كىتاپ ەڭ قۇندى رۋحاني قازىنا. (بۇل جەردە ءبىز كىتاپ ۇعىمىن جازۋ تولى پاراقتارى بار، باسپادان شىققان زات رەتىندە عانا ايتىپ وتىرعان جوقپىز) بۇنى كوكىرەگىندە تۇيسىگى بار جاننىڭ ءبارى تۇسىنەدى.  بۇگىنگى كۇنى كىتاپ توڭىرەگىندە ءسوز بولا قالسا، «كىتاپ وقيتىندار وتە از» دەپ باستالاتىن مڭۇلى اڭگىمەلەردىڭ كۋاسى بولامىز. شىنىمەن دە سولاي. ال، بۇنىڭ سەبەبى نەدە؟

كىتاپ وقۋدىڭ ءوزى تانىمدىق دەڭگەيدەگى اقپارات الۋدىڭ ءبىر ءتۇرى. ال، قازىر اقپارات عاسىرى ەكەنىن ەسكەرسەك، وزىق تەحنولوگيالاردىڭ كومەگىمەن اقپارات داۋىلى سوعىپ تۇرعانىن بىردەن اڭعاراسىز. ءارى بۇل اقپاراتتار وتە جەدەل جانە ول ادامداردىڭ وي-تانىم، ءبىلىم دەڭگەيىن كوتەرۋدەن گورى كوڭىل كوتەرۋ، ۋاقىت وتكىزۋ، توسىن وقيعالارعا قۇمارتۋ، جەڭىل-جەلپى تۇرمىستىق ارزان حابارلارعا ءۇيىر قىلۋ سەكىلدى تەك ستيحيالى تۇتىنۋ تۇرعىسىندا عانا سيپات الىپ وتىر. جانە ول بۇگىنگى قوعامداعى ادام ساناسىن ارەكەتسىزدەندىرىپ، اقپاراتتى تالعامسىز، ويسىز قابىلدايتىن فورماتسيا قالىپتاستىرىپ ۇلگەردى.

بىزدىڭشە بۇنىڭ ءبارى ۋاقىتتىق، وتپەلى كەزەڭ. سەبەبى، قازاق قوعامىنىڭ بوس قالعان رۋحاني كەڭىستىگى بۇرىنعى داستۇرلەرىنەن قول ءۇزىپ قالدى (كىتاپ وقۋ تۇرعىسىنداعى). ونىڭ ۇستىنە جوعارىدا ايتقانىمىزداي تەز جالپىلاسقان اقپاراتتىق تەحنولوگيا ءبىزدىڭ ءالسىز، قورعانسىز، جانە ەسسىز رۋحاني كەڭىستىگىمىزدىڭ جاۋلانۋىن جەدلدەتە ءتۇستى. سونىڭ سالدارىنان بۇرىنعى كىتاپ وقۋ دەيتىن تەرەڭ قۇندىلىق شاپشاڭ ىعىستىرىلىپ، جاڭا زامان تەحنولوگيالارىنىڭ، ينتەرنەتتىڭ (بۇل دا تەك ساناسىز تۇردە تۇتىنۋشىلىق دەڭگەي) قىزىعىنا قويىپ كەتتىك. قازىر سودان باس الا الماي جاتىرمىز. ءىىپتى، كەيبىر جاعدايدا ءوزىمىزدىڭ كىم ەكەنىمىزدى، تەگىمىزدى، بولمىسىمىزدى، جان-دۇنيەمىزدى ۇمىتىپ كەتەتىن دەڭگەيگە دە جەتىپ قالدىق. قىسقاسى، ىسىك-جەلىگىمىز ءالى باسىلماي، قىزىل-جاسىل ويىنشىقتى جاڭا كورگەن جۋنگليدەگى جابايى تايپانىڭ بالاسى قۇساپ، ەسىمىز كەتۋدە. (ارينە، ءبىز جاڭا تەحنولوگيا جەتىستىكتەرىن جوققا شىعارمايمىز، ول دامۋ زاڭدىلىعى. تەك سونى قاي تۇرعىدا پايدالانۋ توڭىرەگىندە ايتىپ وتىرعانىمىزدى ەسكەرتەمىز.)

