بۇگىندە تاياۋ شىعىس ەلدەرىندە جازىقسىز ەلدى قىرىپ، جاپپاي قان توگىپ جاتقان «يشيم»، نە بولماسا ءوز-وزدەرىن «يسلام مەملەكەتى» دەپ اتاپ جۇرگەن اتىشۋلى لاڭكەستىك توپ پەن وسى توپقا ەلىكتەگەن باسقا دا ەكسترەميستىك ۇيىمداردىڭ توتاليتارلىق يدەولوگياسىنا مۇسىلمان رەتىندە قارسىلىق كورسەتۋدىڭ ۋاقىتى جەتتى. يسلام اتىن جامىلىپ جاسالعان تەررورلىق ارەكەتتەر مۇسىلمانداردىڭ بەدەلدەرىن ءتۇسىرىپ، قوعامنان شەتتەتىپ وتىرعانى جانە يسلام دىنىنە قارسى كەرەعار پىكىرلەر تۋعىزىپ، بۇكىل مۇسىلمانداردى جارالاپ جاتقانى جاسىرىن ەمەس. 

الگىندەي زورلىق-زومبىلىققا جۇگىنگەن راديكالدى توپتاردىڭ قولدان جاساعان زۇلىمدىقتىڭ سالدارىنان يسلام دىنىنە كۇيە جاعىپ، كىنا تاعۋ ادىلدىكتىڭ اياسىنا تار كەلەدى. الايدا اتىشۋلى لاڭكەستەر مۇسىلمان اتىن جامىلىپ ارەكەت جاساعاندىقتان، كۇللى مۇسىلمان قاۋىمى بۇل قاۋىپتىلىكتى جوققا شىعارا المايدى. سوندىقتان لاڭكەستىكتىڭ قاتەرلى ىسىك ءتارىزدى قوعامنىڭ ىشىندە جايىلىپ كەتپەس ءۇشىن الدىن الۋ جولدارىن قولدان كەلگەنشە قاراستىرۋ كەرەك. ەگەر دە لاڭكەستىككە قارسى توتەپ بەرە الماساق دىنىمىزگە جاعىلعان كۇيەدەن ءىشىنارا جاۋاپتى بولارىمىز ءسوزسىز.

الدىمەن زورلىق پەن زومبىلىقتى ايىپتاپ، ۆيكتيميزاتسيالىق پسيحولوگيانىڭ تۇزاعىنان ساقتانۋىمىز كەرەك. زۇلىمدىققا دۇشار بولىپ، ونىڭ زاردابىن تارتقاندار لاڭكەستىكتى ايىپتاي الادى، وعان ەشكىمنىڭ قارسىلىعى جوق. بىراق سونىڭ سالدارىنان لاڭكەستىك ارەكەت جاساي المايدى. تەرروريستەردىڭ ءدىن جامىلىپ، اۋىر كۇنانى مويىندارىنا الىپ جاتقانى تەك مەنىڭ عانا ويىم ەمەس. قاسيەتتى قۇران كارىم مەن حازىرەت مۇحاممەد پايعامباردىڭ (س.ع.س) سۇننەتى سىندى نەگىزگى دەرەككوزدەر تەرەڭ ءارى ساۋاتتى تۇردە زەردەلەنسە، بۇنىڭ اقيقات ەكەندىگىنە كوز جەتكىزۋ قيىن ەمەس. حاديس، سيرا جانە ءتاپسىر ارقىلى قۇرانداعى ءيلاھي حات-حاباردى ۇعىنىپ-تۇسىنۋگە بار عۇمىرىن ارناعان ساڭلاق ساحابالاردىڭ، عۇلاما مەن ويشىلداردىڭ بىزدەرگە جەتكىزگەن پايعامبارىمىزدىڭ (س.ع.س) ونەگەلى ءومىرى مەن قۇراننىڭ اسىل قازىناسى لاڭكەستەردىڭ ءدىن جامىلىپ كەلتىرگەن ءارتۇرلى دەرەكتەردى جوققا شىعارادى.

