«اق جول» پارتياسىنىڭ توراعاسى، قر پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى ازات پەرۋاشەۆ جوعارى اۋديتورلىق پالاتا ەسەبىن تالقىلاۋ بارىسىندا قازاقستانداعى كاسىپكەرلىكتى مەملەكەتتىك قولداۋ شارالارىنىڭ تيىمدىلىگى تۋرالى ءسوز سويلەدى. ءبىز ازات تۇرلىبەكۇلىنىڭ بايانداماسىن وقىرمان نازارىنا ۇسىنامىز...

«اق جول» فراكتسياسىنىڭ پىكىرىنشە، نارىقتىق ەكونوميكادا كاسىپكەرلىكتى قولداۋدىڭ باستى ماقساتى - بۇل قۇبىلىسقا بۇقارالىق سيپات بەرۋ كەرەكتىگىندە، ياعني، ءاربىر بەلسەندى ازامات نەمەسە ازاماتتار توبى ءوزىنىڭ جەكە الەۋەتىن جۇزەگە اسىرۋعا جانە مەملەكەتتەن كومەك كۇتپەي-اق ۇلتتىق تابىستى قايتا بولۋدە ءوز ۇلەسىن الۋعا مۇمكىندىك العانى ءجون.

ول ءۇشىن مەملەكەتتىك قولداۋ شارالارى جۇيەلى جانە ءوز ىسىمەن اينالىسقىسى كەلەتىن كەز كەلگەن ادامعا تۇسىنىكتى بولۋى قاجەت.

الايدا، ەسەپتە ايتىلعانداي، بۇگىندە ءتۇرلى مەملەكەتتىك ورگاندار 100-دەن استام شارانى جۇزەگە اسىرىپ جاتىر، وندا وزگە تۇگىلى ازىرلەۋشىلەردىڭ ءوزى دە شاتاسادى.

سوڭعى 10 جىلدا شاعىن جانە ورتا بيزنەس (شوب) سانى جىل سايىن 2 ميلليونعا دەيىن ءوسىپ كەلە جاتقانىمەن، ۇكىمەتتىڭ بيزنەستىڭ بولشەكتەنۋىمەن «كۇرەسى» جانە جاڭا سالىق كودەكسىندەگى باسقا دا جايتتاردىڭ اياسىندا ولاردىڭ 205 مىڭى جابىلىپ قالعان، كەلەسى جىلى تاعى بىرنەشە مىڭ سۋبەكتى جابىلادى دەپ كۇتۋ كەرەك.

مەملەكەتتىك قولداۋدىڭ تاعى ءبىر ماقساتى بيزنەستى شاعىننان ورتاعا جانە ودان جوعارى دەڭگەيگە «ءوسىرۋ» بولۋى كەرەك، بۇل كىرىستىڭ كۇرت ءوسۋىن، ينۆەستيتسيالاردىڭ كەڭەيۋىن جانە جاڭا جۇمىس ورىندارىنىڭ اشىلۋىن بىلدىرەر ەدى.

دەگەنمەن، ورتا بيزنەستىڭ سوڭعى ونجىلدىقتا ەكونوميكاعا قوسقان ۇلەسى شامامەن 7% بولعانىنا قاراماستان، 0,2% دەڭگەيىندە قالدى، بۇل ولاردىڭ تيىمدىلىگىنىڭ الدەقايدا جوعارى ەكەنىن بىلدىرەدى. وسىلايشا، ورتا بيزنەستى ءجىو-دەگى جقق-نىڭ 15%-ىنا دەيىن ءوسىرۋ جونىندەگى ۇلتتىق جوسپاردا قويىلعان ماقسات ورىندالمادى.

ەسەپتە سونداي-اق ءوندىرىس، ساۋدا جانە اۋىل شارۋاشىلىعى سالالارىنداعى شوب جالپى ءونىمىنىڭ ۇلەسى تومەندەگەنى تىركەلگەن، بۇل ەكونوميكالىق ءارتاراپتاندىرۋدىڭ باياۋلاۋىن جانە وسى سالالارعا مەملەكەتتىك قولداۋدىڭ جەتكىلىكسىز اسەرىن كورسەتەدى.

انىعىندا، شوب-تا جۇمىسپەن قامتىلعاندار سانى 2015 جىلدان بەرى شامامەن 40%-عا ءوستى جانە 4,4 ميلليون ادامدى نەمەسە جۇمىسپەن قامتىلعان حالىقتىڭ جالپى سانىنىڭ 48%-ىن قۇرادى.