ال باسقا دامىعان ەلدەر بۇل كەزەڭنەن الدەقاشان ءوتىپ كەتكەن. ولار قازىر كىتاپ وقۋدى مىقتاپ قولعا الۋدا. سەبەبى، باستا ايتقانىمىزداي كىتاپ ەڭ قۇندى رۋحاني قازىنا ەكەنىن ولار بىلەدى جانە بۇل قاعيدانى ۇمىتۋعا بولمايتىنىنا ابدەن كوزى جەتكەن. سوندىقتان دا الەمنىڭ دامىعان بىرقاتار ەلدەرى جاس ۇرپاقتى، بالالاردى كىتاپ وقۋعا بارىنشا قۇلشىندىرىپ، شابىتتاندىرىپ جاتىر. ويتكەنى، بالا جاسىنان كىتاپقا قىزىققان ادام عۇمىر بويى ءوزى جاسايتىن قوعامنىڭ مىقتى رۋحاني نەگىزىن قالاۋعا قىزمەت ەتەدى. سونىمەن بىرنەشە مىسال كەلتىرەيىك. الدىمەن اقش-تان باستايىق. الەمنىڭ ەڭ وزىق دامىعان مەملەكەتتەرىنىڭ ءبىرى سانالاتىن بۇل ەلدە ءاربىر وقۋشى پارتاسىنىڭ قاسىنداعى شاعىن كىتاپ سورەسىندە الۋان تاقىرىپتاعى كىتاپ ءتىزىلىپ تۇرادى. «جەر شارى ۋاقىت گازەتىنىڭ» ءجۋرناليستى لوس-اندجەلەس قالاسىنداعى ءبىر مەكتەپكە وسى ماسەلە تاقىرىبىندا زەرتتەۋ جاساي بارعاندا 1 سىنىپتىڭ وقىتۋشىسى بالالارعا ءۇي تاپسىرماسىن بەرمەيتىندىگىن، ەسەسىنە 20 مينۋت كىتاپ وقۋدى مىندەتتەپ، ونى اتا-اناسىنىڭ باقىلاۋىندا ۇستاۋدى تاپسىراتىنىن ايتقان. ال، اتالعان باستاۋىش مەكتەپ ورنالاسقان ايماقتا 100 مىڭ تۇرعىن بولسا، وندا 10 كىتاپحانا بار ەكەن. ءار جىلى جازدىق دەمالىستا كىتاپحانالار باستاۋىش جانە ورتا مەكتەپ وقۋشىلارىنا كىتاپ وقۋ شارالارىن وتكىزىپ تۇرادى. سوندىقتان بولار ساياباقتار مەن ايالدامالاردا، مەترودا كىتاپقا ءۇڭىلىپ وتىراتىن جاستاردى قاراسى كوپ دەيدى ءتىلشى.

اتالعان ماسەلەگە اقش-تىڭ ءار كەزەڭدە ەل باسقارعان پرەزيدەنتتەرى دە قاتتى كوڭىل بولگەن. بيلل كلينتوننىڭ تۇسىندا بالالاردىڭ كىتاپ وقۋى جونىندە مەملەكەتتىك جوسپار جاسالىپ، «ورتا-باستاۋىش مەكتەپ وقۋ-اعارتۋ زاڭىنىڭ» 2 تاراۋىنا كىتاپ وقۋعا قاتىستى تارماقتار قوسىپ، وقۋشىلاردىڭ كىتاپ وقۋىن تۇڭعىش رەت زاڭدىق تۇرعىدا جولعا قويعان. بۇل ىستەن كىشى بۋش تا قالىستاي، كىتاپ وقۋدا بىردە ءبىر بالا قاتاردان قالماۋ ۇستانىمىن ورتاعا قويعان. قازىرگى پرەزيدەنت باراك وباما بولسا ۇكىمەت تاراپىنان بالالار تاربيەسىنە بولىنەتىن قارجىنى كوبەيتكىزدى. سونىڭ ناتيجەسىندە وقۋ-اعارتۋ مينيسترلىگى «كىتاپ وقۋ نەگىزى» سەكىلدى باعدارلاملار جاساپ، بالالاردىڭ كىتاپ وقۋ قۇلشىنىسىنا قانات ءبىتىردى.

ال، كورشىلەس قىتاي ەلىندە وقۋشىلارعا ارنالعان «ساباقتان سىرت وقيتىن كىتابىم» اتتى باعدارلاما ورتالىق تەلەۆيزيا ارقىلى جۇرگىزىلىپ، وعان قاتىسقان جاسوسپىرىمدەر كىتاپ وقۋ سەزىمى مەن كەشىرمەلەرىن باياندايدى جانە ارناۋلى ماماندارمەن وي تالقى ورىستەتەدى.

