ءشول. بەلاسقان بەلدەر، ءبىر ۇرتتام سۋعا زار زارەزاپتىڭ كەيپىندەگى شولدەر، كوكتەن كوك كىلەمىن توسەنگەن كوگوراي شالعىندار، شىرماۋىق ءشوپتىڭ شىرماۋىنا وراتىلعان تىلسىم دۇنيەلەر مەن اسپانمەن پارا-پار تاۋلار مەنمۇندالاپ تۇرعان قاسيەتتەرىمەن لەپىرىپ، قوعاداي قارىقتىرىپ، تەڭىزدەي تۋلاتتىرعان ۇلى جاراتىلىس تەرەڭنەن تەربەتتىرە تۇسەدى. سول ىسپەتتى ومىرلىك اڭعارلار دا  وزىنە ءتان سىرلارعا تولى. لىقا بايىپ بەبەۋلەگەن اسەمدىگى دە، جۇدەۋلى جاداعايلىعى دا جەتەرلىك.

                            جارلىسى مەن بايى تەڭ،

                            جابىسى مەن تايى تەڭ،

                            جارى مەنەن سايى تەڭ، -

دەيتۇعىنى بولۋشى ەدى، سول سىندى جارى مەنەن سايى تەڭ ساعاتشا شىقىلداپ وربىگەن وتپەلى ءومىر تۋراسىندا تولعاماقپىز.

                               ***      ***     ***

    ءاۋ باستا اڭگىمەنىڭ توركىنىن «شولدەن» باستاعانىمىز سانسوقتى ەمەس. ەڭ اۋەلى دىندەگى رۋحانيات ەرەجەلەرىنە اڭداتپا جاسار بولساق: ء«شول»، «قۇل»، ء«ولۋ»، ء«تىرىلۋ»، «سۇرالۋ». اتى ايتىپ تۇرعانداي وسى 4 تاراپقا، شەشۋسىز جۇمباققا سەلسوق قاراماۋ. يەن دالادا سۋ ىزدەپ، ارمان كەزگەن قۇل ەكەنىمىز، ارمان كەزگەن كۇيى ازىرەيىل جانىمىزدى الار كەزى، جان ءتاسىلىم ەتەر ءساتىمىز، قيامەتتە ءتىرىلىپ، ءجابپار يەمىزگە سۇراۋ بەرەر شاعىمىز ناعىز قۇل ەكەنىمىزدى كۋالاندىرىپ، تايعا تاڭبا باسقانداي ارا جىكتى اجىراتۋعا سەبەپ بولادى.

                               ***       ***    ***

    قيسىنسىز قيلى عۇمىردا مينۋت بىلاي تۇرسىن، ساناۋلى سەكۋندتىڭ قادىرىنە جەتۋدىڭ ءوزى باقىت.

                       ساعاتتىڭ شىقىلداعى ەمەس ەرمەك،

                       ءھاميشا ءومىر وتپەك ول بىلدىرمەك.

                       ءبىر مينۋت ءبىر كىسىنىڭ ومىرىنە ۇقساس،

                       ءوتتى، ءولدى، تاعدىر جوق، قايتا كەلمەك، -

دەگەن ابايدىڭ تارامدالعان عۇمىرى مەن كۇيكى كۇيى «قولدا بار التىننىڭ قادىرىنە جەت» دەگەن ەمەۋرىن تانىتاتىنىنا ءسوز جوق.

