جيرەنشەنىڭ تىرناقالدى تۋىندىسى
العى ءسوز
ارمىسىڭ قاسيەتتى وقىرمان! بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنا ماقالا جازۋ كوپتەن بەرى ويىمدا ءجۇر ەدى. ماماندىعىم كاسىبي جۋرناليست بولماسا دا، ءوزىم بايقاپ جۇرگەن جانە وزگەلەردىڭ حابارلاعان جاڭالىقتارى نەگىزىندە تۇراقتى تۇردە ساراپتامالىق ماقالالار جاريالاۋدى ماقسات تۇتتىم.
ماقالالارىمدى «جيرەنشە» اتىمەن جاريالايتىن بولامىن. وزىمە وسى اتتى تاڭداۋىمنىڭ سەبەبى; حالىققا كەڭىنەن تانىمال، ءسوز يەسى بولعان بابامىزدىڭ جولىمەن: "باس كەسپەك بولسا دا، ءتىل كەسپەك جوق", "قىلىش جاراسى بىتەدى، ءتىل جاراسى بىتپەيدى", "اتالى سوزگە ارسىز عانا توقتامايدى", - دەپ ءسوزدى ايتۋشىعا دا، وعان قۇلاق قويۋشىعا دا بيىك تالاپ قويىلعان. دەمەك، شەشەننىڭ ەڭ نەگىزگى قۇرالى - ءسوز. ول تىنداۋشىنىڭ جۇرەگىنە جەتىپ، ەرەكشە سەزىمگە بولەگەن.
قىزىلاعاشتاعى سۋ تاسقىنى تۋرالى
توتەنشە جاعدايلار مينيسترلىگى ءباسپاسوز قىزمەتىنىڭ اقپاراتىنا قاراعاندا، قىزىلاعاش اۋلىنداعى سۋ تاسقىنى سالدارىنان وپات بولعان ادامداردىڭ سانى 37- گە جەتكەن جانە ىزدەستىرۋ، قۇتقارۋ جۇمىستارى ءالى جالعاسۋدا. وقيعا ورنىندا 741 ادام جانە 112 ارنايى تەحنيكا جۇمىس ىستەۋدە. (ازاتتىق راديوسى)
قىزىلاعاشتاعى وقيعا تۋرالى باق تولىقتاي حابارلاۋدا. ارنايى كومەك قورى ۇيىمداستىرىلىپ ەل بولىپ كومەكتەسۋدە. ۇكىمەت تاراپىنان حالىققا كورسەتىلەتىن جاردەماقى مولشەرى دە بەلگىلەندى.
العى ءسوز
ارمىسىڭ قاسيەتتى وقىرمان! بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنا ماقالا جازۋ كوپتەن بەرى ويىمدا ءجۇر ەدى. ماماندىعىم كاسىبي جۋرناليست بولماسا دا، ءوزىم بايقاپ جۇرگەن جانە وزگەلەردىڭ حابارلاعان جاڭالىقتارى نەگىزىندە تۇراقتى تۇردە ساراپتامالىق ماقالالار جاريالاۋدى ماقسات تۇتتىم.
ماقالالارىمدى «جيرەنشە» اتىمەن جاريالايتىن بولامىن. وزىمە وسى اتتى تاڭداۋىمنىڭ سەبەبى; حالىققا كەڭىنەن تانىمال، ءسوز يەسى بولعان بابامىزدىڭ جولىمەن: "باس كەسپەك بولسا دا، ءتىل كەسپەك جوق", "قىلىش جاراسى بىتەدى، ءتىل جاراسى بىتپەيدى", "اتالى سوزگە ارسىز عانا توقتامايدى", - دەپ ءسوزدى ايتۋشىعا دا، وعان قۇلاق قويۋشىعا دا بيىك تالاپ قويىلعان. دەمەك، شەشەننىڭ ەڭ نەگىزگى قۇرالى - ءسوز. ول تىنداۋشىنىڭ جۇرەگىنە جەتىپ، ەرەكشە سەزىمگە بولەگەن.
