بىتىراتادى. كوپىردى قۇراپ تۇرعان بۋىندار تەڭىز تۇزىنان قورعايتىن، قاتايتىلعان، ءۇش قابات بولاتتاردان تۇرادى. داۋىل دەلبەلەنگەن كەزدە كوپىر بيلەيدى دە قويادى، بۇلىنبەيدى.

– ا-ا، "كوپىر بيلەگەندەي بولىپ شايقالىپ، قايتا قالپىنا كەلەدى" دەگەنىڭىز وسى ەكەن عوي.

اعامىز ايەلگە كوزىنىڭ قىرىمەن بۇرىلا قارادى دا، ەكى الاقانىن قۋىستاپ دومالاق ءپىشىن جاساپ كورسەتىپ: – كوپىردىڭ ەڭ قاۋىپتى ايماعى اشىق تەڭىز،– دەپ داۋىلدىڭ دوڭگەلەنگەن دولىلىعىن كورسەتكەندەي بولدى.– سوندىقتان، كوپىردىڭ ەڭ قاۋىپتى تۇستان وتەتىن بولەگى تۋننەل رەتىندە جاسالعان. تەڭىز توپانى اشىق تەڭىزدە الاعاي-بۇلاعاي بولعانىمەن، استى تىنىش بولادى دا، تەرەڭدەگى تۋننەلگە اسەر ەتە المايدى. 180 بەتون قۇلىپتان تۇراتىن تۋننەلگە سۋ وتپەيدى، قىسىمعا شىدامدى، ءوز سالماعىمەن تەڭىز تۇبىنە تاسكەنەدەي جابىسىپ تۇرادى. تۋننەلگە تىرەك بولىپ تۇرعان تەڭىز ءتۇبىنىڭ قۇمدارىن اعىس اۋدارىپ تاستاماۋى ءۇشىن ورمەكشىنىڭ ۇقىپتىلىعىمەن تورلانعان.

– تياننا(ماسساعان)! – دەپ ايەل كوزى بادىرايىپ، جادىراپ كۇلىپ جىبەردى.

جۋرناليست باعاشار ەكەمىز كولىكتە وتىرمىز. كۇن باتىپ بارادى. كوپىردىڭ كوزشامدارى جانعان سايىن الەم-جالەم شىراققا تولىپ، تەڭىز بەتى تەبىرەنتەرلىك تۇستەرمەن بويالىپ، قازاق سابيلەرىنىڭ قاراشىعىنداي قاتارلاسا جانىپ قۇلپىرادى.

باعاشار تەرەڭ ويدا:

– باياعىدا قازاق دالاسىنىڭ ءار وڭىرىندە دومبىرا ءۇنى ەستىلەتىن ەدى. ەندى مىنە، سول ءۇن تىنىق مۇحيتتىڭ استىن تولقىتۋعا جەتكەن ەكەن.

– سوندا تىنىق مۇحيتتىڭ مىڭداعان اكۋلالاردى ساپىرعان ءيىرىمىنىڭ گۇرىلىن دە جاتسىنباي، "دومبىرا ءۇنى" دەپ ەركەلەتىپ قابىلدايمىز با؟

– بۇل – تاريحتىڭ باسى عانا،– دەدى كوزىن قىسىپ تەڭىزگە قاراپ.– ءالى تالاي قازاق الەمگە ءوز جەتىستىگىنىڭ جىگەرلى ءۇنىن تىڭداتادى.

ول بۋىرقانعان، مارجان شاشىپ كوپىر ۇستىنە قاراي ەنتىككەن تولقىنعا قاراپ تامسانا بەردى.

– ال مىنا كوپىر… گونكونگ پەن چجۋحاي اراسىنداعى 3 ساعاتتىق جولدى 30 مينۋتقا دەيىن قىسقارتىپتى عوي؟

– ءيا. 2024 جىلى تاۋلىگىنە 75 مىڭ ادام ءوتتى. 2025 جىلى چجۋحاي پورتىنان ءبىر كۇندە 156 مىڭ جولاۋشى وتكەنى – جاڭا رەكورد.

