وسىدان بىرەر اپتا بۇرىن «ازامات»، «بولاشاق» سياقتى جاستار ۇيىمدارى باس قوسىپ، اتىشۋلى «كەلىن» ءفيلمىنىڭ «وسكارعا» ۇسىنىلعانىنا قارسىلىق رەتىندە ءباسپاسوز ءماسليحاتىن وتكىزگەن بولاتىن. سول ماسليحاتقا ورايلاس مالىمەت بەرگەن رۋسلان جەلدىباي ەسىمدى جىگىتتىڭ «انا ءتىلى» گازەتىندە شىققان  ماقالاسىن وقىعان رەجيسسەر ەرمەك تۇرسىنوۆ ء(فيلمنىڭ اۆتورى) گازەتتى قۇشاقتاعان كۇيى «ۆرەميا» باسىلىمىنىڭ قولتىعىنا بارىپ تىعىلىپ، سول جاقتان قامقورشى ىزدەپ جاتقان سياقتى. ايتەۋىر، اتالعان باسىلىمدا قاتارىنان ەكى ماتەريال جارىق كورىپ، تۇرسىنوۆ مىرزا بار مۇڭىن اقتارىپ، تۋعان جۇرتىنا تاس-تالقان بولىپ وكپەلەپتى.

نەكرولوگتان باسقانىڭ ءبارى پيار زاماندا تەك اقشا تابۋدى كوزدەيتىن جىگىتتەرگە جارناما جاساپ قاجەتى جوق ەدى. بىراق «ەشكىقۇمار» ەرەكەڭە ەلجىرەي قوياتىن جاستار جوق بولىپ شىقتى. ولار الماتى قالاسىنىڭ پروكۋراتۋراسىنا، قر پالامەنت ءماجىلىسىنىڭ الەۋمەت جانە مادەنيەت كوميتەتىنىڭ دەپۋتاتتارىنا ساۋال جولداپ، پرەزيدەنت جانىنداعى ادام قۇقىقتارى جونىندەگى كوميسسياعا، سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنە حات جىبەردى. الماتى قالاسى پروكۋراتۋراسى بولسا، بۇل ماسەلەگە الماتى قالالىق ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتى  (ۇقك) مەن قالالىق مادەنيەت دەپارتامەنتى جاۋاپ بەرۋى تيىستىگىن مالىمدەدى. مادەنيەت دەپارتامەنتىندەگىلەر نەگىزگى جاۋاپتى مينيسترلىك بەرەتىنىن ايتادى.

وسىدان بىرەر اپتا بۇرىن «ازامات»، «بولاشاق» سياقتى جاستار ۇيىمدارى باس قوسىپ، اتىشۋلى «كەلىن» ءفيلمىنىڭ «وسكارعا» ۇسىنىلعانىنا قارسىلىق رەتىندە ءباسپاسوز ءماسليحاتىن وتكىزگەن بولاتىن. سول ماسليحاتقا ورايلاس مالىمەت بەرگەن رۋسلان جەلدىباي ەسىمدى جىگىتتىڭ «انا ءتىلى» گازەتىندە شىققان  ماقالاسىن وقىعان رەجيسسەر ەرمەك تۇرسىنوۆ ء(فيلمنىڭ اۆتورى) گازەتتى قۇشاقتاعان كۇيى «ۆرەميا» باسىلىمىنىڭ قولتىعىنا بارىپ تىعىلىپ، سول جاقتان قامقورشى ىزدەپ جاتقان سياقتى. ايتەۋىر، اتالعان باسىلىمدا قاتارىنان ەكى ماتەريال جارىق كورىپ، تۇرسىنوۆ مىرزا بار مۇڭىن اقتارىپ، تۋعان جۇرتىنا تاس-تالقان بولىپ وكپەلەپتى.

نەكرولوگتان باسقانىڭ ءبارى پيار زاماندا تەك اقشا تابۋدى كوزدەيتىن جىگىتتەرگە جارناما جاساپ قاجەتى جوق ەدى. بىراق «ەشكىقۇمار» ەرەكەڭە ەلجىرەي قوياتىن جاستار جوق بولىپ شىقتى. ولار الماتى قالاسىنىڭ پروكۋراتۋراسىنا، قر پالامەنت ءماجىلىسىنىڭ الەۋمەت جانە مادەنيەت كوميتەتىنىڭ دەپۋتاتتارىنا ساۋال جولداپ، پرەزيدەنت جانىنداعى ادام قۇقىقتارى جونىندەگى كوميسسياعا، سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنە حات جىبەردى. الماتى قالاسى پروكۋراتۋراسى بولسا، بۇل ماسەلەگە الماتى قالالىق ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتى  (ۇقك) مەن قالالىق مادەنيەت دەپارتامەنتى جاۋاپ بەرۋى تيىستىگىن مالىمدەدى. مادەنيەت دەپارتامەنتىندەگىلەر نەگىزگى جاۋاپتى مينيسترلىك بەرەتىنىن ايتادى.

