ماڭگىلىك ەلدىڭ كەپىلى – باياندى تاۋەلسىزدىك
اتا-بابالارىمىز نەشەمە عاسىر ارمان ەتكەن تاۋەلسىزدىككە قول جەتكىزگەن بۇگىنگى ۇرپاق ءسوزسىز باقىتتى. وسىنداي مامىراجاي زامانعا جەتۋ جولىندا اتقارىلعان جانكەشتى ەڭبەكتەر مەن توگىلگەن تەردى ەستەن شىعارماي، قازاق مەملەكەتتىلىگىن نىعايتا تۇسۋگە بىلەك سىبانا كىرىسەتىن كۇن تۋدى. ءسوز استارىن اڭعارا بىلگەن ادامعا ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ جۋىرداعى ۇلىتاۋ تورىندە بەرگەن سۇقباتىندا تاۋەلسىزدىكتى باياندى ەتۋگە قاتىستى سالماقتى ويلار از ايتىلعان جوق.
«مىنا ءوزىمىز كەلىپ وتىرعان ۇلىتاۋ – وتە قاسيەتتى جەر. ۇلىتاۋ دەپ اتالۋىنىڭ ءوزىنىڭ تاريحي ءمانى بار. قازاقتىڭ ەن دالاسىنىڭ قاي شەتىنە بارساڭ دا، وسىنداي قاسيەتتى جەرلەر تابىلادى. شىعىسقا بارساڭ – بەرەل قورعانى بار، ورتالىققا كەلسەڭ – قالماقتارمەن سوعىسقان اڭىراقاي شايقاسى وتكەن جەر بار. باتىسقا بارساڭ – التىن وردانىڭ حاندارى تۇرعان سارايشىق سياقتى قاسيەتتى مەكەن بار، وڭتۇستىككە بارساڭ – تۇركىستان تۇر. قازاقستاندا وسىنداي قاسيەتتى جەرلەر كوپ» دەيدى.
پرەزيدەنت تاريحي ورىنداردى جايدەن-ءجاي اتاپ وتىرعان جوق. بۇعان دەيىن «قازاقتا ەشقاشان مەملەكەت بولماعان» دەگەن سيپاتتاعى سۇرقيا جەل-پىكىرلەردىڭ تەرەڭ تامىرلى ەمەن-تاريحىمىزدى قۇلاتپاق تۇگىلى، قوزعاي المايتىندىعىن مەڭزەدى. جانە جاس ۇرپاقتى تاريحپەن مەيلىنشە سۋسىنداۋعا شاقىردى. ءسويتىپ قازاق جۇرتىنىڭ ارعى ءتۇبى عۇنداردان باستالاتىندىعىن، ودان كوك تۇرىكتەرگە جالعاسىپ، التىن وردا ورناعاندىعىن، بۇدان سوڭ حاندىق داۋىرگە ۇلاسىپ، كەيىن بىرتىندەپ تاۋەلسىزدىككە كەلىپ تىرەلەتىندىگىن تاعى ءبىر ەسكە سالدى.
«جازدىڭ كۇنى وسى جەردى جايلاعان قازاق مالىن ۇلىتاۋدىڭ ەتەگىنە ايداپ كەلەدى. باتىستان دا، وڭتۇستىكتەن دە، سولتۇستىكتەن دە، شىعىستان دا اعىلادى. مىنا تاۋدان بۇلاق اعادى، توڭىرەگى جايىلىمعا قولايلى. مىڭداعان، ميلليونداعان مال جاتسا دا كورىنبەيتىن شۇيگىن دالا بولعان. بار قازاق جان-جاقتان كەلگەن سوڭ كيىز ءۇي تىگەدى، ات شاپتىرىپ، توي جاسايدى. وسى جەردە قىز ۇزاتادى، بالاسىن ۇيلەندىرەدى. ءبىر-بىرىمەن قۇدا بولىپ تاراسادى. مىنا ەلدىڭ قىزى بىلاي كەتەدى، انا ەلدىڭ جىگىتى مىنا جاقتان قىز الادى. ەلىمىز وسىلاي ارالاسادى».
