الەم ەلدەرىنىڭ 61 مەملەكەتى، دۇنيەجۇزى حالقىنىڭ 80%-ى قاتىسقان ەكىنشى جاھاندىق سوعىس تۋرالى ەكى ءتۇرلى كوزقاراس تەك كۇنى كەشە عانا تۋىنداپ وتىرعان جوق. سوعىس قيمىلدارى 40 مەملەكەتتىڭ اۋماعىن شارپىپ، اسكەر قاتارىنا 110 ملن ادام الىنعان. 50 - 55 ملن ادام قازاعا ۇشىراعان، 4 تريلليون دولل. كولەمىندە شىعىن شىققان.

كەڭەستەر زامانىندا بارلىق تاريحي وقيعالار «ۇلىورىستىق» يدەولوگيامەن جازىلعانى ەشكىمنەن جاسىرىن ەمەس. بۇل «ستاندارتقا» ساي كەلمەگەن حالىقتاردىڭ ءبارىنىڭ وتكەنى بۇرمالاندى، اسىرەسە ودان كوپ زارداپ شەككەن - قازاق. تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا تالاي شىندىقتاردىڭ بەتى اشىلعانىن كوزىقاراقتى وقىرمان بىلەدى. وسى ۋاقىت ىشىندە وزگە «باۋىرلاس» رەسپۋبليكالار دا تاريحي شىندىقتاردى وزىندىك ۇلتتىق مۇددەسى تۇرعىسىنان باعالاۋدى قولعا الدى. جانە وعان تولىق قاقىسى بار. ول، ارينە، رەسمي ماسكەۋگە جاقپايدى، ولار «ورىستار بۇراتانا حالىقتارعا مادەنيەت، ادەبيەت، ونەر، وركەنيەت اكەلدى، بىراق ولار وسى «باقىتتتاردى» تۇسىنبەي انتيورىستىق ساياسات جۇرگىزىپ جاتىر» دەپ بايبالامداۋدا. مەنىڭ قاتارىمداعىلاردىڭ ەسىندە، مەكتەپتە وقىپ جۇرگەندە «قازاقستان تاريحى» دەگەن پىشاقتىڭ قىرىنداي عانا كىتاپ بولۋشى ەدى. زەرەك وقۋشى ءبىر دەممەن ءبىر ساعات-جارتى ساعاتتا-اق وقىپ تاۋىسىپ تاستايتىن. مەكتەپ باعدارلاماسىنا ەنگەن قازاق تاريحىنىڭ بار-جوعى وسى-اق. قازاقتا بۇدان باسقا تاريح بولماعان كورىنەدى-مىس.

الەم ەلدەرىنىڭ 61 مەملەكەتى، دۇنيەجۇزى حالقىنىڭ 80%-ى قاتىسقان ەكىنشى جاھاندىق سوعىس تۋرالى ەكى ءتۇرلى كوزقاراس تەك كۇنى كەشە عانا تۋىنداپ وتىرعان جوق. سوعىس قيمىلدارى 40 مەملەكەتتىڭ اۋماعىن شارپىپ، اسكەر قاتارىنا 110 ملن ادام الىنعان. 50 - 55 ملن ادام قازاعا ۇشىراعان، 4 تريلليون دولل. كولەمىندە شىعىن شىققان.

كەڭەستەر زامانىندا بارلىق تاريحي وقيعالار «ۇلىورىستىق» يدەولوگيامەن جازىلعانى ەشكىمنەن جاسىرىن ەمەس. بۇل «ستاندارتقا» ساي كەلمەگەن حالىقتاردىڭ ءبارىنىڭ وتكەنى بۇرمالاندى، اسىرەسە ودان كوپ زارداپ شەككەن - قازاق. تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا تالاي شىندىقتاردىڭ بەتى اشىلعانىن كوزىقاراقتى وقىرمان بىلەدى. وسى ۋاقىت ىشىندە وزگە «باۋىرلاس» رەسپۋبليكالار دا تاريحي شىندىقتاردى وزىندىك ۇلتتىق مۇددەسى تۇرعىسىنان باعالاۋدى قولعا الدى. جانە وعان تولىق قاقىسى بار. ول، ارينە، رەسمي ماسكەۋگە جاقپايدى، ولار «ورىستار بۇراتانا حالىقتارعا مادەنيەت، ادەبيەت، ونەر، وركەنيەت اكەلدى، بىراق ولار وسى «باقىتتتاردى» تۇسىنبەي انتيورىستىق ساياسات جۇرگىزىپ جاتىر» دەپ بايبالامداۋدا. مەنىڭ قاتارىمداعىلاردىڭ ەسىندە، مەكتەپتە وقىپ جۇرگەندە «قازاقستان تاريحى» دەگەن پىشاقتىڭ قىرىنداي عانا كىتاپ بولۋشى ەدى. زەرەك وقۋشى ءبىر دەممەن ءبىر ساعات-جارتى ساعاتتا-اق وقىپ تاۋىسىپ تاستايتىن. مەكتەپ باعدارلاماسىنا ەنگەن قازاق تاريحىنىڭ بار-جوعى وسى-اق. قازاقتا بۇدان باسقا تاريح بولماعان كورىنەدى-مىس.

