كەيدە قاراپتان-قاراپ وتىرىپ، قاپالانادى ەكەنسىڭ. وزگە وڭىرلەردە وبلىستىڭ اتىن شىعارىپ، ابىرويىن اسپانداتىپ  جۇرگەن ابزال جانداردى الاقانعا سالىپ، ايالاپ جۇرەدى. الىس جۇرگەن اقىن-جازۋشىلارىن ەلگە شاقىرىپ، جاسى كەلىپ قالعاندارىنا ءۇي-جاي بەرىپ، سىلاڭداعان سۇلۋ كولىكتى سىيعا تارتىپ، استىنا ات مىنگىزىپ، يىعىنا شاپان جاۋىپ، تۇرمىستان تاۋقىمەت تارتقاندارىنا قارجىلاي كومەك كورسەتىپ جاتقاندارىن ەستىپ-بىلگەندە اسا ءبىر ريزاشىلىق سەزىمى بويىمىزدى بيلەپ الاتىندىعى شىندىق.

      ال بىزدە...بىزدە ءبارى كەرىسىنشە. ونەر ادامدارىنا دەگەن قامقورلىق جايلى ءسوز قوزعاۋدىڭ ءوزى ۇيات. بوتەن جەرلەرگە بارعاندا وسى ساۋال الدىمىزدان شىعا ما دەپ ۇنەمى قۋىستانىپ وتىرامىز. «وۋ، سەندەردە اتاقتى ايتىسكەر اقىن، قازاقستاننىڭ حالىق اقىنى ءاسيا بەركەنوۆا بار ەمەس پە ەدى؟ سونىڭ جايى قالاي؟» دەسە، نەمەسە «ناعاشىباي اقىندارىڭىز (مۇقاتوۆتى ايتادى) كورىنبەي كەتتى عوي» دەسە، بولماسا «انا داۋىلپاز اقىن اقىلبەك شاياحمەتوۆ قايدا جۇر؟» دەپ قالسا نە بەتىمىزدى ايتامىز دەپ ۇنەمى ۇرەي ۇستىندە جۇرەمىز. ويتكەنى جاۋابىنا كەلگەندە اۋزىمىزدى قۇر شوپپەن سۇرتكەننەن باسقا، امالىمىز قالمايدى.

    بۇل بىزدەگى بيلىكتىڭ بويىنا بىتكەن، سودان ءالى كۇنگە دەيىن ارىلا الماي جۇرگەن سىرالعى سىرقاتى ما دەپ قالامىن. ونەر ادامدارىن وگەيسىتۋ—وبلىسىمىزدىڭ باسشىلارىنىڭ ءبىر-بىرىنە اسىل اماناتتاي ەتىپ تاپسىرىپ كەتەتىن «ماڭگىلىك باسقارۋ مۇراسى» سەكىلدى. باسقاسىن بىلمەيمىن، سوڭعى قىرىق جىل ىشىندە وبلىسىمىزعا ەرەن ەڭبەگى ءسىڭدى عوي دەيتىن نە اقىنىنا، نە جازۋشىسىنا، نە ارتىسىنە، نە جۋرناليسىنە بىلايعى جۇرت ريزا بولاتىنداي قۇرمەت كورسەتىلىپتى، بولماسا ەل «ە،باسە» دەيتىندەي ءبىر بۇيىمتايىن نەمەسە مۇقتاجىن وتەپ جىبەرىپتى» دەگەندى ەستىگەن دە، كورگەن دە ەمەسپىز. وزىمىزدەن شىققان اكىم بولسىن، نە وزگە جاقتان اكەلىپ، جايلى ورىنتاققا قونجيتقانى بولسىن، وسى داستۇردەن اۋىتقىعانى شامالى. وسىندايدا مىنا كورشىمىز—قىزىلجارعا ازعانتاي ۋاقىت اكىم بولعان تايىر مانسۇروۆتىڭ ءوز جەرىندە سورلاپ جۇرگەن قازاق جۋرناليستەرىنە جاساپ كەتكەن جاقسىلىعىن ەستىگەندە نەمەسە مۇحتار قۇل-مۇحاممەدتىڭ قىزىلوردانىڭ تىزگىنىن ۇستاعاندا سونداعى اقىن-جازۋشىلاردىڭ ەڭبەگىن جيناپ 100 كىتاپ شىعارىپ كەتكەندىگىنە قۇلاعدار بولعاندا، ايتپەسە يمانعالي تاسماعانبەتوۆتىڭ الماتى مەن استانا شاھارلارىندا جازۋشىلار قاۋىمىنىڭ العىسىنا بولەنگەندىگىن وزگەلەر جىر قىلىپ ايتقاندا، «ويپىراي، بىزگە دە وسىنداي ونەرگە دەگەن ىقىلاسى ەرەكشە اكىم بۇيىرار ما ەكەن؟» دەگەن قىزعانىشتىڭ قىزىل ءيتى قايتا-قايتا قىڭسىلايتىندىعى بار.

