قازاقستاندىق جول – رەسەيگە ۇلگى
ەلىمىزدىڭ ءححى عاسىر ورتاسىنا دەيىنگى باستى دامۋ باعدارلاماسىنىڭ قابىلدانعانىنا ءبىر جارىم جىلعا جۋىقتادى.
وسى ورايدا وتاندىق جانە شەتەلدىك ساياساتتانۋشىلار، «قازاقستان – 2050» ستراتەگياسىن ىسكە اسىرۋدىڭ العاشقى قورىتىندىلارى مەن وزەكتى پروبلەمالارىن تالداي كەلە، «جالپىۇلتتىق جاڭعىرۋدىڭ باستاپقى كەزەڭىنىڭ تابىستىلىعىن جانە قوعامنىڭ ۇدەمەلى دامۋى ءۇشىن جاسالىپ جاتقان قادامداردىڭ تيىمدىلىگىن» اتاپ كورسەتەدى. «نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتىندە» وتكەن، «قازاقستان – 2050»: العاشقى قورىتىندىلارى جانە وزەكتى پروبلەمالارى» تاقىرىبىن ارقاۋ ەتكەن قازاقستان ساياساتتانۋشىلارىنىڭ كونگرەسىنە قاتىسۋشىلار وسىنداي قارار قابىلدادى.
كونگرەستە پرەزيدەنت اكىمشىلىگى باسشىسىنىڭ ورىنباسارى باعلان مايلىباەۆ ارنايى ءسوز سويلەدى:
– مەملەكەت باسشىسى اتاپ كورسەتكەنىندەي، «قازاقستان – 2050» ستراتەگياسى ادامداردىڭ كۇندەلىكتى ومىردەگى ماسەلەلەرىن شەشۋگە مۇمكىندىك بەرەدى، – دەدى باعلان اساۋبايۇلى. – بۇل – «نازارباەۆ مودەلىن» ىسكە اسىرۋدىڭ جاڭا كەزەڭى. بۇل – تاياۋداعى 36 جىلعا ارنالعان باستى ساياسي مىندەت، ونىڭ اينالاسىنا بۇكىل حالىق توپتاسىپ وتىر. جاڭا ساياسي باعىت بولاشاعىمىزدىڭ دامۋى قالاي جۇرەدى، باسقاشا ايتقاندا، عالامدىق ۇردىستەردى ەسەپكە العاندا، قازاقستان جانە قازاقستاندىقتار قالاي داميدى دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرەدى.
ونىڭ بايلامىنشا، بۇل ستراتەگيا – «قازاقستان مەن ونىڭ حالقىنىڭ ءححى عاسىردىڭ تەرەڭىنە جاڭا، ورتاق كوزقاراسى». «بۇل – ءبىزدىڭ ورتاق بولاشاعىمىزدىڭ فورسايت-جوباسى. ول ەكونوميكانى كەڭ اۋقىمدى جاڭعىرتۋدىڭ بارلىق مىندەتتەرىن جانە قازاقستاندىقتاردىڭ الەۋمەتتىك ءومىرىنىڭ بارلىق قىرلارىن قيسىندى تۇردە بىرىكتىرەدى. «2050 ستراتەگياسى» قازاقستاننىڭ ىقپالداستىق ۇدەرىستەرىنە، ەڭ الدىمەن، ەۋرازيالىق ىقپالداستىققا قاتىسۋىنىڭ ماڭىزدىلىعىن دا نىقتايدى. ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداققا قاتىسۋ – قازاقستان ءۇشىن جاڭا مۇمكىندىك» دەدى ب.مايلىباەۆ.
«نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ» پرەزيدەنتى شيگەو كاتسۋدىڭ ايتۋىنشا، «قازاقستان – 2050» ستراتەگياسى «عالامات جوبا»، «بىراق وندا قويىلعان ماقساتتارعا قول جەتكىزۋگە بولادى».
– ءبىزدىڭ «نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتiن»، ۇلتتىق ساراپتامالىق ورتالىعىمەن جانە حالىقارالىق تاۋەلسىز ساراپشىلارمەن تىزە قوسا وتىرىپ، ءبىر توپ زەرتتەۋلەر جۇرگىزۋ جۇكتەلدى، – دەيدى شيگەو كاتسۋ. – ونداعى ماقسات – «قازاقستان – 2050» ستراتەگياسىن ورىنداۋعا قولداۋ كورسەتۋ. الداعى اپتادا، استانادا ازيا دامۋ بانكىنىڭ جىل سايىنعى وتىرىسى اياسىندا وسى زەرتتەۋلەردىڭ ناتيجەلەرىنە ارنالعان كىتاپتىڭ تۇساۋى كەسىلەدى. قازاقستاننىڭ وتكەن تاريحتاعى جانە الداعى كەلەشەكتەگى تابىستى دامۋىنىڭ بىرنەشە فاكتورى بار. سونىڭ باستى ءبىرى – مەملەكەتتىڭ ساۋاتتى باسقارىلۋى، قۋاتتى كوشباسشىلىق. قازاقستان وتە ماڭىزدى سالالاردا مودەرنيزاتسيالاۋ رەفورمالارىن جۇزەگە اسىرۋدىڭ جاقسى مۇمكىندىگىنە يە.