جاستار ۇيىمدارىنىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنە جازىعان حاتىندا ەقىۇ-عا تورەلىك ەتكەلى وتىرعان قازاقستاننىڭ اتىنان «وسكارعا» ۇسىنىلعان بۇل «شەدەۆردىڭ» قازاق رەسپۋبليكاسىنىڭ سىرتقى يميدجىنە كەرى اسەر ەتەتىندىگى ايتىلعان.

قازاق «كەلىننىڭ اياعىنان» دەيدى. بىراق مىنا «كەلىننىڭ» قادامى جاقسىلىق ەمەس-اۋ. ءفيلمدى جاساۋشىلار - «قازاقفيلمنىڭ» توڭىرەگىندەگى ءبىر شوعىر مەن سولاردىڭ شاشپاۋلارىن كوتەرۋىشىلەر «كەلىندى» سونى جاڭالىق، باعا جەتپەس تۋىندى، مىڭ جىلدا ءبىر كەلەر يدەيا دەپ باعالاپ تەلپەكتەرىن اسپانعا اتىپ الاقايلاپ-اق جاتىر. ەكپىندەرى ەرتىستى تەرىس اعىزارداي. لەپىرگەندە لەپتەرى اناۋ-مىناۋ ادامدى ۇشىرىپ جىبەرەردەي. اركىم ءوز دەڭگەيىندە ويلايدى عوي. ەرمەك تۇرسىنوۆتىڭ ءبىر سۇحباتىندا «كەلىن» - قازاق كەلىندەرىنىڭ گيمنى» دەگەنىن ۇمىتپاعان شىعارسىز. نە دەيمىز، ومىردەگى كەلىن اتاۋلى ەرمەكتىڭ كەيىپكەرىندەي بولسىن دەۋگە اۋىز بارمايدى. ونىڭ ۇستىنە كەلىندەردىڭ ءانۇرانى «كەلىن» بولسا، كورباقتىڭ كوكەسىن سوندا كورەر ەدىك.

قازىرگى جاستار «قازاقپىن» دەپ كەۋدە سوعۋعا نامىستاناتىن سياقتى. ءوتىڭىز جارىلىپ كەتسە دە بۇگىنگى اڭگىمەنىڭ ۇزىن-ىرعاسى وسى. قازاق تاقىرىبىن، ءتىلدىڭ تاعدىرىن كوتەرۋ - جاۋىر بولعان. دۇرىسى، جاۋىر قىلعان. قازاقتىڭ وشاق قاسىنداعى كۇيبەڭ اڭگىمەنىڭ توڭىرەگىندە تۇرتىنەكتەپ جۇرگەنىن، كەلتەباقاي، باكەنە ويلى بولعانىن قۇپ كورەتىن بيلىك وزدەرىنىڭ سۇيەك-ساياعىنا ءزارۋ تۇرسىنوۆتاردىڭ قولىمەن ۇرپاعىڭىزدىڭ ساناسىن وسىلاي ۋلاپ جاتىر. «قازاق بولۋدان ۇيال!» دەيدى ولار.  راس-ەي، قوداسقا ءمىنىپ، قورادا تۇراتىن بابا كىمگە ماقتان؟..

