ىسساپارمەن ماسكەۋ قالاسىنا جولىمىز ءتۇسىپ، ن.ي.ساتس اتىنداعى بالالار مۋزىكالىق تەاترىنىڭ سپەكتاكلىن كورۋ مۇمكىندىگىنە يە بولدىق. راس، تەاترعا ءسال كەشىگىپ كەلگەنبىز. نەگە دەسەڭىز، كاسسادان قويىلىمعا بيلەت تابۋ مۇمكىن بولمادى. الماتىدان ماسكەۋگە از عانا ۋاقىتقا كەلگەنىمدى ايتا ءجۇرىپ، تەاتر اكىمشىلىگىنىڭ رۇقساتىمەن ىشكە ازەر كىردىك. تەاتردىڭ ات شاپتىرىمداي ۇلكەن زالى بالالارعا، اتا-انالارعا لىق تولى ەكەن. كەزەكشى قوسىمشا ورىندىق اكەلىپ، مەن دە كوپشىلىكپەن بىرگە نازارىمدى ساحناعا اۋداردىم. سپەكتاكل الدىندا تەاتردىڭ جاۋاپتى قىزمەتكەرى، ن.ي.ساتستىڭ قىزى روكسانا ساتس كىرىسپە ءسوز سويلەدى. بۇل تەاتردىڭ تاريحىندا بۇرىننان قالىپتاسقان ءداستۇر ەكەن. بالالارعا ۇعىنىقتى تىلمەن وپەرا مازمۇنىن، شىعارمانى كورىپ، تىڭداۋ ەرەكشەلىگىن، جاس كورەرمەن ءوزىن زالدا قالاي ۇستاۋ كەرەكتىگىن ءتۇسىندىردى. وسىنداي تاربيەلىك ءمانى زور اڭگىمەنىڭ اسەرى بولار، ەكى ساعاتتان ارتىق ۋاقىت جۇرگەن سپەكتاكل ۇستىندە زالدا باسى ارتىق كۇبىر-سىبىر مەن ءجۇرىس-تۇرىس بايقالمادى. كورەرمەن نازارى ورىس حالىق ەرتەگىسى نەگىزىندە جازىلعان ن.ريمسكي-كورساكوۆتىڭ “سكازكا و تسارە سالتانە” وپەراسىنان اۋىتقىمادى. تاماشا مۋزىكامەن ورنەكتەلگەن ەرتەگى-وپەرانىڭ ورىندالۋى مەن ساحنالىق شەشىمى، ارينە، بولەك اڭگىمە.

امانگەلدى مۇقان، م.و.اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىنىڭ اعا عىلىمي قىزمەتكەرى، تەاترتانۋشى.

ىسساپارمەن ماسكەۋ قالاسىنا جولىمىز ءتۇسىپ، ن.ي.ساتس اتىنداعى بالالار مۋزىكالىق تەاترىنىڭ سپەكتاكلىن كورۋ مۇمكىندىگىنە يە بولدىق. راس، تەاترعا ءسال كەشىگىپ كەلگەنبىز. نەگە دەسەڭىز، كاسسادان قويىلىمعا بيلەت تابۋ مۇمكىن بولمادى. الماتىدان ماسكەۋگە از عانا ۋاقىتقا كەلگەنىمدى ايتا ءجۇرىپ، تەاتر اكىمشىلىگىنىڭ رۇقساتىمەن ىشكە ازەر كىردىك. تەاتردىڭ ات شاپتىرىمداي ۇلكەن زالى بالالارعا، اتا-انالارعا لىق تولى ەكەن. كەزەكشى قوسىمشا ورىندىق اكەلىپ، مەن دە كوپشىلىكپەن بىرگە نازارىمدى ساحناعا اۋداردىم. سپەكتاكل الدىندا تەاتردىڭ جاۋاپتى قىزمەتكەرى، ن.ي.ساتستىڭ قىزى روكسانا ساتس كىرىسپە ءسوز سويلەدى. بۇل تەاتردىڭ تاريحىندا بۇرىننان قالىپتاسقان ءداستۇر ەكەن. بالالارعا ۇعىنىقتى تىلمەن وپەرا مازمۇنىن، شىعارمانى كورىپ، تىڭداۋ ەرەكشەلىگىن، جاس كورەرمەن ءوزىن زالدا قالاي ۇستاۋ كەرەكتىگىن ءتۇسىندىردى. وسىنداي تاربيەلىك ءمانى زور اڭگىمەنىڭ اسەرى بولار، ەكى ساعاتتان ارتىق ۋاقىت جۇرگەن سپەكتاكل ۇستىندە زالدا باسى ارتىق كۇبىر-سىبىر مەن ءجۇرىس-تۇرىس بايقالمادى. كورەرمەن نازارى ورىس حالىق ەرتەگىسى نەگىزىندە جازىلعان ن.ريمسكي-كورساكوۆتىڭ “سكازكا و تسارە سالتانە” وپەراسىنان اۋىتقىمادى. تاماشا مۋزىكامەن ورنەكتەلگەن ەرتەگى-وپەرانىڭ ورىندالۋى مەن ساحنالىق شەشىمى، ارينە، بولەك اڭگىمە.

امانگەلدى مۇقان، م.و.اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىنىڭ اعا عىلىمي قىزمەتكەرى، تەاترتانۋشى.
بۇل جەردە ءبىزدى تەاترعا كەلگەن جاس كورەرمەندەر ءۇشىن جاسالعان مەرەكەلىك كوڭىل-كۇي قاتتى قىزىقتىردى. عيماراتتىڭ بالالار مۋزىكالىق تەاترى دەگەن اتىنا زاتى ساي ەكەن. تەاتردىڭ نەگىزىن قالاعان ناتاليا ساتستىڭ يدەياسىمەن بەرەر ءتالىمى مول ىشكى كوركەم بەزەندىرىلۋى، بارلىعى بۇلدىرشىندەرگە ىڭعايلى. بۇل ورتا “تەاترعا بارۋ مەرەكە، تەاتر – تاربيە مەكتەبى، تەاتر – ءتالىم، رۋحاني ازىق الار حرام” ەكەنىن شىنىمەن-اق ەسكە سالدى.
بالانىڭ اتى بالا. قاي جەردە جۇرمەسىن جۇگىرىپ، سەكىرىپ ويناۋعا بەيىم. تەاتر ۇجىمى كىشكەنتاي كورەرمەننىڭ وسىنداي ەرەكشەلىگىن ەسكەرگەن. 15-20 مينۋتتىق ۇزىلىستە بالالار فويەدە ورنالاسقان ارنايى جاسالعان بۇرىشتاردا، بولمەلەردە وزدەرىنىڭ كوڭىلى قالاعان ىستەرىمەن، ويىندارىمەن اينالىسۋعا مۇمكىندىك بار. ءار الۋان ەكزوتيكالىق قۇستاردىڭ ءانى، ءارتۇرلى گۇلدەردىڭ جاسىل جەلەككە مالىنىپ تۇرۋى بۇل ورتانىڭ ەكولوگيالىق اتموسفەراسىنىڭ بۇلدىرشىندەرگە قولايلى¬لىعىن دالەلدەي تۇسكەن. كەڭ حوللعا شىعا بەرىستە وتىرا قالىپ قويىلىمنان العان اسەرلەرىن كوركەمدەپ، قاعاز بەتىنە تۇسىرۋگە نە قاجەتتىڭ ءبارى الدىن-الا دايىندالعان. مىنە، وزدەرى كورگەن سپەكتاكلدەن العان اسەرلەرى مەن ويلارىن بالالار سول ساتتە-اق قاعاز بەتىنە ءتۇسىرىپ جاتىر. ارنايى بولمەدەگى رويالدىڭ ماڭىنا توپتاسقان بالالار دا وزدەرىنشە مارە-سارە. كەڭەستىك داۋىردەن قۇلاققا ءسىڭىستى بولعان “بار جاقسى بالالار ءۇشىن!” دەگەن ۇراننىڭ بۇل تەاتر شاڭىراعى استىندا تولىعىمەن ىسكە اسقاندىعىنا كوزىمىز جەتتى. وسى ەرتەگىدەي بالالار الەمىنىڭ ورتاسىندا ءجۇرىپ بارىنە قىزىعا، قىزعانا قاراعان ءبىزدىڭ كوكەيىمىزدە ء“بىزدىڭ بالالاردىڭ ءحالى قالاي؟” دەگەن سۇراق تۇردى.