قىزىلاعاشتاعى سۋ تاسقىنى تۋرالى
توتەنشە جاعدايلار مينيسترلىگى ءباسپاسوز قىزمەتىنىڭ اقپاراتىنا قاراعاندا، قىزىلاعاش اۋلىنداعى سۋ تاسقىنى سالدارىنان وپات بولعان ادامداردىڭ سانى 37- گە جەتكەن جانە ىزدەستىرۋ، قۇتقارۋ جۇمىستارى ءالى جالعاسۋدا. وقيعا ورنىندا 741 ادام جانە 112 ارنايى تەحنيكا جۇمىس ىستەۋدە. (ازاتتىق راديوسى)
قىزىلاعاشتاعى وقيعا تۋرالى باق تولىقتاي حابارلاۋدا. ارنايى كومەك قورى ۇيىمداستىرىلىپ ەل بولىپ كومەكتەسۋدە. ۇكىمەت تاراپىنان حالىققا كورسەتىلەتىن جاردەماقى مولشەرى دە بەلگىلەندى.
الماتى وبلىستىق پروكۋرورىنىڭ ورىنباسارى قىدىرالى وسپانوۆ ازاتتىق راديوسىنا بەرگەن سۇحباتىندا سەزىكتى رەتىندە بەس ادامنىڭ ۇستالعانىن جەتكىزدى. ونىڭ ايتۋىنشا، بەس ادام قازىر تەرگەۋ يزولياتورىندا ۋاقىتشا قاماۋدا جانە ولاردان سۋ تاسقىنى وقيعاسىنا بايلانىستى جاۋاپ الىنۋدا.
- سۋ تاسقىنىنا بايلانىستى ناۋرىزدىڭ 12 ءسى مەن 13 ءى كۇنى ەكى قىلمىستىق ءىس قوزعالدى. قوزعالعان ىستەر بويىنشا، قىزىلاعاش اۋىلدىق وكرۋگىنىڭ اكىمى ەسەت ءجۇنىسوۆ، «قىزىلاعاش» سكپب نىڭ باسقارما توراعاسى قۋانىش بەكەەۆ پەن ديرەكتورى مۇحيت ءجۇنىسوۆ، الماتى وبلىسى بويىنشا توتەنشە جاعدايلار دەپارتامەنتى باستىعىنىڭ ورىنباسارى ەۆگەني ەنين، اقسۋ اۋداندىق توتەنشە جاعدايلار بولىمشەسىنىڭ باستىعى قۇنىبەك بايزاقوۆ كۇدىكتى رەتىندە ۇستالدى،- دەدى قىدىرالى وسپانوۆ. (ازاتتىق راديوسى)
وسى حابارلاردى وقىپ وتىرىپ وقىرمان بەلگىلى دارەجەدە اقپارات الا الادى جانە وسى اپات قالاي ورىن الدى جانە وسى جىلى اياق استىنان نەگە سۋ تاسقىنى بولدى دەگەن زاڭدى سۇراققا جاۋاپ ىزدەيدى.
قىزىلاعاشتاعى سۋ قويماسى جەكە مەنشىككە بەرىلگەننەن باستاپ ءتۇرلى زاڭسىزدىقتار ورىن العان. مىسال رەتىندە: سۋ قويماسىنىڭ ەلەكتر جۇيەسىنىڭ اقاۋلىعى جانە اۋماقتاعى ەلەكتر ستولبتارى مەن ەلەكتر سىمدارىنىڭ تالان تاراجعا ءتۇسۋى، سۋ قاقپالارىنىڭ بىرەۋىنىڭ ون جىلدان بەرى جۇمىس ىستەمەيتىندىگى، سونىمەن بىرگە زامانىندا ەلەكتر قۋاتىمەن اۆتوماتتى تۇردە اشىلاتىن قاقپانىڭ مەحانيكالىق جاعدايعا كوشىرىلگەندىگى بولاشاقتا اپاتتى جاعدايدىڭ ورىن الۋىنا بەلگىلى دارەجەدە نەگىز بولۋى مۇمكىندىگى بەلگىلى.