بۇل كوڭىل قۋانتادى، بىراق جاڭا سالىق كودەكسىنىڭ شاعىن بيزنەستىڭ اسر بويىنشا كەلىسىمدەرىن شەكتەۋ شارالارى جۇمىسپەن قامتۋعا قالاي اسەر ەتەتىنى جانە ۇكىمەتتىڭ كەشە جاريالانعان شاعىن بيزنەستى قولداۋدىڭ جاڭا باعدارلاماسى بۇل شىعىنداردى قانشالىقتى وتەي الاتىنى دا بەلگىسىز.

ايتپاقشى، وسى جاڭا باعدارلامانىڭ الداعى ناتيجەلىلىگىن باعالاعان كەزدە، جوعارى اۋديتورلىق پالاتا ءاۋديتىنىڭ كوڭىل كونشىتپەيتىن ناتيجەلەرىن ەسكەرۋ قاجەت:

* كاسىپكەرلىكتى مەملەكەتتىك قولداۋ شارالارى ەكوجۇيەسىنىڭ ارحيتەكتۋراسى قالىپتاسپاعان. مەملەكەتتىك ورگاندار اراسىنداعى فۋنكتسيالار مەن جاۋاپكەرشىلىك ولاردىڭ قايتالانۋى مەن قاباتتاسۋى سالدارىنان تۇسىنىكسىز بولىپ وتىر.

شارالار بولشەكتەنىپ جۇزەگە اسىرىلادى، ال الەۋەتتى قىزمەت الۋشىلار ءۇشىن «ءبىر تەرەزە» قاعيداتى قامتاماسىز ەتىلمەگەن.

شارالاردىڭ تيىمدىلىگىن باعالاۋ فورمالدى بولىپ قالۋدا. باسىمدىق ساندىق كورسەتكىشتەرگە بەرىلگەن، ال ساپالىق اسەرلەر (ونىمدىلىكتىڭ، قوسىلعان قۇن جانە ەكسپورتتىق الەۋەتتىڭ ارتۋى) كوپ جاعدايدا ەسەپكە الىنباي، بەلگىلى ءبىر ماقسات رەتىندە قاراستىرىلمايدى.

eGov Mobile ەلەكتروندى ۇكىمەتى جۇرگىزگەن الەۋمەتتىك ساۋالناما كوپتەگەن كاسىپكەرلەر بيزنەستىڭ دامۋىنا مەملەكەتتىك قولداۋدىڭ ايتارلىقتاي اسەرى جوق دەپ سانايتىندىعىن كورسەتتى.

شىنىندا دا، بۇل شارالاردىڭ ناتيجەلەرى ءبىر-بىرىنە قاراما-قايشى.

* مىسالى، 2022 جىلدان بەرى «دامۋ» قورى ارقىلى 66 مىڭ بىرەگەي الۋشى نەسيەنىڭ پايىزدىق مولشەرلەمەسىن سۋبسيديالاۋمەن قامتىلدى، ياعني، بارلىق شوب سۋبەكتىلەرىنىڭ 3% عانا.

بىراق مۇنداي مەملەكەتتىك قولداۋدى العانداردىڭ ورتاشا تابىسى ارتقاننىڭ ورنىنا 33%-عا تومەندەدى (2020 جىلى - 385 ميلليون تەڭگە، 2024 جىلى - 258 ميلليون تەڭگە).

سۋبسيديالاردىڭ ءاربىر 1 تەڭگەسىنە تولەنگەن سالىقتار 70%-عا ازايدى (2020 جىلى - 5,2 تەڭگە، 2024 جىلى - 3 تەڭگە).

15% جاعدايدا (ياعني، ءاربىر التىنشى جاعدايدا) نەسيەلىك سۋبسيديالار باعدارلاما شارتتارىنا سايكەس كەلمەيتىن جوبالارعا بەرىلگەن، ياعني، وپەراتورلار بيۋدجەت قاراجاتىن ناقتى الۋى كەرەك ادامدارعا ەمەس، قالاعاندارىنا تاراتقان. پرەزيدەنت ق. توقاەۆ ايتقانداي، «دوستارعا ءبارى، قالعاندارىنا زاڭعا سايكەس بەرىلەدى».

* مەملەكەتتىك قارجىلاندىرۋ ەسەبىنەن ينجەنەرلىك ينفراقۇرىلىم تارتىپ بەرگەن تەكسەرىلگەن جوبالاردىڭ 79%-ى ينۆەستيتسيالىق مىندەتتەمەلەرىن ورىنداماعان.