قازاقستاندا دا ءدال وسى ماقساتتا جۇمىس ىستەۋ ءۇشىن قۇرىلعان، كەزىندە مۇحتار اۋەزوۆكە ارمانداي بولىپ كورىنگەن بالالار مەن جاستار تەاترى (تيۋز) العاشىندا ورىس، كەيىن قازاق ترۋپپالارى بولىپ قىرقىنشى جىلداردىڭ ەكىنشى جارتىسىندا ەسىگىن ايقارا اشتى. بۇلاي دەۋىمىزدىڭ وزىندىك سەبەبى بار. 1930 جىلى ماسكەۋدە وتكەن جازۋشىلار وداعىنىڭ كەزەكتى پلەنۋمىنان كەيىن م.اۋەزوۆ “بۋدەم پيسات دليا دەتەي” اتتى ماقالا جازدى. وندا جازۋشى: “كو منە چاستو وبراششايۋتسيا س پروسبوي پريسلات دەتسكۋيۋ پەسۋ. نا نەە نەوبحوديمو وتۆەتيت نە پيسمامي، ا پرويزۆەدەنيامي. نو تاكوگو وتۆەتا ۋ مەنيا نەت ي تۋت مالو سكازات، چتو يا چۋۆستۆۋيۋ سمۋششەنيە پەرەد ەتيمي دەتمي. ۆنۋترەننە يا نيكوگدا نە وتكازىۆالسيا وت ەتوگو زامەچاتەلنوگو، بلاگودارنوگو ۆيدا ليتەراتۋرنوگو تۆورچەستۆا، ناوبوروت، نوشۋ ۆ سەبە جەلانيە ناپيسات پريچەم داجە كونكرەتنو، ي دەتسكۋيۋ پوۆەست، ي پەسۋ دليا دەتەي”، – دەگەن بولاتىن. (م.اۋەزوۆ. شىعارمالارىنىڭ 50 تومدىق تولىق جيناعى، 16 توم. الماتى، “جىبەك جولى”، 2004.) بۇل قازاق كاسىبي دراما تەاترى ءوز ەڭسەسىن جاڭادان كوتەرىپ جاتقان، بالالارعا، ەرەسەكتەرگە دەپ جىكتەپ بولە-جارۋ تۋرالى ءسوز قوزعاۋدىڭ ەرتەلەۋ كەزى. سوعان قارا¬ماستان، بالالارعا ارنالعان شىعارمالار جازۋ جايلى ايتىلعان ويىنان عۇلاما جازۋشىنىڭ سول كەزدىڭ وزىندە قازاقستاندا بالالارعا ارنالعان ارنايى تەاتر قۇرۋ ماسەلەسىن العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ كوتەرگەندىگىن كورەمىز. ونىڭ: “يا وحوتنو پورابوتال بى ي ناد دەتسكوي پەسوي، نو وتسۋتستۆيە تيۋزا ۋ ناس، وتسۋتستۆيە كاك بى پروۆەروچنوگو ۋچاستكا، سووتۆەتستۆەننو ترەبوۆانيام كوتوروگو فورميروۆالاس بى دەتسكايا پەسا، زادەرجيۆاەت پيساتەلەي ۆ يح رابوتە ناد دەتسكيم رەپەرتۋاروم”، – دەگەن پىكىرى دە ءبىزدىڭ بۇل ويىمىزدى ايقىنداي تۇسەدى. بۇل تەاتر رەسپۋبليكادا تۇبىندە قۇ¬رىلۋى كەرەك، بىراق قاشان ۇيىمداس¬تى¬رىلارى بەلگىسىزدەۋ شارۋا بولاتىن. ورىس اعايىنداردىڭ: “نە بىلو بى سچاستە، دا نەسچاستە پوموگلو” دەگەنىندەي، بالالار تەاترىنىڭ كەرەگەسى قازاقستاندا ويلاماعان جەردەن قيىن-قىستاۋ كەزەڭدە قالاندى.
ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس قىزۋ ءجۇرىپ جاتقان كەزدە الماتىعا جەر اۋدارىلىپ كەلىپ، وپەرا تەاترىنىڭ رەجيسسەرى بولىپ قىزمەت اتقارعان تاماشا ۇيىمداستىرۋشى ناتاليا ساتس بالالار تەاترىن ۇيىمداس¬تىرۋدى قىزۋ قولعا الدى. العاشقى ساتىنەن باستاپ م.اۋەزوۆتىڭ تەاتردىڭ بوي كوتەرۋى¬نە قوسقان ۇلەسى زور دەسەك، ن.ساتس ءوزىنىڭ كىتابىندا بىلاي دەيدى: “يا نە دۋمايۋ، چتو ەست چەلوۆەك، كوتورىي بى لۋچشە، چەم ون، زنال ي بولشە ليۋبيل يستوريۋ كۋلتۋرى كازاحستانا. ون تسەنيل ليۋدەي، كوتورىە يسكرەننە حوتەلي ي ۋمەلي پرينوسيت پولزۋ رودينە، ي س مومەنتا سترويتەلستۆا تەاترا دليا دەتەي ي يۋنوشەستۆا كازاح¬ستانا يا وبراششالاس ك نەمۋ پوستوياننو كاك ك سوكروۆيششنيتسە زناني. ون وحوتنو ۆوشەل ي ۆ حۋدوجەستۆەننىي سوۆەت ناشەگو تەاترا، سموترەل سپەكتاكلي، پورازيتەلنو گلۋبوكو اناليزيروۆال ناشي پۋتي-دوروگي. ... ون ستال پودليننىم ۆدوحنوۆيتەلەم ورگانيزاتسي ۆ تيۋزە ترۋپپى نا كازاحسكوم يازىكە”. (نوۆەللى موەي جيزني. موسكۆا، “يسكۋسستۆو” 1984.) ءسويتىپ، قيىن كەزدە ەلىنىڭ بولاشا¬عىن، ۇرپاعىنىڭ ويلى، زەردەلى ازامات بولىپ ءوسىپ جەتىلۋىن ويلاعان ەل اعالارىنىڭ قىزۋ ارالاسۋىمەن كەزدەسكەن ءار ءتۇرلى كەدەرگىلەردى جەڭە وتىرىپ، قازاقتىڭ قارا دومالاقتارى ءۇشىن بەرەر ءتالىم مەن ۇلاعاتى مول ەكى بىردەي تەاتر (ورىس، قازاق ترۋپپا¬لارى) ۇيىمداستىرىلىپ، جۇمىسىن باستاپ كەتتى.
