وقىرماندى اقتاپ الماس بۇرىن، «قازىرگى قازاق رومانى قانداي دەڭگەيدە؟» دەگەن سۇراققا جاۋاپ ىزدەپ كورەيىكشى. جازۋشى ادام مەكەباەۆ ءبىر سۇحباتىندا كەڭەس زامانىندا جازۋشىلار روماندى قالاماقى الۋ ءۇشىن كوبىرەك جازعانىن ايتادى.

سولاي بولسا، سولاي بولعان شىعار. دەگەنمەن تاۋەلسىزدىك جىلدارى جازىلعان روماندار سانى 50-گە جەتە قويار ما ەكەن؟ بۇل نەدەن؟ رومان شىنىندا دا قازاقتى وگەيسىپ كەتتى مە؟ قايبىر جىلى شىمكەنتتىڭ ءبىر قوناقۇيىنەن ىسكەر جىگىتتىڭ قالىڭ كىتابىن كورىپ قالعانىم بار-دى. ءبىز جاتقان قوناقۇيدىڭ يەسى مە، الدە مەيمانحانانىڭ ءبىراز اكتسياسى وزىنىكى مە – سونداي بىردەڭە. كەلگەن قوناق تەلەديداردىڭ جانىندا تۇرعان روماندى كورەدى. وقىپ كورىپ ەدىم، ءتىسىم باتپادى. 

اۋىزدى قۋ شوپپەن سۇرتۋگە تاعى بولمايدى. «جارماق»، «قىلكوپىر»، «اياز بي»، ء«ان سالۋعا ءالى ەرتە»، «جاڭعىرىق»، «قاراوزەك»، «مەشكەي»، «الاڭ»، «قاھارلى التاي»، «تۋاجات»، «تار كەزەڭ»، «حح عاسىر»، «گۇلدەر مەن كىتاپتار»، ء«تالتۇس»، «مۇنارا»، «اي قاراڭعىسى»... ماعاۋيننەن تارتىپ، جاسى 40-تان اسقان نۇرجان قۋانتايعا دەيىنگى ادەبيەت وكىلدەرى ەڭبەكتەنىپ جاتىر. جاس بۋىننان ليرا قونىستىڭ – «قۇلپىناي قوسىلعان بالمۇزداق»، ارمان المەنبەتتىڭ «ميمىرتى» بار. ارينە، سان قۋىپ قاجەتى جوق. بىراق قازاق ادەبيەتى، ونىڭ ىشىندە قازاق رومانى بۇيىعى، وزىمەن-ءوزى تىرشىلىك كەشىپ جاتىر. سورەلەرىمىزدە – قايتا-قايتا جاڭعىرىپ شىعا بەرەتىن كلاسسيكالىق شىعارمالار. وندا دا، باسپالار ءبىرىن-ءبىرى قايتالاي بەرەدى. «ۇلپان» ءتورت باسپادان شىقتى، «ويانعان ولكە» 1980 جىلدان كەيىن جارىق كورگەن جوق. ودان قالسا، بەگبەدەر، احەرن، مۋراكامي، ۆەبەر، توپولدار تۇر قاپتاپ. پەلەۆين جانە بار. 

بۇگىنگى قازاق رومانى قانداي؟ ول الەم ادەبيەتىنىڭ قارقىنىنا قانشالىقتى ىلەسىپ كەلە جاتىر؟ وسى سۇراقتاردى جازۋشىلارعا، جاس ادەبيەتشىلەرگە كولدەنەڭ تارتتىق. 

