مىنە، جىل اينالىپ ءبىلىم ساپاسىنىڭ انىقتالاتىن تاعى ءبىر كەزى كەلدى. ياعني ۇبت-عا قىزۋ دايىندىق ءجۇرىپ جاتىر. وتكەن جىلدا بولعان سالعىرتتىق پەن نەمقۇرايلىلىق بيىل تاعى دا قايتالانباۋىن كوزدەگەن مينيسترلىك ۇبت-عا دايىندىقتى جىل باسىنان-اق باستاپ كەتكەن.

مىنە، جىل اينالىپ ءبىلىم ساپاسىنىڭ انىقتالاتىن تاعى ءبىر كەزى كەلدى. ياعني ۇبت-عا قىزۋ دايىندىق ءجۇرىپ جاتىر. وتكەن جىلدا بولعان سالعىرتتىق پەن نەمقۇرايلىلىق بيىل تاعى دا قايتالانباۋىن كوزدەگەن مينيسترلىك ۇبت-عا دايىندىقتى جىل باسىنان-اق باستاپ كەتكەن.
مەملەكەتتىك ۇبت جۇيەسى جىلدان-جىلعا جەتىلىپ كەلەدى، دەيتۇرعانمەن، ونداعى پروبلەمالار دا بارشىلىق. «باق شابا ما، باپ شابا ما؟» دەمەكشى، «ءالىپتى تاياق دەپ بىلمەيتىندەر» باعى جانىپ وقۋعا ءتۇسىپ جاتسا، ال ءوز بىلىمىنە سەنگەن قاراپايىم وتباسىنىڭ بالالارى سورلاپ وقۋدان قۇلاپ جاتادى. مۇندايدا تانىستىق پەن قالتانىڭ قالىڭدىعى دا ۇلكەن ءرول ويناپ كەتەتىنى تاعى بار. وتكەن جىلى مينيسترلىك «جاۋاپتاردىڭ دۇرىس كودتارىن ساتۋ مەن ساتىپ الۋ كەزدەسپەدى» دەگەن. سونىڭ وزىندە ۇلتتىق بىرىڭعاي تەستىلەۋدىڭ العاشقى ناتيجەلەرى شىقپاي جاتىپ-اق الماتى قالاسى ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتى دەپارتامەنتىنىڭ قىزمەتكەرلەرى تەست جاۋاپتارىن ساتىپ، الاياقتىقپەن اينالىسقان قىلمىستىق توپتىڭ قۇرىقتالعانىنان حاباردار ەتىپ ەدى. مۇنان وزگە دە ادىلەتسىزدىكتەردىڭ تىركەلگەنى كوپشىلىككە ايان. بۇل بەر جاعىنداعى ءبىردى-ەكىلى قىلمىسكەرلەر بولسا، ال قولعا تۇسپەيتىن، ابدەن اككى جەمقورلار قانشاما؟ مۇنان كەلىپ حالىقتىڭ ۇبت-عا دەگەن سەنىمسىزدىگى پايدا بولادى. ءيا، ءبىلىمدى شاكىرت پەن بىلىكتى ۇستازدىڭ وڭدى باعاسىن بەرۋگە، ءبىلىم وردالارىنىڭ جۇمىسىن وبەكتيۆتى باعالاۋ، ولاردىڭ ناقتى رەيتىنگىسىن انىقتاۋ ماقساتىندا قۇرىلعان ۇبت ءالى دە وزىنە ارتىلعان جۇكتى كوتەرە الماي كەلەدى دەگەن نارازىلىقتار اتا-انالار، ۇستازدار، تۇلەكتەر تاراپىنان جىلدا ءبىلدىرىلىپ جاتادى. «كوش جۇرە تۇزەلەدى» دەپ وگىزاياڭمەن قازەكەم دە مۇنىڭ شەشىمىن تاۋىپ كەلەدى. 11 جىل العان ءبىلىمنىڭ سىنالار سىن ساعاتتارى تەك ادىلدىكپەن وتكەنى بارىمىزگە ابىروي.
ۇلتتىق بىرىڭعاي تەستىلەۋگە بيىل ءۇش وزگەرىس ەنگىزىلدى. بۇرناعى جىلدارى ۇبت تاپسىرۋ ۋاقىتى 3 ساعات بولسا، بيىل 3,5 استرونوميالىق ساعات، ياعني 210 مينۋت بولىنەتىن بولدى. بۇل – ءبىر. ەكىنشىدەن، تەستىلەۋدەگى اپەللياتسيالىق كوميسسيانىڭ جۇمىس ءتارتىبى وزگەرتىلسە، ۇشىنشىدەن، تاجىك، وزبەك، ۇيعىر مەكتەپتەرىنىڭ تۇلەكتەرى دە بيىلدان باستاپ ۇبت تاپسىراتىن بولدى.