سودان بەرى نەگىزگى ارقالار جۇگى مەن اتقارار قىزمەتى اتاۋىنان ايقىن كورىنەتىن ع.مۇسىرەپوۆ اتىنداعى جاستار مەن بالالار تەاترىنىڭ تاريحى بۇگىندە الپىس جىلدى ارتقا تاستاپتى. جەتكىنشەكتەردى بالا باقشادان، مەكتەپ جاسىنان باستاپ رۋحاني قۇندىلىقتاردى يگەرۋگە تاربيەلەۋگە اتسالىسقان بولىپ، باسىندا وسى باعىتپەن جۇمىس ىستەي باستاعان بالالار تەاترى بۇلدىرشىندەردىڭ كوزايىمىنا اينالىپ، جاقسى قويىلىمدارمەن كورىنە الدى. وسى ارالىقتا كوپ شارۋا تىندىرعان تەاتر كەيىننەن اكادەميالىق دەڭگەيگە كوتەرىلدى. رەسپۋبليكالىق، حالىقارالىق بايگەلەرگە قاتىسىپ، وزا شاپقان تەاتر ۇجىمىنىڭ جۇمىستارى ماماندار نازارىنا ىلىكتى.
بىراق بۇل جەتىستىكتەردىڭ بارلىعى تەاتر¬دىڭ تىكەلەي ۇستانعان سالاسى مەن باعىتى بويىنشا ەمەس ەدى. ويتكەنى، ءوزىنىڭ باستى ۇستانىمىنا اينالعان بالالار رەپەرتۋا¬رىنا جەتكىلىكتى ءمان بەرمەگەن ۇجىم اتا-انا مەن مەكتەپ مۇعالىمىنىڭ جەتەگىندە بولاتىن كىشكەنتاي بۇلدىرشىندەردىڭ سۇيىكتى تۇراعىنا اينالا المادى. بۇل ءار جىلدار¬داعى تەاتر رەپەرتۋارىنداعى سپەكتاكل¬دەردەن كورىنىس تاپتى. ارىپتەسىمىز، تەاتر زەرتتەۋشىسى باقىت نۇرپەيىس ءوزىنىڭ “قازاق¬تىڭ جاستار مەن بالالار تەاترى” اتتى مونوگرافياسىندا جاستار تەاترىنىڭ ءوزىن¬دىك ەرەكشەلىكتەرىن، رەپەرتۋارلىق ساياساتىن سارالاي كەلىپ: “1970 جىلداردان 1986 جىلعا دەيىن بالاباقشا بۇلدىرشىندەرى مەن تومەنگى سىنىپ وقۋشىلارىنا ارنالعان بىردە ءبىر پرەمەرا جارىق كورمەپتى. وسىدان-اق تەاتر ءوزىنىڭ نەگىزگى مىندەتىنەن الشاقتاپ، توقىراۋ تورىنا ىلىككەنى كورىنىپ تۇر”، – دەگەن وي ايتادى. بۇل تۇسىنگەن ادامعا كوپ نارسەنى بايقاتىپ تۇر. وكىنىشتىسى، تەاتر اتالمىش كەزەڭنەن كەيىن دە ءوزىنىڭ تىكەلەي مىندەتىن ورىنداۋدان بويىن اۋلاق سالۋىندا. مارتەبەسى بولەك وزگە تەاترلار سەكىلدى ءتيىپ-قاشىپ ساحناعا اكەلگەن قويىلىمدارى تەاتردىڭ نەگىزگى رەپەرتۋارلىق باعىت-باعدارىن ايقىنداپ، بالالارعا ارنالعان دۇنيەلەردىڭ سانى مەن ساپاسىنا وڭ وزگەرىس اكەلە الماعان.
رەسپۋبليكاداعى بارلىق تەاترلاردىڭ رەپەرتۋارىندا بالالارعا ارنالعان سپەك¬تاكل¬دەر ازدى-كوپتى قويىلىپ كەلەدى. سول ەلۋگە جۋىق تەاترلاردىڭ ىشىندە جالعىز اكەم¬تەاتر عانا ءوزىنىڭ اكادەميالىق بيىگىنەن كىشكەنتاي بۇلدىرشىندەرگە، بالالار شىعارمالارىنا كۇنى بۇگىنگە دەيىن يىلمەي كەلەدى. ولارعا بۇل سالا اكادەميالىق دەڭ¬گەيىن تۇسىرەتىن نەمەسە اياققا تۇساۋ بولاتىن ءتارىزدى. الماتىدا ارنايى بالالار تەاترى جۇمىس ىستەي باستاعان سوڭ بارلىق ەكسكليۋ¬زيۆتىك قۇقىقتى “جومارتتىق جاساپ”، سولار¬عا بەرە سالعان بولار دەگەن دە وي كەلەدى. جاستار تەاترى اشىلعانعا دەيىن بالالار ءۇشىن بىردە-ءبىر سپەكتاكلدىڭ قويىلماعانىنا رەپەرتۋاردا بولعان سپەكتاكلدەر تىزىمىنەن كوز جەتكىزدىك. (قازاق تەاترىنىڭ تاريحى، ءى توم، الماتى، “عىلىم” 1975.) ال وسى باسىلىمنىڭ ەكىنشى تومىندا بەرىلگەن رە¬پەرتۋاردان ءبىر-ەكى عانا بالالار سپەكتاكلى¬نىڭ اتاۋىن كەزدەستىردىك. تەاتردىڭ بۇرىنعى جەتەكشىسى، ت.جامانقۇلوۆ بالالار رەپەر¬تۋارى بولعانىن، ازەكەڭنىڭ ء(ا.مامبەتوۆ¬) جەتەكشىلىگى كەزىندە تۇقاڭ ءوزى تالاي بالالار قويىلىمىنا قاتىسقانىن ايتادى. ال، ءوزى ديرەكتور بولعان كەزدە وسى سۇرانىستى قاناعاتتاندىرۋ ءۇشىن اشىلعان “سەزام” تەاترى كەيىن جەكە وتاۋ قۇرىپ ءبولىنىپ شىعىپ، بارلىق قىسقى، جازعى دەمالىسى كەزىندە تەاتردا بالالار قويىلىمدارىن كورسەتكەنى دە ەستە. الايدا، قازىر اكەم¬تەاتردىڭ شاڭىراعىنىڭ استىن پانالاپ، رەپەرتۋارلىق ساياساتىن ءوز قالاۋىنشا نارىقتىق قاتىناسقا ساي جۇرگىزەتىن بۇل جەكەمەن¬شىك كوممەرتسيالىق تەاتر. ۇستانعان باعىتى جاڭا جىل مەرەكەسىندە (ناۋرىز ەمەس) لازەرلى شوۋ قويىلىم جاساپ، مۇمكىندىگىن¬شە كوپ پايدا تاۋىپ قالۋ. ال باس تەاتردىڭ رەپەرتۋارىندا تۇراقتى جۇرەتىن بالالارعا ارنالعان سپەكتاكلدەردىڭ بولماۋى سەبەپتى كىشكەنتاي كورەرمەندەردىڭ بۇل تەاترعا سالعان ءىزى جوق. وسى سالاعا رەسپۋبليكانىڭ باس تەاترىنىڭ جەتكىلىكتى ءمان بەرمەۋى دە تەاترلار اراسىندا باسەكەلەستىكتىڭ بول¬ماۋىنا، جاڭا درامالىق شىعارمالاردىڭ جەتكىلىكتى قويىلماۋىنا الىپ كەلگەن. قالىپتاسقان بۇل ءداستۇر سىرەسە قاتقان سەڭدەي كوبەسى سوگىلمەي جالعاسىپ كەلەدى. تاۋەلسىز ەل بولعان بۇگىنگى كەزەڭ ءبۇلدىر¬شىندەرگە ەستەتيكالىق تاربيە بەرۋ ىسىندە، ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدى دارىپتەۋدى جاس بالالار اۋديتورياسىنان باستاۋعا بەلسەنە اتسالىستىرۋدان ءبىزدىڭ بۇل تەاترلارىمىز نەگە شەت قالا بەرمەك؟ بۇل ماسەلەگە جو¬عارى جاقتان، ارنايى مەكەمەلەر تاراپىنان قوزعاۋ سالماسا تەاترلار ءوز بەتىنشە ىزدەنگىسى جوق سەكىلدى. ال تەاتردىڭ بالالارعا ارنالعان وزىندىك تارتىمدى رەپەرتۋارى بولسا ءبىر جارىم ميلليوننان استام حالقى بار قالادان وزدەرىنىڭ جاس كورەرمەندەرىن ايىرىپ الاتىنىنا سەنىمىمىز كامىل.