– ەكونوميكانى دامىتۋعا ەرەكشە ۇلەس قوسقان ەكەن عوي. وسىنداي كوپىر سالعان ورلەۋحان اعا… ناعىز باعاشارعا لايىق تۇلعا ەكەن،– دەدىم ازىلدەپ.– ساعان ادام جاقپاۋشى ەدى. تولقىنمەن ويناعان اعاڭ جاعىپ كەتە باردى. تالعامىنا تاراق ساتىپ الۋعا تۇرمايتىن، گازەتتەردى جاعالاپ ءومىر سۇرەتىن باعاشار دەگەن بولۋشى ەدى، وعان ۇقسامايسىڭ. قاسى سونداي قويۋ، وزبەكتەردىڭ اراسىنان كەلگەن، قاس-قاباعىمەن ورنەك سالاتىن اناۋ ءبىر باعاشارعا تاعى ۇقسامايسىڭ.

– بۇل عالامشاردا باعاشار دەگەن ادامدار دا ءومىر سۇرەدى ەكەن،– دەدى باعاشار ءوز ەسىمىن قايتالاپ كۇلىپ.– ە، مەن سول بابى كەلىسپەگەن باعاشارلاردىڭ باقىرايعان كوزدەرىنە كىجىنىپ، اشۋلانىپ قاراپ، توبەسىنەن ءتونۋ ءۇشىن جارالعان باسقا باعاشارمىن. اناۋ سەن ايتقان باعى اشىلماعان باعاشار ەمەسپىن.

كوپىردىڭ تەڭىز ورتاسىنداعى دومبىرا الاقانىنان اۋمايتىن ماكاو جاعىنداعى بەكەتىنە جاقىنبىز. كولىكتەر زۋىلداپ وتۋدە. باعاشار تەڭىزگە قاراپ تۇر. دومبىرا شاناقتى، دومبىرا مويىندى الىپ كوپىردىڭ تەڭىزبەن استاسقان ءۋىلدى كۇيىنىڭ ىرعاعى ونىڭ ىشىنە ەنىپ، جان الەمىن جادىراتىپ، جۇمسارتىپ، ارقاسىنان جەلىمەن قاعىپ، ماڭدايىنان ىلعالىمەن يىسكەپ جاتقان شىعار. سول ءۇشىن بە ەكەن، باعاشاردىڭ جۇمسارعانى ءبىلىنىپ تۇر.

– قازاقتىڭ رۋحىن كوتەرۋ ءۇشىن كەيدە ءبىر-اق نارسە كەرەك ەكەن،– دەدى كۇلدىر-كۇلدىر ەتىپ. شاشىن تەڭىز جەلى سەرپي تاراپ.– ءوز ىسىڭە ۇلتتىق ورنەك قىستىرۋ. بار بولعانى قىستىرۋ. ورلەۋحان اعايدىڭ دومبىراسى – تەڭىز ۇستىندە تۇر. ال ءبىزدىڭ دومبىرامىز قايدا؟

– ءار قازاقتىڭ جۇرەگىندە ءبىر-ءبىر دومبىرا، باعاشار.

– وندا مەن دە ءبىر دومبىرا سالارمىن… ءوز سالامدا. وزىمشە.

– سول كەزدە تەڭىز دە، اسپان دا، الەم دە سەنى تىڭدايدى،– دەدىم جىگەرلەندىرىپ. جۇدىرىعىمدى ءتۇيىپ بىلەگىمدى تىك كوتەردىم دە العا ءبىر رەت سەرمەدىم.

ول دا وسىنى قايتالادى.

– بىلەسىڭ بە؟ – دەدى كوزى بولاتتاي جانىپ.– سەنىڭ بۇل جەرلەسىڭ 63 جىلى تۋعان ەكەن. مەنىڭ اكەم 63 جىلى تۋدى. ەكەۋىندە ءبىر ءومىر، ءبىر ۋاقىت. سوندا مەن ويلايمىن عوي: "اكەم ومىردەن ءشومىشى بوس كەتىپ بارا جاتىر ما؟" دەپ.