اسقار التاي: روماننىڭ  «جانازاسى»

– ادەبيەت تۋرالى اڭگىمە بولا قالسا، الدىمەن روماننىڭ «جانازاسى» تۋرالى ءسوز قوزعالادى. بۇل ءوزى الىمساقتان قوزعالىپ كەلە جاتقان، ابدەن جۇرتتى مەزى ەتكەن تاقىرىپ. بىراق رومان – سوناۋ گومەر زامانىنان دينوزاۆرداي ءولى قانقاسىن تۇرلىشە قۇبىلتىپ، زامان بەدەرىندە تۇلكىدەي قۇبىلىپ، ءالى ولمەي كەلە جاتقان جانر. ءبىر كەزدەگى ەپوستىق الەم كۇنى بۇگىنگە دەيىن فەنيكس قۇستاي تۇلەي ءتىرىلىپ، توتىقۇستاي تارانىپ، جۇيرىك اتتاي جاراپ، ادەبيەت مايدانىندا بايگەنىڭ الدىن بەرمەي-اق كەلەدى.

البەتتە، نەگە؟

ادامزات باردا – رومان بار. ەپوسقا جۇك بولارلىق ادام تاعدىرى اندا­عايلايدى. بار قۇپيا وسىندا، سوندىقتان دا ادامزات ميفى قيلى دا قيان قوعام­مەن ادەبي الەم رەتىندە قاتار ءومىر سۇرە بەرەرى حاق. رومان، ۇلى احاڭنىڭ (بايتۇرسىنوۆ) ايتۋىنشا، بار-جوعى – اڭگىمە. ءيا، «ۇلى اڭگىمە». ال ادام جۇرگەن جەردە اڭگىمە ءپالساپالانىپ، وسەك ورە جونەلەدى... روماندا تولقىن-تولقىن بولىپ تۋىپ وتىرادى.

ءار تاعدىر – ءبىر رومان. كەز كەلگەن پەندەنىڭ قىسقا ءومىرى – ۇزاق ەپوس، ۇزىن اڭگىمە. ولاي بولسا، ەپوس جىرى عۇمىر بويى جىرلانا بەرمەك.

د.يسابەكوۆتەن – نۇرجان قۋان­تايۇ­لىنا دەيىن، ت.اسەمقۇلوۆتان – ديدار امانتايعا دەيىن، ج.قورعاسبەكتەن – قانات قيىقبايعا دەيىن ۇزاعان كوش سالقار قۇس جولىنداي جالعاسا بەرمەك... تەك جاڭا ەسىمدەرمەن تولىعىپ، قازاقتىڭ اسىل ءسوز سورابى مولىعىپ وتىرارى كامىل. ينتەرنەت تۇرماق، يتجەككەن الەم قايتا اينالىپ كەلسە دە، ادامزات رۋحى گولوگرامما الەمىنە ءوتىپ كەتسە دە، ول تۋرالى ەپوس جاڭعىرا جازىلادى. جانر دا جالعاسادى. ءار زامان مەن قوعام ءوز قالامگەرلەرىن، ءوز ەپوسىن تۋدىرادى. ول جانە ءوز وقىرمانى ساناسىنا تايعا باسقان تاڭباداي بەدەرلەنەدى. بۇعان كامىل سەنىڭىز.

البەتتە، فابۋلا كەمپىرقوساقتاي قۇبىلا جول ىزدەيدى. تولستوي تولعاعان، اۋەزوۆ القاعان ەپوس فورماسى سىعىمدالارى حاق. ءسوزدىڭ ءسولى مەن سيۋجەتتىڭ ءمانى ەكشەلەرى ءسوزسىز. ال فابۋلالىق ىزدەنىستە شەك جوق، ول ەسكىرە قاۋدىرلاعان قابىعىن قاراعان اراسىنا سىپىرىپ تاستايتىن جىلانداي، ۇنەمى تۇلەيدى دە وتىرادى. تۇلەن تۇرتكەن پەندەنى ءار قىرىنان سۋرەتتەۋگە تىرىسادى. وقىرمانىن ءسوز سيقىرىمەن، وي قيسىنىمەن ىرەيدى دە وتىرادى... ول العاۋسىز اقيقات، ول الماستاي انىق.