بالالار مەن جاستار تەاترىنا جەتەكشى بولعان رەجيسسەرلەردىڭ ساحنادا وزدەرىنىڭ جەكە شىعارماشىلىق امبيتسياسىن كوبىرەك ويلاعاندىقتارىنان شىعار، بالالار تەاترى رەپەرتۋارلىق باعىتىنا تۇبەگەيلى وزگەرىستەر ەنگىزىپ، وزىندىك جولىن، وزگەلەرگە ۇقساماي¬تىن دارالىعىن جوعالتىپ الدى. تەاتر بالالار الەمى مەن ەرەسەك كورەرمەندەر اراسىن جالعايتىن التىن كوپىر بولا المادى. ەكىنشىدەن، بۇل تەاتر ءوزىنىڭ باسىم باعىتى بولۋعا ءتيىستى ۇلتتىق دراماتۋرگتەر تاراپىنان بالالارعا ارناپ شىعارما جازىلۋىنا، ولاردى تەاتر ساحناسىنا كوپتەپ قويۋعا مۇرىندىق بولاتىن الاڭقاي رەتىندە ارنايى قۇرىلعانىمەن (“پروۆەروچنىي ۋچاستوك”) شىنايى شەبەرلىك شىڭدايتىن شەبەرحاناعا دا اينالا الماعان. وسىدان كەلىپ بۇگىنگى رەسپۋبليكاداعى ەلۋگە جۋىق تەاترلارىمىز رەپەرتۋارى بالالارعا ارنالعان ساپالى پەسالارعا كۇنى بۇگىنگە دەيىن جارىماي، شولىركەۋمەن كەلەدى. ماسەلەنىڭ توركىنىنە ۇڭىلسەك، بۇل كوپ جاعدايدا اركىم وزىنە تيەسىلى ىسىمەن تىكەلەي اينالىسپاۋىنان دەپ بىلەمىز. تەاتر ءاۋ باستان كورەرمەندەردىڭ ارنايى كونتينگەنتى – بالالارعا ارنالعان سوڭ وسى سالادا رەسپۋب¬ليكانىڭ كوپتەگەن تەاترلارىنىڭ بىرەگەيى رەتىندە جاستار مەن بالالار رەپەرتۋارىن قالىپتاستىرۋعا، جاسوسپىرىمدەرگە ارنالعان سپەكتاكلدەردى قويۋدا كوشباسشى بولۋى كەرەك ەدى. وكىنىشكە وراي، بۇل باعىتتى تەاتر بەرىك ۇستانا الماعان. مۇنى دەر كەزىندە كورسەتىپ، جولعا سالىپ وتىراتىن باقىلاۋ ورگاندارىنىڭ بەلسەندى بولماۋى رەپەرتۋارلىق ساياساتتىڭ باس رەجيسسەردىڭ جەتەگىندە كەتۋىنە الىپ كەلگەن. ب.نۇرپەيىس: “...وسى تەاتردا قىزمەت ىستەپ باس رەجيسسەر بولعان ە.وباەۆ، مەن دون ۋك، ۆ.پۇسىر¬مانوۆ، م.بايسەركەنوۆ، ج.حادجيەۆ ءتارىزدى بىلىكتى دە ءبىلىمدى رەجيسسەرلەردىڭ ەشقاي¬سىسى دا بالالاردىڭ جاس ەرەكشەلىگىنە لايىق¬تى سپەكتاكلدەر شىعارۋعا كوڭىل ءبول¬مەگەن. ولار بالالار تەاترىنىڭ سپەتسيفي¬كالىق ەرەكشەلىگىن بىلە تۇرا، ءبۇلدىرشىن¬دەرگە سپەكتاكل قويۋ ماسەلەسىنە “بالالار دراماتۋرگياسى جوق” دەگەن سىلتاۋمەن سالعىرت قاراعان” – دەيدى. وسى ماسەلەدە تەاتردىڭ بۇگىنگى جەتەكشىسى ت.تەمەنوۆتىڭ ۇس¬تانىپ وتىرعان باعىتى دا وسى رەجيس¬سەرلەردىڭ قاتارىنان الىسقا كەتە قويماعان.
سوعان قاراماستان، الماتىداعى ەكى اكادەميالىق تەاتر كورەرمەندەرىنىڭ باسىم بولىگىن مەكتەپ وقۋشىلارى مەن ستۋدەنت جاستار قۇرايدى. بۇل تەندەنتسيا رەسپۋب¬ليكاداعى قازاق تەاترلارىنىڭ بارلىعىنا ءتان بولعاندىقتان، بالالار مەن جاستار اۋديتورياسىن قامتيتىن ارنايى رەپەرتۋار جا¬ساۋدى مىقتاپ ويلاستىرۋ قاجەت. تەاتر¬دىڭ شىعارعان ءونىمى – سپەكتاكلدى نەگىزىنەن مەكتەپ جاسىنداعى بالالار مەن جوعارى وقۋ ورنى ستۋدەنتتەرىنە ۇسىنا وتىرىپ، ولارعا قاجەت تۋىندىلاردى ءوزىنىڭ ساحنالارىنا بىلەك سىبانا قويماۋى اقىلعا سىيمايتىن ءجايت. ءيا، تەاتردىڭ نەگىزگى جالاۋلاتىپ الىپ جۇرەر ەستەتيكالىق باعىت-باعدارىنان اۋىتقۋشىلىق كوزگە ۇرىپ تۇر.
بۇل جەردە ءبىز جوعارىدا اتاپ وتكەن ماسكەۋ تەاترىنىڭ زالى مەن ساحناسىنداعى جاس كورەرمەندەرگە جاسالعان جاقسى جاعدايلار، ولاردىڭ تەاترعا كەلۋىن اسىعا كۇتەتىن ءيمانجۇزدى جانداردىڭ جۇرەك جىلۋىنىڭ جەتپەي جاتقاندىعىن كورەمىز. ارينە، مۇلدەم جوق دەپ ايتۋدان اۋلاقپىز. بار. از. جەتكىلىكتى ەمەس. ءبىزدىڭ تەاترلاردا كورەرمەنگە كورسەتەر قىزمەت ساپاسىنىڭ تومەندىگى بالانىڭ تەاترعا ءوز بەتىنشە كەلۋىن قامتاماسىز ەتە الماي جاتادى. ازىرگە ولاردى مەكتەپ ديرەكتورى مەن تەاتر اكىمشىلىگىنىڭ كەلىسىمى ارقىلى “بارساڭ دا باراسىڭ، بارماساڭ دا باراسىڭ” دەگەندەي، ءۇزىلدى-كەسىلدى شەشىممەن كۇشتەپ اكەلۋ باسىم. تەاترلار زالدى كورەرمەندەرمەن تولتىرۋ پروبلەماسىن وسىنداي جولمەن شەشۋدە.
