وسى كۇنى قاعاز تولتىرۋدان بىزدە قاي مەكەمە بولسىن الدىنا جان سالمايدى. ەل پرەزيدەنتىنىڭ ءوزى مۇعالىمدەر مەن دارىگەرلەردى قاعازباستىلىقتان بوساتىڭدار دەگەندى اشىق ايتتى. ول ءسوز گازەتتەردە دە جازىلدى، بىراق، قۇلاق اسىپ جاتقان ەشكىم جوق سياقتى. ولاي دەيتىنىم – مەنىڭ جوعارى وقۋ ورنىندا قىزمەت ەتكەنىمە كوپ جىل بولدى. اسىرەسە، سوڭعى جىلداردا ءبىز تولتىراتىن قوسىمشا قاعازدار ەسەلەپ كوبەيىپ بارادى. ءوزىم جۇمىس ىستەيتىن اباي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىندەگى جاعداي دا ناق وسىنداي. وقۋ جۇيەسى بۇزىلماي تۇرعان سوناۋ جىلدارى ءبىرىنشى جارتى جىلدىقتا، دەمەك، سەمەستر بىتكەندە، ءبىر بەت، جازدا تاعى ءبىر بەت ەسەپ جازاتىن ەدىك. سونىمەن قوياتىنبىز.

ال، وتكەن 2013 جىلى جىلدىق ەسەپ وتكىزۋ ءۇشىن ءار مۇعالىم 20-30 بەت قاعاز تولتىرىپ، وعان كەم دەگەندە ءۇش ادامعا قول قويعىزىپ، اۋپىرىمدەپ ازەر وتكىزدىك. «جازعان قۇلدا جازىق جوق»، بيۋدجەتتىڭ اقشاسىنا قاراپ وتىرعان مۇعالىم ءلام دەپ اۋزىن اشپايدى. باستىققا «بۇل قالاي؟» دەسەڭ وزىڭە جاۋىعىپ، ىزىڭە تۇسەدى. سودان، مۇعالىمدەر كۇڭكىلدەيدى دە قويادى. وسىلاي جالعاسا بەرمەك پە؟ زاچەت دەگەن بولۋشى ەدى عوي، ونى ارالىق باقىلاۋ (رۋبەجنايا كونترولنايا) دەپ الدىق. الدىمەن ورىسشاسىن ءبىلىپ الماساڭ نەعىلعان ارالىق ەكەنىن تۇسىنبەس ەدىك. بىزگە ارالىق باقىلاۋ سوناۋ 90-جىلداردىڭ ورتاسىنان كەلدى. بىراق، ونىڭ قوسىمشا قاعازى جىل وتكەن سايىن كوبەيىپ، قالىڭداپ بارادى. ازاتتىق العانىمىزعا اتتاي جيىرما جىلدان اسسا دا، بار قاعازدى ەڭ الدىمەن ورىسشا جازىپ، سودان سوڭ قازاقشاعا اۋدارامىز.

وندا دا قازاق ءتىلىنىڭ وزىندىك ەرەكشەلىگى مەن ءنورماتيۆى كوپ جاعدايدا ساقتالمايدى. مەيلى عوي، قازىر ەتىمىز ءولىپ، بارىنە كوندىك. سەبەبى، ءبارىبىر ەشكىم قۇلاق اسپايدى. سول قاراپايىم تىلمەن ايتقاندا، ستۋدەنتتەردەن زاچەت الۋ ءۇشىن ەڭ كەمى 5 بەت ماتەريال دايىندايمىز، ونىڭ سىرتىندا «ەكسپەرتتىك قورىتىندىلاۋ» («ەكسپەرتنوە زاكليۋچەنيە») دەگەن قاعازى تاعى بار. وعان ءۇش ادام قول قويادى. بيۋروكراتيا وسى جەردەن باستالادى. كوبىنە ايەل جولداستاردان قۇرالعان پەدكوللەكتيۆ ىشىنەن توپ-توپقا ءبولىنىپ، persona non grata بولىپ جۇرگەندەردىڭ قاعازعا قول قويار ساتتە تاعى ءبىر ساعى سىنىپ، ءبىرتالاي جۇيكەسىن جۇقارتادى. ايتپاقشى، قول قويىلعاننان كەيىن ءاربىر بەتكە دەكان ءمورىن باسادى. سوعان جەتكەنگە دەيىن دىڭكەلەپ بىتەسىڭ. قولىن قويمايدى ەمەس، ايتەۋىر ءبىر قويادى، بىراق سەنىڭ ۋاقىتىڭ، دەنساۋلىعىڭ كەتەدى… زاچەتتى وسىنشالىق قيىنداتاتىن نەسى بار؟ ء«بىر قىزىمنان ءبىر قىزىم سوراقى» دەمەكشى، ەمتيحاننىڭ قاعازى مەن بيلەتى مۇنان دا وتەدى.