سەناتتىڭ الەۋمەتتىك-مادەني دامۋ جانە عىلىم كوميتەتىنىڭ توراعاسى، ساياسي عىلىمدار دوكتورى اقان بيجانوۆتىڭ بايلامىنشا، ستراتەگيا – 2050 جىلعا دەيىنگى «قازاقستاندىق جول» بولىپ تابىلادى.
– وسى باعدارلامالىق قۇجاتتاعى قازاقستاندىق سوتسيۋمنىڭ قۇندىلىقتىق باعدارلارىنا اينالعان دامۋ ماقساتتارى مەن قاعيداتتارى ەلىمىزدىڭ ءححى عاسىر جاعدايىندا، ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك ورلەۋ جولىندا تابىستى ىلگەرىلەۋىنىڭ بەرىك نەگىزىن قالادى. ەلدىڭ ۇزاق جىلدارداعى دامۋىن جوسپارلاۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن مۇنداي ستراتەگيالىق باعدارلامالاردى جاساۋ – تەك كۇشتى، ءوز بولاشاعىنا سەنىمدى، قالىپتاسقان مەملەكەتتەردىڭ عانا ەنشىسى بولىپ تابىلادى. ولاردىڭ قاتارىنا ءبىزدىڭ رەسپۋبليكا دا جاتادى. ستراتەگيانى جۇزەگە اسىرۋ باستالعاننان بەرى ءبىر جارىم جىلعا جۋىقتادى. ونىڭ العاشقى قورىتىندىلارىنا جۇرگىزىلگەن تالداۋ ەلىمىزدىڭ ەلباسى قويعان مىندەتتەردى ورىنداۋدا جاقسى قارقىن العاندىعىن كورسەتەدى، – دەدى ا.بيجانوۆ.
– ءبىر سوزبەن ايتقاندا، ستراتەگيانىڭ باستى ماقساتتارىنا – الەمنىڭ ەڭ دامىعان 30 ەلى قاتارىنا كىرۋگە جانە حالقىمىزدىڭ ءال-اۋقاتى مەن الەۋمەتتىك قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋگە قول جەتكىزۋ ءۇشىن نىسانالى جۇمىس جۇرگىزىلۋدە. بۇعان دەپۋتاتتىق كورپۋس ءوز ۇلەسىن قوسۋدا، – دەيدى اقان بيجانوۆ.
– ءوزىنىڭ بيىلعى جولداۋىندا ەلباسى «قازاقستان – 2050» ستراتەگياسىن جۇزەگە اسىرۋدىڭ ناقتى جوسپارلارى مەن باعىت-باعدارىن ايقىندادى، – دەيدى ءماجىلىس دەپۋتاتى قامال بۇرحانوۆ. – ماسەلەن، 2050 جىلعا دەيىنگى مەرزىم 7 «بەسجىلدىققا» ءبولىندى. ونىڭ ارقايسىسىنىڭ ناقتى-ناقتى ورىندالاتىن شارالارى، بەلگىلەنەتىن ماقسات-مەجەلەرى بولادى. ولاردى جۇزەگە اسىرۋعا پارلامەنت، بارلىق ۇكىمەت مۇشەلەرى، اكىمدەر، پارتيا مەن قوعام وكىلدەرى جۇمىلدىرىلۋدا. قازاقستان كوشباسشىسى ءوز جولداۋىندا جالپىۇلتتىق يدەيانى – ماڭگىلىك ەل بولۋدى ۇسىندى. بۇل رەتتە ماڭگىلىك ەلدىڭ تەوريالىق، تاريحي، فيلوسوفيالىق، ساياسي نەگىزدەرى تۇزىلۋدە. بۇل ءبىزدىڭ مەملەكەتتىك يدەولوگيانىڭ تۇعىرى بولادى.