«كەڭەستىك حيكاياتتاردىڭ» ءبىرى - ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىسقا قاتىستى. كەيىننەن اشكەرە بولعان كوپتەگەن فاكتىلەر ءبىزدى وعان جاڭاشا كوزبەن قاراۋعا ەرىكسىز ءماجبۇر ەتتى. كۇلبىلتەلەمەي اشىعىن ايتساق، بۇعان باسقا ەمەس، كسرو-نىڭ ءوزى كىنالى، وسى وتىرىكتى ودان ءارى دامىتىپ وتىرعان ونىڭ مۇراگەرى بۇگىنگى رسفسر كىنالى. وتىرىك جۇرگەن جەردە سەنىمسىزدىك تۋادى. وسىدان بارىپ ۋاقىت وتكەن سايىن  2-دۇنيەجۇزىلىك سوعىسقا قاتىستى داۋ-دامايدىڭ ورشەلەنە ءتۇسۋى تۇسىنىكتى. سوندىقتان، جۇرتشىلىق سان ساققا جۇگىرتكەن وي-پايىمداردى توقتاتۋ ءۇشىن رەسەي بىلتىر جەڭىستىڭ 64 جىلدىعىن تويلاپ بىتەر-بىتپەستەن ونىڭ انىق-تانىعىن انىقتايتىن پرەزيدەنتتىك كوميسسيا قۇردى. ءبىر «قىزىعى»، ونىڭ قۇرامىندا تاريحشىلار مەن عالىمداردان گورى فسب گەنەرالدارىنىڭ سانى كوپ. ياعني كوميسسيا جۇمىسى تازا عىلىمي باعىتتا بولادى، بۇعان دەيىن بۇركەمەلەنىپ كەلگەن جايتتاردىڭ سىرى ەندى اشىلادى دەپ سەنۋگە ەرتە. قايتا، ونىڭ جۇمىس باعىتىنا قاراساڭ، «ارتى اشىلىپ قالعان» وتىرىكتەردى ءبىرجولاتا «زاڭداستىرۋعا» كوشكەن سىڭايلى.