سىناپتاي سۋسىمالى جانر سۇلەيىنىڭ  «جانازاسى» – جاڭعىرۋ...  

ءاسيا باعداۋلەتقىزى:  بىزدە فورمالىق ىزدەنىس از

– «رومان» دەگەندە، ەڭ الدىمەن بۇل قازىرگى كۇندەگى ەڭ ءونىمدى جانر ەمەستىگىن ەسكەرۋىمىز كەرەك. «قازىرگى قازاق رومانى» دەگەندە ديدار امانتايدىڭ «گۇلدەر مەن كىتاپتارى»، مۇحتار ماعاۋيننىڭ «جارماعى»، ايگۇل كەمەلباەۆانىڭ «مۇناراسى» الدىمەن ويعا ورالادى. ويتكەنى بۇل شىعارمالاردا پوستمودەرنيستىك سارىن بار، بۇرىنعىلارعا ۇقسامايتىن، فورمالىق ىزدەنىستەر بايقالادى. «گۇلدەر مەن كىتاپتار» ەستەتيكالىق، فيلوسوفيالىق سيپاتىمەن قۇندى بولسا، «جارماق» قازىرگى قازاقتىڭ ەكىگە جارىلعان وبرازىن، ءبىزدىڭ كەرى كەتكەن قوعامدى انىق كورسەتتى، «مۇنارا» زامانداسىمىزدىڭ بەينەسىمەن قىمبات. تالاسبەك اسەمقۇلوۆتىڭ ء«تالتۇسى»، سماعۇل ەلۋبايدىڭ «جالعان دۇنيەسى» ءداستۇرلى روماننىڭ لايىقتى جالعاسى دەۋگە بولادى. سوڭعى كەزدە ءبىز تۇشىنىپ وقىعان دۇنيەلەردىڭ ىشىندە تىنىمباي نۇرماعامبەتوۆ، تولەن ابدىك، اسقار التاي، روزا مۇقانوۆانىڭ شىعارمالارى بولدى، بىراق ولاردىڭ كوبى حيكايات پەن اڭگىمە. كولەمدى جانردا، ارينە، قاجىعۇمار شابدانۇلىنىڭ «قىلمىسىن» ۇمىتۋعا بولمايدى. «تۇرمەدە جازىلعان ادەبيەت»، «مەمۋارلىق رومان» دەپ اتالىپ جۇرگەنىمەن، ول ءبىر ادامنىڭ عانا ەمەس، كۇللى قوعامنىڭ جاي-جاپسارىنان حابار بەرەتىن تۋىندى رەتىندە باعاسىن دا الدى. 

ءبىزدىڭ بەتكەۇستار قالامگەرلەرىمىز، شىنى كەرەك، قازىر ەستەلىك جازۋعا كوشىپ كەتتى. ءالى كۇنگە «جاس» دەلىنىپ كەلە جاتقان ديدار امانتايلار اينالاسىندا قالىڭ رومان شىعاراتىن قۋاتتى لەك كورىنبەيدى. وتىزدىڭ اينالاسىنداعى بۋىن رومان جازاتىن دەڭگەيگە ءالى كوتەرىلگەن جوق. بالكىم، كوتەرىلگەن دە شىعار، 25-ءتىڭ اينالاسىنداعى ءبىر-ەكى جىگىتتى «رومان جازدى» دەپ ەستىدىك تە، بىراق كىتاپتارى قولعا تۇسپەدى، اناۋ دەپ پىكىر ايتۋ قيىنداۋ. 

