جۋىردا  رەداكتسياعا شىمكەنت قالاسىنىڭ  تۇرعىنى، كاسىپكەر حاميد يساقوۆ، بەلگىلى تاريحشى ە.بۇرلابايۇلى اعامىزدىڭ ۇلى – ۇلتجاندى باۋىرىمىزدىڭ ءبىرى ەربول ەركەبايۇلى مەن قارىمدى ارىپتەسىمىز ءابساتتار ءالىم كەلىپتى. ماسەلەنىڭ ءمانى - وزدەرى  وسى ءوڭىردىڭ جەرگىلىكتى قازاقتارى بولعانىمەن رەسمي قۇجاتتارىندا ۇلتى وزبەك بولىپ جازىلىپ كەتكەن بىرنەشە مىڭ قانداسىمىزدىڭ تاريحي شىندىققا قول جەتكىزە الماي جۇرگەن جانايقايىن باسىلىم بەتىندە جاريالاۋ كورىنەدى. قازاق تاريحىنىڭ بەتىندە ەسىمى قالعان توبەت باتىر مەن ونىڭ ۇلى تىلەۋلى باتىرعا بارىپ تىرىلەتىن دوسىم - وزبەكشە «دۋست اتاعا» قاتىستى ە. ءبۇرلىبايۇلى  اعانىڭ «جانۋباي كوزاعاستان»، «سايرام سادوسى»، «ار-داق» جانە «قازاقيا» گازەتتەرىندە جاريالانعان زەرتتەۋ ماتەريالدارى مەن شەجىرەسى مومبەك ابداكىمنىڭ «قاراباتىر شەجىرەسى» مازمۇنىمەن تانىس حاميد باۋىرىمىزدىڭ اڭگىمەسىنەن ارعى اتالارىنىڭ تاريحىن تەرەڭنەن بىلەتىندىگى ايقىن اڭعارىلىپ تۇردى. «مىڭ ءولىپ، مىڭ تىرىلگەن» قازاقتىڭ جۇراعاتىمىز دەپ جۇرگەن باۋىرلارىمىزدىڭ   شىڭدىققا جەتە الماي شىرىلداعاندارىنا تۇسىنىستىكپەن قاراعانىمىز سول، ولاردىڭ سوزدەرىن قاز-قالپىندا جاريالاۋدى ءجون كوردىك.

                                                                                                                                         و.تاجيەۆ،

                                                                                                               «قازاقستان جولى» گازەتىنىڭ

                                                                                                                                      باس رەداكتورى.

قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتى

نازارباەۆ نۇرسۇلتان ءابىشۇلى مىرزاعا        

اسا مارتەبەلى پرەزيدەنت مىرزا!

ءبىزدىڭ وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ سايرام اۋدانى مەن شىمكەنت قالاسىنىڭ تۇرعىندارى، مىڭنان استام وتباسى اتىنان ءسىزدىڭ اتىڭىزعا جازىلعان اشىق حاتقا قول قويۋداعى ماقساتىمىز – بابالارىمىزدىڭ ارۋاعىن مازالامايتىن جانە وسكەلەڭ ۇرپاعىمىزدىڭ  باسىن تىك كوتەرىپ، زامانداستارىنىڭ بەتىنە تۋرا قاراي الاتىن ءومىر شىندىعىنىڭ سالتانات قۇرۋىنا قول جەتكىزگىمىز كەلەدى. بىزدەردىڭ ەشقانداي ساياسي ويىنعا قاتىسىمىز جوق، تەك تاعدىر تالكەگىنەن قۇتىلعىمىز كەلەدى. بۇل بىرنەشە مىڭداعان ادامنىڭ تاعدىرىنا قاتىستى وزەكتى ماسەلەنىڭ جايى تومەندەگىشە بولىپ وتىر.

بىزدەر – قۇجاتتارىمىزعا ۇلتى وزبەك بولىپ جازىلىپ كەلە جاتقان قازاقپىز، ونىڭ ىشىندە وڭتۇستىكتە تۋىپ وسكەن، وسى ءوڭىردىڭ ءتول پەرزەنتتەرىمىز.