ەلەكتر قۋاتىمەن اشىلاتىن قاقپانى مەحانيكالىق جولمەن اشۋ ءۇشىن قارۋلى جيىرما-وتىز جىگىت ساعاتتاپ بۇراۋ كەرەك. ياعني، قاقپا بۇرانداسى 72 مارتە بۇرالعاندا 1 سم-گە عانا قاقپا اشىلادى. (ەرتەگىدەگى قۇپيالى قاقپالاردىڭ ءوزى جىلدام اشىلاتىن شىعار).
سۋ قويماسىنىڭ اپاتتى جاعدايدا ەكەندىگى تۋرالى «قازسەلدەن قورعاۋ» مەكەمەسى 2003 جىلى جاسالعان ارنايى تەكسەرىس ناتيجەسىندە بەلگىلى بولعان. بىراق قازىر بەلگىلى بولعانىنداي اپاتتى جاعدايدى الدىن الۋ جانە اقاۋلاردى جوندەۋ جۇمىستارى سۋ قويماسىنىڭ يەلەرى تاراپىنان جاسالماعان.
اپات بولاتىن كۇنى 42 ملن تەكشەمەتر سۋ سياتىن سۋ قويماسىنىڭ تابانىنا جاقىن ورنالاسقان نەگىزگى سۋ قاقپاسى جابىق بولىپتى. ەگەر، ول اشىق بولعاندا سەكۋندىنا 260 تەكشەمەتر سۋ وتكىزەتىندىكتەن ەشقانداي اپات دا بولماس ەدى. وسىدان بارىپ سۋ قويماسىنىڭ قوجاسى قايدا قاراعان دەگەن ساۋال تۋادى. جۇرتتىڭ ايتۋىنشا، ولار ءۇشىن ادام ءومىرى بەس ءتيىن، جازدا ساتىپ اقشا تاباتىن سۋدى عانا ويلاعان.
اپاتتىڭ نەگىزگى سەبەپتەرى تۋرالى ناقتى مالىمەتتەر سۋ قويماسى قىزمەتكەرلەرى تاراپىنان الىنعاندىقتان، بەلگىلى دارەجەدە شىندىققا جاقىن ءارى ماماندار پىكىرى دەپ ەسەپتەۋگە نەگىز بار.
«اپات ايتىپ كەلمەيدى» دەگەن حالىق ناقىلىن وقىپ وتىرىپ وسى جاعدايلاردا تاڭقالدىرارلىق وقيعالاردى كورىپ وتىرىپ، ەرىكسىز ەزۋ تارتۋعا تۋرا كەلەدى.
ءبىر جاعىنان ەڭ وڭاي تۇجىرىمداما اپاتقا جاۋاپتى سۋ قويماسى قوجاسى جانە جەرگىلىكتى بيلىك دەپ ويلايسىڭ.
ەكىنشى جاعىنان قاراساڭ، كۇدىكتى رەتىندە ۇستالعان قىزىلاعاش اۋىلدىق وكرۋگىنىڭ اكىمىنىڭ وسى اۋماقتا، ءتىپتى وبلىس كولەمىندە بيلىك جۇرگىزىپ، سۋ، ەلەكتر، جەكە مەنشىك قۇقىعىن بەرۋ، تەكسەرۋ كوميسسياسىنىڭ شەشىمدەرىن وزگەرتۋ جانە سونىمەن قاتار بارلىق ۇكىمەتتىك جانە ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدارعا دا باسشىلىق جاسايتىن «امبەباپ اكىم» بولعانى ما دەگەن وي تۋىندايدى. وسى جاعدايعا قاراپ ماقتانامىز با، الدە جىلايمىز با دەگەن ويعا قالاسىڭ.
بۇل جاعدايلار ەلىمىزدىڭ دامۋى ما، الدە وزگەشە جاعداي ما دەپ بولاشاققا قارايسىڭ. اتالمىش جاعدايلار اپات بولعان قىزىلاعاش اۋىلىنداعى جاعداي عانا ەمەس، بارلىعىنا ءتان دەپ ەسەپتەۋگە بولا ما؟ ونداي جاعدايدا الدىمىزدا تاعى نە كۇتىپ تۇرعانىن ويلاۋ...
جيرەنشە