جاقسى قويىلىمدارمەن بالا جۇرەگىن جاۋلاپ الۋ ارقىلى ولاردىڭ تەاترعا كەلۋىن ادەتكە اينالدىراتىن قۇبىلىستىڭ جاپپاي بولماۋى ءبىزدىڭ تەاترلاردىڭ ءالسىز تۇستارى¬نىڭ ءبىرى. ءار جاستىڭ وزىندىك ەرەكشەلىكتەرىن ەسكەرگەن، كورەرمەن مەن تەاتر اراسىنداعى شىنايى تۇسىنىستىككە قۇرىلعان ەكىجاقتى تەڭ قۇقىلى ديالوگ جوق. ديالوگتىڭ ورنىنا ىلعي ەستيتىنىمىز – تەاتردىڭ ءبىر سارىندى مونولوگى. سوندا كورەرمەن پىكىرى قايدا قالادى؟ سولاردىڭ ىشىندە بۇلدىرشىندەردىڭ ءالسىز ۇنىنە كىم قۇلاق اسپاق؟ ولاردىڭ تالاپ-تىلەگىنە قۇلاق اسپاۋ دەگەنىمىز، ءبىرىنشى كەزەكتە ەرتەڭگى وسى تەاتر زالىنان ورىن الاتىن ەرەسەك كورەرمەندەرىنىڭ جولىن كەسۋ بولىپ شىقپاي ما؟ بۇدان ۇتقان كىم، ۇتىلعان كىم؟ ايتپاسا دا تۇسىنىكتى.
ءار تەاتردىڭ كورەرمەنگە ەستەتيكالىق ازىق بەرۋ ءۇشىن جاساپ جاتقان وزىندىك ءىس-شارالارى دا جوق ەمەس. تەاترعا كەلگەن كورەرمەنگە بارىنشا ىڭعايلى بولۋىنا، ولاردىڭ تەاتردان جاقسى كوڭىل-كۇيمەن شىعۋىنا قاجەتتى مۇمكىندىكتەر بار. جۇيەلى، قىزىقتى وتەتىن تاجىريبەلى ۇستازدىڭ ساباعى ىسپەتتەس كورەرمەندەرمەن جاقسى قارىم-قاتىناس ورناتقان تەاتر¬لاردىڭ رەپەرتۋارى ءار الۋاندىعىمەن، كوركەمدىك دەڭگەيىنىڭ بيىكتىگىمەن، كورەرمەنىنىڭ كوپتىگىمەن ەرەكشەلەنەدى. مۇنداي قۇبىلىستى ءوزىمىز كوزىمىزبەن كورگەن اقتوبە قالاسىنىڭ “الاقاي” قۋىرشاق تەاترىنىڭ مىسالىنان نەمەسە قاراعاندى قالاسىنىڭ مۋزىكالىق كومە¬ديا تەاترىنىڭ زاماناۋي مەنەدج¬مەنت¬¬پەن اتقارعان جۇمىستارىنان كوردىك.
كورەرمەن مادەنيەتى جايلى دا بىرەر ءسوز. “تەاتر كيىم ىلگىشتەن باستالادى” دەگەن تەاتر كلاسسيگىنىڭ ويى ومىرشەڭدىگىن ءالى كۇنگە دەيىن جوعالتقان جوق. ءاۋ باستان اكتەرلەر مەن كورەرمەندەر ءۇشىن مىزعىماستاي بولىپ ورناتىلعان تەاتردىڭ زاڭى كوبىنەسە نازارىمىزدان تىس قالىپ كەلەدى. سىرت كيىمدەرىمەن زالعا باسا كوكتەي كىرىپ، كەزىپ جۇرەتىن جاستاردىڭ سپەكتاكل كەزىندە داۋىسىن كوتەرىپ داراقىلانا كۇلۋى، ىسقىرىپ، جەر تەپكىلەپ، وزدەرىنىڭ ەموتسيالىق اسەرلەرىن تەجەۋسىز، ستاديوندا فۋتبول تاماشالاپ وتىرعانداي كورسەتۋى، ءموبيلدى بايلانىس قۇرالدارىمەن سويلەسۋى وكىنىشكە وراي، تەاتردا ۇيرەنشىكتى ادەتكە اينالىپ كەتتى. بۇل ءبىزدىڭ بۇگىنگى تەاترعا سىنالاي ەنىپ كەتكەن توبىرلىق مادەنيەتتىڭ جاعىمسىز كورىنىستەرى. وسىلاي جالعاسا بەرسە، وسكەلەڭ ۇرپاق وسىنى ۇلگى تۇتىپ قالماسىنا كىم كەپىل؟ كورەرمەن مەيلى ول جاس بولسىن، جاسامىس بولسىن تەاتردىڭ ىشكى تارتىبىنە تولىقتاي باعىنۋى كەرەك بولسا، سول ءتارتىپتىڭ تۇراقتى، بوساڭسىماي جۇرگىزىلۋىنە تەاتر اكىمشىلىگى تىكەلەي جاۋاپتى. ول ءۇشىن بۇرىن مۇنداي تەجەۋدى ەستىپ بىلمەگەن جاستارعا ەتيكەت ماسەلەسىن تۇراقتى، ءارى ورنىمەن تالاپ ەتەتىن ەسكەرتۋلەر جاسالار بولسا، ەكىنشى رەت تەاترعا كەلگەندە الگىندەي تەرىس ادەتىن قايتالاماس ەدى. “وسى تاربيەلەۋ جۇمىسىن قاي كەزدەن، قايدان باستاۋ كەرەك” – دەگەن ماسەلەگە كەلسەك، بالالىق شاقتان، قۋىرشاق تەاترىنىڭ سپەكتاكلدەرىنەن، مەكتەپتەن، بالالار تەاترىنىڭ كىرە بەرىسىنەن تاعىسىن-تاعىلار دەپ جالعاستىرا بەرۋگە بولادى. ايتپەسە ۋاقىت وتە كەلە جالپى مادەنيەت¬تىلىك دەگەن ۇعىمنىڭ اۋىلى جاس ءبۇلدىر¬شىندەر ساناسىنان الىستاي بەرەرى انىق.