رەسەي فەدەراتسياسى ۇلتتىق ستراتەگيا ينستيتۋتىنىڭ حالىقارالىق جوبالار جونىندەگى ديرەكتورى يۋري سولوزوبوۆ «قازاقستان – 2050» ستراتەگياسىن الەمدەگى تەڭدەسسىز، بىرەگەي قۇجات دەپ سانايدى ەكەن جانە ونىڭ نەگىزىندە جاڭا ەۋرازيالىق وداقتىڭ دامۋ باعدارلاماسىن ءتۇزۋدى قولدايدى:
– وندا نۇرسۇلتان نازارباەۆ ەلدىڭ الداعى ونجىلدىقتارداعى ۇزاقمەرزىمدى باعدارىن بەلگىلەدى. شىنىن ايتقاندا، بۇل – عاسىر ورتاسىنا دەيىنگى ءىس-قيمىل باعدارلاماسىن ەل مەن الەمگە جاريا تۇردە ۇسىنۋدىڭ جالعىز ۇلگىسى بولىپ تابىلادى. ونى قازاقستاندىقتاردىڭ، ساياساتكەرلەردىڭ ەكى-ءۇش ۇرپاعى جۇزەگە اسىرادى. بۇل قۇجات سونىمەن بىرگە حالىقتىڭ سەنىمىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن دە كەرەك. پوستكەڭەستىك كەڭىستىك تاريحىندا تۇڭعىش رەت ەل پرەزيدەنتى مەملەكەتتىڭ وسىنشا ۇزاق مەرزىمدەگى دامۋ كونتۋرلارىن جۇرتشىلىق الدىندا تالقىعا سالدى. «قازاقستان – 2050» پەرسپەكتيۆاسى ءبىزدى، رەسەيلىك ساياساتتانۋشىلاردى دا تاڭعالدىرادى. مەن ەكونوميستەرىمىزدىڭ بەدەلدى فورۋمىندا بولدىم، سوندا وسى قۇجات نەگىزىندە الداعى ەۋرازيالىق وداقتىڭ ءححى عاسىر ورتاسىنا دەيىنگى دامۋ جوسپارىن ازىرلەۋگە تىلەك ءبىلدىرىلدى.
ونىڭ ايتۋىنشا، قازاقستاندىق جول رەسەيدە دە ۇلگى رەتىندە قاراستىرىلادى: «نۇرسۇلتان نازارباەۆ – ەۋرازيا قۇرلىعىنداعى كوشباسشىلاردىڭ ءبىرى. قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ سوزدەرى ءجيى تسيتاتاعا الىنادى، ال قازاقستاندىق باستاما-جوبالار، ساياسي جانە ەكونوميكالىق مودەلدەرى ۇلگى رەتىندە قارالادى» دەگەن يۋ.سولوزوبوۆ مۇنىڭ جالاڭ ءسوز ەمەستىگىن نىقتايدى.
– مىسالى، كەزىندە نازارباەۆ بەكىتكەن ەل سەناتىن قالىپتاستىرۋ مودەلى نەگىزىندە قازىر رەسەي جوعارعى پالاتانى – فەدەرالدىق جيىندى قالىپتاستىرۋ بويىنشا جاڭا زاڭ جوباسىن ازىرلەۋدە. قازاقستاندا سەناتورلاردىڭ جارتىسى سايلانادى، تاعى ءبىر جارتىسىن مەملەكەت باسشىسى تاعايىندايدى. جاڭا زاڭ جوباسى بويىنشا ءبىزدىڭ سەناتورلاردىڭ ءبىر بولىگى سايلانبالى بولادى، تاعى 18 سەناتور پرەزيدەنتتىك كۆوتامەن تاعايىندالادى. ابدەن پىسىقتالعان، ۋاقىت سىنىنان وتكەن مودەلدى رەسەيدىڭ قازاقستاننان كوشىرۋىنىڭ مۇنداي مىسالدارى جەتەدى، – دەيدى ول.
ماسەلەن، «رف فەدەرالدىق ميگراتسيالىق قىزمەتى قازاقستاندىق كوشى-قون مودەلىن ءتيىمدى ۇلگى رەتىندە قاراستىرۋدا»: «ول ءوزىن-ءوزى اقتاماعان قولدانىستاعى جۇيەنى الماستىرادى. نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ، قازاقستاندىق عالىمداردىڭ كوپتەگەن يدەيالارى رەسەيلىك جانە باسقا مەملەكەتتەردىڭ دامۋ جوسپارلارىنا كىرىكتىرىلۋدە. ويتكەنى قازاقستاننان ۇيرەنۋ ۇيات ەمەس. سەبەبى قازاقتار تاۋەلسىزدىگىنىڭ العاشقى كۇندەرىنەن باستاپ، ستراتەگيالىق جوسپارلاۋمەن وتە كوپ شۇعىلداندى. جانە جوسپارلاردى ازىرلەپ قانا قويماي، ونى تابىستى جۇزەگە اسىرۋدا» دەيدى رف ۇلتتىق ستراتەگيا ينستيتۋتىنىڭ باسشىسى يۋري سولوزوبوۆ.
ايحان ءشارىپ
"ايقىن" گازەتى