قازاقتا «تاڭدا كورگەن ءتۇس تەگىن بولمايدى» دەگەن ءسوز بار عوي. سول راس ءسوز. ابىلاي حان بابامىز دا تاريحتاعى ايگىلى ءتۇسىن تاڭ بىلىنە كورگەن. سول ءتۇسى بۇگىندە اينا قاتەسىز ورىندالىپ جاتىر. ءبىر كەزدەرى ارىستانداي اقىرعان، جولبارىستاي جۇلقىنعان، قاسقىرداي قايسار ۇلتتىڭ ۇلانى بورداي توزىپ بارادى. قۇرت-قۇمىرسقا، باقا-شايان دەنگەيىندە ۇساقتالىپ كەتتى.

بۇحار جىراۋ اتاقتى حاننىڭ ءتۇسىن جورىعاندا «بىرنەشە عاسىردان كەيىنگى ۇرپاعىڭىز ءدال وسىنداي دەڭگەيگە تۇسەدى» دەگەنىن بىلەسىزدەر. بۇگىندە ابىلاي حاننىڭ ءتۇسى جايلى اڭگىمە بولا قالسا، «قۇرت-قۇمىرسقا، باقا-شايانعا اينالماعان نەمىز قالدى. ءتۇستىڭ جورۋى سولاي بولعان سوڭ، ەندى نە امالىمىز بار؟ بۇل دا ءبىر بولۋى ءتيىس زامان، شاماسى» دەپ شاراسىزدىق تانىتادى. كوبىنەسە ۇلتجاندى ازاماتتاردىڭ وسىلاي وي تولعايتىنى قابىرعامىزعا باتاتىنىن جاسىرىپ قايتەمىز. ارينە، كەمشىن تۇسىڭدى مويىنداۋ – ۇلى قاسيەت! ورەسى تار ادام عانا، ورىنسىز تاكاپارلىققا بوي الدىرادى. مويىنداۋدىڭ ءوزى سول كەمشىلىكتى جويۋعا دەگەن تالپىنىس قوي. بىراق، شاراسىزدىق تانىتۋىمىز دۇرىس پا؟ ۇلتىمىزدىڭ ەندىگى تاعدىرى وسىنداي بولادى، ۇساقتالىپ بىتەمىز دەگەن مويىنۇسىنۋ – قاندى كيە تۇتاتىن كەيبىر وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ ءوزىن وسىعان ىشتەي دايىندالا بەرۋىنە ماجبۇرلەمەي مە؟ بالا جاستان سونداي اڭگىمەنى ەستىپ ءوسىپ، سانادا سونى باعدارلاما قىلىپ قابىلداعان جاننان ەرتەڭ قانداي قاۋقار كۇتەمىز؟ ۇلتتىڭ بولاشاعىنا بالتا شابۋدىڭ بۇدان وزگە سوراقى ءتاسىلى دە بولا قويماس، ءسىرا...

ارىستاننىڭ ايباتى، قاسقىردىڭ ءور قايراتى ەندى ۇلتىمىزدىڭ بويىنان كورىنىس بەرمەي مە، سوندا؟ جوق، ولاي بولۋى مۇمكىن ەمەس. شىندىعىندا ابىلاي حاننىڭ ءتۇسى اينالىپ كەلىپ وتىراتىن تسيكل. ياعني، سول ءتۇس ۇساق جاندىكتەرمەن توقتالمايدى، اينالا بەرەدى. كەلەسى كەزەڭدە ءبىز ارىستاننىڭ، ياكي جولبارىستىڭ كەزەڭىنە كوشەمىز (كەيبىر نۇسقادا ابىلاي حاننىڭ ءتۇسى ارىستاننان باستالسا، كەلەسى بىرىندە جولبارىس، ايۋ، قاسقىر بولىپ ءارى قاراي جالعاسىپ كەتەدى). اتاقتى پسيحوتەراپەۆت، گومەوپات ۆالەري سينەلنيكوۆ ءوزىنىڭ «ۆوزليۋبي بولەزن سۆويۋ» اتتى كىتابىندا ءار ءسوزدىڭ ساناعا قانشالىقتى اسەر ەتىپ، بەلگىلى ءبىر ماقساتپەن ۇنەمى ايتىلعان سوزدەر ادامنىڭ ميىندا باعدارلاما بولىپ قالىپتاساتىنىن، ءار تۇلعا سول ءوزى قالىپتاستىرعان باعدارلاما نەگىزىندە ءومىر سۇرەتىنىن ومىردەن الىنعان تاجىريبەلىك جاعدايلارمەن كەرەمەت دالەلدەپ شىققان عوي. قارسى ءۋاج ايتا المايسىڭ. سوندىقتان ءار ءسوزدىڭ سانامىزدا جەمىس بەرەتىنىن ەسكەرىپ، ونى ماقساتتى پايدالعانعان دۇرىس بولار ەدى. وسى تۇرعىدا ابىلاي حان بابامىزدىڭ ءتۇسىن وسكەلەڭ ۇرپاققا اينالىپ كەلەتىن تسيكل رەتىندە تۇسىندىرگەنىمىز ءجون. «راس، قازىر ءبىز باقا-شايان داۋىرىندە تۇرمىز. ءسال ۋاقىتتان كەيىن ارىستان كەزەڭىنە اۋىسامىز. مىنا سەن، كەلەسى ارىستان كەزەڭىنىڭ وكىلىسىڭ، وسكەندە ءوزىڭ سياقتى ارىستاندارمەن يىق تەڭەستىرىپ، ۇلتتىڭ ايبارىن اسىرۋعا ءتيىسسىڭ» دەپ ۇرپاقتىڭ ۇنەمى ساناسىنا سىڭىرۋگە تىرىسساق، الاشتىڭ ارىستانداي تۇلعالارىن ۇلگى قىلساق، ارىستانداي ۇلدار ءوسىپ شىقپايدى دەپ كىم ايتا الادى؟..

ۇلتتىق ماسەلەلەر تالقىلانعان ۇلكەن جيىنداردا، اسىرەسە جاسوسپىرىمدەرمەن باس قوسقاندا وسىنداي اڭگىمەلەر ءجيى وربىسە، ولاردىڭ ساناسىندا «مەن ارىستان تەكتەس ادام بولۋىم كەرەك» دەگەن باعدارلاما قالىپتاسىپ، سوعان  ىڭعالايىپ ءوزىن تاربيەلەپ وسپەس پە. ءسويتىپ، ءبىر-ءبىرىمىزدى تاربيەلەپ، تەكتى ۇلتتىڭ كەلەشەگىن كەمەلدەندىرە تۇسەر ەدىك.

كوكەيدە ۇلىپ جۇرگەن قاسقىر-ارمان عوي بۇل...                                               

مەڭدوللا شامۇراتوۆ

Abai.kz