قالاي دەسەك تە، تەاتر – بالالار ءۇشىن مەرەكە، دەمالىس ورنى. بالامەن بىرگە تەاترعا بارىپ، ونىڭ العان العاشقى اسەرى مەن قۋانىشىن ءبولىسۋ اتا-انا ءۇشىن زور باقىت دەپ بىلەمىز. ءبىزدىڭ تەاترلاردا وتباسى تۇگەلىمەن جينالىپ، سپەكتاكل كورسەتەتىن¬دەي مۇمكىندىكتەر جاسالىپ جاتسا، كورەرمەن ءۇشىن قۋانىشتىڭ ۇلكەنى سول بولار ەدى. وسىندايدا ءبىز كورىپ تاماشالاعان بەلگىلى ساحنا شەبەرى ولەگ تاباكوۆ جەتەكشىلىك ەتەتىن ا.چەحوۆ اتىنداعى ماسكەۋ كوركەم تەاترىندا قويىلعان  ۆ.ەرشوۆتىڭ “كونەك گوربۋنوك” شىعارماسى بويىنشا ەرتەگى-سپەكتاكلى ەرىكسىز ەسكە ورالادى. بۇل سپەكتاكلدىڭ اۋديتورياسى اۋقىمدى. قويىلىم بالالارمەن بىرگە ەرەسەكتەر ءۇشىن دە قىزىقتى بولۋىمەن قۇندى. تەاتر وسى سپەكتاكلىمەن كورەرمەندەردىڭ كەشكى ۋاقىتتا تەاترعا وتباسى بولىپ كەلۋى ءۇشىن وتە قولايلى جاعداي جاساعان. تەاتردىڭ نەگىزگى ميسسياسى اقشا تابۋ ەمەس، كورەرمەنگە ەستەتيكالىق تاربيە بەرۋ، ساحنا ونەرى ارقىلى رۋحاني الەمگە باستاۋ. كورەرمەننىڭ بارلىق كاتەگوريالارىن قامتۋدى ماقسات تۇتقان بۇل تەاتردىڭ قادامىنان ءبىزدىڭ تەاترلارعا دا كوپ نارسەنى ۇلگى ەتىپ الۋعا بولار ەدى.
الماتى قالاسى – حالىق كوپ شوعىرلانعان ءىرى مەگاپوليس. مۇنداعى تەاترلاردىڭ الۋان ءتۇرلى بولىپ كەلۋى، بارلىق كورەرمەندى قامتي الۋىنىڭ ماڭىزى زور. سولاردىڭ ىشىندە ءبىزدىڭ ەرەكشە نازارىمىزداعى ماسەلەلەر: انا تىلىمىزدەگى بالالار تەاترىنىڭ حال-احۋالى، رەپەر¬تۋارلىق ساياساتى، اتىنا زاتى ساي تولىق¬قاندى شىعارماشىلىق ورتا قالىپتاس¬تىرىپ، كىشكەنتاي كورەرمەندەر كوزايى¬مىنا اينالۋى بولاتىن. ءبىز تەك وسى ءتوڭى¬رەكتە ماسەلە كوتەرە وتىرىپ، وزگە قۋىرشاق، مۋزىكالىق ت.ب. تەاترلار جونىندە ايتقان جوقپىز. ولاردىڭ دا شەشىلمەي جاتقان ءتۇيىندى تۇستارى جەتەرلىك، ول ءوز الدىنا بولەك اڭگىمە تاقىرىبى.
وسىندايدا قولدا بار مۇمكىندىكتى ورنىمەن تولىق پايدالانا العانعا نە جەتسىن. بىزگە ارنايى قۇرىلعان بالالار تەاترىنىڭ ءىشى بۇلدىرشىندەردىڭ سىڭعىرلاعان كۇمىس كۇلكىسىمەن تولعانى كەرەك. تەاتر — ونەر ورداسىن بالالاردىڭ قۇلشىنىسپەن كەلەتىندەي قۇتتى ورنىنا اينالدىرا الساق، تەاتر ۇجىمى ءۇشىن ۇلكەن جەڭىس تە، باس جۇلدە دە وسى بولماق. ەل بولۋدىڭ دا، بەسىكتى تۇزەۋدىڭ دە باستى شارتى بۇلدىرشىندەرگە دەگەن قوعامنىڭ جاسايتىن قولاي¬لى جاعدايىنان، ىقىلاس-نيە¬تىنەن، وڭ كوزقاراسى¬نان كورىنەدى. ونسىز كوڭىلىنىڭ گۇلى جوق قۋىس كەۋدە ۇرپاق¬تىڭ ءوسىپ-ونۋىنە سەبەپكەر بىزدەر مەن ءسىز¬دەر بو¬لا¬رى¬مىز ان¬ىق. سىزدەر قا¬لاي وي¬لا¬ي¬سىز¬دار، اعاي¬ىن؟!

جاقسى دراما ۇلت بايلىعى

جولتاي  جۇمات، جازۋشى-دراماتۋرگ.

وسى كۇنى قايسىبىر ءباسپاسوز بەت¬تەرىندە “بىزدە تەاتر ءوز دارەجەسىندە قالىپتاسىپ ۇلگەرگەن جوق، ويتكەنى وسى كۇنگە دەيىن  وركەنيەتتى ەلدەرمەن تايتالاسا الاتىنداي دراماتۋرگيالىق شىعارمالار دۇنيەگە كەلمەي وتىر” دەگەن سەكىلدى پىكىرلەر قىلاڭ بەرىپ قالادى. اسىرەسە، بۇگىنگى دراما¬تۋرگياعا كوڭىل تولماۋشىلىق كوپ ايتىلادى. مۇنىڭ ءبارى دە بىرجاقتى ايتىلعان پىكىرلەر ەكەنى انىق.
راس، قازاق توپىراعىندا دراما¬تۋر¬گيالىق تۋىندىلاردىڭ دۇنيەگە كەلە باستاۋى – حح عاسىردىڭ باس كەزى. ءبىز پروفەسسيونالدىق دراما¬تۋرگيا تۋرالى ايتىپ وتىرمىز. ال، ەگەر قازاقتىڭ تراگەديا ءھام كومەدياعا سۇرانىپ تۇرعان ەرتە عاسىرداعى ەرتەگى-داستاندارىن ەسكە الساق، وندا ءسوز تەرەڭگە باستاپ كەتەر ەدى. ول ءوز الدىنا بولەك اڭگىمە.
حح عاسىردىڭ باستاۋىندا قازاق توپىراعىنان شىققان م.اۋەزوۆ، س.سادۋاقاسوۆ، س.سەيفۋللين، ج.شا¬نين، ب.مايلين، ع.توقجانوۆ، و.بەكوۆ، ع.مۇسىرەپوۆ سەكىلدى ءىرى-ءىرى دراماتۋرگتەر تۇرعان بولسا، ولاردىڭ ءىزىن الا س.شايمەردەنوۆ، ت.احتانوۆ، ق.مۇحامەدجانوۆ، ش.مۇرتازا، ءا.تارازي، ق.ىسقاقوۆ، س.ءجۇنىسوۆ، ت.ب. سەكىلدى تالانتتى توپ ەسىك اشتى. ال، ولارعا جالعاسا د.يسابەكوۆ، ت.ابدىكوۆ، ت.نۇرماعامبەتوۆ، س.بال¬عاباەۆ، ب.مۇقاي، ن.ورازالين، ي.ساپارباەۆ، ي.ورازباەۆ جانە ت.ب قالام يەلەرى وزدەرىنىڭ جاپ-جاقسى درامالىق تۋىندىلارىمەن كوپ كوڭىلىنەن شىقتى. بۇدان سوڭعى تولقىن قالاي دەسەك تە، سيرەي باس¬تادى. ءتىپتى وتە از، ساۋساقپەن سانار¬لىق دەسە دە بولادى. ەگەر س.اسىل¬بەكوۆ، ە.امانشاەۆ، ر.وتارباەۆ، ر.مۇقانوۆا، ت.احمەتجانوۆ سەكىلدى  جىگىتتەر مەن قىزدار بولماسا، وندا قازاق دراماسىنىڭ ءحالى قىل ۇستىندە تۇرعانداي. ءتىپتى وسى جاس توپ دەپ وتىرعان قالامگەرلەرىمىزدىڭ الدى ەلۋدەن اسىپ، سوڭى قىرىقتىڭ ۇستىنە شىعىپتى.