ءبىزدىڭ ءتۇبىمىز ون ەكى اتا سىرگەلىنىڭ جەتىنشى ۇرپاعى توبەتتەن تارايدى. توبەت اتانىڭ قازاق ايەلىنەن تۋعان ۇلى تىلەۋلى قازاق تاريحىندا اتى قالعان باتىر بولعان. وعان بۇحار جىراۋدىڭ: «قازاق دەگەن حالقىڭنان، باتىر دەگەن داڭقىڭنان، سىرگەلى قارا، تىلەۋلى» دەگەن جىر-جولدارى مەن قوجا احمەت ياسساۋي كەسەنەسى ىشىندەگى: «سىرگەلى تىلەۋكە باتىر» دەپ جازىلعان كوكتاس ايقىن دالەل بولىپ وتىر.

توبەت اتانىڭ ەكىنشى وزبەك ايەلىنەن دوسىم، ەسىم اتتى ەكى بالاسى بولعانىمەن، ولار ناعاشى جۇرتىندا - وزبەكتەر اراسىندا ءوسىپ ەر جەتىپتى.

قالماقپەن بولعان سوعىستىڭ بىرىندە 1718 جىلى توبەت باتىر قايتىس بولادى. توبەت اتا ولەرىنىڭ الدىندا ۇلى تىلەۋلىگە: «اقسۋ بويىنداعى وزبەك ىشىندەگى قوس باۋىرىڭدى ەلگە اكەل» - دەگەن امانات قالدىرىپتى. تىلەۋلى ىزدەپ كەلسە، دوسىم ۇيلەنىپ قويعان، ونى ورنىنا كوتەرۋ قيىنداۋ بولعان سوڭ، تىلەۋلى بوزىم جاس ەسىمدى ارىستاندى  وزەنى بويىنا ەرتىپ كەتەدى.

دوسىم اتا ۇلىنىڭ ەسىمىن وزبەكشەلەپ قۋرعونچي دەپ قويسا، وسىدان كەيىنگى ۇرپاق وزبەك تىلىندە سويلەپ، كىرمە بولىپ ءسىڭىپ كەتكەن. دوسىم اتانىڭ اناسى - وزبەك قىزى بولسا دا، ءوزى ولە-ولگەنشە نەمەرە، شوبەرەلەرىنىڭ قۇلاعىنا: «سەندەردىڭ ۇلى اتالارىڭ قازاقتىڭ باتىرى توبەت» دەگەندى قۇيىپ كەتكەنى سونشا، ارادا 300 جىل وتكەننىڭ وزىندە ونى ءبىزدىڭ بۇگىنگى بالا-شاعالارىمىز قايتالاپ ايتۋمەن كەلەدى. وسىدان كەيىن ءبىز قالاي قازاق بولمايمىز؟

دوسىم اتا بۇگىندە «دۋست وتو» بولىپ، ونىڭ ۇلكەن ۇلى تاڭاتتان - بيدان بي - نياز كۇل كوزي – نوۆچا - نيزاميددين – بودريددين – سودريددين - اكروميددين، ورتانشى ۇلى – عويبتان – بولتابوي، تەشابوي، بولتابويدان – عويب 2 – مۋسا – انورتوي – سۋلتونيەز – مۋراد، ال كەنجە ۇلى قۋرعونچيدان –جاممات، ۋممات، بەكون – ەرمات – حوجيمات،  يسمويل، يسرويل، يسوق، شەرماتتان تاراعان ۇرپاقتاردىڭ قازىرگى 1000-نان استام وتباسى سايرام اۋدانىنىڭ قارابۇلاق، مانكەنت اۋىلدارى مەن شىمكەنت قالاسىندا تۇرىپ جاتىر. مانكەنتتە تۇراتىن 83 جاستاعى اكروميددين اتامىزدان باستاعان اقساقالدارىمىز ءوسىرىپ وتىرعان ءوز ۇرپاقتارىنىڭ رەسمي قۇجاتتارىنداعى ۇلتى قازاق بولىپ جازىلۋىن ءبىر قۇدايدان سۇراۋمەن كۇن كەشىپ، ءالى دە ۇمىتتەرىن ۇزبەي كەلەدى.