ەكىنشى ماسەلە، يسلام دىنىنە دەگەن كوزقاراس تۇتاس ءارى بىرىڭعاي بولىپ قالىپتاسۋى كەرەك. ويتكەنى كەيبىر ءدىن وكىلدەرىنىڭ مادەني ەرەكشەلىكتەرىنە بايلانىستى تانىتىپ وتىرعان كەلىسىم مەن تولەرانتتىلىق ۇستانىمدارى كەيدە ءدىننىڭ نەگىزگى قۇندىلىقتارىنا قارسى پىكىر تۋعىزۋى مۇمكىن. ال شىنتۋايتىنا كەلگەندە، يسلامنىڭ نەگىزگى قۇندىلىقتارى ادامداردىڭ تالقىسىنا سالىنباعان، ايات پەن حاديستەگى ۇكىمدەر ارقىلى بەلگىلەنگەن. وسى تۇستا، قۇرانداعى ءبىر كىسىنىڭ ناقاقتان-ناقاق قۇربان بولۋى بۇكىل ادامزاتتى ولتىرۋىمەن بىردەي دەپ ساناعان اياتتى مىسال رەتىندە كەلتىرۋگە بولادى. (قۇران، 5:32). سونىمەن قاتار، پايعامبارىمىز (س.ع.س) قورعانۋ ماقساتىنداعى قانداي دا ءبىر سوعىستىڭ وزىندە سوعىسقا قاتىسپايتىن ادامدارعا، اسىرەسە، قاتىن-قالاش، بالا-شاعا جانە ءدىن ادامدارىنا تيتتەي دە بولسىن زيان كەلتىرۋگە تايعا تاڭبا باسقانداي ەتىپ ايتىپ، تىيىم سالعان.

بىزدەر، مۇسىلمان رەتىندە الەمنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندە بەيبىتشىلىك ىزدەگەن، بەيبىت ومىرگە ۇمتىلعان ادامدارمەن ىنتىماقتاسىپ، اتالمىش قۇندىلىقتاردى ءىس-ارەكەتىمىز ارقىلى كورسەتۋىمىز كەرەك. ادام پسيحولوگياسى مەن اقپاراتتىق قۇرالدارىنىڭ بۇگىنگى ديناميكاسىن ەسەپكە العاندا، ايتىلۋعا ءتيىس ومىرشەڭ ءارى بايىپتى ماسەلەلەردىڭ ورنىنا راديكالدى كوزقاراستار مەن شۋلى تاقىرىپتار مۇقابا بەتتەرىندە ورىن الىپ جاتاتىنى بەلگىلى. بىراق بىزدەر بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنا كىنا تاعۋدىڭ ورنىنا ءوز وي-پىكىرىمىزدى جەتكىزە الاتىن جاڭا جولدار ىزدەۋىمىز كەرەك.

ۇشىنشىدەن، مۇسىلمان بالاسى ادام ءومىرى، ار-ابىروي جانە ازاتتىق پەن ەركىندىك سەكىلدى قۇندىلىقتارىن جان-تانىمەن قورعاي ءبىلۋ كەرەك. ءاسىلى، بۇل قۇندىلىقتار – يسلامنىڭ نەگىزگى قۇندىلىقتارى دەپ ەسەپتەلەدى جانە كوش باستاعان بىردە-ءبىر ادام، مەيلى ول ءدىن وكىلى بولسىن، مەيلى ساياسي وكىل بولسىن، ەشكىمنىڭ ەلدىڭ ەنشىسىنەن الۋعا قاقىسى جوق. ءدىنىمىزدىڭ رۋحىنا دەگەن ادالدىق سەزىمى مادەني، ساياسي، ءدىني جانە الەۋمەتتىك ارتۇرلىلىككە دە اسقان قۇرمەتتى قاجەت ەتەدى. اللا تاعالا قاسيەتتى قۇراندا ادامداردىڭ ءبىر-بىرىمەن تانىسىپ-تانۋدى ەرەكشە جاراتىلىستىڭ حيكمەتى رەتىندە كورسەتەدى (49:13) جانە بارلىق ادامداردى كوركەم ەتىپ جاراتقانىن ايتادى (17:70).

تورتىنشىدەن، مۇسىلماندار ءتالىم-تاربيەگە نەگىزدەلگەن ءبىلىم ءارى كوركەم ونەرمەن قاتار جاراتىلىستىڭ ءاربىر مۇشەسىن قۇرمەتتەيتىن عىلىم جۇيەسىنىڭ مۇمكىندىكتەرىن قوعامدا ورىن العان ءار ادامعا تانىتۋ كەرەك. مۇسىلمان قوعامداستىقتاردىڭ باسقارۋشى مەملەكەتتەرى دەموكراتيالىق قۇندىلىقتاردى مەكتەپ باعدارلاماسىنا ەنگىزۋ كەرەك. ويتكەنى ازاماتتىق قوعامدار ءوزارا تۇسىنىستىك پەن كەلىسىمدى نىعايتۋ ماقساتىندا وتە ماڭىزدى ءرول اتقارادى. «قىزمەت» قاۋىمداستىعى دەپ اتالاتىن ەرىكتى ازاماتتىق قاۋىمداستىقتىڭ وكىلدەرى وسى ماقساتتا 150-دەن استام ەلدە ءبىلىم وشاقتارى مەن ديالوگ ورتالىقتارىن اشقان بولاتىن.

بەسىنشىدەن، مۇسىلمان قاۋىمداستىقتارعا «قايماعى بۇزىلماعان» ءدىني ءبىلىم بەرۋگە مۇمكىندىك بەرىلەتىن بولسا، راديكالدى توپتاردىڭ ەكسترەميستىك يدەولوگيالارىن جايۋىنا بوگەت بولا الادى. ەگەر دە بىرقاتار مۇسىلمان ەلدەردە ورىن العانداي، ءدىن بوستاندىعى شەكتەلگەن بولسا، ءدىن جانە ءدىني قۇندىلىقتار كولەڭكەدە قالىپ، ەكسترەميستىك توپتاردىڭ پايىمىمەن، تۇسىنىگىمەن ناسيحاتتالادى دا سولاردىڭ اجىراماس قۇرالىنا اينالادى.

سوڭىندا ايتارىم، مۇسىلماندار ايەل مەن ەر اراسىنداعى قۇقىقتىڭ تەڭ بولۋىن قورعاشتاپ ءجۇرۋ كەرەك. ايەل بالاسىنا قوعامدا قالاعان قىزمەتتى اتقارۋىنا مۇمكىندىك بەرىپ، ەر مەن ايەل اراسىنداعى قۇقىقتىڭ تەڭدىلىگىنە قارسى جۇمىس ىستەيتىن قوعامدىق قىسىمداردان ساقتاندىرۋ كەرەك. بۇل ورايدا پايعامبارىمىزدىڭ (س.ع.س) اسىل جارى ايشا انامىزدى مىسالى رەتىندە كورسەتۋگە بولادى. ايشا انامىز عۇلاما ەدى، ءارى ۇستاز ءارى قوعام قايراتكەرى بولدى.  

تەرروريزم وتە كۇردەلى ماسەلە بولعاندىقتان، ونىمەن كۇرەسەتىن تەتىكتەر دە ساياسي، ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك جانە ءدىني تۇرعىدان بولۋى ءتيىس. بۇل كۇردەلى ماسەلەگە تەك قانا دىنمەن شەكتەپ قارايتىندار لاڭكەستەردىڭ تورىنا تۇسۋگە قاۋپى بار جاستار مەن بۇكىل ادامزاتتىڭ وبالىنا قالادى. حالىقارالىق قاۋىمداستىق تەرروريزمنىڭ ءبىرىنشى دارەجەدەگى قۇرباندارىنىڭ شىن مانىسىندە ءارى سيمۆوليكالىق تۇردە مۇسىلماندار ەكەندىگىن جانە مۇسىلمانداردىڭ لاڭكەستەردى شەكتەتە وتىرىپ، تەررورلىق ۇيىمعا جاستاردى تارتۋ ارەكەتتەرىنە كەدەرگى كەلتىرە الاتىندىعىن ءتۇسىنۋ كەرەك. سوندىقتان قاي مەملەكەت بولسىن مۇسىلمان وتانداستارىنىڭ كوڭىلدەرىنە قاياۋ تۇسىرەتىن ءسوز بەن ءارتۇرلى ارەكەتتەردەن ساقتانعانى ءجون.

زورلىق پەن زومبىلىققا جۇگىنگەن ەكسترەميزمنىڭ، تەرروريزمنىڭ ءدىنى جوق. ءار داۋىردە ءدىن جامىلىپ قيانات كورسەتكەندەر بولعان جانە بولا بەرەدى دە. الايدا قالايشا حريستيان وكىلدەرىنىڭ كوبىسى قۇراننىڭ جاعىلۋىنا قارسىلىق بىلدىرگەن بولسا، نە كۋ-كلۋكس-كلاننىڭ ارەكەتتەرىنە قولداۋ كورسەتپەگەن بولسا جانە قالايشا بۋديستەر روحيندجا مۇسىلماندارىنا قارسى جاسالعان زۇلىمدىقتى قۇپتاماعان بولسا، مۇسىلمانداردىڭ كوبىسى زورلىق پەن زومبىلىقتى قولدامايدى.

مۇسىلمانداردىڭ تاريحتا وركەنيەت پەن مادەنيەتتىڭ دامۋىنا وراسان زور ۇلەس قوسقانى ءمالىم. ءبىزدىڭ الەمدىك وركەنيەتكە قوسقان ۇلەسىمىز ءوزارا تۇسىنىستىك، ەركىندىك پەن ادىلەت پرينتسيپتەرى بويىنشا ءومىر سۇرگەنىمىزدە عانا ىقپالدى بولدى. يسلام دىنىنە كۇيە جاعىلعان ءيميدجىن قايتا قالپىنا كەلتىرۋ قيىن شىعار، بىراق مۇسىلماننىڭ مەكەندەگەن جەرىندە بەيبىتشىلىك پەن تىنىشتىقتىڭ بەلگىلەرى بولارى حاق.

فەتحۋللاھ گۇلەن

ءدىنتانۋشى-عالىم

27 تامىز 2015 جىلى

«Wall Street Journal» گازەتىندە جاريالانعان

Abai.kz