ارينە، بۇل جەردە مەنىڭ كەيبىر ارىپتەستەرىم جەرگىلىكتى جەرلەردەگى “تانىلماعان” دراماتۋرگتەر تۋرالى ايتا باستاۋى دا ىقتيمال (بالكىم، ولاردىڭ اراسىنان دا بولاشاقتا وتە تالانتتى دراماتۋرگتەر ءوسىپ شىعار، وعان كۇدىگىمىز جوق ەكەنىن دە ايتا كەتەمىز.). ءبىزدىڭ اڭگىمەمىز-قالىپ¬تاسقان، دراماتۋرگيانى ءوز دارەجە¬سىندە مەڭگەرە العان قالامگەرلەر تۋرالى بولىپ وتىر.
ەڭ الدىمەن جاۋاپ بەرەتىن ساۋال — بۇگىنگى كۇنى ساحنالاۋعا بولاتىن درا¬مالىق شىعارمالار بار ما؟ جازىل¬دى ما؟ جاۋاپ بىرەۋ. بار! وعان نەگىز بولار  تىرەك – مادەنيەت جانە اقپا¬رات مينيسترلىگى جىلما-جىل وتكىزىپ كەلە جاتقان درامالىق شىعارمالارعا ارنالعان گرانت. مىنە، مۇنى جەڭىپ العان تۋىندىلار سانى وسى كۇنى 20-30-عا جەتتى. وعان باسپا ارقىلى سوڭعى جىلدارى جەكە-جەكە، كەيدە جيناق بولىپ شىعىپ جاتقان درامالىق شىعارمالاردى قوسىڭىز. از شىعار، بىراق بار.
ەكىنشى ماسەلە – سول درامالىق تۋىندىلاردى ءوز دارەجەسىندە ساح¬نالايتىن مۇمكىندىك بار ما؟ جاۋاپ تاعى دا بىرەۋ. بار! دراما تەاتر¬لارىنىڭ مۇمكىندىگى ابدەن جەتەدى.
ءۇشىنشى ماسەلە – سول درامالىق شىعارمالاردى ساحناعا ازىرلەيتىن رەجيسسەرلەر مەن ونى ساحنادا وي¬نايتىن اكتەرلەر بار ما؟ تاعى دا بار دەيمىز. تالانتتى، شەبەرلىگى شىڭ¬دالعان اكتەرلەر از بولار، بىراق بار عوي. ولار تەك م.اۋەزوۆ پەن ع.ءمۇ¬سى¬رە¬پوۆ تەاترلارىندا عانا ەمەس، وبلىس¬تىق تەاترلاردا دا ءارتۇرلى رول¬دەردى ويناپ ءجۇر. ەندەشە، اۋىز¬دى قۋ شوپپەن سۇرتە بەرۋ ءجون ەمەس.
سوندىقتان دا تەاتردىڭ (اسىرەسە دراما تەاترىنىڭ) حالىققا رۋحاني تاربيە بەرىپ، وتانسۇيگىشتىك سەزىمىن وياتىپ، ۇلتتى بارىنشا ۇيىستىرۋ باعىتىنداعى جۇمىسىن ورتالىقتان ۇيلەستىرۋ ماسەلەسى كۇن تارتىبىنە قويىلاتىن ۋاقىت جەتتى. رەسپۋبليكا كولەمىندە 50-دەن استام دراما تەاتر جۇمىس ىستەپ جاتقانى وزىمىزگە بەلگىلى دەسەك، ولاردىڭ اراسىندا ورىس، كارىس، نەمىس، ۇيعىر، ت.ب. تەاترلارى بار. الايدا، كوپشىلىك پىكىرىنە قۇلاق تۇرسەك، كوپتەگەن تەاترلارىمىزدىڭ رەپەرتۋارى كوڭىل تولارلىقتاي ەمەس جانە بۇل ءسوزدىڭ جانى بار. ەگەر كوز ءسۇزىپ قاراساڭىز، تەاتر رەپەرتۋار¬لارىنىڭ باسىم بولىگى ءالى كۇنگە دەيىن شەتەلدىك دراماتۋرگتەر تۋىن¬دىلارى بولىپ كەلەدى. راس، وبلىستىق تەاترلاردا جەرگىلىكتى اۆتورلاردىڭ شىعارمالارى قويىلىپ ءجۇر. بىراق كوبىنە-كوپ ولاردىڭ كوركەمدىك ساپاسى سىن كوتەرمەي جاتادى.
وسى ورايدا مىناداي ۇسىنىس¬تارى¬مىزدى دا ايتا كەتكىمىز كەلەدى: ەلىمىزدىڭ بارشا تەاترلارى ءوز جۇ¬مىسىن ۇلت ساياساتى مەن ەل مۇددەسىنە ىڭعايلاپ، ۇيلەستىرە جۇرگىزۋى قاجەت. ول ءۇشىن رەپەرتۋاردى جاقسارتىپ قانا قويماي، قويىلىمداردىڭ يدەيا¬لىق مازمۇنىنا دا باسا نازار اۋدارۋ كەرەك. ياعني، دۇنيەجۇزىلىك كلاسسي¬كامەن قابات ەلگە اتى ءمالىم ۇلت دراماتۋرگتەرىنىڭ (اسىرەسە، قازىرگى دراماتۋرگتەردىڭ) شىعارمالارى دا قويىلۋى مىندەت بولۋى ءتيىس. (كەم دەگەندە -50 پايىزدى قامتىسا وتە دۇرىس بولار ەدى.); دراما تەاتر¬لارىنىڭ رەپەرتۋارلارى زامانعا ساي ساپالىق دارەجەگە كوتەرىلۋى ءۇشىن سالالىق مينيسترلىك جانىنان تۇراق¬تى جۇمىس ىستەيتىن ارناۋلى ساراپ¬شىلار القاسى (نە كوميسسيا) قۇرىل¬سا، نۇر ۇستىنە نۇر. وعان بەلگىلى رەجيسسەرلەر، تەاتر سىنشىلارى مەن دراماتۋرگتەر تارتىلسا قۇبا-قۇپ; تەاترلارىمىزدىڭ مۇڭ-مۇقتاجى، پروبلەمالارى ءھام ءوسۋ دەڭگەيى ءاردايىم ساراپقا سالىنىپ وتىرۋى ءۇشىن سالالىق جۋرنال شىعارۋ قاجەتتىگى تۋىنداپ وتىر. ءبىزدىڭ ويىمىزشا، ونى – “تەاتر جانە دراماتۋرگيا” دەپ اتاعانىمىز ءجون. جانە بۇل جۋرنالعا سالالىق مينيسترلىكتىڭ مادەنيەت كوميتەتى تىكەلەي باسشىلىق جاساعانى ابزال. مۇنداي جۋرنالدار كورشىلەس رەسەي توپىراعىندا ءبىر ەمەس، بىرنەشەۋ. بۇل جۋرنالدا تەك تەاتر ماسەلەلەرى عانا ەمەس، جاڭادان جازىلعان پەسالار، ستسەناريلەر، سكەچتەر، ت.ب. جاريالانىپ وتىرسا، ءتىپتى دۇرىس; ۇلت دراماتۋرگتەرىنىڭ حالىق جىلى قابىلداعان ەڭ وزىق تۋىندىلارىن الەمگە تانىتۋ ماقساتىندا الىس-جاقىن شەتەل تەاترلارى ۇجىمىمەن تىعىز بايلانىس ورناتىپ، قازاق پەساسىن سول ەلدەردە ءجيى-ءجيى ساحنالاۋدى قولعا العان ءجون. مۇنى دا ارناۋلى القا ساراپتاپ، جۇيەلەپ وتىرعانى ءجون-اق; ءسوز جوق، ۇلتتىق درامالىق شىعارمالار وزگە مەم¬لەكەتتە ساحنالانۋى ءۇشىن ول اۋەلى ساۋاتتى اۋدارىلۋى كەرەك. ونى كىم جۇزەگە اسىرادى؟ بۇل — ۇلكەن ءما¬سەلە. ءبىز مۇنداي پروبلەمانى كەشەگى كەڭەستىك كەزەڭدە دە باستان كەشىردىك. بۇگىن دە سول قيىندىق موينىمىزعا ارتىلىپ وتىر. ويتكەنى، اۋدارما جۇمىسى – وتە اۋىر ەڭبەك. اسىرەسە، كوركەم شىعارمانى ەكىنشى ءبىر تىلدە سول اۋەزدى قالپىندا جەتكىزۋ – قيىننىڭ قيىنى.