اسا مارتەبەلى پرەزيدەنت مىرزا!

ءسىزدىڭ  ۇلت تاريحىن تەرەڭنەن بىلەتىندىگىڭىزدى بارشامىز دا جاقسى بىلەمىز.  ءبىزدىڭ 1700 جىلداردا ءومىر سۇرگەن اتامىز دوسىمدى قازاق باۋىرلارىنىڭ ءوز قاتارلارىنا قوسىپ الا-الماۋىنا سول كەزدەگى تاريحي جاعداي سەبەپ بولعان دەپ تۇسىنەمىز. دوسىم اتانىڭ ءىنىسى ەسىم اعاسى تىلەۋلىمەن تىزە قوسىپ تۋعان جەردى قالماق باسقىنشىلىعىنان قورعاۋدا عۇمىرىن ات ۇستىندە وتكىزگەنىنە تاريحي دەرەكتەر جەتكىلىكتى. سول ەسىمنىڭ تۋعان اعاسى دوسىمنان تاراعان ۇرپاقتىڭ بۇگىندە وزبەك بولىپ قالعانى بارشامىزدىڭ قابىرعامىزعا ايازداي باتىپ ءجۇر. ءبىزدىڭ بۇگىنگى وسكەلەڭ ۇرپاق تاعدىردىڭ جازمىشىمەن ءوز ۇلتىنىڭ وزبەك بولىپ وزگەرىپ كەتكەنىنەن حاباردار بولعاندىقتان، بىزدەردەن تاريحي شىندىقتىڭ ايگىلەنۋىنە پارمەندى ءىس-قيمىل جاساۋىمىزدى سۇرانىپ، ۇنەمى مازالايتىندىعىن جاسىرا المايمىز. بىزدەر ءۇشىن دە ءوز اتا قونىسىمىزدا ءجۇرىپ، قازاق ەكەنىمىزدى بىلە تۇرىپ، ءوزىمىزدى وزبەك دەپ ايتۋ وڭاي ەمەس، جان-دۇنيەمىز كۇيزەلىپ كەتەدى.

قۇرمەتتى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى!

بىزدەر وسى وزەكتى ماسەلەنىڭ شەشىمىن ىزدەپ جەرگىلىكتى جەردەگى قانشاما بيلىك ورگاندارىنىڭ ەسىگىن توزدىردىق. بىزدەردى ەشكىم قازاق بول دەپ ۇگىتتەپ وتىرعان جوق، قايتا ءومىر شىندىعىن دالەلدەپ، ۇلتىمىزدى رەسمي تۇردە قازاق ەتىپ الامىز دەگەن تالابىمىزدى سەلقوس تىڭداپ، نەمقۇرايلىلىق كورسەتىپ جاتقانداردىڭ دەنى ۇلتى قازاق شەنەۋنىكتەر. وبلىستا بىرنەشە مىڭداعان جانداردىڭ، اسىرەسە قانى قازاق جاس وسكىننىڭ  ءوتىنىشىن تىڭداي قوياتىن ازاماتتار شىعا قويماعان سوڭ، امالسىز ءسىزدىڭ اتىڭىزعا اشىق حات جازۋىمىزعا تۋرا كەلىپ وتىر.

سىزگە دەگەن كىرشىكسىز سەنىمىمىزدى  سەرىك ەتىپ، سىزگە دەگەن شەكسىز قۇرمەتىمىزدى جەتكىزە وتىرىپ، حاتقا قول قويۋشىلار –  

دوسىم اتا اۋلەتىنىڭ ۇرپاقتارى اتىنان: حاميد يساقوۆ، ەربول ەركەبايۇلى، ءابساتتار ءالىم.

Abai.kz