    ءجا، اڭگىمەن ارىرەكتەن باستالىق. ءبىز مەكتەپتە وقىپ جۇرگەن 60-شى جىلدارى اتاقتى كلاسسيك جازۋشىلارىمىز—عابيت مۇسىرەپوۆ پەن ءسابيت مۇقانوۆ «قوستاناي وبلىسىنىڭ پرەسنەگوركوۆ اۋدانىندا تۋعان» دەپ بىلەتىنبىز. كەيىن اياق استىنان وسى قاسيەتتى دە كيەلى ءوڭىر سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنا قاراپ كەتەندىگىن ەستىگەندە ايران-اسىر بولعاندىعىمىز راس. «باقساق-باقا ەكەن» دەگەندەي بۇعان وسى قوس اسىلىمىزدى وبلىسىمىزدى 20 جىلدان استام بيلەپ-توستەگەن، ءوزىن وسى وڭىردە جارتى قۇدايدان كەم سەزىنبەيتىن، كەۋدەسىن نان پىسكەن، وزگەلەردى، اسىرەسە، قازاقتى ادام قاتارىندا سانامايتىن ميحايل بورودين دەگەن مىقتىنىڭ استامشىلىق ارەكەتى سەبەپ بولسا كەرەك. وزىنەن باسقا جاندى كوزىنە ىلمەيتىن وسىناۋ قۋىس كەۋدە، استامشىل حاتشىسىماق قازاقتىڭ جازۋشىلارىن قايدان سىيلاسىن. ەلگە كەلدىڭ-اۋ، حالىق بۇلاردى اسىعا كۇتىپ وتىر-اۋ دەگەن وي ساناسىنا كرىسىن بە، شىركىننىڭ. وۋ، بورودين كىم، ءسابيت پەن عابيت ارىسىمىز كىم؟ مۇنداي وركوكىرەكتىككە ءتوزسىن بە، وزدەرىنىڭ كىندىك قانى تامعان قاسيەتتى ولكەنى كورشى وبلىسىمىزدىڭ اۋماعىنا اۋىستىرىپ جىبەرىپتى.

               بەيىمبەت مايلين

  عابەڭ مەن سابەڭ سەكىلدى الىپتاردىڭ شاۋجايىنا جابىسقانمەن، ەشتەڭە ىستەي الماعان بيلىك وتكەننەن عيبراتتى ساباق المايدى ەكەن. جۇپتارى جازىلماعان ءۇش ءارىس—ىلياياس، ساكەن مەن بەيىمبەتتىڭ تاريحتان ويىپ العان ورىندارى دا بىردەي ەكەندىگى بارشاعا ايان. ءىلياس پەن ساكەننىڭ مۇرالارىنىڭ ناسيحاتتالۋى ەشكىمنەن دە كەندە ەمەس. الايدا بي-اعاڭنىڭ ءبىز ءۇشىن ورىنى بولەك، مارتەبەسى ايرىقشا ەكەندىگى تاعى دا داۋسىز. ول كىسىنىڭ اتىنداعى مۇراجايدىڭ الماتى مەن تالدىقورعان سەكىلدى قالالاردا اشىلعاندىعى، سونداعى وقىرمان قاۋىمنىڭ ىستىق ىقىلاسىنا بولەنىپ جۇرگەندىگى ءبىز ءۇشىن زور قۋانىش ەكەندىگىن دە جاسىرا المايمىز. سويتە تۇرا ءوزىمىزدىڭ بي-اعاڭنىڭ تۋعان توپىراعىندا، وبلىس ورتالىعىندا ۇلكەن ءبىر مۇراجايىنىڭ بولماۋى جۇرەگىمىزدى جارالى ەتىپ جۇرگەندىگىن دە ايتپاي كەتە المايمىز. بۇل ماسەلەنى كەزىندە، بي-اعاڭنىڭ مۇراسىن زەرتەپ جۇرگەن الماتىلىق توقتار بەيىسقۇلوۆ اعامىز بەن اقتوبەلىك سەرىكقالي بايمەنشين تالاي كوتەردى. ءبىر وكىنىشتىسى، ول «باياعى جارتاس، ءبىر جارتاس» كۇيىندە قالدى. وقىرمان تىلەگىن، عالىمداردىڭ زارىن ەستيتىن قۇلاق بولمادى. سول تۇستا وبلىس تىزگىنىن ۇستاعاندار مۇنى ءسىرا ۇساق-تۇيەك دەپ ساناسا كەرەك. وڭتۇستىكتەن كەلدى عوي دەپ ءۇمىت ارتقان شوكەەۆتىڭ وندا شارۋاسى بولمادى، تەگى بولەك كۋلاگين كەرەك ەتپەدى، ەندى ءوز ءوڭىرىمىزدىڭ تۇلەگى سادۋاقسوۆ تا اسقان سالقىنقاندىلىق پەن سابىرلىلىق تانىتىپ وتىر.