     قاسيەتتى قۇران كارىمدە اللا تاعالا: «شىن ءبىز، سەندەردى بوسقا جاراتتىق تا ءتىپتى بىزگە قايتارىلمايمىز دەپ، ويلايسىڭدارما؟» ء(مۇمينۇن سۇرەسى 115) دەپ جاراتۋشى يەمىز اقيقاتتىڭ انتىمەن ادامزاتتىڭ ويىنا ۇلى ۇندەۋ ارقىلى قوزعاۋ سالادى. حاق يەمىز مۇقىم ادامزات بالاسىن جەر بەتىنە حاليفا ەتىپ جاراتىپ، پاراساتىمەن پايىمداي الاتىنداي، ءتۇرلى ماعلۇقاتتىڭ بايىبىنا تەرەڭ ۇڭىلەتىندەي ەتىپ، سونداي-اق عىلىم، ءبىلىم ساراسىمەن سۇرلەۋ سالاتىنداي ساۋلەلى اقىل، ەڭبەكپەن كاسىپ قىلارلىقتاي جىگەر-قايرات سىيلاعانى تەك جاراتۋشىنىڭ عانا ۇلىلىعى مەن قۇدىرەتىنە ءتان. بۇرمالاڭى، ويدىمى كوپ، ۇقىر-شۇقىرعا تولى كۇنىمىزدىڭ دە شەگى مەن شەتى بار. سول شەك پەن شەتتەن كەيىن سۇرالۋ بار، تىگىستى جازىپ تىكسەڭىز دە، بۇگىپ تىكسەڭىز دە يماني اقيقات وسى.

                                  ***       ***       ***

    زادى ويىمىزدىڭ سويىل-شوقپارداي ايقاسقا تارماسا تۇسكەن مەزەتتە-اق جۇرەك شىڭىراۋىنداعى تۇيدەكتى، مازالانعان جانە قاباعى قارس ايىرىلىپ قابىنعان ماعلۇمداردا تەرەڭىنەن تەربەتتىرە تۇسەدى. دۇنيەگە پاك، ءسابي بولىپ كەلىپ، ءتۇرلى كەرمەكتىڭ كەبىسىنە كۇرمەلىپ، اۋرەشىلىكتى كورە-كورە (اباي) داۋرەن سۇرەمىز. عۇمىردىڭ بايانسىزىن، دۇنيەنىڭ ءاربىر قىزىعىنىڭ اقىرىنىڭ شولاقتىعىن (تاعى دا اباي)  بىلە تۇرا قاقايىپ، قاسقايعان قايعىنىڭ قويناۋىنا  قۇمىعا ەنەسىز. شىنىندا بۇل دا وزەرىلمەيتىن ءتاڭىردىڭ پەندەگە بەرگەن تاعدىرى. ۇلى ابايدىڭ «ادام بالاسى جىلاپ تۋادى، كەيىپ ولەدى» دەگەن جان تەبىرەنىسى ءاربىر ادامزات بالاسىنىڭ ىشكى الەمى قۇساعا تولى ەكەندىگىن تورىعا تولعايدى.

    اينالىپ كەلگەندە ءومىردىڭ سوقپاعىمەن ءجۇرىپ وتكەن دانالارىمىز ءۇش قاستەرلى دە، قاسيەتتى ۇلى شىندىقتىڭ الدىندا ءتاۋ ەتكەن. سول ارقىلى جالعاننىڭ جالعاندىعىنا كوزى جەتىپ، باسىنا قاتەر بۇلتى ۇيىرىلسە دە قالىڭ قولدى سەرمەندەرمەن سەمسەرلەستى، ويتكەنى ول بابالارىمىز اللانىڭ الدىنداعى ۇجداندى ۇمىت قالدىرمادى. رۋحانيات شىنارىنىڭ شىرىنى شاھكارىم قاجى بۇل تۇرعىدا:

                        الەمدەگى دىندەردىڭ ءتۇپ ماقسۇتى

                        ءۇش نارسەدە بۇلجىماي قۇشاقتاسار:

                        قۇداي بار، ۇجدان دۇرىس، قيامەت شىن،

                        ەش ءدىننىڭ ماقسۇتى جوق مۇنان اسار

دەپ، - تاپسىرلەۋى ازەلدە بەكەر ەمەس. اقىلعا بويلار بولساڭىز، اللانىڭ پەندەنى جاراتۋى تەكتەن-تەك ەمەس، ونىڭ ۇجدانىنىڭ بەرىكتىگى مىقتىلىعى، دۇرىستىعى بۇ دۇنيەنىڭ سەنىمدى سەرىگى. سول ۇجداننىڭ تەكسەرىلەتىندىگى قيامەتتە ياعني احىرەتتە دەپ شاكەرىمنىڭ سارقا تولعاپ وتىرعان دۇنيەسى بىرىمەنەن-ءبىرى جالعاسقان كوشتىڭ كەرۋەنى سىقىلدى بولماق.