رومان ءبىر قاراعاندا زامان قارقىنىنا ىلەسە المايتىن جانر سەكىلدى كورىنەدى. بىراق الەمدىك كەڭىستىككە قاراساق، قازىر اتاعى جەر جارىپ جۇرگەن جازۋشىلاردىڭ ءبارى رومان جازادى. ول روماندارى بەستسەللەرگە اينالىپ، جەلىسىمەن كينو ءتۇسىرىلىپ جاتادى. ارينە، سول كوەلو، سول ۆەربەر، احەرن، ۆيشنەۆسكي، مۋراكاميلەردىڭ ءبارى كەرەمەت دانىشپان، عاجايىپ سۋرەتكەر، الەمدىك ادەبيەتتى العا جىلجىتقان الاپات تۇلعا ەمەس شىعار. ورتانقول عانا جازۋشىلار. بىراق دۇكەندەرىمىزدە سولاردىڭ كىتاپتارى عوي. قالتاسىن قاعىپ، ساتىپ الىپ «داۋىس بەرەتىن» جانە ءبىزدىڭ وقىرمان عوي. ۇلى مۇرات، تەرەڭ ادەبيەت، ينتەللەكتۋالدى ادەبيەتتى بىلاي قويعاندا، بىزدە «كوپشىلىككە ارنالعان»، كوممەرتسيالىق ادەبيەت تيىسىنشە دامىپ جاتىر دەپ ايتا المايمىز. مەنى سول الاڭداتادى. مۇحتار ماعاۋيننىڭ «شىڭعىسحانىنا»، اسقار ەگەۋبايدىڭ ء«جۇسىپ بالاساعۇنىنا» قالىڭ كوپشىلىكتى قالاي قىزىقتىرامىز؟ 

ادەبيەت اڭىزدان باستالعان، اڭىزعا قايتىپ كەلەدى. بارشاعا ءمالىم اقيقات وسى. ءوز باسىم قازىرگى قازاق روماندارىنان سونداي تىلسىم دۇنيەلەردى ىزدەيمىن، ىزدەيمىن دە، تاپپايمىن. لاتىن امەريكاسى، شىعىس ەۋروپا، جاپون جازۋشىلارىنىڭ «كوزىرى» بولعان ۇلتتىق فولكلور، كونە اڭىز-سارىندارعا جۇگىنۋ سياقتى قۇبىلىستاردىڭ بىزدە جوقتىعى ويلاندىرادى. عىلىمي-فانتاستيكالىق، فيلوسوفيالىق رومانداردىڭ، دەتەكتيۆتەردىڭ جازىلماي جاتقانى، قىسقاسىن ايتقاندا، فورمالىق، جانرلىق تۇرعىدا ىزدەنىستىڭ ازدىعى قىنجىلتادى. ءبىر بىلەتىنىم، ءبىزدىڭ زامانداستارىمىزدىڭ، بۇگىنگى كۇننىڭ كەيىپكەرلەرىنىڭ بەينەسى بەدەرلەنبەي جاتقانى شىندىق. جانە كوكەلەر، ىزدەنىس كەرەك. قازىرگى رومان – ءبىر كەزدەگىدەي 25-30 جىلداپ جازىلاتىن رومان ەمەس، ابجىلدەۋ بولساق...