مىسالى، پاۆلودار وبلىسىندا 2020 جىلدان بەرى «پاۆلودار-سودا» جشس ءۇشىن ينفراقۇرىلىمعا 2,5 ميلليارد تەڭگە جۇمسالدى، بىراق زاۋىت سالۋ ءالى جوسپارلانباعان.

اقتوبە وبلىسىنداعى «اكتەپ» جشس 2015 جىلدان بەرى 11,6 ميلليارد تەڭگە كولەمىندە قولداۋ العان.

بەلگىلى ءبىر «قالاۋلىلار» عانا ونداعان جىلدار بويى مەملەكەتتىك قولداۋ الىپ وتىراتىن مۇنداي مىسالدار ءار ايماقتاردا جەتىپ ارتىلادى. جەمقورلىقپەن كۇرەس ورگاندارى بۇل اقپاراتتاردى جۇمىسقا الۋى كەرەك دەپ ويلايمىن.

* مەملەكەتتىك قولداۋدىڭ قارجىلىق ەمەس شارالارىنىڭ وپەراتورى – «اتامەكەن» ۇلتتىق كاسىپكەرلەر پالاتاسى، ال وپەراتور قىزمەتتەرىنىڭ قۇنىن بيۋدجەتتىك باعدارلامالار اكىمشىسى ءتيىستى باعالاۋ جۇرگىزبەستەن، ۇكپ ءوزى انىقتايدى.

بۇل قىزمەتتەردىڭ كەيبىرەۋلەرى (زاڭگەرلىك، قارجىلىق كەڭەس بەرۋ جانە ت.ب.) باسەكەگە قابىلەتتى نارىقتا كەڭىنەن ۇسىنىلعان، ياعني قولداۋ كورسەتۋدىڭ ورنىنا بيزنەس ءۇشىن ادىلەتسىز باسەكەلەستىك تۋىنداۋدا.

جاپ كوپتەگەن قىزمەتتەر ۇلكەن كولەمدە ءبىر ادامدارعا عانا كورسەتىلىپ، ماماندارمەن وتباسىلىق بايلانىستار ايقىن كورىنەتىنىن اتاۋدا. مۇنداي كەڭەستەردىڭ اسەرى بيزنەستىڭ ساپاسىنا ەمەس، قاراجاتتى «يگەرۋگە» كوبىرەك اسەر ەتەدى.

مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ جاعدايى دا جاقسى ەمەس.

* وسىلايشا، ونەركاسىپ جانە قۇرىلىس مينيسترلىگى 2023 جىلى «قازىنا كاپيتال مەنەدجمەنت» اق-نا وڭدەۋ ونەركاسىبىن قارجىلاندىرۋ ءۇشىن بولىنگەن 35 ميلليارد تەڭگەنىڭ پايدالانىلۋىن باقىلاماعان.

* BV Management جشس قارجىلاندىرۋ باعدارلاماسىنا قاتىسۋعا وتىنىمدەردى قابىلداۋ كەزىندە اشىقتىق قامتاماسىز ەتىلمەگەن.

ال الەۋەتتى ينۆەستيتسيالىق جوبالاردى ىزدەۋدىڭ نەگىزگى كوزدەرى جۇيەلى جۇمىستىڭ ورنىنا BV Management جشس مەنەدجەرلەرىنىڭ جەكە بايلانىستارى بولىپ تابىلادى. تاعى دا پرەزيدەنتتىڭ «ءبارى دوستار ءۇشىن» دەگەن سوزدەرى ەسكە تۇسەدى.

* 2023 جىلى وتاندىق ونىمدەردى ىشكى نارىقتا ىلگەرىلەتۋگە بيۋدجەتتەن شامامەن 2 ميلليارد تەڭگە ءبولىندى، ونىڭ 3%-ى يگەرىلگەن.

قالعان سوما – 1 ميلليارد 930 ميلليون – «QazIndustry» اق بانك شوتىندا جاتىر. شەنەۋنىكتەر وتاندىق وندىرۋشىلەردى وسىلاي قولدايدى. مەملەكەت بولگەن قاراجاتتى دا كومپانيالارعا تاراتقىسى كەلمەيدى. بالكىم، وزدەرىنە پرەميالار دا تاعايىنداپ جۇرگەن شىعار.

* اكك ءاۋديتىنىڭ ناتيجەلەرى جەكە ءبىر «ءان»، وندا جوعارعى ەسەپ پالاتاسى 138 ميلليارد تەڭگەگە قارجىلىق، 342 پروتسەدۋرالىق جانە 27 جۇيەلىك بۇزۋشىلىقتاردى انىقتادى.