جاسىراتىنى جوق، بۇگىندە سويلەسە قالساڭ ىرىتكى ىزدەپ تۇراتىن، ادامعا جيىركەنىش سەزىمىن تۋدىراتىن، ورەسى جەرشىلدىك، رۋشىلدىقتان ارىگە بارمايتىن جاندار بارشىلىق. ەلباسىنىڭ جوعارىداعى پىكىرىنەن وسىنداي جاعىمسىز قىلىقتاردان بويدى اۋلاق سالعانىمىز ابزال ەكەنىن، بۇرىنىراقتا باتىس، شىعىس،وڭتۇستىك، سولتۇستىك قازاقتارىنىڭ تاۋ توسكەيىندە مالى قوسىلىپ، ەتەگىندە ءبىرىن-ءبىرى قوناق ەتىسكەنىن، قۇدالاسىپ جاقىن ارالاسقانىن، سوندىقتان بۇگىنگىدەي بولىنبەي بىرلىكتە بولۋىمىز كەرەكتىگىن اڭعارامىز. «بولىنگەندى ءبورى جەيدى» دەگەن بۇرىنعىلار. ءبىر جاعىڭدا ۋىتتى جالىنىن ىشكە تارتىپ ايداھار جاتقاندا، ەكىنشى جاعىڭدا كەۋدەسىن ۇرعىلاپ ايۋ تۇرعاندا بىرلىگىمىزدى بەكەمدەي تۇسپەسەك، كۇنىمىز قاراڭ. وزگە ەلدەر قازاقتىڭ اسكەري قاۋقارىنان سەسكەنەتىندەي، ەكونوميكالىق دامۋ قارقىنىنا تاڭداي قاعاتىنداي جاعدايعا جەتۋ ءۇشىن كەم دەگەندە 30-35 جىلدىق بەيبىت ءومىر اۋاداي قاجەت.
«… كەڭ بايتاق جەردە قازىرگىدەي ۇشاق، تەمىرجول، اۆتوكولىك جوق. ءبىر-بىرىنە بارىپ كومەكتەسكەنشە نە زامان؟ ارقايسىسى ءوزىن ءوزى ساقتاپ قالۋ كەرەك بولدى. سونداي زاماندار وتكەن».
بۇل جەردە تاعى سول جەرشىلدىك ماسەلەسى كوتەرىلگەن. مەملەكەت باسشىسىنىڭ ايتۋىنشا، ءۇش جۇزگە ءبولىنۋ قاجەتتىلىكتەن عانا تۋىنداعان. جاۋگەرشىلىك زاماندا حاندارىمىزعا، بيلەرىمىز بەن باتىرلارىمىزعا ۇلان عايىر جەردى، شاشىراي شوعىرلانعان ەلدى اتتىڭ قومىندا ءجۇرىپ قورعاۋ وڭاي بولعان جوق. پرەزيدەنتتىڭ ء«بىر-بىرىنە بارىپ كومەكتەسكەنشە نە زامان؟» دەپ وتىرعانى سول. سوندىقتان ەلدى تەريتورياسىنا قاراي ءۇش جۇزگە ءبولىپ، ءار جۇزگە حان، بي، اسكەرباسى سەكىلدى لاۋازىم يەلەرىن سايلاعان. ولار وزدەرىنە سەنىپ تاپسىرىلعان ماڭدى سىرتقى جاۋدان قورعاۋعا قىزمەت ەتكەن. ال تۇپتەپ كەلگەندە قازاقتار ء«ۇش ءجۇز» تاكتيكاسى ارقىلى قازاق جەرىنىڭ تۇتاستاي اماندىعىن ساقتاپ قالۋ دەگەن ءبىر عانا ماقساتتى كوزدەگەن. سوندىقتان سىرتقى دۇشپان ىشتەن ءىري باستاساق الاقانىن ىسقىلاي تۇسەتىنى انىق. «بىرلىك ءتۇبى – تىرلىك» دەپ عۇمىر كەشكەن ات توبەلىندەي قازاقپىز. ونسىز دا ء«بولىپ ال دا بيلەي بەر» ساياساتى بىزگە از قاسىرەت اكەلگەن جوق. ارينە، ەلدى ءبولۋ ءۇشىن قازاققا ورىستى، وزبەككە كارىستى قارسى قويعاننان گورى، جالايىرعا دۋلاتتى، نايمانعا ادايدى، قوڭىراتقا بەرىشتى قارسى قويۋ ءوتىمدى. مۇددەلى توپتارعا قۇيتىرقى ساياسي ءىس-قيمىلدارعا پايدالانۋدا وسى ءتاسىل ءتيىمدى. سوندىقتان ىشكى بىرلىگىمىز مىقتى بولۋى كەرەك.
«قاراپ وتىرساڭ، قازاق ەشقاشان دىنىنەن ايرىلىپ كورگەن ەمەس. ەشقانداي ۋاقىت ءۇزىلىسى بولماعانداي، دىنىمەن قايتا قاۋىشتى دا، ءارى قاراي جالعاستىرىپ جۇرە بەردى… دىنگە باس ۇرىپ ءجۇرىپ، ءبىز ونىڭ تەرىس جاعىنا ءتۇسىپ كەتپەۋىمىز كەرەك. بىزگە زيان كەلتىرەتىن ءدىن اعىمدارى بار. قان توگىپ، سوعىسپەن، دىنمەن مەملەكەت ورناتىپ، مەملەكەتتىك ءدىن جاسايمىز دەپ جۇرگەندەر بار. ءبىز بۇدان اجىراپ، ءدىندى شىنايى يماندىلىققا جاقىنداتىپ، ونىڭ جاقسى جاعىن الۋىمىز كەرەك. سوندىقتان دىنگە باس يەتىندەر شىن جۇرەكپەن، ادىلەتتىلىك ءۇشىن، يماندىلىق ءۇشىن بارسا دەپ ويلايمىن».
بۇگىنگى تاڭدا الەمدە بەلگىلى ءبىر قىلمىستىق توپتار وزدەرىنىڭ ساياسي ماقساتتتارىنا جەتۋ ءۇشىن يسلام ءدىنىن وزدەرىنە بەتپەردە ەتىپ ارەكەت ەتىپ ءجۇر. ەلباسى وسىنداي تەرىس جولدارعا ءتۇسىپ كەتۋدەن ساق بولۋدى ايتىپ وتىر. يسلام قاعيدالارىندا «شىنايى مۇسىلمان – وزگەگە قولىمەن دە, تىلىمەندە زيان كەلتىرمەيدى» دەيدى. ال تىلىمەن دە بالاعاتتاپ، قولىمەن تيمەك تۇگىلى قويشا باۋىزداپ، بەيبىت تۇرعىندار ورتاسىنا جارىلعىش زات لاقتىراتىندار قالايشا مۇسىلمان بولماق؟! دەمەك ولار قاساقانا يسلام ءدىنىن الەمگە جەككورىنىشتى ەتىپ كورسەتۋگە تىرىسۋدا. سيريادا زاڭسىز، قارۋ-جاراق كۇشىمەن يسلام مەملەكەتىن قۇرىپ، سوعىس ۇيىمداستىرىپ جۇرگەندەردىڭ نەگىزگى ماقساتى مۇناي مەن اقشا ەكەنىن ساياساتكەرلەر دە، ءدىن ماماندارى دا راستاپ وتىر. وزدەرىن «جيھادشىلارمىز» دەپ تانىستىرىپ، الىس-جاقىن ەلدەردەن پسيحولوگيالىق شاتاستىرۋ تاسىلدەرى ارقىلى قانشاما ازاماتتاردى قاتارلارىنا قوسىپ كوبەيۋدە. جالپى جيھاد دەگەنىمىز نە ءوزى؟ ماسەلەن، نۇر-مۇباراك مىسىر يسلام مادەنيەتى ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ دوتسەنتى الاۋ ادىلباەۆ:«قازىرگى تاڭدا يسلامدى تەرروريزممەن بايلانىستىرۋعا جول اشقان سەبەپتەردىڭ ءبىرى يسلامداعى «جيھاد» ۇعىمىنىڭ بۇرمالانىپ كورسەتىلۋى بولىپ تابىلادى. ول – ءارى كەيبىر مۇسىلماندار، ءارى باسقا ءدىن وكىلدەرى تاراپىنان بۇرمالانىپ، بۇرىس ءتۇسىنىلىپ جۇرگەن باستى ۇعىمداردىڭ ءبىرى. اراب تىلىندەگى جيھاد ءسوزى «العا قويعان ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن كۇش-جىگەر جۇمساۋ»، «تالپىنۋ»، «تىرىسۋ» دەگەن سياقتى ماعىنالاردى قامتيدى. جيھاد ءسوزى باتىستىق اقپارات قۇرالدارىندا نەگىزگى ماعىناسىنان بۇرمالانىپ «قاسيەتتى سوعىس» دەپ اۋدارىلىپ ءجۇر. ال بۇنداي ۇعىم يسلامدا جوق. جيھادتى مۇسىلمان عالىمدارى نەگىزىندە ۇلكەن جيھاد جانە كىشى جيھاد دەپ ەكىگە بولەدى. ۇلكەن جيھاد دەپ ادامنىڭ كەمەلدىككە كوتەرىلۋىنە كەدەرگى كەلتىرەتىن ەڭ ۇلكەن دۇشپانى ناپسىمەن كۇرەسىنە بايلانىستى ايتىلعان. ال كىشى جيھاد كوبىنە ماتەريالدىق تۇستاردى قامتيدى. قىسقاشا قايتارساق، مۇسىلماننىڭ ادامدارمەن قاتىناسىندا بارلىق امالدارىن اللاھ تاعالانىڭ ريزاشىلىعى ءۇشىن جاساۋى وسى ۇعىمنىڭ اياسىنا كىرەدى، ال ونىڭ ريزاشىلىعىنا باستايتىن جولدار اسا كوپ. سول تۇرعىدان قاراستىرساق قولعا قارۋ الىپ سوعىسۋ مۇنىڭ ازعانتاي ءبىر بولىگى عانا. ول ءدىننىڭ ەڭ نەگىزگى ەلەمەنتى ەمەس. ونىڭ وزىندە دە بەلگىلى قاعيدالارمەن شەكتەلىپ، جۇيەلەنگەن جانە ونىڭ باستى ماقساتى زۇلىمدىققا قارسى تۇرۋ» دەيدى. ياعني، سيرياداعى سوعىسۋشىلاردىكى جيھاد ەمەس، انىق قىلمىس ەكەنى داۋسىز.
«مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ قولدانىلۋى، ونىڭ وركەندەۋى ءۇشىن بارلىق جاعداي جاسالدى. كونستيتۋتسياعا «مەملەكەتتىك ءتىل – قازاق ءتىلى» دەپ تايعا تاڭبا باسقانداي ەتىپ جازىلدى. سولاي عوي؟ ەشكىمگە قازاق تىلىندە سويلەمە دەپ، كەدەرگى جاساپ وتىرعان ءبىر ادام جوق. ءوزىمىز قازاقشا سويلەۋىمىز كەرەك».
مەنىڭشە، وتە ورىندى پىكىر. انا ءتىلىمىزدى وزىنە تيەسىلى تۇعىرىنا قوندىرۋ ءۇشىن الدىمەن وزىمىزدەن باستاۋىمىز قاجەت. نەمكەتتىمەن جۇرمەي، ءتىل ءۇشىن كۇرەستى جالعاسىتىرا بەرسەك، كوزدەگەن ماقساتقا جەتەتىنىمىز انىق. حالىق سانى كولەمىنىڭ 70 پايىزىنا جۋىقتاعان قازاقتار تۇگەلدەي انا ءتىلدى مەڭگەرسە، وزگە ۇلىستار ۋاقىت وتە تولىقتاي قازاقشا سويلەيدى دەپ تولىق سەنىممەن ايتا الامىز.
«…قازىر ءوز تاعدىرىن قازاقستانمەن بايلانىستىراتىن ادامنىڭ ءبارى بالاسىنا قازاق ءتىلىن ۇيرەتىپ جاتىر. ال ەندى تاريحىن، بولاشاعىن قازاقپەن بىرگە دەپ سانامايتىندار ءبارىبىر كەتەدى. وعان ءبىز تىيىم سالا المايمىز، سالىپ تا وتىرعان جوقپىز».
ءوز تاعدىرىن قازاق ەلىمەن بايلانىستىرعىسى كەلمەيتىن كىمدەر؟ مەملەكەتتىك مۇددەنى جەكە باسىنان تومەن ىسىرعاندار. ەل باسىنا كۇن تۋعان شاقتا جيعان-تەرگەنىن بۋىپ-ءتۇيىپ ءبىر تۇندە شەتەلگە تايىپ تۇراتىندار. ولار ءتىلدى دە، ءداستۇردى دە ءبىلىپ جارىتپايدى. پرەزيدەنتتىڭ ولار ءبارىبىر كەتەدى دەگەنى سول.
«زامان وتەدى، ۋاقىت العا جىلجيدى. ۇرپاقتار ءبىرىنىڭ جولىن ءبىرى جالعايدى. بىراق اتا-بابامىزدىڭ جەرى وسىلاي كەرەمەت بولىپ قالا بەرەدى. وسىنداي اۋليەلى جەردەن قۋات العان حالقىمىز اتا-بابالار جولىمەن جۇرەدى دەپ سانايمىن. ول جول – سارا جول، ماڭگىلىك ەلدىڭ جولى!»
ەلباسى ماڭگىلىك ەل يدەياسىن العاش ۇسىنعاندا كەيبىر ازاماتتاردىڭ باسقاشا قابىلداعاندارى دا بولدى. ارينە، ماڭگىلىك ەشتەڭە جوق. ماڭگىلىك تەك قۇداي عانا. الايدا، پرەزيدەنت ماڭگىلىك ەل يدەياسىنىڭ ءمانى ۇرپاقتار جالعاستىعىندا ەكەنىن ايتقىسى كەلدى. «ادام ۇرپاعىمەن مىڭ جاسايدى» دەگەن ءسوز تەگىن ايتىلماسا كەرەك. ولاي بولسا ادام ءومىرىنىڭ ءمانى – ءوز ۇرپاعى. ۇرپاقتار جالعاستىعى ۇزىلمەسە، قازاق ەلى ماڭگىلىك ەمەس پە! ال ماڭگىلىك ەلدىڭ كەپىلى – باياندى تاۋەلسىزدىك. سوندىقتان ءبىزدىڭ باعا جەتپەس بايلىعىمىز – تاۋەلسىزدىك. ونى كوزدىڭ قاراشىعىنداي ساقتاي ءبىلۋ – ءار ازاماتتىڭ اسىل پارىزى.
ەرلان باپانوۆ.
اباي.kz