باعاشار تۇرسىنبايۇلى: رومان تابيعاتىن تانىماي كەلەمىز

– جالپى، «قازاق رومانى» دەگەن تا­قى­رىپ كەڭ توقتالىپ، ۇزاعىنان تولعاۋعا جا­راعانىمەن، «بۇ­گىنگى قازاق رومانى» دەگەن ساۋالعا ازىراق توسىرقاي قارايسىڭ. سەبەبى «رومان دەگەن نە؟» دەگەن ساۋالعا قايى­را جاۋاپ بەرۋگە تۋرا كەلدىك. جيىر­ما­سىنشى عاسىردىڭ باسىندا ءاليحان بوكەيحانوۆ «رومان دەگەن نە؟» اتتى ماقالا جازدى. العاشقى قازاق رومانى «باقىتسىز جامال» دەيدى. وعان وزىندىك پىكىر ايتادى. سودان بەرى ءبىر عاسىر ۋاقىت ءوتىپتى. مى­سالدان باستالعان قازاق پروزاسى ەكى، ءۇش، ءتورت كىتاپتان تۇرا­تىن (ديولوگيا، تريلوگيا، تەترولوگيا) رومانداردى جازۋ­عا دەيىن ءوستى. وسىلاردىڭ دامۋ دەڭگەيىن جۇيەلەپ، قاي جازۋ­شى قانداي ادىسپەن، قاي اعىممەن جازعانىن بىزگە جايىپ سالاتىن زەرتتەۋلەر جازىلمادى. تەك سىني ماقالالار بار. ءبىزدىڭ پروزا ورىس جازۋشىلارىنىڭ داستۇرىمەن، سوتسيا­ليستىك رەاليزم نەگىزىندە دامىدى. جۇسىپبەك، ماعجان، بەيىم­بەت پروزالارىنا ءتان ناتۋراليزم بەردىبەك سوقپاق­باەۆتىڭ كەزىندە قايتا ويانعانداي بولدى. 

الپىسىنشى-جەتپىسىنشى جىلدارعا دەيىن روماندار كو­لەم­دى جازىلسا، ودان كەيىنگى جىلداردان بۇگىنگە دەيىن جال-قۇيرىعى قىسقارىپ كەلەدى. ونى وقىرماندارمەن دە باي­لانىستىرىپ جاتادى. بىراق ول وقىرماننان گورى ادەبيەتتىڭ وزىنە كوپ بايلانىستى. ادەبيەتتىڭ دامۋ جولى  سول قىس­قالىققا اكەلەدى. از سوزگە كوپ ماعىنا سىيدىرۋ تەرەڭ ءبى­لىمنىڭ، ىزدەنىستىڭ بەلگىسى بولسا كەرەك. ماسەلەن، بورحەستىڭ نوۆەللالارى رومانداردىڭ جۇگىن كوتەرەدى. الەم ادەبيەتىن وقىپ الىپ، سولاردىڭ نەگىزىندە شىعارما جازىپ، قانشا جەردەن «بۇل الەم ادەبيەتىندە بار ءۇردىس» دەپ دالەلدەۋگە تىرىسساڭ دا تۇك ونبەيدى.  سوندىقتان الەمدەگى رومان ۇلگىلەرىمەن جازعىمىز كەلسە، ادەبيەتشىلەر شىن مامانعا، شىن ادەبيەتشىگە اينالۋى كەرەك. ينتەللەكتۋال بولۋى كەرەك. ال ءبىز شالاساۋاتتىمىز. ءبىزدىڭ بۇگىنگى ادەبيەتتى تۇساۋلاپ تۇرعان دا – سول شالاساۋاتتىلىق پەن ساۋاتسىزدىق. ونداي شىعارمالار جازۋ ءۇشىن تەوريالىق نەگىزدەر كەرەك. 

قىتايدان كەلىپ وقىپ جاتقان ايدوس امانتاي دەگەن باۋىرىمىز «ايدوس-شولپان» دەگەن روماندى قىتاي تىلىندە جازدى. قازىر قازاق تىلىنە اۋدارىلىپ جاتىر. بۇل روماندى تولىق وقي المادىق. تەك العاشقى توعىز اڭگىمەسىمەن (بۇل ءبىر-بىرىمەن كەڭىستىك پەن ۋاقىت ارقىلى بايلانىساتىن اڭگىمەلەردەن تۇراتىن رومان) تانىستىق. ءتىلى ءداستۇرلى، فورماسى پوستمودەرنيستىك شىعارما. كونە ساق ءداۋىرى مەن بۇگىنگى كۇننىڭ اراسىندا عۇمىر كەشەتىن اتتارى ءبىر كەيىپكەرلەر. ەگەر ءبىزدىڭ ەلدە شىعىپ جاتسا، كوپشىلىكتىڭ قىزىعۋشىلىعىن تۋدىراتىن رومان بولادى دەپ ويلايمىن.