وسى رەتتە ايتارىمىز – ءبىز تاۋەلسىز مەملەكەت بولعان سوڭ، ءوزى¬مىزدىڭ ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدى وزگە ەلدەرگە تانىستىرۋ ءۇشىن، ەڭ الدىمەن اۋدارماشىلاردى كوپتەپ ازىرلەۋگە كۇش سالۋىمىز كەرەك. جوعارى وقۋ ورىن¬دارىنىڭ جانىنان ارناۋلى فاكۋلتەت نە بولماسا وقۋ توبىن اشىپ، وعان شاكىرتتەر قابىلداۋ قاجەت. ولار اعىلشىن، ورىس، تۇرىك جانە ت.ب. تىلدەرگە ماشىقتانىپ، كۇنى ەرتەڭ ۇلت تۋىندىلارىنىڭ ۇزدىگىن ساپالى اۋداراتىن بولار ەدى.
“ادەبيەتى مەن ونەرى ۇلى بولماعان” (ع.مۇسىرەپوۆ) ەلدىڭ ءوزى دە ۇلى بولا المايتىنى ءبىز ايتپاساق تا بەلگىلى عوي.
تاعى ءبىر جاۋاپ بەرە كەتەتىن ماسەلە – تەاتر سالاسىنا جوعارعى باسشىلىق تاراپىنان ىقىلاس قانداي؟ بىزدىڭشە، بيلىك تاراپىنان تەاترلار قىسىم كورىپ جاتقان جوق. ءتىپتى، “بولسا بولسىن، بولماسا قويسىن” دەگەن نەمقۇرايدىلىق تا بايقالعان ەمەس. اسىرەسە، جەرگىلىكتى جەرلەر¬دەگى تەاترلار تولىق ەركىندىكتە جۇمىس ىستەپ وتىرعانىن ايتۋعا ءتيىسپىز. ءتىپتى ولاردىڭ باسشى¬لارى “بىزگە جوعارى جاقتىڭ نۇس¬قاۋى كەرەك ەمەس، نەنى ساحنالاي¬تىنىمىزدى ءوزىمىز بىلەمىز” دەگەن ءسوزدى ءجيى ايتادى دەسەم، وسىنداي وزىمبىلەمدىلىكتىڭ سال¬دارىنان بىرقاتار وبلىستارداعى دراما تەاترلارىنىڭ رەپەر¬تۋارلارى كوركەمدىك جاعىنان تومەندەپ بارادى. ولاردى ءالى دە بولسا ۇستاپ تۇرعان – الەمدىك كلاسسيكا! ونى مۇلدە ساحنالاۋ كەرەك ەمەس دەسەك، وندا قاتەلىككە ۇرىنار ەدىك. الايدا، ءار ەلدىڭ تەاترى ەڭ الدىمەن ءوز جۇرتى مادەنيەتىنىڭ ناسيحاتشىسى بولۋى كەرەك ەكەنىن ەستەن شىعارماعان ءجون.
ارينە، جەرگىلىكتى جەرلەردەگى دراما تەاترلارىندا كوبىنە-كوپ كاسىبي رەجيسسەر دە، بىلىكتى اكتەر دە جەتىسپەي جاتقانى جاسىرىن ەمەس. ونى دا كۇن تارتىبىنە مىقتاپ قويماي بولمايدى. بىزدەگى ونەر اكادەمياسىندا وقىپ جاتقان جاس تالانتتار وسى ولقىلىقتىڭ ورنىن تەزىرەك تولتىرۋى قاجەت-اق.
دراماتۋرگتى قامشىلايتىن دا، شىڭدايتىن دا – ەڭ الدىمەن رەجيسسەر! رەجيسسەردىڭ جان دۇنيەسىندە توقمەيىلسۋ بايقالسا،  ونىڭ رۋحاني توقىراعانى.
بۇگىنگى تاڭدا، قۇدايعا شۇكىر، ەلىمىزدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندەگى دراما تەاترلارىندا تاجىريبەسى دە، تالانتى دا تولىسقان، ونەرگە شىن جانى اشيتىن رەجيسسەرلەر بارشىلىق ەكەنىن دە ايتۋعا ءتيىسپىز. الماتى مەن استاناداعى ە.وباەۆ، ج.حاد¬جيەۆ، ءا.راحيموۆ، ن.جاقىپباەۆ¬تاردى ايتپاعاندا، پاۆلودارداعى ەرسايىن تاپەنوۆ، قىزىلورداداعى حۇسەيىن تەمىروۆ، تۇركىستانداعى ەرعالي ورازىمبەتوۆ، تالدىقورعان¬داعى مۇرات احمانوۆ، اتىراۋداعى شاپاي زۇلقاشەۆ، تارازداعى قۋاندىق قاسىموۆ، ت.ب. رەجيسسەرلەر ءالى دە ەل جۇرەگىنە جەتەتىن جاقسى قويىلىمدار سىيلايتىنىنا سەنىم مول. تەك ولاردىڭ شىعارماشىلىق ىزدەنۋىنە مەيلىنشە جول اشىلعان با دەگەن ساۋال الدىمىزدى كەس-كەستەيدى.
ءسوزدىڭ توقەتەر ءتۇيىنى – ءححى عاسىرداعى قازاق تەاتر ونەرى ءوز ءداۋىرىنىڭ، ءوز كەزەڭىنىڭ ءۇنى بولا ءبىلۋى كەرەك. ول ۇلتتى ۇيىستىرۋعا، ەل مەن ەلدى تابىستىرۋعا ءھام جۇرتشىلىق جۇرەگىنە جىلىلىق نۇرىن قۇيۋعا قىزمەت ەتكەنى ابزال. سولاي بولۋى ءتيىس تە.
تاياۋدا ەلباسىمىز ن.نازارباەۆ¬تىڭ الماتىدا م.يۋ.لەرمونتوۆ اتىنداعى ورىس دراما تەاترىندا بولىپ، ۇلت تەاترلارىنىڭ الدىندا تۇرعان بۇگىنگى كەلەلى مىندەتتەرى تۋرالى اعىنان جارىلا ايتقانى وزىمىزگە بەلگىلى. ەندەشە، سول مىندەتتەردى ورىنداۋعا، تەاتر سالاسىنداعى ولقىلىقتاردى ءبارىمىز بىرىگىپ شەشۋگە ءتيىسپىز.
ەندەشە، قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ كەزەكتى پلەنۋمى وسى دراماتۋرگيا پروبلەمالارىنا ارنالىپ وتكىزگەلى وتىرعانى دا كوڭىلگە قۋانىش ۇيالاتادى.

“ەگەمەن قازاقستان” گازەتى №184-187 (25584) 27 مامىر 2009 جىل