                             شام جارىعى سونسە بىتەدى،

                             قانشا قىزىق داۋرەن سۇرسەڭ دە،

                             دۇنيە قىزىعى ولسە بىتەدى، -

دەگەن زەردەلەنگەن زەرەكتى وي پالسافاعا تولى، ماعىنالى مازمۇننىڭ جىرتىسىن جازادى. راسىمەندە قىزىق داۋرەن، سالتاناتقا تولى اسەمدىك، سۇيىنىشىنەن كۇيىنىشى كوپ عۇمىر، ءتان ازىعىنىڭ كۇيبەڭى، ميحناتسىز عۇمىر كەشۋ قابىرگە دەيىنگى وتكىنشى جاڭبىر ىسپەتتى. قابىردەن ارى قىشا ءداننىڭ تۇيىرىندەي جاسالعان امالدار مەن جان جولداسىڭ يمان بولماق. «اۋەل نە نارسەگە يمان كەلتىرسە، سونىڭ حاقتىعىنا اقىلى دالەل يسپات قىلارعا جاراسا، مۇنى ياكيني يمان دەسەك كەرەك»  دەپ اباي دانىشپان تۇيرەلەنگەن ءتۇيىندى تۇيمەلەيدى. ماناعى يماندىلىق تۋراسىندا اجەمنىڭ ءوزى جاراتقاننان كول كوسىر عۇمىرلىق جاس تىلەپ كورگەن جان ەمەس، «قاراعىم، كاپەرىڭە ساقتا، كارىگە ۇزاق جاستان گورى يمان كەرەك» دەيتىن ءسوزىن ءجيى ايتىپ وتىرادى. وسى مازمۇندى قورىتىمنان كەيىن-اق ءبىراز دۇنيەنىڭ توركىنىنە ءۇڭىلىپ، رۋحانياتتىڭ بايىبىنا بارۋدى تۇيسىنگەندەي بولام.

                   ***                         ***                   ***

سونداي-اق  اللا سۋبحان ۋا تاعالا ادام بالاسىن بۇلدۇنيەگە قۇلشىلىق ەتۋ ءۇشىن جاراتىپ، مەرزىمى مەن ءدام-تۇزى تاۋسىلعان شاقتا وزىنە قايتارىپ الۋى، ءوزىنىڭ قۇزىرىنداعى وزگەرىلمەيتىن جارلىعى ەكەندىگى قۇراندا ايتىلادى. قاسيەتتى اياتتا: «...ءاي ادام بالاسى! ەگەر ولگەننەن كەيىن تىرىلۋدەن كۇدىكتەنسەڭدەر، ارينە ءبىز سەندەردى توپىراقتان سونان سوڭ تامشىدان، كەيىن ۇيىعان قاننان تاعى بەينەلەنگەن، بەينەلەنبەگەن كەسەك ەتتەن وزدەرىڭە تەكتەرىڭدى ءبىلدىرۋ ءۇشىن جاراتتىق» دەپ ۇلى سانالىلىقتىڭ سامالىن ەسىپ وتەدى دە «سونداي-اق جاتىرلاردا قالاعان مەرزىمگە دەيىن قويىپ قويامىز. سوڭىندا بوبەك تۇرىندە شىعارامىز. ودان كەيىن ەرجەتەسىڭدەر. كەيبىرەۋلەرىڭ قايتىس بولىپ، كەيبىرەۋلەرىڭ ءار نارسەنى بىلگەننەن كەيىن تۇك بىلمەيتىن ءومىردىڭ ەڭ ناشارىنا قايتارىلاسىڭدار...» (حاج سۇرەسى 4) دەپ ءجابپار يەمىز سارالانعان ۇلى ساليحالىلىعىمەن ءفانيدىڭ سىندارلى سىناق ەكەنىن قاداپ-قاداپ وتەدى. سول سەبەپتى دە ساناعا  قاناعاتشىلدىقپەن سەرپىن بەرگەن ءلازىم. ويتكەنى ادام عۇمىرداعى مينۋت سىندى، كەلەدى، كەلگەن جاعىنا كەرى كەتەدى.