«ميمىرت» رومانىن جازعان ارمان المەنبەت – بۇگىنگى كۇنى رومان جازعان ەڭ جاس اۆتور. جيىرما ەكى جاستاعى جاس جازۋشى ءۇشىن بۇل وتە لايىقتى شىعارما. «ميمىرت» رومان با، الدە پوۆەست پە؟» دەگەن ساۋال بار. اعالاردان جۇسىپبەك قورعاسبەكتىڭ – «ۇلپىلدەك»، اسقار التايدىڭ «تۋاجات» روماندارى كوپ ايتىلعان، جاستاردىڭ وقىعان شىعارمالارى بولدى. 

نۇرجان قۋانتايۇلى: «قازاق ادەبيەتى شىعارماشىلىقتىڭ جاڭا ءبىر بەلەسىنە شىعۋدىڭ اماناتىن ارقالاپ تۇر» دەگەن بولاتىن. سول امانات قياناتسىز وتەلىپ، قازاق رومانى جاڭا بەلەسكە شىعار دەپ ءۇمىت قىلامىز. 

«ميمىرت» – بايانسىزدىق پەن جالعاندىق»

جاس جازۋشى ارمان المەنبەتتى ءوز شىعارماسى تۋرالى اڭگىمەگە تارتتىق. 

– بۇل تۋىندىڭدى جازۋعا قاشان تاۋەكەل ەتتىڭ؟ ىشتەي ءوزىڭدى دايىنمىن دەپ ەسەپتەدىڭ بە؟

– 2011 جىلى ارىپتەسىم، جۋرناليست نا­زىم دۇتباەۆا جولداسىنان ەستىگەن ءبىر اڭگىمەنى ايتىپ بەردى. رەسپۋبليكامىزدىڭ ءبىر تۇكپىرىندە مال باعىپ جۇرگەن قويشى بەلگىسىز سەبەپپەن قازا تاپقان، ونىڭ ءولى­مىن سول كەزدەگى تەرگەۋشى انىقتاي ال­ماي، كەيىن ءبىر تاجىريبەلى تەرگەۋشى كەلىپ، اباي­سىزدا وق اتقان «قىلمىسكەردى» تاۋىپتى... وسى وقيعانى ەستىگەننەن كەيىن ىشتەي دايىندىق باستالدى. كەلەسى جىلى «باستاپ كو­رەيىن» دەپ جازۋعا وتىردىم. بىراق قو­لىم جۇرمەي قويدى. 2013 جىلدىڭ باسىندا وزىمشە كينوستسەناري ەتىپ باستاپ كوردىم، بولمادى. اقىر اياعىندا ءتورتىنشى نۇسقاسى ما، الدە بەسىنشىسى مە ەكەن، جازىلىپ ءبىتتى. تاۋەكەل ەتۋىمە اقىن اعالارىم توقتارالى تاڭ­جارىق، سەرىكبول حاسان سەبەپكەر بول­دى. بىرەۋى «جازا الاسىڭ» دەدى، ەكىنشىسى «جاز» دەدى. بىراق تاۋەكەل ەتۋ وڭاي بولعان جوق. ال باستاپ كەتكەن سوڭ، شەگىنەرگە جول قال­مادى.

– رومان اتاۋى «ميمىرت» بولعانىمەن، وقيعالارى تىم قاۋىرت. ءۇش بولىمدە – ءۇش تاع­دىر. ولاردى توعىستىرۋ، ءبىر زاماننىڭ ادام­دارى رەتىندە سۋرەتتەۋ قانشالىقتى اۋىر بولدى؟

– اۋەلدە روماندى «وقيعا» دەپ اتا­ماق­­شى بولعام. كەيىننەن «ميمىرتقا» توق­تادىم. بىراق جۇرتتىڭ كوبى قۇپتاي قوي­مادى. ميمىرت ءسوزى باياۋلىقتى بىل­دىرەتىنىن العا تارتادى. مەنىڭ ۇعى­مىم­دا ميمىرت ءسوزى تەك باياۋلىقتى عانا ەمەس، بايانسىزدىق پەن جالعاندىقتىڭ ازابىن دا بىلدىرەتىن سەكىلدى. داۋلەتبەك بايتۇر­سىنۇلى اعامىز «ميمىرت تىرلىك دەگەن تىركەس بار، ميمىرت – ادامنىڭ الدەنەگە ريزا بولماعان كوڭىل كۇيىن دە بىلدىرەدى» دەپ كۇمانىمدى سەيىلتە ءتۇستى. سونىمەن، «ميمىرت» اتانىپ كەتتى.

ءۇش بولىمدەگى ادامداردىڭ ءبارىن مەن ومىردە تانيمىن. وقيعالار دا ومىردەن الىن­دى. ءبىر كەيىپكەردىڭ ومىردە ءۇش ءپرو­توتيپى بار بولۋى مۇمكىن، سونداي-اق وقيعالار دا ءار تاعدىردان الىندى، بىراق قالاي بولعاندا دا بارلىعى دەرلىك بار. ويدان شىعارىلعان ءبىر جەر بار بولسا، ول – پولكوۆنيكتىڭ ايەلدى ۇرلاپ اكەتەتىن جەرى عانا. ولاي جوسپارلاماپ ەدىم، وز­دىگىنەن سولاي بولىپ كەتتى... وسى ءۇش تاع­دىردى توعىستىرۋدىڭ تۇك قيىندىعى بول­عان جوق. تەك ءار ءبولىمدى باستاۋ مەن اياق­تاۋ ماسەلەسى تۇردى. بىراق بۇل ەڭ الدىمەن شەشىلگەن، ەڭ قىزىقتى ماسەلە بولدى. بۇدان سوڭ جازۋ دەگەن ازاپتى جۇمىس باستالدى. ءبىر زاماننىڭ ادامدارى ەتىپ سۋرەتتەۋ دە ونشا قيىنعا سوعا قويعان جوق، ويتكەنى مەن جوعارىدا ايتقانىمداي، ءوزىم تانيتىن، كورگەن ادامداردى جازدىم. ءۇش كەيىپكەردىڭ كەڭىستىك پەن ۋاقىتقا قاتىستى بايلانىستارى پويىز وتەتىن تەمىر جول مەن وقتىڭ اتىلعان جارىم سەكۋندىنا عانا تىرەلىپ تۇر. مورج – ءادىلحاندى، ءادىل­حان پولكوۆنيكتى روماننىڭ ىشىندە كور­مەيدى دە. پولكوۆنيك مورجدى تەك قانا ەسكە الادى. ال ءادىلحان مەن پولكوۆنيك كەز­دەسەردە رومان ءبىتىپ قالادى. لوگيكالىق قاتەدەن، گەوگرافيالىق اتاۋلار مەن ۋاقىت رە­تىنەن جاڭىلىسىپ كەتپەۋدەن بارىنشا ساقتاندىم. ازىرگە ونداي قاتە تاپتىق دەگەن ادام جوق.

– شىعارماڭ وقىرمانعا جول تارتتى. پىكىر­لەر جازىلىپ جاتىر. جاقسى پىكىرلەر كوپ. قازىر ءوزىڭ قاراپ وتىرىپ، شىعارماڭنىڭ قانداي جەتىستىگىن جانە كەمشىلىگىن اڭعاراسىڭ؟

– شىنىمدى ايتسام، «ميمىرتتى» جازۋ ءۇشىن جەتى-سەگىز اي بويى ۇزدىكسىز جۇ­مىس ىستەدىم. تەك... بىلتىر «قازاقستان» ار­ناسىنان كورسەتىلگەن «اس ءمازىرى» دەگەن باعدارلاماعا رەداكتور بولعانمىن. سول كەزدە ەكى اپتادان استام ۋاقىت جازۋ توقتاپ قالدى. ەسەسىنە ونىڭ دا قايىرى بولدى، كۇ­رەسبەكتىڭ ءجۇرىس-تۇرىسىن سونداعى ءبىر كىسى­دەن الدىم. بۇل كەزگە دەيىن ەكىنشى بو­لىم­مەن اۋرە بوپ جۇرگەنمىن (الدىمەن «ۋادە» ءبولىمىن جازدىم).

ايتپاعىم، وسىنداي ءبىردى-ەكىلى ۇزىلىس­تەر بولماسا، قالعان ۋاقىتتا كۇن سايىن جوق دەگەندە الدىڭعى جازعانىمدى وقىپ، تۇزەپ وتىردىم. ونىڭ ۇستىنە، جازۋ دەگەن جازارعا وتىرعاندا عانا بولمايدى، وعان دەيىن دە باسقا شارۋالاردى ىستەپ جۇرگەندە ويلانا جۇرەسىز عوي. اسىعىپ بىتىرە سالۋعا تاعى بولمايدى، جازباي، ورتا جولدان ءۇزىپ تاستاۋعا تاعى كەلمەيدى، كونەسىڭ – باسقا شارا جوق. وسىنداي ءبىر شىعارماشى­لىق­تىڭ ازابى ءوتىپ كەتتى-اۋ دەيمىن، جازىپ بىتىرە سالا، باسپاعا وتكىزدىم، سودان بەرى «مي­مىرتتى» وقىعانىم جوق. ءبىر جاعى، ونىڭ قالاي جازىلعانىن جاقسى بىلگەن­دىكتەن، ءبىر ءبۇتىن دۇنيە رەتىندە قابىلداي المايتىن سياقتىمىن.

ادەبيەتتانۋشى كەنجەباي احمەتوۆ «ميمىرتتى» وقىپ شىعىپتى. ءبىراز سىن ايت­تى. بىراق سىنىنا «ميمىرت» تۋرالى ءبىر اۋىز ءسوز قوسپاي ايتتى. «پالەن دەگەن ءبىر اعاڭ بار، ەگەر كوبىرەك وقىپ، ءبىلىم جي­ناپ الىپ بارىپ جازسا، مىقتى جازۋشى بو­لار ەدى، بىراق بارىمەن بازار بولىپ جازا بەرەدى» دەدى. «مەن تۋرالى دا ايتىپ وتىرسىز عوي» دەدىم ىشىمنەن. «ادەبيەت دە­گەن اقىل ايتۋ ەمەس، باردى كورسەتۋ، اقىل­دى وقىرمان ءوزى الادى» دەگەنگە كەل­تىردى. «راس-اۋ» دەپ قويدىم ىشىمنەن. ءىشىم سەزەتىن كەمشىلىكتەردى كەنجەباي اعام وسىنداي دانالىقپەن جەتكىزدى. دانالىق ەمەي نە؟  

– الەم ادەبيەتىندە، قازاق ادەبيەتىندە رو­ماننىڭ كلاسسيكالىق ۇلگىسى دەپ قاي شى­عار­مانى اتار ەدىڭ؟

– ءبىزدىڭ زامانىمىزدىڭ قاھار­مانى­نان كەيىن جازىلعان رومانداردىڭ قاي-قايسى بولسا دا ودان اينالىپ وتە الماي­تىنداي كورىنەدى. وزىمىزدە «بوتاگوز» بەن «ولگەندەر قايتىپ كەلمەيدى» جازىلۋ جا­عىنان وزىق تۇر عوي دەپ ويلايمىن. ال ماز­مۇن جاعىنان مەن ءۇشىن «كوكبالاقتىڭ» شوق­تىعى بيىك.

دەرەكوزى «ايقىن» گازەتى