«اق جول» فراكتسياسى اكك قىزمەتىن ناتيجە بەرمەگەنى جانە سىبايلاس جەمقورلىق تاۋەكەلدەرىنىڭ شوعىرلانعانى ءۇشىن ۇدايى سىنعا الىپ كەلدى.

اكك قىزمەتى ءتيىستى زاڭنامامەن رەتتەلمەگەن، بۇل ولاردىڭ باسشىلىعىنا مەملەكەتتىڭ قارجىلىق جانە اكىمشىلىك رەسۋرستارىن ءوز قالاۋى بويىنشا پايدالانۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

اتاپ ايتقاندا، اكك بانك ليتسەنزياسى بولماسا دا بەلسەندى تۇردە بيۋدجەتتىك نەسيەلەر بەرىپ كەلەدى; ساۋدا جانە ساتىپ الۋ قىزمەتىمەن اينالىسىپ، كەن ورىندارى مەن جەر ۋچاسكەلەرىنە يەلىك ەتەدى.

اكك 20 جىلدىق جۇمىسى ايماقتاردىڭ دامۋىنا قاجەتتى كولەمدە اسەر ەتە المادى. تابىستى ينۆەستيتسيالىق جوبالار سيرەك كەزدەسەدى جانە ۇلكەن بيۋدجەتتىك قارجىلارى عانا بايلانىستى.

قازىرگى ۋاقىتتا اكك بيۋدجەت قاراجاتىن بولۋدە دەلدالدار رەتىندە قىزمەت ەتەدى، ونىڭ وزىندە ادال ەمەس: دامۋى باعدارلامالارى قارجىلارىن بانك شوتتارىندا ورنالاستىرا وتىرىپ، اكك ەش تاۋەكەلگە بارمايدى، ارتىق جۇمىس ىستەمەي، بونۋستار مەن پرەميالار ءۇشىن قوسىمشا تابىس الادى.

جوعارعى ەسەپ پالاتاسى جۇرگىزگەن اكك قارجىلىق-ەكونوميكالىق قىزمەتىن تالداۋ توبىل مەن ەرتىس اكك قوسپاعاندا، اكك باسەكەگە قابىلەتتى ەمەس جانە ايتارلىقتاي قارىز مىندەتتەمەلەرىمەن اۋىرتپالىققا ۇشىراعاندىعى تۋرالى قورىتىندىنى راستايدى.

وسىنىڭ اياسىندا وڭدەۋ ونەركاسىبى جوبالارىن قارجىلاندىرۋ ءاۋديتىنىڭ ناتيجەلەرى ءپوزيتيۆتى كورىنەدى. مۇندا ءجىو-دەگى يننوۆاتسيالىق ونىمدەردىڭ ۇلەسىن قوسپاعاندا، كوپتەگەن كورسەتكىشتەر بويىنشا ساپالى ءوسىم بايقالادى، مۇنى ۇلتتىق ەكونوميكا الدىنداعى سىن-تەگەۋرىن دەپ قابىلداۋ كەرەك.

جالپى العاندا، مەملەكەتتىك قارجىلاندىرۋدى پايدالانۋ جانە ەڭ باستىسى، ودان تۇسەتىن كىرىستىلىك كۇتكەن ناتيجەلەرگە سايكەس كەلىپ، الداعى ۋاقىتتا دا ءوسۋ الەۋەتىن كورسەتەدى.

سونىمەن قاتار، بەلگىلى ءبىر الاڭداۋشىلىق تۋدىراتىن سالالار بار — مىسالى، «بايتەرەك» حولدينگىنىڭ ءاربىر 1 تريلليون تەڭگە مەملەكەتتىك ينۆەستيتسيا ءۇشىن جىل سايىن كەمىندە 7 تريلليون تەڭگە جەكە ينۆەستيتسيا تارتۋ مۇمكىندىگى. ءۇش جىلدىق بيۋدجەتتى قاراۋ كەزىندە بۇل ماسەلە بويىنشا ەشقانداي دايەكتى دالەلدەر كەلتىرىلمەدى، ونى قازىرگى ۋاقىتتا دا كورىپ وتىرعان جوقپىز.

مۇمكىن، كەيبىر دەپۋتاتتار بۇل قاراجاتتى شارتتى تۇردەگى بىرلەسىپ قارجىلاندىرۋ ءۇشىن جەكە بانكتەرگە اۋدارۋدىڭ ورىندىلىعى تۋرالى پىكىرى الدەقايدا پراگماتيكالىق بولار ەدى.