ەگەر مەن فرانتسيادا ءبىر جىل عىلىمي تاعىلىمدامادان وتپەگەنىمدە، مۇمكىن، بۇل ماسەلەلەرگە ءمان بەرمەس ەدىم. جارايدى، مۇنىڭ ءبارىن دەكانات تا، ۋنيۆەرسيتەت تە ءوز ويىنان شىعارىپ وتىرعان جوق دەيىك. جوعارىدان، ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنەن بەكىپ كەلگەن ديرەكتيۆالاردىڭ نەگىزىندە الىپ وتىر، ماقۇل. مينيستر تۇراقتامايتىن وسى ءبىزدىڭ وقۋ سالاسى ەكەنى قالىڭ جۇرتقا ءمالىم. ءار مينيستر ءوز «رەفورماسىن» الا كەلەدى. ال قاپتاعان قاعاز جازۋدىڭ سەبەپتەرىن، قىزمەتتەن كەتكەن كىسىنىڭ جىبەرگەن قاتەلىكتەرىن تالداپ، ساباق شىعارۋ دەگەن بولماي ما؟ سوندا، الگى كەتكەن مينيسترلەر قاعازدى بۇرقىراتىپ جازۋدى ميراس ەتىپ كەتپەگەن شىعار. ورىستا «زدراۆومىسلياششي» دەگەن جاقسى ءسوز بار. (ارالاس وتىرعان حالىقتىڭ بىرەر ءسوزى مەنىڭ پاتريوتيزمىمە نۇقسان كەلتىرمەيتىنىنە سەنىمدىمىن). ۋنيۆەرسيتەت سالاسىنا باس-كوز بولىپ وتىرعان شەنەۋنىكتەردىڭ ىشىنەن قاعازدى قالاي ازايتامىز، ءبىلىمنىڭ ساپاسىن قالاي ارتتىرامىز دەگەن «زدراۆومىسلياششي» ءبىر ادام تابىلماعانى ما؟ قولىمدا بيلىك بار ەكەن دەپ، كوزدى جۇمىپ، تومەنگە قاۋلى-قارار سىرعىتا بەرگەننەن، نە ۇتىپ وتىرمىز؟ مۇعالىمنىڭ ەڭ ءبىرىنشى مىندەتى – قاعاز تولتىرۋ ەمەس، ساباق بەرۋ.

جوعارى وقۋ ورنىندا قىزمەت ىستەيتىن مۇعالىمدەردىڭ عىلىممەن اينالىسۋعا مۇرشاسىن كەلتىرمەيتىن سەبەپتىڭ ءبىرى – وسى قاپتاعان قاعاز بەن تولىپ جاتقان قوعامدىق ءىس-شارالار. ونسىز دا جۇكتەمەسى باس­تان اساتىن شەتەل ءتىلى كافەدراسىنا تازا عىلىمي جۇمىس جاسامادىڭ دەۋ – ۇلكەن قيانات. بۇل ەندى ەرەكشە توقتالاتىن تاعى ءبىر وزەكتى ماسەلە. الايدا، قازىرگى كۇنى عىلىمي اتاعىڭ بولماسا، ۋنيۆەرسيتەتكە مۇعالىم بولا المايسىڭ دەگەنگە جەتتىك. ال، عىلىم دەگەن ەرەكشە جاعدايدى تالاپ ەتەدى(؟!). ادامنىڭ ويى باسقاعا بولىنبەۋى كەرەك. جاعداي جاسالماعان جەردە پسەۆدوعىلىم پايدا بولادى. پىسىقتار پايدا بولدى، شەتىنەن عىلىم دوكتورى. بىزدەگى ءبىر كافەدرانى بىلەم – وقىتۋشىلارىنىڭ 80 پايىزى عىلىم دوكتورلارى. سولاردىڭ ءبارى كەرەمەت عالىم دەپ وتىرسىز با؟ الدە قازاق عىلىمىنىڭ ەرەكشە دامىعانىنىڭ كورىنىسى مە؟ جەكە ءوز باسىم وعان سەنبەيمىن. كورشى رەسەي ءجۇز ادامنىڭ عىلىمي اتاعىن مەملەكەتتىڭ ارنايى قاۋلىسىمەن الىپ تاستادى، زاتى ساي ەمەس دەپ. اعايىندار، ءبىز ەڭ بولماسا مىنا قاپتاعان قاعازدى الىپ تاستايىق تا!

ماريا ارىنوۆا،

پەداگوگيكا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، وقىتۋشى، اۋدارماشى. 

Abai.kz