جاپون حالقىنىڭ كىتاپ جونىندەگى وي-پايىمى ءتىپتى ەرەك. ولار كىتاپ وقۋدى ءتىل ۇيرەنۋ مەن سەزىمدىك تانىمدى باۋلۋداعى، بەينەلەۋ مەن جاسامپازدىق قۋاتىن كۇشەيتۋدەگى، ءومىردى تەرەڭ تۇسىنۋدەگى تاماشا ۇستاز، تاتىمدى دوس دەپ بىلەدى. «كىتاپ وقيتىن ەل» اتانعان جاپونيا بالالاردىڭ كىتاپ وقۋعا دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ ءۇشىن بارىن سالادى. ماسەلەن، 2001 جىلى جاپون ۇكىمەتى «بالالاردىڭ كىتاپ وقۋىن قولداۋ زاڭىن» قابىلداپ، ۇكىمەت پەن جەرگىلىكتى الەۋمەتتىك توپتاردىڭ جاۋاپكەرشىلىگى مەن بورىشىن ايقىنداعان. وسى زاڭ جۇزەگە اسقان سوڭ ۇكىمەت 63 ميلليارد جاپون يەنىن ءبولىپ، مەكتەپتەردىڭ كىتاپحانادارىن قايتادان جابدىقتاپ بەرگەن. ء«تاڭىر تاۋ» تورابىنان العان مالىمەتتەرگە سۇيەنسەك، 2012 جىلى جاپونياداعى كىتاپحانالار سانى 3274-كە جەتكەن. ونىڭ ىشىندە 2059 كىتاپحانانىڭ بالالارعا ارنالعان وقۋ بولمەسى بار. ال، بالالارعا جىلىنا وقي تۇرۋعا بەرەتىن كىتاپ سانى 180 ميلليون دانانى قۇراعان. جاپونيا بالالارىنىڭ كىتاپ وقۋىن مەكتەپ پەن وتباسىنىڭ تاربيەسىنەن بولە قاراۋعا بولمايدى. «مەكتەپ بويىنشا كىتاپ وقۋ» شاراسى جىل سايىن ارتىپ كەلە جاتىر. وتباسىندا اتا-انالاردىڭ بالاسىنا كىتاپ وقىپ بەرۋى، بىرلىكتە كىتاپحاناعا بارۋى ۇيرەنشىكتى قۇبىلىس. اتا-انالار مەكتەپتەگى كىتاپ وقۋ شارالارى بالالاردىڭ كىتاپ وقۋ ادەتىن قالىپتاستىرۋدان تىس، وتباسىنداعى ادامداردىڭ بەرەكە-بىرلىگىن ارتتىرۋدا دا ماڭىزى زور دەپ سانايدى. تەحنولوگياسى دامىعان ءبىر ەل بولسا ول جاپونياداي-اق بولسىن. الايدا جاپوندار ەلەكتروندى جەتىستىكتەرىن اتىس-شابىسقا تولى ويىنشىق قۇرالىنا ەمەس، بالالارعا اينالعان كىتاپ وقۋ قۇرالىنا اينالدىرۋدا. بۇدان بالانى جاسىنان كىتاپ وقۋعا اۋەستەندىرۋ، وسىنداي جاقسى ادەتتى ۇرپاقتان-ۇرپاققا جالعاستىرۋ جاپونيانىڭ وقۋ تاريحى ورەسىن كوتەرىپ، حالىقاراداعى باسەكەلىك قۋاتىن ساقتاۋدىڭ نەگىزى ەكەنىن كورەمىز.

رەسەي ۇكىمەتى دە اتالعان ماسەلەگە قاتتى كوڭىل بولۋدە. ولار دا كىتاپ وقۋشىلاردىڭ ازايۋىن «اۋىر قوعامدىق ماسەلە» رەتىندە قاراستىرۋعا كوشتى. سوعان ساي ۆ.پۋتين ارناۋلى بۇيرىق شىعارىپ، مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ ساباقتان بوس ۋاقىتتارىندا وقيتىن 100 كىتابىن بەلگىلەۋدى مىندەتتەدى. «سوچي وليمپياداسىنىڭ» اشىلۋ سالتاناتىندا پۋشكين، تولستوي، دوستوەۆسكي سەكىلدى ورىستىڭ ادەبيەت الىپتارىنىڭ وبرازادارىن بەينەلۋى دە تەگىن ەمەس. الەمدىك سپورت جارىسىندا ءبىرتۋار تۇلعالارىن جارنامالاۋ ارقىلى جاستاردىڭ ادەبيەتكە، كىتاپقا دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ يدەياسى جاتقانى انىق.