    وبلىسىمىزدىڭ تاعى ءبىر اتاقتى تۇلەگى، اسا تالانتى ءمۇسىنشى كاكىمجان ناۋرىزباەۆ اعامىز ەلىنىڭ ىستىق ىقىلاسى مەن جۇرەك جىلۋىنا بولەنە الماي دۇنيەدەن ءوتتى. كەزىندە ەلىمىزدىڭ ەڭسەسىن كوتەرگەن، حالقىمىزدىڭ ءبىرتۋار ۇلدارى—اباي، جامبىل، قۇرمانعازى، شوقانعا تاماشا ەسكەرتكىش ورناتقان، قازاقتان شىققان تۇڭعىش كاسىبي ءمۇسىنشىسىنىڭ تۋعان ولكەسىندە نە كوشەسى، نە مۇراجايى جوق. «اتتەڭ،- دەيسىڭ وسىندايدا، -سول تالانتتى دەر كەزىندە ەلەپ-ەسكەرىپ، قالامىزدىڭ ءسانىن كەلتىرەتىن ەسكەرتكىشتەرگە تاپسىرىس بەرگەندە، مىنا ءوزمىزدى مازاق ەتكەندەي قالانىڭ ناق ورتاسىندا ءشالتيىپ تۇرعان نەشە ءتۇرلى ناپولون، چاپلين، جاننا د.اركتتەردەن قۇتىلار ما ەدىك، كىم ءبىلسىن».

     بىلەتىندەردىڭ ايتۋىنا قاراعاندا بۇل اعامىزدىڭ جاسى كەلىپ قارتايعان شاعىندا وسىنداعى بيلىك باسىنداعىلارعا "ەلگە كەلسەم دەپ ەدىم", «جامان ايتپاي جاقسى جوق» كۇندەردىڭ كۇنىندە ولاي-بىلاي بولىپ كەتسەم، سۇيەگىم تۋعان جەردە قالسىن» دەپ قوستانايدان ءبىر بولمە عانا سۇراپتى دەسەدى. بي-اعاڭدى بوتەنسىگەن شەنەۋنىكتەر كاكەڭدى قايتسىن، «ازىرگە سىزگە بەرەتىن ءۇيىمىز جوق» دەپ ءبىر-اق كەسىپتى.

   بيلىك سىيلاماسا دا حالىق الاقانىنا سالىپ ايالايتىن، ۇنەمى ماقتان ەتىپ ايتىپ جۇرەتىن ۇلىنىڭ—قازاق سسر-ءىنىڭ حالىق سۋرەتشىسى، ەڭبەگى سىڭگەن مادەنيەت قايراتكەرى، سسسر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى كاكىمجان ناۋرىزباەۆ كەلەسى جىلى 90 جاسقا تولادى ەكەن.