تەستىلەۋ ۋاقىتىنا 30 مينۋتتىڭ قوسىلۋىنا اتا-انالار مەن تۇلەكتەردىڭ ءوتىنىشى تۇرتكى بولدى. ارينە، 180 مينۋتتا 125 سۇراقتى بەلگىلەپ شىعۋ ءۇشىن ءار سۇراققا بار-جوعى 1,44 مينۋت بولىنەدى. بۇل اسىرەسە ماتەماتيكالىق ەسەپتەردى شىعارۋدا قيىندىقتارعا ۇشىراتاتىنى اقيقات. ونان ءارى تاعى جاۋاپ پاراعىن تولتىرۋعا دا ۋاقىت كەرەك. وسىنى ەسكەرگەندىكتەن تەست ۋاقىتى جارتى ساعاتقا ۇزارىپ وتىر. ال اپەللياتسيالىق كوميسسيانىڭ وزگەرىسىنە كەلەر بولساق، كەز كەلگەن مەكتەپ ءبىتىرۋشى تەستىڭ قورىتىندىسى شىققان كۇننەن باستاپ كەلەسى كۇنگى ساعات 13.00-گە دەيىن شاعىمدانا الادى. ءوتىنىش بەرىلگەن سوڭ ءبىر تاۋلىك ىشىندە كوميسسيانىڭ قورىتىندىسى شىعارىلۋى قاجەت. اگاراكي، جەرگىلىكتى اپەللياتسيالىق كوميسسيانىڭ مۇشەلەرى ءوتىنىشتى قيسىندى دەپ تاپسا، ءىس رەسپۋبليكالىق كوميسسياعا جىبەرىلەدى. ولار ماقۇلداعاندا عانا، تالاپكەرگە بالل قوسىلادى. سونىمەن قاتار، وسى ۋاقىتقا دەيىن ۇبت تاپسىرماي كەلگەن وزبەك، ۇيعىر، تاجىك مەكتەپتەرىنىڭ بىتىرۋشىلەرى ءوز قالاۋلارى بويىنشا ۇبت-نى قازاق نەمەسە ورىس تىلدەرىندە تاپسىرا الادى.
بيىل سىناق 1-10 ماۋسىم ارالىعىندا 29 قالا مەن 82 اۋدان ورتالىقتارىندا قۇرىلعان 154 تەستىلەۋ پۋنكتەرىندە وتكىزىلەدى. ال جالپى ۇبت-نىڭ فورماتى وتكەن جىلداعىداي. تالاپكەرلەر 5 ءپان بويىنشا تەست تاپسىرادى: وقىتۋ ءتىلى، ماتەماتيكا، قازاقستان تاريحى، قازاق مەكتەپتەرى ءۇشىن – ورىس ءتىلى، ورىس مەكتەپتەرى ءۇشىن – قازاق ءتىلى جانە تالاپكەرلەردىڭ تاڭداۋ ءپانى. ياعني، تالاپكەر 210 مينۋتتىڭ ىشىندە 125 سۇراققا جاۋاپ بەرەدى. ۇبت تاپسىرعان بىتىرۋشىلەرگە 4 ءپاننىڭ (3 مىندەتتى، 1 تاڭداۋ) ناتيجەسى تۋرالى سەرتيفيكات، جالپى ورتا ءبىلىم تۋرالى اتتەستات بەرىلەدى. مەملەكەتتىك گرانتقا ارنالعان كونكۋرسقا قاتىسۋ نەمەسە اقىلى وقۋ ورنىنا ءتۇسۋ ءۇشىن سەرتيفيكات بالى 45-تەن تومەن بولماۋى قاجەت. سوندا ورىس مەكتەپتەرى ءۇشىن ۇبت-نىڭ قۇرامىنا كىرگىزدىك دەپ داۋرىققان قازاق ءتىلىنىڭ تاعى دا ەشقانداي قۇدىرەتى بولماي، تاسادا قالىپ قويادى. قايدا بارساڭ باياعى «قورقىتتىڭ كورى».
سوڭعى جىلدارى سان وزگەرىسكە ۇشىراعان ءبىلىم رەفورماسىنا مينيسترلىك تاعى دا مارتتىك تانىتىپ، وزگەرىس ەنگىزىپ جىبەرسە ارتىق بولماس ەدى. ول وزگەرىس البەتتە، قازاق ءتىلىنىڭ ورىس مەكتەبىنىڭ بىتىرۋشىلەرىنە مىندەتتى ءپان رەتىندە ەنگىزىلۋى. ۇبت-دان ۇتارىمىز دا وسى بولار ەدى. بۇل، ارينە، جەلماياسىمەن جەر ءجانناتىن ىزدەگەن اسانشا، تىلىمىزگە ورنىقتى ءجاننات ىزدەۋ عانا.

انار دۇيسەنبايقىزى
“انا ءتىلى” گازەتى 23 مaمىر 2009 جىل