جوعارىداعى مىسالداردان دامۋدىڭ بيىك بەلەسىنە كوتەرلىگەن ەلدەردىڭ ءوزى ادامزاتتىڭ ءتۇپ رۋحاني نەگىزىنە تىرەك بولاتىن كىتاپ سىندى اسىل قازىنانى بيىك قاستەرلەيتىنىن كورەمىز. سەبەبى ول ادامزاتتىڭ وي جاۋھارى، اقىل-پاراسات تۋىندىسى.

ءبىز وسى ەلدەردەن ۇلگى الۋعا ءتيىستىمىز. كىتاپقا قۇمار، شىن ءبىلىمدى قاستەرلەيتىن ناعىز سانالى بۋىن قالىپتاستىرۋ ءۇشىن ولاردى بالا جاستان باۋلۋ قاجەت ەكەن. قازاقستاندا بۇرىنعى مادەنيەت مينيسترلىگى مەن ۇلتتىق اكادەميالىق كىتاپحانانىڭ بىرلەكەن جوباسى ء«بىر ەل-ءبىر كىتاپ» اكتسياسى بار. بىراق، ول كەي جاعدايدا فورمالدى شارا تۇرىندە ءجۇرىپ جاتادى. كىتاپ وقۋدى جالپىلاستىرۋ ءۇشىن ءبىر اكتسيا جەتكىلىكسىز. ۇكىمەت وسى باعىتتا ارناۋلى جوسپار قۇرىپ، ءتۇرلى باعدارلامالار ءتۇزىپ، بالالاردى كىتاپ وقۋعا قىزىقتىرۋى قاجەت. بالالاردىڭ كىتاپ وقۋىنا ارنالعان باعدارلامانى مەملەكەتتىك تەلەارنالاردا جۇرگىزىپ، كىتاپ پەن كىتاپ وقۋ تاقىرىبىن ۇلكەن دەڭگەيگە كوتەرە الساق جاقسى بولار ەدى. رەسپۋبليكالىق كىتاپ وقۋ شارالارىن جىل سايىن ۇزبەي وتكىزىپ، جەڭىمپازدارىنا قوماقتى قارجىلىق سىيلىقتار بەرسەك، جاسوسپىرىمدەردىڭ قىزىعۋشىلىعىن وياتۋعا ۇلكەن سەپتىگى تيەدى. شىن قولعا الاتىن كۇن تۋسا تالاي ۇتىمدى يدەيانىڭ ۇسىنىلارى ءسوزسىز. بىزگە تىڭنان جول ىزدەپ، ارباعا بەسىنشى ويلاپ تابۋدىڭ قاجەتى جوق. ءبىز وزىق ەلدەردىڭ عىلىمي جەتىستىكتەرىنە قالاي ەلىكتەسەك، سوعان تاۋەلدى بولساق، ولاردىڭ رۋحاني تۇرعىداعى ءماندى باستامالارىنان دا تاجىريبە الۋعا ءتيىستىمىز.  

قورىتا كەلگەندە، ءبىز تەحنولوگيالىق پروگرەستەردى ءوز سانامىزعا باعىندىرعان جوقپىز، كەرىسىنشە سانامىزدى ونىڭ جەتەگىنە بەرىپ قويعان حالىققا اينالدىق. ءبىر قاراعاندا ءبىز عىلىم-تەحنيكانىڭ جەتىستىكتەرىن، وزىق تەحنولوگيانى، ينتەرنەتتى ءوز قاجەتىمىزگە پايدالانىپ وتىرعان وركەنيەتتى ادادمار سەكىلدىمىز. شىن مانىندە، قازىرگى جاعدايىمىزدا ءبىز اتالعان قۇبىلىستارعا ساناسىز بايلانعان، سونىڭ قۇلىنا اينالۋ ۇستىندەگى توپپىز. ال ودان قۇتقاراتىن ءبىر جول بار، ول – كىتاپ. سەبەبى، كىتاپ قۇلدىقتان ەمەس، ۇلىلىقتان، تازالىقتان تۋعان ادامزات اقىل-وي پاراساتىنىڭ ۇلى جاۋھارى، باعا جەتپەس بايلىعى.

مۇرات الماسبەكۇلى

Abai.kz