بيلىكتى اقىماق دەپ كىم ايتتى؟ جوعارىدا ايتتىق، ميى جۇمىس ىستەيتىن قازاق ولارعا تۇككە دە كەرەك ەمەس. باسى بار جۇرتتىڭ اقىرىپ تەڭدىك سۇراي الاتىنىن ولار بىلمەيدى دەيسىز بە؟ تاقتان ءتاتتى نە بولسىن. تاقسىز قالعانشا سابان مي حالىقتىڭ نەسىبەسىن سورىپ، مايتابان بولعان جاقسى ەمەس پە؟

تاعى نە؟ ءبىر قازاقتىڭ ۇلىن الدەبىر ءجۇن كەۋدە سوققىعا جىقسا بىزگە قازىر ءبارىبىر. سەنىڭ تۋعان ۇلىڭ بولماسا بولعانى. قىزىڭدى دوڭكيگەن بىرەۋ وڭگەرىپ اكەتىپ بارا جاتسا دا قىڭق دەيتىن جان جوق. قىڭق دەسە، جازاتايىم كورىپ قالىپ، وندا دا نامىسىنىڭ ويانعانىنان ەمەس، «جۇرت نە دەيدى؟» دەيتىن جالتاق پسيحولوگيامەن قيمىل ەتۋى مۇمكىن، اۋپىرىمدەپ. وسى كۇنگى قازاقتا اقىل ايتاتىن دەنى دۇرىس شال دا جوق. «ويباي، ۇندەمە، جۇمىسىڭنان ايىرىلىپ، اش قالاسىڭ» دەيدى. اسا مارتەبەلى بيلىكتىڭ حالىقتان ايداعانىنا جۇرە بەرەتىن ماڭىراق توبىر جاساپ العانى ەمەي نەمەنە، ورەڭ ەرتەڭگى قارا ناندى عانا ويلاۋعا جەتىپ تۇرسا؟

ەسەمىز كەتىپ بارادى. كينودا دا. سوڭعى ۋاقىتتارى ەلىمىزدە جويىتتەر جايلى جازىلعان شىعارما، تۋىندى، كينو ۇنەمى جۇلدەگەرلەردىڭ قاتارىنان كورىنەدى. نەمەسە قازاقتىڭ ۇلت سياعى جوقتىعىن تىكەلەي نە جاناما دارىپتەگەن كينو (ۇيالى تەلەفونمەن تۇسىرىلگەن كينوپىشىندەس بىردەڭە بولسا دا ءبارىبىر، باستىسى داراقى، جابايى تۇرمىستى، ىرىگەن-شىرىگەن، قۇندىلىق اتاۋلىدان جۇرداي اۋىل مەن قالا كورسەتسەڭ جانە ونى قازاققا تەلىپ قويساڭ، قازاقتى بورداي توزعان بەيشارا، سورلى، ناقۇرىس، باقسى مەن وتقا سىيىنۋدان وزگە جۇرەگىندە سەنىم جوق ايتەۋىر ءبىر دۇمشە جاراتىلىس ەتىپ كورسەتسەڭ، سول ارقىلى قازاق بولعانى ءۇشىن ۇيالتىپ، نامىسىن ءوشىرىپ، ساعىن سىندىرىپ، ءتۇبى، تامىرى، تاريحى جوق، قاڭباق ۇلت ەكەنىن ساناسىنا سىڭىرسەڭ بولعانى) بايقاۋلاردان جۇلدەسىز ورالعان ەمەس.

باقسى دەمەكشى، باقسىلىقتى بار فيلمگە جاپسىراتىن سالت نەگە پايدا بولدى كينوشىل دانىشپانداردا؟ «كوشپەندىلەردە» باقسى جۇرەدى، «باقسى» دەپ ارنايى فيلم تاعى تۇسىرەمىز. «مولاسىنداي باقسىنىڭ، جالعىز قالدىم، تاپ شىنىم». قازاق باقسىنى بەكەرگە مۇسىلمان زيراتىنان بولەك جەرەلمەگەن بولار؟ ءتۇسىندىرىپ جاتۋ - ارتىق شارۋا. وندا نەگە ولاردى ۇستەرىنەن قۇس تۇگىلى شاڭ ۇشىرماي جارنامالاپ جاتىرمىز؟ كىمگە، نەگە كەرەك مۇنداي يدەولوگيا؟

ءبىردى ايتىپ بىرگە كەتتى دەمەڭىز، باستىسى، قازىرگى قالىپتاسىپ جاتقان، انىعىندا قالىپتاستىرىلىپ جاتقان كوزقاراسقا سالساق، ۇلتتى وياتۋدان گورى، بۇقپانتايلاتۋعا، جالتاق، جاسىق بولۋعا بەيىمدەيتىندەردىڭ كينولار، قازىرگى ۇسقىندارى ءوز اناسىنا شاباتىن بالا تۋرالى «مەگافيلم» تۇسىرۋدەن دە تايىنبايتىن رەجيسسەرلەر (سولاي دەپ ايتۋعا بولسا) ءۇشىن بۇل - ونەر. بىرەۋلەر «ونەرگە يدەولوگيا رەتىندە ەمەس، جاي ونەر تۋىندىسى رەتىندە، ەركىن وي رەتىندە قاراۋ كەرەك» دەپ ءجۇر... «وتتاپتى، سىرلىباي!» دەگەن ءسوز قاي فيلمدە ەدى؟