وعان قوسا، ءىرى مەتاللۋرگيالىق كومپانيالارداعى اكتسيونەرلەردىڭ اۋىسۋى تۋرالى تالقىلاۋلار اياسىندا نەسيەلەرگە سۇرانىس پەن ينۆەستيتسيالىق بەلسەندىلىكتىڭ كۇرت ارتۋىن كۇتۋىمىز كەرەك، بۇل ۇلكەن قاراجاتتى، بالكىم، ونداعان تريلليوندار تارتۋدى قاجەت ەتەدى.

ءبىز ۇلتتىق ينۆەستورلاردىڭ ستراتەگيالىق سالالارعا كىرۋىن قولدايمىز; جەر مەن جەر قويناۋى قازاقستان حالقىنا تيەسىلى.

دەگەنمەن، بىرنەشە كومپانيانى قولداۋ ونەركاسىپتىك ىنتالاندىرۋدىڭ بارلىق اۋقىمىن السىرەتپەۋى كەرەك، سەبەبى مەملەكەتتىڭ باستى ماقساتى ەكونوميكانى ءارتاراپتاندىرۋ جانە ءبىرىنشى كەزەكتە، شيكىزاتقا تاۋەلدىلىكتەن باس تارتۋ.

سوندىقتان، بۇل سالاداعى ساياسات نارىقتىق، ياعني، اشىق جانە باسەكەگە قابىلەتتى قاعيداتتارعا نەگىزدەلۋى كەرەك.

جاپ ەسەپتەرىن قورىتىندىلاي كەلە، «اق جول» فراكتسياسى ۇكىمەتتىڭ ورتالىقتا دا، اسىرەسە جەرگىلىكتى دەڭگەيدە دە كاسىپكەرلىكتى قولداۋ جونىندەگى جۇمىسىن جەتكىلىكسىز دەپ سانايدى. ۇكىمەتكە وسىنداي كاسىپكەرلەردى قولداۋ باعدارلامالارىن بۇعان دەيىن بولعانداي بيلىك پارتياسىمەن عانا ەمەس، بۇكىل كوپپارتيالى پارلامەنتپەن بىرىگىپ اتقارۋدى ۇسىنامىز.

مۇنداي قولداۋ باعىتتارىن ايتارلىقتاي قايتا قۇرۋ، سونىڭ ىشىندە ناقتى جۇيەلەۋ مەن ۇيلەستىرۋ، راسىمدەر مەن باعىتتاردى قىسقارتۋ، بيۋروكراتيا مەن سىبايلاس جەمقورلىقتى تۋدىراتىن ەلەمەنتتەردى جويۋ قاجەت.

ونىمدىلىكتى جانە قوسىلعان قۇننىڭ ارتۋى، ىشكى سۇرانىستى ۇلعايتۋ، جاڭا نارىقتارعا شىعۋ جانە كاسىپورىنداردىڭ كىرىستەرى مەن بيۋدجەتكە تولەنەتىن سالىقتارىن ارتتىرۋ تۇرىندەگى ەكونوميكا ءتارتىبىن وزگەرتەتىن ساپالى ماقساتتاردى قويا ءبىلۋ كەرەك.

ءبىزدىڭ ويىمىزشا، بارلىعىن قولداۋعا اقشا شاشۋدىڭ ورنىنا، ءتيىمدى شوب دامىتۋعا، ءادىل جاعدايلار جاساۋعا جانە مەملەكەتتىڭ ارالاسۋىن ازايتۋعا نازار اۋدارۋىمىز كەرەك.

كەيدە تىم كوپ جانە تىم ءتيىمسىز تۇردە قارجىنى شاشا بەرمەۋ ءۇشىن، ونى ءوزى دە اقشا تابا الاتىن جانە تابىسىن شەنەۋنىكتەرگە قاراعاندا جاقسى باسقارا الاتىندارعا كوبىرەك قالدىرۋ كەرەك.

جوعارعى اۋديت پالاتاسىنىڭ مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ وزگەرمەلى ۇردىستەردى رەتتەۋدەگى ارتتا قالۋىن ماڭىزدى ماسەلە رەتىندە اتاپ ءوتۋى كەزدەيسوق ەمەس.

وسى جۇمىستا تابىسقا جەتۋدى، ەكونوميكاداعى جانە كاسىپكەرلەردىڭ تاعدىرىنداعى وزگەرىستەرگە جەدەل جاۋاپ بەرۋدى تىلەيمىز.

ازات پەرۋاشەۆ,

«اق جول» پارتياسىنىڭ توراعاسى، قر پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى

Abai.kz