ەكىنشى جاھاندىق سوعىسقا قاتىستى ەكى ءتۇرلى كوزقاراس تەك بۇگىن عانا تۋىنداپ وتىرعان جوق. تارازىنىڭ ءبىر باسىندا - رەسەي مەن ونىڭ پوزيتسياسىن قولدايتىن، ايتپەسە ساياساتتىڭ اڭىسىن اڭدىپ ىشتەن تىنىپ وتىرعان ەلدەر دە، ەكىشى جاعىندا - تۇتاس شىعىس ەۋروپا، بالتىق جاعالاۋى مەملەكەتتەرى تۇر. كەزىندە ءتۇرلى جولدارمەن وداقتىڭ قۇرامىنا ەنگەن 15 رەسپۋبليكانىڭ ىشىندە قارسى شىعۋشىلار كوپ. جانە ۋاقىت وتكەن سايىن وسى پىكىر كەرەعارلىعى ءتىپتى الشاقتاپ بارادى. رەسەي جاعى، ارينە قىزىل ارميانى فاشيست اگرەسسياسىن توقتاتۋشى، شىعىس ەۋروپانى ازات ەتۋشى دەپ كورسەتكىسى كەلەدى. راسى سول، بۇعان دەيىن ءبارىمىز سولاي ويلاپ كەلدىك. بىراق، ەندى قاراپ وتىرساق، شىندىقتىڭ ەكىنشى جاعى دا بار ەكەن. مەنى ەڭ الدىمەن ويعا جەتەلەگەن مىنا جايتتار: ەگەر قىزىل ارميا شىعىس ەۋروپانى فاشيست باسقىنشىلىعىنان ازات ەتۋشى بولسا، وسىنى ەڭ الدىمەن «ازات ەتىلگەن» سول ەۋروپا مەملەكەتتەرىنىڭ وزدەرى نەگە مويىندامايدى؟، كسرو قۇرامىندا بولعان بالتىق جاعالاۋى ەلدەرى (لاتۆيا، ليتۆا، ەستونيا) كەڭەستەر وداعىن اشىق باسقىنشى ساناسا، ۋكراينا، بەلارۋس، گرۋزيا تاعى بىرقاتار «باۋىرلاس» ەلدەردە ول تۋرالى پىكىر ەكى ۇداي. سوندا كىمدىكى دۇرىس، كىمدىكى بۇرىس؟ بۇل تاقىرىپتىڭ قانشالىقتى «ۋشىعىپ» تۇرعانىن جانە ارامىزدا جۇرگەن ۇوس ارداگەرلەرىنىڭ، باسقا دا جانداردىڭ سەنىمىنە اۋىر تيەتىنىن ەسكەرە وتىرىپ، وسى ماقالادان وي ءتۇيۋدى وزدەرىڭىزگە قالدىردىم. مەنىكى جاي فاكتىلەردى سالىستىرۋ عانا.

البەتتە، ءار نارسەنى اقىلمەن سالماقتاپ الماي جاتىپ 1941-1945 جىلدار ارالىعىنداعى سوعىسقا قاتىستى رەسەيدىڭ ۇستانعان پوزيتسياسى عانا دۇرىس، شىعىس ەۋروپا مەملەكەتتەرى مەن جوعارىداعى «باۋىرلاردىڭ» ءبارى قاتە ايتىپ وتىر دەۋىمىز كەرەك پە؟! جوق! جالپى تاريحي وقيعالارعا قاتىستى مۇنداي داۋلى ماسەلەلەر ەكىجاقتى ارنايى كوميسسيانىڭ ورتاق كەڭەسىندە تالقىلانىپ بارىپ شەشىلۋگە ءتيىس ەمەس پە. ونداي پراكتيكا بار. مىسالى، 2-دۇنيەجۇزىلىك سوعىسقا قاتىستى داۋلى تۇيىتكىلدەردى گەرمانيا مەن پولشا مەملەكەتتەرى 70-جىلداردىڭ باسىندا-اق ەكىجاقتى كوميسسيا قۇرىپ، مەكتەپ باعدارلامالارىندا قالاي وقىتۋ كەرەكتىگىن شەشىپ العان. ءبىر وكىنىشتىسى، رەسەي مۇنداي اشىق ديالوگقا مۇلدەم باسپاي وتىر. تاۋەلسىزدىكتىڭ 18 جىلى وتسە دە، «مەنىكى دۇرىس» دەگەن يمپەريالىق پيعىلى قالماپتى. ياعني، مۇندا ءبىر گاپتىڭ جاتقانى انىق.

وتكەن جىلى قازاقستانداعى پولشا ەلشىلىگىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى پاۆەل ەسسا جانە تاعى دا بىرقاتار رەسمي ادامدارىمەن ەمىن-ەركىن اڭگىمەلەسۋدىڭ ءساتى ءتۇسىپ قالدى. مەن ولاردان ەكىنشى جاھاندىق سوعىسقا قاتىستى رەسمي ۆارشاۆانىڭ قانداي پىكىر ۇستاناتىندىعىن سۇرادىم. ولار ەۋروپا ەلدەرى ءۇشىن ءستاليننىڭ جاۋىزدىعى گيتلەردەن كەم بولماعاندىعىن، ال قىزىل ارميانىڭ باسقىنشى ەكەندىگىن جايىپ سالدى. ەسكەرتە كەتەيىك، بۇل ءبىر نەمەسە بىرنەشە ادامنىڭ پىكىرى ەمەس، پولشانىڭ مەملەكەتتىك ۇستانىمى. مەكتەپ وقۋلىقتارىندا سولاي دەپ جازىلعان. جانە بۇل پىكىردىڭ نەگىزسىز ەمەس ەكەنىن، تاريحي فاكتىلەرگە سۇيەنىپ جازىلعانىن مويىنداۋ كەرەك. ول فاكتىلەر «تەمىر پەردەنىڭ» ىشىندە قالعان ءسىز بەن ءبىز عانا كەش جەتتى. (وسى ماقالانى جازۋ بارىسىندا قازاقستانداعى سلوۆاكيانىڭ ەلشىسى دۋشان پودگورسكيمەن دە اڭگىمەلەسكەنىم بار. ول كىسىنىڭ ۇزاق سونار اڭگىمەسىن بىلاي تۇيىندەۋگە بولادى - «ەۋروپا مەملەكەتتەرى ءۇشىن كوممۋنيستىك جۇيەنىڭ فاشيستىك رەجيمنەن، ءستاليننىڭ جاۋىزدىعى گيتلەردىڭ جاۋىزدىعىنان ارتىق بولماسا كەم ەمەس»).