     تاعى ءبىر تالانت، كەزىندە «قازاق ءۆالسىنىڭ كورولى» اتانعان ءشامشى قالداياقوۆتىڭ ءوزى ونەرىنە تابىنعان ءابىلاحات ەسپاەۆ پەن داڭقتى كومپوزيتور باقىتجان بايقاداموۆتىڭ دا وسى ءوز ولكەمىزدىڭ تۋماسى ەكەندىگىن بىرەۋ بىلسە، بىرەۋ بىلمەس. الايدا بۇل ەكەۋى دە كىندىك قانى تامعان جەرىندە لايىقتى باعاسىن الا الماي كەلەدى. وزگەسىن بىلاي قويعاندا، مۇنداعى مادەنيەتتىڭ تىزگىنىن ۇستاعاندار وسى ەكەۋىنىڭ ەڭ بولماسا ءان كەشتەرىن وتكىزۋگە دە قۇلقى جوق. دۇرىسى نيەت جوق شىعار.

     جارايدى، «كوزدەن كەتسە، كوڭىلدەن ۇمىت» دەگەندەي و دۇنيەلىك بولىپ كەتكەندەردىڭ رۋحىنا نەمقۇرايدى قارايتىندارعا بىردەڭەنى ايتىپ ءتۇسىندىرۋ قيىن شىعار. الايدا كوزى ءتىرى تالانتارىمىزدى دا دۇرىس باعالاي الماي ءجۇر ەمەسپىز بە؟ كەزىندە ءتاپ-ءتاۋىر داۋسىمەن ەلگە تانىلىپ قالعان ايجان نۇرمۇحامەدوۆا دەگەن ادەمى قارىنداسىمىز بار ەدى. قازىر دە، قۇدايعا شۇكىر، تۇعىردان تايىپ وتىرعان جوق. ءان دۇنيەسىندە وزىندىك ورنى بار. ال سول قارىنداسىمىز تۋعان جەرگە ات ءىزىن سالمايدى دەسە دە بولادى. نەگە؟ ويتكەنى  «تۋعان جەرىنىڭ اتىن شىعارىپ ءجۇر عوي» دەپ ول كەلگەندە ەمىن-جارقىن قارسى الىپ، تورگە وتىرعىزىپ جۇرگەن ادام جوق. «اركىم سىيلاعاننىڭ قۇلى»، تەرىس قاباق تانىتقان جەرگە كىم جولاسىن. رەنىشىن بىردە وسىندا كەلگەندە ايتىپ تا قالدى. «مەنى مۇندا ەمەس، اناۋ جولداسىمنىڭ تۋعان ولكەسى—قىزىلوردادا ءمادينا ەراليەۆادان كەم سىيلامايدى»، -دەپ ساحنادا اعىنان جارىلعانى بار.

   P.S.جاقىندا  «Abai.kz» سايتىندا  بيجان قالماعامبەتوۆ دەگەن ازاماتتىڭ  «قازاقتىڭ بۇرىنعى وتكەن سال-سە­رى­لەرى مەن جىرشى-جىراۋلارىنىڭ زاڭ­دى جالعاسى، ۇلتىمىزدىڭ تۇڭعىش بارد اقىنى تابىلدى دوسىموۆتىڭ شىعارماشىلىعىنا ارنالعان فەستيۆال اقتاۋ، اتىراۋ قالا­سىندا ءوتتى. اقتوبەدە ەكىنشى رەت قولعا ال­دىق. الداعى ۋاقىتتا استانا مەن الماتى كۇتىپ تۇر. اياۋلى دارىننىڭ قانىڭدى قىزدىراتىن پاتريوتتىق ولەڭدەرى مەن جىبەك جەلدەي نازىك ليريكالىق اندەرى قازاقستان تۇرماق، قىتاي، تۇركيا، موڭعولياداعى قانداستا­رىمىزعا كەڭىنەن ءماشھۇر ەكەنىنە ءوزىم كۋا بولدىم. وسى كەشتى وتكىزۋگە قولداۋ كور­سەتكەن اقتوبە وبلىسىنىڭ اكىمى ارحيمەد بەگەجانۇلىنا مىڭ العىس!»  دەگەن سوزدەرىن وقىپ، اتىراۋدىڭ قىرشىن كەتكەن اقىنىنا دەگەن قۇرمەت سەزىمىنىڭ كۋاسى بولىپ، ارحيمەد ءىنىمىزدىڭ بۇل ىسىنە ريزاشىلىق سەزىمىدى جاسىرا المادىم. اقىنى اكىمىن ەمەس، اكىمى اقىنىن ىزدەگەن ەلدىڭ نە ارمانى بار، شىركىن.

مۇارتبەك داۋرەنۇلى

قوستاناي

Abai.kz