– ولاي ويلاما، باقىتتى باعاشار. سەنىڭ اكەڭ ادال، اقپەيىل ءومىر كەشكەندىكتەن، قۇداي وعان سەن سەكىلدى زەيىندى، ساۋ دەنەلى بالالاردى بەردى. ونىڭ ولجاسى وسى. ال، سەن قىزىعىپ جۇرگەن، جەتىستىككە جەتكەن جانداردا سەن سياقتى جەتەلى ۇرپاق بار ما ەكەن؟

بۋىنسىز جەردەن بۋىپ ۇستاعانداي تىرپ ەتكىزبەدى وسى قاراپايىم ءسوزىم ونى.

– دەگەنمەن، مەن سەكىلدى جەرلەستەرىنىڭ عانا ەمەس، بۇل كوپىردىڭ ورلەۋحان اعانىڭ جوباسىمەن دۇنيەگە كەلۋى – ءيىسى قازاق بالاسىنىڭ رۋحى مەن وزىنە دەگەن سەنىمدىلىگىن كوتەرەتىن وقيعا بولدى.

– ايتپا. مەنىڭ اكەم 6 سىنىپتا مۇعالىممەن ەرەگەسىپ وقۋدان شىعىپ كەتكەن ەكەن. ال، بۇل كىسىلەر سول قاراڭعى زاماندا وقىپ-وقىپ قۇمىرسقاكوزدەنىپ ىشكەرىگە كەتكەن بولىپ وتىر. ءبىزدىڭ جاقتا ءوزىڭ بىلەسىڭ، ۋنيۆەرسيتەتكە تۇراقتى تۇردە بالا وقىتۋ دەگەن 2010-نان باستالدى عوي. وعان دەيىن ەلدىڭ كوبى بالاسى 11 بىتىرگەن سوڭ ءارى قاراي وقىتقىسى كەلمەيتىن،– دەدى دە ورلەۋحان اعاعا قايتا ورالىپ.– گۋانچجوۋ ۋنيۆەرسيەتىنىڭ باكلاۆرى، يتاليا تەحنولوگيالىق ۋنيۆەرسيەتىنىڭ ماگيستىرى، جاپونياداعى شىعىس ۋنيۆەرسيتەتىندە ارحيتەكتور ماماندىعى بويىنشا دوكتورلىق ديسسەرتاتسيا قورعاعان ەكەن بۇل اعامىز. سويتە-سويتە كەز-كەلگەن قۇرلىستىڭ تاعانىن تاۋداي تامىرلى ەتىپ جاسايتىن، جەرمەن استاسقان جەر-تالانت بولىپ شىعا كەلگەن.

– قازاقتىڭ رۋحىن كەز-كەلگەن تاسىلمەن كوتەرۋگە بولادى. قازىر ءبارىمىز قاتار شەشەك اتىپ، بىرگە ءبۇر جارىپ، جارىسا وقۋعا ۇمتىلىپ جاتقان كەزىمىز.

– سول ءۇشىن ءاربىر قازاق ءوز سالاسىن ءسۇيىپ، قۇمايداي قوماعايلىقپەن ەڭبەكتەنۋى ءتيىس دەيسىڭ عوي؟

– باقا، ءوزىنىڭ سالاسىندا تابىسقا جەتكەن ادام ۇلتتىق ءيىستى، ورنەكتى، ۇلتتىق زاتتى، ۇلتتىق تانىمدى ءوزىنىڭ كاسىبىنىڭ ءبىر تۇسىنا قىستىرىپ، جارقىراتىپ كورسەتە السا بولدى...

– وندا ونىڭ ءوز ۇلتىنا دەگەن پەرزەنتتىك پارىزى وتەلگەن بولادى،– دەدى باعاشار مەنىڭ ءسوزىمنىڭ نۇكتەسىن قويىپ.– ەندى ويلاشى، دۇنيە ءجۇزىنىڭ ءاربىر تۇسىندا قوبىز ويىقتى، دومبىرا مويىندى، تاعا بەينەلى، تىماق توبەلى الىپ قۇرلىستار سالىنىپ جاتسا، ول قازاقتىڭ رۋحاني تۇردە الەمدى سوعىسسىز جاۋلاۋى بولىپ تابىلادى.

كوكبورى مۇباراك

Abai.kz