كەلىن ەمەس، كەلساپ بولعان «كوپۆەكتورلى» «كەلىنىمىزگە» قايتا ورالايىق. «بۇل فيلم قازاقتار تۋرالى ەمەس» دەيدى. راس، وقيعا ءبىزدىڭ ءداۋىرىمىزدىڭ العاشقى جىلدارىن باياندايدى. ءبىر قاراعاندا، شىنىندا قازاققا قاتىسى جوق. توقتاي قالىڭىز. رەجيسسەردىڭ سۇحباتىن وقىڭىزشى: «جالپى، مەنىڭ ويىمشا، «كەلىندى» شەتەلگە اپارىپ، قازاقتىڭ ءيميدجى رەتىندە كورسەتۋ كەرەك». قاراڭىزشى، فيلم قازاقتار تۋرالى ەمەس، بىراق رەجيسسەر ونى «مىناۋ قازاقتار، كەشەگى وتكەنى وسىنداي ەدى، قازىر دە وسىدان ارىلعان تۇگى جوق، قازاقتىڭ ءيميدجى وسى» دەپ شەتەلگە اپارىپ كورسەتكىسى كەلەدى. ءسينوپسيسىن بىلاي جازا سالۋعا بولادى - ادامدىقتان جۇرداي توبىردىڭ تىرشىلىگى، قىزىنان قالىڭمالدى ارتىق كورگەن اكە، ويناس كەلىن، ارسىز جىگىتتەر، ۇياتسىز بالا، باقسى ەنە.  كەيىپكەر دە، اۋەن دە، كۇلكى دە «بۇلار - قازاقتاردىڭ اتا-باباسى، ولار وسىنداي بولعان» دەگەندى ساناعا ءسىڭىرۋ...

P.S.

راسىندا، نەكرولوگتان باسقانىڭ ءبارى پيار زاماندا (ويتكەنى، «كەلىننىڭ» رەجيسسەرىنە  قازاقتىڭ ءوزىن-ءوزى ىشتەي قاجاپ وتىرىپ جازعان وسىنداي دۇنيەسى دە اسا كەرەك بولىپ جۇرگەنى بايقالادى) تەك اقشا تابۋدى كوزدەيتىن جىگىتتەرگە جارناما جاساپ تا قاجەتى جوق ەدى. بىراق قازاقتى الەمگە تانىتىپ ءبىر جارىلقاپ تاستاماق تۇرسىنوۆ مىرزانىڭ تۋىندىسى تۇركىلەردى تەكسىز ەتىپ كورسەتۋ ميسسياسىن ەندى اقپارات قۇرالدارى ارقىلى جۇرگىزە باستادى. بايقاعان دا شىعارسىز، «كەلىن» شىراق «وسكارعا» ۇسىنىلعالى بەرى ءورىستىلدى اقپارات قۇرالدارى ءبىرىنىڭ اۋزىنا ءبىرى تۇكىرىپ قويعانداي بۇل كارتينانى جانىعا جارنامالاپ جاتقان جوق پا؟ ولاردىڭ قۇلقىنىن تەسكەن نارسە: قازاقتىڭ ساناسى ساۋىقپاعان كۇيدە جۇرە بەرۋى ەكەنىن ويلاساق، تۇسىنىكتى دە. ءتىپتى ءبىر ينتەرنەت-سايت «شەتەلگە بەكمامبەتوۆ پەن اپرىموۆ كەتىپ كالدى» دەپ اھ ۇرىپ، تۇرسىنوۆتىڭ دا سولاردىڭ ارتتارىنان بوقشاسىن جيىپ الىپ تاياپ تۇرۋى مۇمكىن ەكەندىگەنەن قاۋىپتەنىپتى. كىم ءبىلىپتى، اركىم ءوز دەڭگەيىندە ويلايدى عوي، كەتەم دەسە، جولى بولسىن! كىم كەتپەي جاتىر. ەشكىڭىزدى دە ەرتە كەتەرسىز، كەرەك بولىپ قالار...