                     كاپىر كوزدىڭ دۇنيەدە ارانى ۇلكەن

                     العان سايىن كوڭىلى تويا ما ەكەن؟

                     قانشا ءتىرى جۇرسە دە ولگەن كۇنى

                     وزگە كوزبەن بىردەي-اق بولادى ەكەن، -

دەگەن دارگەي اجالدىڭ ارانى ەشكىمگە ىرىق بەرمەيتىنىن ءھام سول اراننىڭ ەشكىمدى شەت قالدىمايتىنىن اقىن اباي ۇلى تولعامىمەن اقيقاتتى اجارلايدى.

    بۇل دۇنيەدەن كىمدەر وتپەگەن، كىمدەر كەتپەگەن؟! بولماشى بۇگىنگى جارقىلداپ تۇرعان كوز قىزدىرارلىق ماعلۇقاتتاردان قاشىق بولايىق. سەبەبى بۇل عۇمىر ماڭگى تۇراقتارلىق  دۇنيە ەمەس. تال بەسىكتە جاتقان باس تابىتتادا جاتادى. قۇنداققا ورالعان ءتان، كەبىنگە دە ورالادى، اسپەتتەلگەن ءتان قۇرت پەن قۇمىرسقاعا جەم بولادى. ۇلى ءدىندار بابامىز قوجا احمەد ياسساۋي ءپالسافالى حيكمەتىندە مۇنى بىلايشا وربىتەدى:

                      جانازاڭا ۇلكەن كىشى تەگىس كەلەر،

                      كورستاندا كوپتەن بولەك سەن ىشكە ەنەر –

                      جەتپىس جەردە سۇراق سۇرار پەرىشتەلەر،

                      ءبىر-بىرىندەپ جاۋاپتارىن بەرۋ كەرەك، -

دەپ ۇلى تامسىلىمەن قۇيىنداتادى دا:

                      كىرىپ كورسەڭ، ءبىر ساۋلە جوق – قاراڭعى ەرەك،

                      تولعان قايعى.

                      جان تابىلماس الار دەرەك.

                      سول ساعاتتا كىم قىلادى ساعان كومەك؟

                      قيامەت تاڭى اتقانشا وعان ءتوزۋ كەرەك، -

دەگەن ۇلى وي كەش بولماي تۇرعاندا اللانى ۇلىقتاۋدىڭ زور باقىت ەكەنىن، ونىڭ جەمىسىن اقىرەتتە كورەتىنىن ايقىنداپ، كۇناھار پەندەنىڭ اۋىر ازاپقا بايلانىپ، توعىتىلارىن ءوربىتىپ شىندىقتىڭ شىنجىرىن ماتاي وتىرىپ ولەڭىمەن ورنەكتەيدى.

   تۇيسىكتى تۇيىندەگەندە كۇللى ادامزاتقا اللادان راحىم، پايعامباردان شاپاعات بولىپ، ەكى دۇنيەمىزدىڭ باقىتى مەن قاناعاتتىڭ قاناتىن قاعاتىن، اباي ءمۇمين ايتقان، اقىل، قايرات، جۇرەكتى تەڭ ۇستايتىن پەندە بولۋىمىزدى جاراتقان ءناسىپ ەتىپ، يمانىمىز يبالىلىعىمىزدىڭ سەرىگى بولعاي.

                 ءتامام!

ءازىمحان  يسابەك 

مۇحتار اۋەزوۆ اتىنداعى وڭتۇستىك قازاقستان

مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ستