قايدا بارسام ءۇش شال

البەتتە، توپ قۇرۋ، ياعني ۇجىمداسا ءومىر ءسۇرۋ - ادام بالاسىنا ءتان سىپات، ال بيلىك اتاۋلىنىڭ كۇش-قۋاتى، تىرشىلىك ءتاسىلى. مۇنداي كەز-كەلگەن ۇجىم - ماقسات، مۇددە بىرلىگىنەن تۋىندايدى. بۇل تۇرعىدان العاندا، بارلىق حالىقتاردىڭ باسىنان وتكەن رۋ، تايپا بىرلەستىگى - ول دا بەلگىلى بر شەكتەگى ۇجىم-توپتىڭ كورىنىسى - ءوز زامانىندا جۇرتتى ساقتاۋ جولىنداعى ۇناسىمدى قۇرىلىم بولعان. ادامزات قوعامى دامي كەلە، رۋلىق، تايپالىق بىرلەستىكتەر ارقيلى سىپاتتاعى مەملەكەتتىك قۇرىلىمعا ۇلاستى. بۇل ورايدا اۋەلگى رۋلىق ءبولىس - كەڭ كولەمدى ۇجىم ىشىندەگى قاجەتتى تەتىك رەتىندە ساقتالعانىن كورەمىز. زامان تاعى دا العا باسقان، حالىق سانى ءوسىپ، ۇلىس، مەملەكەت ءبىرجولا ۇيىسىپ، ونىڭ ىشكى بولىكتەرى تىعىز قاتىناس، ارالاس جاعدايعا كوشكەن كەزدە كەشەگى رۋلىق ءبولىنىس ايماقتىق، اۋداندىق سىپاتقا يە بولماق. بۇل وتكەن قۇرىلىم جامان، بۇگىنگى قۇرىلىم وزىق دەگەن ءسوز ەمەس. زامان ۇردىسىنە ءتان سيپات. ءبىر زاماننىڭ وزىق عۇرپى ودان مۇلدە باسقا، ەكىنشى ءبىر زامانعا تەلىنسە - شىن جامان سول بولار ەدى. ءبىز بۇدان بۇرىنعى ءبىر ەڭبەگىمىزدىڭ ("مەنىڭ اتالارىم") جارياعا شىققان كىرىسپە بولىگىندە ("جۇلدىز", 2003, №4) اتا-قازاقتىڭ وتكەندەگى رۋلىق بولىنىسىنە قاتىستى ويلارىمىزدى ايتقان ەدىك، جوعارىداعى جايلارعا ۇستەمە رەتىندە سونىڭ ءتۇيىندى ءسوزىن قايتالاي كەتەيىك.

قايدا بارسام ءۇش شال

البەتتە، توپ قۇرۋ، ياعني ۇجىمداسا ءومىر ءسۇرۋ - ادام بالاسىنا ءتان سىپات، ال بيلىك اتاۋلىنىڭ كۇش-قۋاتى، تىرشىلىك ءتاسىلى. مۇنداي كەز-كەلگەن ۇجىم - ماقسات، مۇددە بىرلىگىنەن تۋىندايدى. بۇل تۇرعىدان العاندا، بارلىق حالىقتاردىڭ باسىنان وتكەن رۋ، تايپا بىرلەستىگى - ول دا بەلگىلى بر شەكتەگى ۇجىم-توپتىڭ كورىنىسى - ءوز زامانىندا جۇرتتى ساقتاۋ جولىنداعى ۇناسىمدى قۇرىلىم بولعان. ادامزات قوعامى دامي كەلە، رۋلىق، تايپالىق بىرلەستىكتەر ارقيلى سىپاتتاعى مەملەكەتتىك قۇرىلىمعا ۇلاستى. بۇل ورايدا اۋەلگى رۋلىق ءبولىس - كەڭ كولەمدى ۇجىم ىشىندەگى قاجەتتى تەتىك رەتىندە ساقتالعانىن كورەمىز. زامان تاعى دا العا باسقان، حالىق سانى ءوسىپ، ۇلىس، مەملەكەت ءبىرجولا ۇيىسىپ، ونىڭ ىشكى بولىكتەرى تىعىز قاتىناس، ارالاس جاعدايعا كوشكەن كەزدە كەشەگى رۋلىق ءبولىنىس ايماقتىق، اۋداندىق سىپاتقا يە بولماق. بۇل وتكەن قۇرىلىم جامان، بۇگىنگى قۇرىلىم وزىق دەگەن ءسوز ەمەس. زامان ۇردىسىنە ءتان سيپات. ءبىر زاماننىڭ وزىق عۇرپى ودان مۇلدە باسقا، ەكىنشى ءبىر زامانعا تەلىنسە - شىن جامان سول بولار ەدى. ءبىز بۇدان بۇرىنعى ءبىر ەڭبەگىمىزدىڭ ("مەنىڭ اتالارىم") جارياعا شىققان كىرىسپە بولىگىندە ("جۇلدىز", 2003, №4) اتا-قازاقتىڭ وتكەندەگى رۋلىق بولىنىسىنە قاتىستى ويلارىمىزدى ايتقان ەدىك، جوعارىداعى جايلارعا ۇستەمە رەتىندە سونىڭ ءتۇيىندى ءسوزىن قايتالاي كەتەيىك.

"...الەم تاريحىندا ءدال قازاق ءتارىزدى ءبىرتۇتاس، بىرتەكتى حالىق ۇشىراسا قويمايدى. اۋەل باستا ازدى-كوپتى ەتنيكالىق ايىرىمى بار توپتار مەن تۇلعالاردىڭ ءوزى كەڭ كولەمدە ءارى ۇزدىكسىز قان الماسۋى ناتيجەسىندە جالپى جۇرتپەن ورتاق سىپاتقا يە بولعان. قازاقتىڭ حاندىق داۋىرىندەگى يدەولوگياسىنىڭ نەگىزگى تۇرعىسى: بارلىق الاش - ءبىر كىسىنىڭ بالاسى، ءبارىمىز دە قازاق بايدان تارادىق دەگەن كوزقاراس - وسى تۇتاستىقتىڭ ايقىن كورىنىسى بولاتىن. باجايلاپ ايتساق، بىلاي ەكەن.

اۋەلدە قازاق دەگەن كىسى بولادى. ونىڭ ءۇش ۇلى بولادى: اقارىس، جانارىس، بەكارىس. اقارىستان: سارى-ءۇيسىن، قاڭلى، جالايىر، البان، سۋان، سىرگەلى، شانىشقىلى، ىستى، وشاقتى، شاپىراشتى تۋادى. جانارىستان: ارعىن، نايمان، كەرەي، ۋاق، قوڭىرات، قىپشاق تۋادى. بەكارىستان: ءالىمۇلى، بايۇلى، جەتىرۋ تۋادى. ءوز كەزەگىندە بۇلاردىڭ ارقايسىسىنان تاعى قانشاما ات تارايدى. ولاردان تاعى دا ەسەلەگەن جاڭا ۇرپاقتار. جيناقتاپ كەلگەندە اقارىس اۋلەتى - ۇلى ءجۇز، جانارىس اۋلەتى - ورتا ءجۇز، بەكارىس اۋلەتى - كىشى ءجۇز دەپ اتالادى. ەجەلگى قازاقتا رۋدان تىس كىسى جوق، كەز-كەلگەن ادام ءۇش ءجۇزدىڭ بىرىنە، ودان بەرىدە ناقتى ءبىر رۋعا، ودان بەرى بەلگىلى ءبىر اتاعا جاتادى، بار قازاق ءوزىنىڭ ءتۇپ نەگىزىن وسى جورا بويىنشا جىكتەيدى. البەتتە، رۋلىق قۇرىلىم - تاريحي جاعداي، زامان تالابىنان تۋىنداعان، وتە كۇردەلى قۇبىلىس، ال قازاققا كەلسەك، رۋلىق يدەولوگيا - ۇلتتىڭ ۇيىسۋى، مەملەكەتتىڭ ىلگەرىلەنۋى، بولاشاق ۇرپاق ءۇشىن كۇرەس جولىنداعى اسا ءماندى قۇرال بولدى. وردانىڭ ورتاق شاڭىراعى، بارلىق تەتىكتى بىرىكتىرىپ تۇرعان بولات ۇستىن دەر ەدىك. راسىندا دا. تومەنگى، بىرىنەن ءبىرى وڭدىگەن ۇساق تارماقتر ەمەس، جوعارعى بەرىك ۇشتىق تۇرعىسىنان قاراڭىز. ءۇش قىرلى، ءبىرتۇتاس پيرميدا. قاي رۋدىڭ وكىلى اتاسىن قالاي تارتسا دا، ۇستىدەگى ءۇش ارىستىڭ بىرىنە، ودان سوڭ ەڭ توبەدە تۇرعان قازاققا بارىپ تىرەلەدى ەكەن. ياعني، بار قازاق ءبىر كىسىنىڭ بالاسى! ءبىزدىڭ بابالارىمىز بولشەككە ەمەس، بىرلىككە سەنگەن، بوتەندىككە ەمەس، بىرلىككە سەنگەن. ء"بارىمىز قازاق بايدىڭ بالاسىمىز!" "كەرەگەمىز اعاش، ۇرانىمىز الاش!" "كيىز تۋىرلىقتى، الاش ۇراندى قازاقپىز!". مىنە، ماسەلە قايدا".

ءبىزدىڭ اعايىندار بۇل ماسەلەنىڭ بايىبىن ۇقپادى. ۇعۋ شارت تا ەمەس ەدى. نەگىزگى ماقسات - ءوزىنىڭ بيلىگىن نىعايتىپ، اتاق-ابىرويىن كوتەرەتىن، قولعابىس، قۇرال قىزمەتىن اتقاراتىن توپ جاساقتاۋ بولاتىن. بۇل دا تابيعي جاعداي. بارلىق زامانعا، بارلىق بيلىككە، وكتەمدىككە، بەلگىلى ءبىر ماقساتقا ۇمىتىلعان تۇلعالارعا ءتان قۇبىلىس. ماسەلەن، قازىرگى كەزدىڭ وزىندە كەز-كەلگەن ەلدىڭ باسشىسى وزىنە تيەسىلى كومانداسىن سەنىمدى كىسىلەردەن جاساقتايدى. بۇل رەتتە ايماق، جەر ماسەلەسىن دە نازاردان تىس قالدىرمايدى. الىسقا بارماي-اق ءوزىمىزدىڭ سوۆەتتىك جانە رەسەيلىك امىرشىلەردى الايىق. برەجنەۆ ءوز توڭىرەگىندەگى جەتەكشى جۇمىستارعا دنەپروپەتروۆسك جانە مولداۆيادان شىققان پارتيالىق قىزمەتككەرلەردى كەلتىردى. ناسىلدىك بەلگىسى بويىنشا ەمەس، ءوزىنىڭ كوز الدىندا سىننان وتكەن سەرىكتەرى بولعاندىقتان. گورباچەۆ ۇلكەن بيلىككە ستاۆروپول ايماعىنان شىققانداردى كوتەردى. رۋلىق، تۋىستىق قاجەتىمەن ەمەس. تانىعان، بىلگەن، سەنگەن كىسىلەرىن. ەلتسين ءوزى ءوسىپ شىققان باتىس سىبىردەن جاساقتادى. بۇگىنگى پۋتين سانكت-پەتەربۋرگتا جانە كگب-دا قالىپتاسقان تۇلعالارعا كۇش بەرىپ وتىر، تاعى دا وزىنە مەكەنى، قىزمەتى جاقىن كىسىلەرگە. ورىستا رۋ جوق، جەر عانا بار، ونىڭ ءوزى دە شارتتى. ال مىنا جاعداي - رۋشىلدىق، ءيا جەرشىلدىك كورىنىسى ەمەس، ساياسي قاجەتتى سىيپات. رەسەي عانا ەمەس، بۇكىل جەر ءجۇزى ءوستيدى. ماسەلەن امەريكاڭىزدىڭ وزىندە. دجون كەننەديدىڭ تۋعان ءىنىسىن مينيستر جاساپ، باسقا دا جاقىندارىن تارتقان سياقتى. بۇنىدە دجوردج بۋشتىڭ وتكەندەگى اكەسىنىڭ كومانداسىن قايتا كوتەرگەنى سياقتى. ال ءبىز اۋىلداس ەكى كىسىنىڭ باس قوسىلسا، "ويباي، رۋ", "اتتان، ءجۇز" ايقايلاپ شىعا كەلەمىز. ورىس اعايىندار اۋىزەكى تىلدە "كومپلەكس" دەيدى، "كومپلەكس نەپولنوتسەننوستي" - سەزىك، قۇنسىزدىق كورىنىسى. كۇندەلىكتى تۇرمىستان وزىپ، ساياسي سيپاتقا اينالىپ بارادى. ءبىر عانا مىسال ايتايىن. وسىدان بەس-التى جىل بۇرىن جازۋشىلار وداعىنىڭ كەزەكتى پلەنۋمىندا بۇرىنعى تورتەۋگە قوسىپ، تاعى ءبىر جاڭا حاتشى وتكىزۋ ماسەلەسى كۇن تارتىبىنە قويىلدى. ۇسىنىلىپ وتىرعان جىگىت - باسشىلىق تاجىريبەسى كەم، جاس جىگىت ەدى. ونىسى ەشتەڭە ەمەس. وداقتىڭ باسقارما مۇشەلىگىندە جوق. بۇل - جارعىعا قايشى كەلەتىن. بىراق ءدال وسى بالانى سايلاۋ كەرەك دەستى. سويتسەك، ىلكىدە عانا وتكەن قۇرىلتايدا اتاۋلى ءبىر ارىستىڭ بالاسى ۇمىت قالىپتى، ەندى، ءۇش تاعان تۇگەل بولۋى قاجەت ەكەن. مەن اۋەلدە تاڭىرقاپ، سودان سوڭ كۇلىپ، ارنايى ءسوز الدىم دا، بۇل - ۇيات جاعداي، كىسىسى لايىق كەلسە، جازۋشىلار وداعىنىڭ بارلىق حاتشىسىن ءبىر عانا الماتى وبلىسىنان سايلاۋعا بولار ەدى، مۇنى قويىڭدار دەپ، الگى ۇمىتكەردى وتكىزبەي تاستادىم، ونى از دەسەڭىز، مەنىڭ ناقتى ۇسىنىسىم بويىنشا حاتشىلار قاتارىن تولىقتىرعان، وداقتىڭ ىشكى جۇمسىنان تاجىريبەسى مول، جاڭا كىسمىز تاعى دا "ۇلكەن اۋىلدان" بولىپ شىقتى. كىم قالاي قاراعانىن بىلمەيمىن، ءسىرا، الدە بىرەۋلەر ەسىمىزدەن ايىردى، بۇلتارتتى دەپ، رەجىپ كەتتى. تاعى دا ايتقانىم بار ەدى، سول جولى جانە كەيىن دە. قازاقتىڭ ۇلكەن ادەبيەتىنەن ەڭ ءىرى ءۇش كلاسسيكتى اتاۋ كەرەك بولسا... اباي، اۋەزوۆ - ەكەۋ، بالكىم، ەكەۋ ەمەس، ۇشەۋى دە شىڭعىستاۋدان شىعار، سوندا اتەكەم بالاسى وكپەلەپ قالادى دەپ، ابايدان سوڭعى ەكەۋىن باسقا جاقتان سايلايمىز با دەپ...بارلىق سالادا سولاي. ءبىر كەزدە، قانەكەڭ باستاپ، ەڭ زور اكادەميك عالىمداردىڭ باياننان شىققانى سياقتى. بۇگىنگى مەملەكەتتىك قىزمەتتە ۇلكەن اتاڭنىڭ بالاسى كوتەرىلگەنى سياقتى. حاكىم اباي ايتپاقشى، بالۋان جىگىت بۇگىن مىنا اۋىلدان، بايگە ات ەرتەڭ انا اۋىلدان شىعادى. كەيدە اۋىس، كۇيىس، ارتىق كەم ءتۇسىپ جاتسا دا، تابيعي جاعداي. ارينە تۇيەنىڭ جۇگى كوپە-كورنەۋ ءبىر جاعىنا اۋىپ كەتسە - ابەس، بىراق قاتكەندە دە "اتا بالاسىن" تۇگەندەپ وتىرۋ - شارت ەمەس.

الايدا... ماناعى ءسوزىمىزدى جالعاستىرساق، تاۋەلسىزدىك قارساڭى، 70 - 80 جىلداردا الدە بيلىككە بەكي تۇسپەك پارتيا قىزمەتكەرلەرى، الدە ارتىقشا اتاق-ابىرويعا جەتپەك جازۋشىلار قاۋىمى تۇرتپەكتەپ، باس كوتەرەر قازاق ازاماتتارى اراسىندا بۇرىن بولماعان، بولسا دا شەكتەۋلى عانا سىپاتتاعى جاڭا دەرت وركەن تارتا باستادى. ءتۇپ نەگىزىندە توپ قۇرۋ ينستينكتى جاتقانىمەن، ءبىزدىڭ توپشىلدار نەمەسە سول توپقا قارسى باسقا ءبىر توپتار، جيناقتاپ كەلگەندە الدەنەگە ۇمتىلعان بارلىق جۇرت بۇل كەسەلدى "رۋشىلدىق", "جۇزشىلدىك" دەپ اتادى. كوپ ۇزاماي، بۇل راسىندا دا كەلەڭسىز قۇبىلىس قازاق قوعامىنا ءتان جانە قاتەرلى دەرت دەگەن باعاعا يە بولدى. كۇن وزعان سايىن دابىل-دابىر ۇلعايا ءتۇستى. اقىر، مەملەكەتتىڭ ساياساتىندا ايگىلى ء"ۇش شال" تەورياسى بويىنشا، وسىنداي ءبۇتىندى بولشەكتەۋ باعدارلاماسى ءبىرجولا زاڭداستىرىلدى.

بولشەككە ۇمتىلىس جانە ونىڭ ء"ۇش شالمەن" ءيىن تىرەسە بوي كوتەرگەن رەسمي ءارى ەڭ پارمەندى كورىنىسى - قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك گيمنى بولدى. ءسوزى، ءمان-ماعىناسى ەمەس. اۆتورلىق قۇرامى. سىرتتاي، ءۇستىرت قاراعاندا، سولەكەت ەشتەڭە جوق سياقتى. راسىندا دا سولاي. بەلگىلى، جاي عانا بەلگىلى ەمەس، اتاقتى، مارتەبەلى اقىندارىمىز. ءالىپبي رەتىمەن ايتساق، الىمباەۆ مۇزافار، دارىباەۆا جادىرا، مولداعاليەۆ تۇمانباي، مىرزاليەۆ (قازىر مىرزا ءالي) قادىر. ايەلدىڭ جولى جىڭىشكە، ال قالعان ۇشەۋىنە كەلسەك... بۇلاردان ارتىق كىمدى تابارسىڭ. ايتكەنمەن، بۇل ءىستىڭ باستاۋىندا وزگەشە سىر بولىپ ەدى.

تاۋەلسىزدىكتەن سوڭ كوپ ۇزاماي، ۇلىستىق ءرامىزدىڭ ەڭ نەگىزگى بەلگىلەرى - مەملەكەتتىك تۋ مەن گەرب جانە مەملەكەتتىك گيمن ماسەلەسىن شەشۋگە ارنالعان عۇزىرلى، ۇلكەن كوميسسيا قۇرىلدى. جالپاق سانى قىرىق كىسىگە تاقاۋ، ءبارىنىڭ دە ۇلتى قازاق، رۋحانيات سالاسىنا قاتىستى بەلگىلى الاش ازاماتتارى. اۋەلى تۋ مەن گەرب جايىن شەشىپ الۋ كەرەك ەكەن. ءۇش اي توقسان بويىندا الدە جيىرما، الدە وتىز مارتە كەڭەس وتكىزدىك. قىرىق كىسى جەتپەس جاققا تارتىپ، ەشقانداي ماملەگە كەلە المادىق. كەيىن، ەستەلىك كىتابىمدا، بالكىم، ورايىنا قاراي، ودان بۇرىنىراق، ارنايى جازسام با دەپ تە ءجۇرمىن. سونشاما جامىراپ كەتۋىمىز - بايراق تارابىندا كوڭىل اۋدارارلىقتاي وزىق جوبا بولا قويمادى. ونىڭ نەگىزگى سەبەبى - اۋەلدە تۋدىڭ تۇسىنە، سودان سوڭ تۋ بەتىنە تۇسۋگە ءتيىس تاڭبا جايىنا تىم ءۇستىرت، ۇلتتىق تاريح، ەجەلگى رامىزدەر تۇرعىسىنان ەمەس، كولدەنەڭ، توتە، سىرتتاي انتي-سوۆەتتىك، انتي-كوممۋنيستىك كوزقاراس، ال شىن مانىسىندە ەسكى وتارلىق تانىم تۇرعىسىنان قارادىق. سوندىقتان دا ءبىز ۇسىنعان، ۇشتەن ەكى بولماسا دا، جارتىلاي، تىم قۇرىسا قيعاش، الدە جولاق قىزىل ءتۇس ماسەلەسى مۇلدە قابىلدانبادى، ال تۋ بەتىندە تۇرۋعا ءتيىس تورە تاڭبا - ياعني، كەم دەگەندە مىڭ جىلدان استام تاريحى بار، ارىدا التىن وردا، بەرىدە قازاق ورداسىنىڭ تۋىن اسقاقتاتقان، ءاز-جانىبەكتەن كەنەسارىعا دەيىنگى ارالىقتاعى قازاقتىڭ باس تاڭباسى - ۇلتتىق ءرامىزدىڭ ەڭ جارقىن، ەڭ ايعاقتى كورىنىسى - تورە تاڭبا مۇلدە ىلتيپاتقا الىنبادى. ءبىزدىڭ ايعايىنداردىڭ ءبارى شاڭىراق سۋرەتى مەن اي تاڭبانى ماقۇل كورگەن: ال شاڭىراق دەگەن - قۇمداعى شيماي بولاتىن; اي تاڭبا - قايتكەندە دە بۇگىنگى پارلامەنتتەن وتپەس ەدى; اقىرى - جوعارعى بيلىك الدىنا بارعاندا، كولدەنەڭنەن قوسىلعان باسقا ءبىر جوبا - كۇن تاڭبا قابىلداندى، جارار، كوك تۋىمىز كوزىمىزگە ىستىق، قايىرلى بولسىن. ءسوز رەتى كەلگەن سوڭ ەسكە الىپ جاتىرمىز. مۇنداعى ايتپاعىم - عۇزىرلى كوميسسيامىزدىڭ وسىنشاما بەرەكەسىزدىگىن اڭداعاننان كەيىن مەن گيمندى تالقىلايتىن، تاعى دا ەكى-ءۇش ايعا سوزىلۋعا ءتيىس، اقىرى ءبارى دە توتەسىنەن ءارى مۇلدە باسقاشا شەشىلەتىن ىستەن بويتارتىپ، بۇدان سوڭعى دوداعا مۇلدە قاتىسپاي قالدىم. نەگىزگى سەبەپ - تۇپتەپ كەلگەندە زايا كەتەر ۋاقىت ماسەلەسى عانا ەمەس ەدى. مەملەكەتتىك گيمندى ءۇش اتادان شىققان ءۇش اقىن جازۋى كەرەك ەكەن دەگەن لاقاپ تاراعان. الدە بەيرەسمي نۇسقاۋ، الدە ۇشتىك ۇراننىڭ بۋىنعا تۇسە باستاعان جاڭا ءبىر كورىنىسى. نەگە مىندەتتى تۇردە ءۇش كىسى؟ نەگە؟ الەمنىڭ ۇلى مەملەكەتتەرىنىڭ گيمندەرىن... سول ەلدەگى ءبىر زامانداعى تاريحي تايپالاردىڭ بىرىككەن وكىلدەرى - قۇرام كوماندا ەمەس، جەكەلەگەن كىسىلەر جازعان. كەيىن ءبىزدىڭ باسپاسوزدە (قازاق-تۇرىك گازەتى "زامان-قازاقستاندا") تۋىسقان تۇركيانىڭ مەملەكەتتىك گيمنىن جاساۋ تاريحى تاپتىشتەپ باياندالدى. بايگەگە جۇزدەگەن ءماتىن، ونداعان اۋەن ءتۇسىپتى. سونىڭ بىرەۋى عانا قابىلدانعان. بر اقىن، ءبىر سازگەر. باسقا جۇرتتاردا دا ءدال وسىلاي. ال بىزدە... ولاي قالىپتاۋعا بولمايتىن كورىنەدى. ويتكەنى... كىم وتسە دە، قالعان ەكى اتانىڭ بالاسى وكپەدەپ قالادى-مىس. اقىرى، اۋەلدەن جوبالانعان ۇشتىككە توقتاپپىز. جەكەلەگەن اۋسارلار دا قاتىناسا كەرەك. اۋسار ءارى اقىلسىزدار. ال اقىلى مول، ەسەبى تۇگەل اعايىن ۇشەۋ-ۇشەۋدەن بىرىككەن. اقىرى، ول ۇشتىكتەردىڭ ەكەۋى وزىپ شىعادى. سوڭعى، بيىك مارتەبەلى تالقىدا اۋەلدە قارا ءۇزىپ العا كەتكەنى - تومەنىرەك تانىلىپ، ەكىنشى كەزەكتەگى ۇشتىك وزىپتى. تۇپتەپ كەلگەندە، ۇشتىك ەمەس، تورتتىك بولىپ شىقتى. نەگە دەسەڭىز... ايەل تەڭدىگى دەگەن ۇعىم بار عوي. بۇكىل حالىقتىڭ تەڭ جارىمى، تەڭ جارىمىنان دا ارتىعىراعى. ەندەشە، ارداقتى انالار نەگە ەسكەرۋسىز قالۋى كەرەك؟ ءسويتىپ، جولى جىڭىشكە ايەل زاتىنان ارنايى وكىل قوسىلادى. اتتەگەنگە، ايەلدە دە رۋ، اتا بار، ەندەشە، ءبىر ەمەس، ءۇش ارىستان، ءۇش قارىنداس قوسىلۋى كەرەك ەدى. سونداۇلى جۇزدەن ەكەۋ - ايەل جانە ەركەك، ورتا جۇزدەن ەكەۋ - ايەل جانە ەركەك، كىشى جۇزدەن ەكەۋ - ايەل جانە ەركەك - ءتورت قۇبىلامىز تۇگەل بولىپ شىعاتىن ەدى. اقيقاتىنا توقتايىق. مەملەكەتتىك گيمن ءماتىنىن جالعىز-اق كىسىگە تاپسىرساق قايتەتىن ەدى؟ سول تۇماعاڭا، سول مۇزاعاڭا، سول قادەكەڭە...ۇشەۋىنىڭ باسىن بايلاپ، اياعىن شىرماپ، بىرىكتىرمەي-اق جەكە-جەكە، تەك بىرەۋىنە عانا؟ جارار، بىرەۋى كەتسە، باسقالارى، ياعني، بايگەگە ىلىنبەگەن، اتاۋلى ەكى اقىنىمىز ەمەس، سولاردىڭ "ارتىنداعى" ميفتىك جۇرتى "وكپەلەپ قالادى" ەكەن، وندا جاڭاعى، جولى جىڭىشكە قارىنداسىمىز جادىراعا نەگە قيمادىق؟ قۇداي اقى، وعان ەشقانداي كۇمان جوق. جادىرا جالعىز ءوزى جازىپ شىقسا، قازىر ءبارىمىزدىڭ توبەمىزدە تۇرعان، مەكتەپ وقۋشىسىنان باستاپ، پارلامەنت مۇشەسىنە دەيىنگى ارالىقتا تىم قۇرىسا ەكى كىسى جاتتاي الماي جۇرگەن، اۋزى-باسى ءبۇتىن ەشكىمنىڭ دە ءتىلى كەلمەي جاتقان بۇگىنگى ء"انۇرانىمىزدان" الدەقايدا اۋلەتتى شىعار ەدى. قارىنداسىمىزدىڭ الدىڭعى اعالارىنان اسىپ كەتكەنىنەن ەمەس، ءوز قالاۋىمەن، ءوز تالعامىمەن ەركىن سىلتەۋىنەن. ال اناۋ ءۇش الىپ اقىن تۋرالى ءسوز دە جوق. كەز كەلگەنى ۇلتتىق گيمنىڭ تاماشا ءماتىنىن جازىپ بەرەتىن ەدى. جوعارىدان قاقپالاۋ، ورتا جولداعى تۇزەتۋلەر ءوز الدىنا، ءبىرىنىڭ جولىن ءبىرى بوگەمەس ەدى عوي. بىراق بىزگە ءمان-ماعىنالى، ءور رۋحتى گيمن ەمەس، ويدان شىعارىلعان "ۇشتىك" بىرلىگى كەرەك بولاتىن. ناتيجەسىندە "ۇشەۋسىڭ! ءبىرتۇتاس ەمەس بولشەكسىڭ!" دەپ ءوز كوزىمىزدى ءوزىمىز شۇقىعان ۇستىنە، وسىنشاما بوساڭ ء"انۇران" ءماتىنى قابىلدانىپتى. تەك تاڭقالارلىق جاعداي، اۋەلدەن "ۇشتىك" نەگىزگە بەيىمدەلگەن گيمندە سول "ۇشتىكتى" قۇراعان اتاۋلاردىڭ اتى ەسكەرۋسىز قالعان! ءار شۋماعى ءبىر اتاعا ارنالىپ، قايىرماسى "قىرىق رۋدىڭ جالاڭاشتارى، بىرىگىڭدەر!" جەگەن ۇرانمەن تۇيىندەلىپ وتىرسا، ءتىپتى قاتىپ كەتەر ەدى دەپ ويلايسىڭ. ءجا. رەنىش ءوز الدىنا. وسىدان ەكى-ءۇش جىل بۇرىن مەملەكەتتىك گيمن ءماتىنىن جاڭادان قالىپتاۋ تۋرادى اڭگىمە كوتەرىلۋى كەزدەيسوق ەمەس ەدى. ءبىزدىڭ سانالى قاۋىم بۇل ماسەلەگە قايتىپ ورالۋى كەرەك. بىراق تاعى دا "ۇشتىك" مۇگەدەك ۇعىم توڭىرەگىنەن تابىلىپ جۇرمەسەك بولدى.

(كەلىسسىز ۇستەمە. 12.VI.2004. جەكسەنبى. تۇندە، تاڭ اتقانشا، ۇزاق تولعاۋىمىزدىڭ "جۇلدىزعا" ارنالعان ەكىنشى تەرىمىن تەكسەرىپ ءبىتىپ، تال تۇستە، ۇيقىدان جاڭا تۇرعان ءساتىم ەدى. جۋىنىپ-تارانىپ بولماستان، شاي ازىرلەپ جۇرگەن بايبىشەم توسىن اڭگىمە باستادى. ۇلكەن قىزىمىز تەلەفون سوعادى عوي. "اپا، نايمان قاي جۇزگە جاتادى؟" "اپا" - ەجەلگى ەمەس، كۇنى كەشەگى، بالكىم، بۇگىنگى دە قازاق تىلىندە جانە ءبىزدىڭ شاڭىراقتا - "ماما" دەگەن ءسوز، سالاقتاعان نەمەسە تورسيعان ەمشەك ەمەس، تۋعان انا. سونىمەن: "اپا، نايمان قاي جۇزگە جاتادى؟" "نايمان... نايمان - ورتا ءجۇز". "ورتا ءجۇز؟.." ء"يا. ونى نەمەنەگە سۇرادىڭ؟" "ال ءبىز... قاي ءجۇز بولامىز؟" ء"بىز - كەرەي..." "ونى بىلەم. سوندا قاي ءجۇز دەيمىن؟" "ول دا ورتا ءجۇز". ء"ا... ال سەن؟" "مەن.. مەنىڭ توركىنىم - ارعىن". "ارعىن قايسىسى؟" "ورتا ءجۇز". "ەندەشە .... ايكا ءبىر بالدى كەم الاتىن بولدى. تەستىدە "نايمان - كىشى ءجۇز" دەپ تولتىرىپتى..." "الدا، قۇداي-اي... سونى دا بىلمەگەن بە!» "قايدان بىلەدى. بىلمەگەن، قاتە تولتىرعان..." ۇلكەن قىزىمىز ءۇمىتتىڭ تۇڭعىشى ايگەرىم دەگەن بالامىز بيىل ورتا مەكتەپتى بىتىرۋگە ءتيىس، بۇگىن تۇسكە دەيىن جالپىعا ورتاق نەگىزدە، جوعارعى وقۋ ورنىنا دا جۇرەتىن ارنايى تەست تاپسىرۋ كەرەك ەدى، تاڭعى ساعات التىدا تەلەفون سوعىپ، شەشەسى ەكەۋىن وياتقام، ءسات تىلەگىم. ەندى مىنە، باسقاسىنىڭ ءوزى كۇمان، كۇتپەگەن جەردەن كىلتيپان شىققانى. نايمان اتامنىڭ ورتا جۇزدەن تارايتىنىن بىلمەي قالعان. قازاق مەكتەبىندە وقىعان، قازاقى تاربيە العان نەمەرە (قازىر قىزدىڭ بالاسى نەمەرە بولدى عوي). مۇنى از دەسەڭىز، ول دا قازاقشا، الماتىنىڭ اتاقتى 12-مەكتەبىندە وقىعان ۇلكەن قىزىمىزدىڭ ءوزى... تۋعان رۋىن بىلگەنىمەن، ءجۇزىن تانىمايدى ەكەن").

ء"بىزدىڭ اجەمىز... قاي ءجۇز؟" - دەپ سۇرايدى عوي سالدەن سوڭ. ياعني، ءوز ەنەسى. "كىشى ءجۇز". "التىناي؟" ءبىزدىڭ ۇلكەن كەلىن. "التىناي - ۇلى ءجۇز". "انار دا ۇلى ءجۇز بە؟" انار - ءۇشىنشى، ازىرگە كىشى كەلىنىمىز. "جوق، كىشى ءجۇز". "ە-ە..." - دەيدى قىزىمىز، تەرەڭ ماعىنالى پاۋزادان سوڭ. مىنە، ءبىر شاڭىراقتان تاراعان بالالار وسىلاي بولىندىك. جوق، بولىنگەمىز جوق. اناردىڭ التىنايدان، ول ەكەۋىنىڭ ايگەرىمنىڭ اكەسى، ۇلكەن كۇيەۋ بالامىز، ورتا جۇزدىك زاۋىردەن ەشقانداي ايىرىم بەلگىسى بايقالمايدى، ياعني ءدال بۇگىنگى جىكتەۋ - مۇلدە تۇسىنىكسىز كورىنىپ تۇر ءبىزدىڭ ۇمىتكە. ءالى وي قورىتىپ بىتكەن جوق. قايتكەندە دە كۇتپەگەن جەردەن ءبىر نەسىبەمىز... قۇداي ساقتاسىن، ءبىر بالىمىز كەم ءتۇستى. زەرەك، العىر دەپ جۇرگەن بالامىز نايمان - ورتا ءجۇز ەكەنىن بىلمەي شىققان. بۇعان دا ءتاۋبا. سۇراق باسقاشا قويىلىپ، ءوز رۋى كەرەي دە وسى ورتا جۇزگە تيەسىلى ەكەنىن بىلمەي قالسا، ناعىز ماسقارا سوندا بولادى ەكەن!  تىپۋ! "يديوتيزم" - دەدىم مەن كۇيىنىپ. - يديوتتاردىڭ ويلاپ شىعارعان سۇراعىنىڭ سيقىن قاراشى! " "تەستىلەردى كىم دايىندايدى ءوزى؟ - دەدى ءبىزدىڭ بايبىشە، ءبىر كەزدە الماتىداعى №25 - جيرينوۆسكيدىڭ مەكتەبىندە قازاق تىلىنەن ساباق جۇرگىزگەن، بۇگىنگى زەينەتكەر مۇعالىم. - قازاق تاريحىنان باسقا ەشقانداي سۇراق تاپپاعان با؟ مۇنداي تاقىرىپ پروگراممادا بار ما ەكەن؟" بار ەكەن. ەسىمە سارت ەتىپ تۇسە قالعانى. بۇدان الدە جەتى-سەگىز، الدە توعىز-ون جىل بۇرىن، ءيا، ول دا نايمان، جازۋشى سايىن مۇراتبەكوۆ ايتىپ ەدى. نەمەرەسى بارىپ جۇرگەن مەكتەپتە تاريح ءپانى بويىنشا قازاق حالقىنىڭ رۋلىق قۇرامى تۋرالى ساباق ءوتىپتى. جاي عانا وتپەگەن، بارلىق بالا ۇيدە تولتىرىپ، انىقتاپ كەلۋ ءۇشىن ارنايى انكەتا العان. جەتى اتاسى، شىققان رۋى جانە ءجۇزى. سايىن اعام مۇنىڭ نە كەرەگى بولدى ەكەن دەپ تاڭىرقاپ وتىرىپ، مۇعالىم تاپسىردى دەگەن سوڭ انىقتاپ ايتىپ، نەمەرەسىنىڭ انكەتاسىن تۇگەندەپ بەرەدى عوي. ەرتەڭىنە تاريحي تانىمى ارتىپ، كوكجيەگى كەڭەيىپ كەلگەن نەمەرە شاي ۇستىندە ماقتانىپ وتىر دەيدى: ء"بىزدىڭ كلاستا مەن سياقتى نايمان - تورتەۋ، ال ءبىزدىڭ ورتا ءجۇز ەڭ كوبى بولىپ شىقتى - ون جەتى بالا. ۇلى ءجۇز - سەگىز، ال كىشى ءجۇز، كىشىلىگىنە وراي ءتىپتى از - بەس-اق بالا! جاقسى جانە ۇزدىك وقۋشىنىڭ كوبى دە بىزدە!..." ال سىزگە كەرەك بولسا! "بۇل نە سۇمدىق؟ وسىنداي دا تاربيە بولا ما؟" دەگەن سايىن اعام ايران-اسىر كەيىپتە. ءوزىمنىڭ نە ايتقانىم ەسىمدە جوق، ءسىرا، اقىماقشىلىق دەسەم كەرەك، شەتىن جاعدايعا بالاپ، ونشا ءمان بەرمەسەم كەرەك. ەندى مىنە، ءوزىنىڭ بارلىق سولەكەت كورىنىسىمەن، قارسى الدىمنان شىقتى. ماسەلە اياق استىنان جوعالتقان ءبىر بالدا ەمەس. بولاشاق اۋلەتىمىزدى تەرىس جولعا جەتەلەيتىن ءيديوتيزمنىڭ (جاس بالا، مەكتەپ تاربيەسىنە تىكەلەي قاتىستى بولعاندىقتان، بوتەن، سىپايىراق ءسوز تابا المادىم), شەكتەن شىققان ناداندىقتىڭ ۇرپاق ساناسىنا رەسمي تۇرعىدان ەگىلىپ جاتقاندىعىندا. بۇل - قازاقتى بولشەكتەۋ تارابىنداعى ەسالاڭ باعدارلاما بارلىق جەردە كۇشىنە ەندى دەگەن ءسوز.

ايتتىق، قازاق - ءبىرتۇتاس حالىق. پەندە بولعان سوڭ، ەشكىم دە تۋعان اۋىلىن، اعايىن-جەكجاتىن، اتا-تەگىن جەك كورمەيدى. ەجەلگى قازاقتىڭ ءۇي ءىشى، وت باسىنداعى "جەتى اتانى ءبىلۋ" ءداستۇرى - الالىققا ەمەس، تۋىستىققا شاقىراتىن ءراسىم. ەل تانۋعا، سىيلاستىققا جەتەلەيتىن ۇعىم. سوندىقتان دا مەن پالەن اتانىڭ بالاسىمىن دەپ ماقتانبايتىن قازاق جوق. جانە قاندايدا بولسا باسقا اتانىڭ ۇلىن قوناقتا، توي-تومالاقتا تورگە وتىرعىزبايتىن قازاق جوق. وتكەندەگى قازاق ءۇشىن ۇلتتىق بىرلىك، ۇلتتىق سانا، ۇلتتىق ماقتانىش ءبىرىنشى ورىندا تۇرعان. ارينە، رۋ ارالىق رەنىش، ارازدىق، كەيدە كىشىگىرىم قاقتىعىس (بىراق قىرعىزدىڭ بۇعى مەن سارباعىشتى سوعىسى، تۇركمەندەگى تەكە مەن ەرسارىنىڭ، گەكلەن مەن ءجاۋمىتتىڭ قاندى ۇرىستارى سياقتى ەمەس) بولىپ تۇرعان. بىراق بۇل - ناسىلدىك قايشىلىقتان تىس، كلاندىق تارتىس، ياعني ادەپكى تىرشىلىك جولىنداعى، جەكە ادامدار، اعايىن-تۋىس اراسىندا دا ۇشىراساتىن جاعداي. بۇگىنگى، كەي رەتتەردە جەرشىلدىك، رۋلىق نەگىزدەگى اۋەندەر دە بىرەگەي ۇلت ىشىندەگى الالىق ەمەس، بيلىككە نەمەسە اتاق-دارەجەگە ۇمتىلعان توپتاردىڭ كۇرەس ءتاسىلىنىڭ ءبىر كورىنىسى عانا. كوبىنە-كوپ ءالسىز، وزىنە سەنىمسىز جانداردىڭ ارەكەتى. سونشاما قۇبىجىق، اسقىنعان، جازىلماس دەرت كەيپىندە ايگىلەۋ قيسىنسىز. البەتتە، دەنەدەگى كىشكەنتاي بورتكەننىڭ ءوزى، تىنىمسىز شۇقىلاپ، تىرناي بەرسە، ۇلكەن جاراعا اينالۋى مۇمكىن. ويدان شىعارىلعان، پالەنشە-ەكەم ايتىپتى-مىس "جۇزگە بولىنگەننىڭ ءجۇزى كۇيسىن" دەگەن ەكىجۇزدى ايقاي استىندا ءوزىنىڭ قاجەتتى شارۋاسىن تىندىرۋعا تىرىساتىن مۇنافيقتاردىڭ بارلىق ءىس-ارەكەتى تەك وسىعان عانا سايادى.

ەندى، حالىق ءومىرىنىڭ اينا كورىنىسى بولىپ تابىلاتىن بايىرعى رۋحاني قازىنامىز - ۇلكەن ادەبيەتكە جۇگىنسەك، قازاقتا قاي زاماندا "رۋ ارالىق تارتىس" ەڭ ۇلكەن كەسەل رەتىندە سىپاتتالعان ەكەن؟ جوق قوي. اۋىز ادەبيەتى - ەرتەگىلەرىندە، اڭىز-ءاپسانالاردا، ەرلىك ەپوس، عاشىقتىق جانە تاريحي جىرلاردا رۋ ماسەلەسى بار ما؟ اسسا، كەيىپكەردىڭ شىققان تەگى عانا ايتىلادى. ماسەلەن، قاراقىپشاق قوبلاندى. كەز-كەلگەن ەسى دۇرىس قازاق - قوبىلاندى - قىپشاق ەكەن، بوتەن ەكەن دەمەگەن، بۇگىنگى تىلمەن ايتقاندا، قاراقىپشاقوۆ قوبىلاندى - قازاقتىڭ ۇلى باتىرى رەتىندە قابىلداعان، ماقتانىش ەتكەن، ۇلگى تۇتقان، كۇش العان. "جيدەلى-بايسىن جەرىنەن، قوڭىرات دەگەن ەلىنەن" الپامىس باتىر شىعىپتى.... بۇل دا سولاي. قوڭىراتوۆ الپامىس دەگەن قازاق. بارلىق ۋاقىتتا سولاي قابىلدانىپ كەلدى. ويتكەنى، ول قوڭىرات الپامىس - تايشىق دەگەن، دۋلاتتىڭ ەمەس، قالماقتىڭ حانىنا قارسى اتتاندى. رۋ نامىسى ءۇشىن ەمەس، ەل نامىسى، بۇكىل قازاقتىڭ مەرەي، تىنىشتىعى ءۇشىن. قارا قىپشاق قوبىلاندى - قىزىلباسقا شابادى. تاما نارىك ۇلى شورا - قازاندى كاپىردەن قۇتقارماق. الشىن ەر تارعىن بىتىراپ كەتكەن بۇكىل نوعايلى-قازاق ەلىنىڭ باسىن قوسپاق... ەجەلگى ەرلىك ەپوستىڭ وزىندە ءداۋىر، كەزەڭ، عاسىرلار شىندىعى بار ەكەن. ال اقىن، جىراۋلار مۇراسى شە؟ زاماننىڭ ۇلى ۇرانشىسى بۇقار جىراۋ... "حانىن قالماق جاۋلاعان، - سۇيتكەن قالماق وڭباعان!..." - دەيدى، بۇگىنگى بىلىكتى، ارۋاقتى ءامىرشىڭ ابىلاي حاننىڭ توڭىرەگىنە توپتاس، "جاۋلاعان حانىن قارا وڭباس، - حان قيسايسا ءبارى وڭباس!.." - بەرەكە-بىرلىكتە بول دەيدى، ءبىزدىڭ ۇعىمداعى "بارلىق ەلدەردىڭ رۋلارى، بىرىگىڭدەر!" - ەمەس، جالپى ادام، پەندە اتاۋلىنىڭ باسىنداعى السىزدىكتى جەڭ دەيدى. "ولەتۇعىن تاي ءۇشىن، - قالاتۇعىن ساي ءۇشىن، - قىلماڭدار جانجال، ەرەگەس", "اينالا الماي ات ءولسىن، - ايىرا الماي جات ءولسىن، - ءبارىڭىز ءبىر ەنەدەن تۋعانداي بولىڭىز!" - دەيدى، "تاباڭداسقان دۇشپانعا - كۇنىندە قىلىش شاۋىپ وتكەرگەن", "قىرىق سان قارا قالماقتى - جارلىعىنا قاراتقان", "ون سان الاش بالاسىن" بەرەكە-بىرلىككە جەتكىزگەن ابىلاي حاندى ماداقتايدى.

ماحامبەت كىم ءۇشىن قان توكتى. مۇرات نەگە زار شەكتى، شورتانباي نەگە قۇسا بولدى؟ جاڭاعى، بۇقار جىراۋ ايتقان "ون سان الاش" - بار قازاقتىڭ بالاسى ءۇشىن. "قالىڭ ەلىم، قازاعىم، قايران جۇرتىم..." دەپ تولعاندى اباي. حح عاسىردىڭ باسىنداعى الاششىل جاڭا ادەبيەت ءوز زامانىنىڭ بارلىق كەسەلدى تۇيىندەرىن كوتەردى: الەۋمەتتىك الالىق، ايەل تەڭسىزدىگى، وتارشىلدىق زاردابى... وقۋعا، ونەر-عىلىمعا ۇندەۋ، ۇنامسىز عۇرىپ، جامان ادەت-مىنەزدەن ارىلۋعا شاقىرۋ، تۇپتەپ كەلگەندە، ەل سۋرەتى، زامان كەيپى. حالىق ومىرىندەگى قانشاما جارا، مۇڭ-نالا، اۋىر احۋال. بىراق سولاردىڭ ىشىندە رۋ، ءجۇز پروبلەماسى ايتىلمايدى، ويباي قازاق رۋلىق نەگىزدە، ءجۇز بويىنشا بولشەك-بولشەك بولىپ قۇرىپ بارا جاتىر دەگەن بايبالام جوق، ويتكەنى ونداي ماسەلە دە ومىردە جوق.

قازىر دە جوق. تەك بولماشىنى بىقسىتىپ، ەكى ارادا پايدا تابۋدى كوزدەگەن پىسىقايلار مەن "قىز الماي-اق بوسقا قاشقان" ءدالدۇرىش پارىقسىزدار عانا بار. بىراق... بۇل بىقسىق شىنىندا دا ۇلتتى ازدىراتىن ءتىلسىز جاۋعا اينالماعان كۇننىڭ وزىندە، كوزىڭدى كوك تۇتىنمەن كولەگەيلەۋى ادبەن مۇمكىن. بۇدان ارمەن ۇلتسىزدانۋ ۇرانىنا دا بەلگىلى مولشەردە تەرىس ىقپالى ءتيۋى مۇمكىن. بىراق تۇپتەپ كەلگەندە، مۇنىڭ ءبارى وتكىنشى ءارى پارمەنسىز قۇبىلىس دەپ بىلەم. قازاقتىڭ عاسىرلار بويى قالىپتاسقان بىرەگەي تابيعاتىنان عانى ەمەس. بۇگىنگى دامىعان حالىقتاردىڭ بارىلىعى ءوز تاريحىنىڭ بەلگىلى ءبىر كەزەڭىندە رۋلىق قۇرىلىمدى باسىنان وتكەرگەن. گەرمان، سلاۆيان تايپالارىن ايتپاعاندا، وزىمىزبەن تۋىس تۇرىكتە دە رۋ اتاۋلىنىڭ جۇقاناسى جوق. ەرتە مە، كەشە پە، امان تۇرساق، ءبىز دە سوعان جەتەمىز. زامان العا سۇيرەپ، نارىق ەنتەلەپ تۇر. ءوز رۋىنىڭ جارلىسى مەن جەتىمىن جيناپ جۇرگەن قازاق جوق. بيلىكتەگى نەمەسە بيزنەستەگى الدەبىرەۋلەر تۋىسىپ، تابىسىپ جاتسا، ول - ساياسي نەمەسە ەكونوميكالىق قاجەتتىلىك. قارا جۇرت وڭدى-سولدى كوشىپ، قونىپ، سابىلىپ جاتىر. رۋ، اتا جونىمەن ەمەس، تۇرمىس جاعدايىمەن. ىشكى ميگراتسيا قانداي دا قاۋىمدى مىيداي ارالاستىراتىن قالالارعا قاراي ويىسقالى ون جىل. تىرشىلىك تىنىس، زامان اۋقىمى وتكەندەگى رۋلىق، كەيىنگى وبلىستىق، ايماقتىق ايىرىما اتاۋلاردان ءبىرجولا تازارتادى. بەلگىلى ءبىر زاماننان سوڭ قازاقتىڭ رۋى دا ەستەلىك، ەتنوگرافيالىق ەرتەگى بولىپ قىلماق. ادام بالاسىنا ورتاق تاريح ۇكىمى سولاي.

ايتسە دە، بۇگىنىمىز نە؟ جاڭاعى از با، كوپ پە بىقسىق؟ ايتتىق، سىپات ەمەس، ءتاسىل. بىرەۋ پايداسىن ويلايدى، بىرەۋ بوسقا جەلىگەدى. نەمەسە پارىقسىزدىق دەمەيىك، اڭعالدىق. ء"ۇش شال" ۇرانى وسى سوڭعىسىنا سايكەس. ال قالعانى... پايداگەرلەردى تۇسىنۋگە بولار. جەلوكپەنىكى نە؟ ءباسپاسوز توڭىرەگىندەگى اعايىنداردى ايتام... بۇلار دا، اقىماقتىعىن ايگىلەي كەلە، ءبىر زاماندا توقتام تابار. تەك... وعان دەيىن ۇلتىمىزدى ءبىرجولا ازدىرىپ بىتپەسە.

(جالعاسى بار)