تاريحتان ءمالىم، ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس الدىندا ستالين مەن گيتلەردىڭ ءوزارا كەلىسىمى بويىنشا («مولوتوۆ-ريببەنتروپ» پاكتىسى) ەكى مەملەكەت جاسىرىن تۇردە شىعىس ەۋروپاداعى ىقپال ەتۋ ايماقتارىن ءوزارا بولىسكە سالعان بولاتىن. سول بويىنشا فينليانديا، لاتۆيا، ليتۆا، ەستونيا، بەسسارابيا جانە پولشانىڭ شىعىس جاق بولىگى (نارۆا، ۆيسلا، سەن وزەندەرىنىڭ شىعىس بويى) كەڭەس وداعىنا، قالعان بولىك تۇگەلىمەن گەرمانياعا ءتيدى. ودان 10 اي وتكەن سوڭ، 1939 جىلى 17 قىركۇيەكتە قىزىل ارميا گەرمانيامەن كەسكىلەسە سوعىسىپ جاتقان پولياكتاردىڭ تۋ سىرتىنان قاقىراتا سوققى بەرىپ، مەملەكەتىن تىزە بۇكتىردى. ءبىر قىزىعى، كسرو مەن گەرمانيانىڭ ورتاق شەكاراسى جوق، ولاردىڭ اراسىندا ەكى-ەكىدەن مەملەكەتتەر جاتىر، ال پولشا ورنالاسقان تۇس قانا جالعىز قابات. ەگەر «سوۆەتتەر» ءوز ەلىنە بەيبىتشىلىك تىلەسە فاشيستەرمەن سوعىسىپ جاتقان پولشاعا نە كومەكتەسۋى كەرەك تە، نە جاۋ ءوز شەكاراسىنا جەتكەنشە تاس-ءتۇيىن قامال جاساپ بەكىنىپ الۋى كەرەك ەدى عوي. بىراق، ولار ءبارىن كەرسىنشە جاسادى، نەمىسپەن جانتالاسىپ جاتقان پولياكتىڭ جەلكە تۇسىنان سوعىپ، اسكەرىن كۇل-تالقان ەتىپ، گەرمانياعا جول اشىپ بەردى. ونى ايتاسىز، مۇنىمەن قويماي 1939 جىلدىڭ قىركۇيەك-قازان ايلارىنىڭ ارالىعىندا جالعىز ءوزى ءجۇرىپ ليتۆا، لاتۆيا، ەستونيا سياقتى ارالىق ەلدەردى باسىپ الىپ، ورتا «قابىرعالاردى» قۇلاتتى (گيتلەر قاتىسپاي، ءستاليننىڭ جالعىز ءوزى). ارى قاراي فينلياندياعا، سوسىن رۋمىنياعا جورىققا اتتاندى. بۇل سوندا قورعانىپ وتىرعان ەلدىڭ ارەكەتىنە ۇقساي ما؟ ال، ەگەر ستالين نەمىس باسقىنشىلىعىن پايدالانىپ، ءوزى الەمدىك ۇستەمدىك جۇرگىزەمىن دەسە، اڭگىمە باسقا. وندا قىزىل ارميانىڭ بۇل «جاسامپاز» جورىقتارىنىڭ سىرىن ۇعۋعا بولادى. سوندىقتان، ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس كەڭەستەر وداعى ءۇشىن رەسمي وقۋلىقتاردا جازىلىپ جۇرگەندەي 1941 جىلدىڭ 22 ماۋسىمىندا ەمەس، 1939 جىلدارى-اق باستالىپ كەتكەن. ەستەرىڭىزدە شىعار،  «بۇكىل الەمنىڭ جارلى مەن جاقىبايلارى بىرىگىڭدەر!» (پرولەتاري ۆسەح ستران سوەدينياەتەس») دەپ ۇرانداتقان پرولەتارياتتاردىڭ باستى ۇرانى - بۇكىل الەمگە سوتسياليزم جۇيەسىن ورناتۋ دەكلاراتسياسى بولىپ ەدى عوي. مىنە، وسىدان-اق، قىزىل كوممۋنيستەرگە ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس نە ءۇشىن كەرەك بولعانىن بىلە بەرىڭىز. «سوۆەتتەردىڭ» جارتى-اق جىلدىڭ ىشىندە جارتى ەۋروپانى جاۋلاپ الىپ، جارتى عاسىر بيلەپ توستەگەنىن دە ۇمىتپايىق.

كەڭەس تاريحشىلارى كوپكە دەيىن وسى فاكتىنى اينالىپ وتۋگە تىرىستى. بىراق، قازىر ول الەم قاۋىمداستىعىنىڭ الدىندا اشكەرە بولعان سوڭ، اقىرى مويىنداۋعا ءماجبۇر. بىراق، جوعارىدا تىلگە تيەك ەتىپ كەتكەن، مەدۆەدەۆتىڭ تىكەلەي جارلىعىمەن قۇرىلعان پرەزيدەنتتىك كوميسسيا ەندى ءمالىم بولىپ قالعان وسى تاريحي جايتتاردى باسقا ارناعا بۇرۋعا بارىنشا كۇش سالىپ وتىر. كوميسسيا مۇشەسىنىڭ ءبىرى اندرەي ساحاروۆ: «مولوتوۆ-ريببەنتروپ» پاكتىسىنىڭ بولعاندىعىن، قىزىل ارميانىڭ بالتىق جاعالاۋى ەلدەرىن 39-جىلدارى جاۋلاپ العاندىعىن» مويىنداي كەلىپ، مۇنىڭ ءبارى سول كەزەڭدەرگە ساي مەملەكەتتىڭ قاۋىپسىزدىگى ءۇشىن جۇرگىزىلگەن ساياسات دەپ تىرىسىپ باقتى. كوردىڭىزدەر مە، ساياسات رايىنىڭ قايدا اۋناپ تۇسكەنىن؟! ەگەر بۇل كەڭەستەر وداعىنىڭ قاۋىپسىزدىگى ءۇشىن جۇرگىزىلگەن قاجەتتى شارا بولسا، وندا بۇل جايتتار وسى كۇنگە دەيىن نەگە جاسىرىلىپ كەلدى؟ سونداي-اق، بۇعان دەيىن دە1936 جىلداردان باستالىپ 1944 جىلدارعا دەيىن سوزىلعان حالىقتاردى تۇرعىلىقتى جەرلەرىنەن جەر اۋدارۋ (دەپورتاتسيا) ناۋبەتى دە كسرو تاريحىندا مەملەكەتتىڭ قاۋىپسىزدىگى ءۇشىن دەپ ءتۇسىندىرىلىپ كەلگەن. جالپى، «كۇماندى» حالىقتاردى ءبىر ءتۇن ىشىندە ءتۇپ ورنىمەن كوشىرىپ جىبەرۋ، ءتۇرلى قىسىم كورسەتۋ ستالين ولگەن 1953 جىلعا دەيىن جالعاسقانى ەسىمىزدە. ءبىر وتىرىك ءبىر وتىرىكتى شىعارادى دەگەن، ولاي بولسا ستالين 2-دۇنيەجۇزىلىك سوعىسقا ازىرلىكتى سوناۋ 36-جىلداردان باستاپ جىبەرگەن بولدى عوي. ءتۇرلى دەرەككوزدەرىندە ۇوس جىلدارىندا قازاقستانعا دەپورتاتسيالانعان حالىق سانى 900 مىڭنان 1ملن.209 مىڭعا دەيىن دەلىنگەن. ال 1946 جىلدىڭ قازان ايىنداعى ساناق بويىنشا كسرو نكۆد-نىڭ ەسەبىندە جەر اۋدارىلعان 2 436 940 ەسەپتە تۇرعان. بۇل گيتلەردىڭ الەمگە جاساعان باسقىنشىلىق جورىقتارىنان كوپ بۇرىن جۇرگىزىلگەن «قاۋىپسىزدىك شارالارىنىڭ» ءبىر پاراسى. سوندا مۇنىڭ ءبارى قانداي قاجەتتىلىكتەردەن تۋعان؟

ساحاروۆ سوزىنە سەنسەك، بۇرىندارى 15 رەسپۋبليكاداعى زيالىلاردىڭ، قارا حالىقتىڭ «سوۆەتتەرگە» كوزقاراسى جاقسى بولعان، ونى بۇزىپ جۇرگەن قازىرگى تاريحشىلار كورىنەدى. ول بىلاي دەيدى: «... قالاي دەگەنمەن دە، مەنىمەن بىرگە پارتيا قاتارىندا جۇمىس ىستەگەن لاتىش، ەستون دوستارىم بولدى، ولاردىڭ سوۆەت ۇكىمەتىنە دەگەن كوزقاراسى جاقسى ەدى» دەپ ەمىرەنەدى. بىراق، مۇنداي دا ءۋاج بولا ما؟! كەڭەستەر كەزىندە ءبارىمىز دە قالايىق-قالامايىق پارتيا مەن ۇكىمەتتى «جاقسى» كورگەنبىز. كوسەمدەرىنىڭ اتىن انگە قوسىپ، بي دە بيلەگەنبىز. زامان سولاي بولدى. قازاقتىڭ ادام كىنالى ما، زامان كىنالى ما دەپ داعداراتىنى سودان. وسىعان قاراعاندا رەسەي مەملەكەتىنىڭ پرەزيدەنتتىك كوميسسياسى سوۆەت تاريحىنا قاتىستى كەلەڭسىز جايتتاردىڭ ءبارىن «ۇتىكتەپ» جىبەرۋ ءۇشىن قۇرىلعانىن سەزگەندەيسىڭ.

كوتەرىپ وتىرعان تاقىرىپ تولىققاندى بولۋى ءۇشىن مىنانى دا ايتا كەتەيىك. 1989 جىلى ماسكەۋدە وتكەن كسرو حالىق دەپۋتاتتارىنىڭ 2-ءشى سەزىندە دەپۋتاتتار العاش رەت كەڭەستەر وداعىنىڭ كوممۋنيستىك مودەلدى باسقا ەلدەرگە باسقىنشىلىق ادىسپەن كۇشتەپ ورناتۋ ارەكەتتەرىن ايىپتاعان قاۋلى قابىلدادى. وندا  «سوۆەتتەردىڭ» ءسوتسياليزمنىڭ ۇرىعىن سەبۋ ءۇشىن شىعىس ەۋروپاعا جاساعان جورىقتارى اشىق ايىپتالدى. بۇل باسقا ەمەس، كەڭەستەر وداعى دەگەن زور يمپەريانىڭ «ءتىرى» كەزىندە حالىق دەپۋتاتتارىنىڭ وزدەرى مويىنداعان تاريحي شىندىق. باسقاسى باسقا، ءدال مۇنىمىزعا ەشكىم داۋ ايتا المايتىن شىعار. سوندىقتان، شىعىس ەۋروپا مەملەكەتتەرىنىڭ دە، بالتىق جاعالاۋى ەلدەرىنىڭ دە قىزىل ارميانى باسقىنشى ساناۋعا تولىق قاقىسى بار. وسىدان كەيىن رەسەيدىڭ ءبىرىنشى پرەزيدەنتى بوريس ەلتسين 1991-1994 جىلدار ارالىعىندا جەڭىس مەرەكەسىن مەملەكەتتىك مەرەكەلەر تىزىمىنەن شىعارىپ تاستاپ، ونى تويلاۋدان باس تارتقان ەدى. بۇل قايتا قۇرۋ جىلدارىنىڭ العاشقى ەكپىنىمەن كەلگەن دەموكراتيالىق قاتىناستاردىڭ جەمىسى ەدى. ءسويتىپ بوريس پاتشا قانشا جەردەن تەنتەك بولسا دا، تاريح شىندىقتارىن مويىنداۋعا ءماجبۇر بولدى. سونداي-اق، 2-سەزد شاقىرىلىمىنىڭ شەشىمدەرىمەن كەڭەستەر ارمياسىنىڭ 1978-1988 جىلدارداعى اۋعانىستان جەرىندەگى ءىس-ارەكەتتەرى دە باسقىنشىلىق دەپ باعالانعان. مۇنى جۇرتشىلىق كسرو-نىڭ سىرتقى مەملەكەتتەرگە جاساعان وكتەم ساياساتىنىڭ ءبىرى ەكەنىن تۇسىنىستىكپەن قابىلداپ وتىر. بىراق، كەيىننەن، اڭگىمە 2-دۇنيەجۇزىلىك سوعىسقا قاتىستى ايتىلا قالسا، رەسەي قايتادان دۇرلىگىپ شىعا كەلەتىن مىنەز شىعاردى. نەگە؟ بۇل ەكى قاۋلىنى دا 2-ءشى شاقىرىم دەپۋتاتتارى قابىلداعان جوق پا، ونىڭ ءبىرىن بىلاي، ءبىرىن بىلاي دەۋگە نە سەبەپ؟ ويتكەنى،  جەڭىس كۇنىن مەملەكەتتىك سيمۆول رەتىندە تويلاۋ رەسەيگە تمد اۋماعىندا «ۇلىورىستىق» مارتەبەنى قايتا جاڭعىرتۋ ءۇشىن قاجەت. مۇنىڭ سىرتىندا تاعى دا جاۋدى جەڭگەن ءبىز، سەندەردىڭ جەڭىسكە قوسقان ۇلەستەرىڭ تەك جاناما عانا دەگەن پيعىل جاتىر. اسىرەسە، پۋتين زامانىندا اسىرەۇلتشىلدىق، اسىرەورىستىق  مىنەز ءورشىپ كەتتى. ونىڭ ءىسىن قازىر مەدۆەدەۆ تە جالعاستىرىپ جاتىر. بۇل جەردە اۋعاندىق جاۋىنگەر-ينتەرناتسيوناليستەر دە، ۇوس ارداگەرلەرى دە قۇرمەت پەن سىيعا لايىق ەكەندىگى، ولار ۇكىمەت پەن پارتيانىڭ تاپسىرماسىن عانا ورىنداعانى، سول كەزدەگى ورتاق وتانعا ادال قىزمەت ەتكەندىگىن دە ۇمىتپاۋ كەرەك. زامانا ساياساتى سولاي بولدى. وعان كىنالىنى ىزدەسەك، ونى قاراپايىم سولداتتىڭ نەمەسە تىل ەڭبەككەرلەرىنىڭ اراسىنان ەمەس، سول كەزدە ۇكىمەتتى باسقارىپ وتىرعانداردىڭ ىشىنەن ىزدەۋ كەرەك.

P.S. قر پرەزيدەنتى ن.نازارباەۆتىڭ تىكەلەي تاپسىرماسىمەن قازاقستان جاعى جەڭىستىڭ 65 جىلدىعىن تويلاۋعا قازىردەن باستاپ قىزۋ كىرىسىپ كەتتى. ارداگەرلەردىڭ استانادا وتەتىن باس جيىنىنا قازىنا قالتاسىنان 300 ميلليون تەڭگە ءبولىندى. مۇنان باسقا جەر-جەرلەردە ۇيىمداستىرىلاتىن شارالارعا مەملەكەتتىك بيۋدجەتتەن تاعى 4,7 ميلليارد تەڭگە كولەمىندە قارجى قاراستىرىلىپ وتىر. سوعىس ارداگەرلەرى مەن مۇگەدەكتەرىنە ءبىر رەتتىك 65 مىڭ تەڭگەنىڭ كومەگى بەرىلەدى. مەدۆەدەۆ پرەزيدەنتىمىزدى ماسكەۋدە وتەتىن جەڭىس شەرۋىنە قاتىسۋعا دا شاقىرىپ قويدى. بىراق، ول انتۇرعان قىزىق قىلعاندا، ءدال بىلتىرعىداي ەتىپ: «رەيحستاگقا تۋ تىككەن ورىس ەگوروۆ پەن گرۋزين كانتاريا» دەپ بەتى بۇلك ەتپەستەن «قويىپ» قالعاندا، جەڭىس تۋىن كوتەرگەن راقىمجان قوشقارباەۆتىڭ باۋىرى، قازاق باسشىسى نازارباەۆتان  ۇيات  بولدى-اۋ دەگەن جوق.

قاراعاندى.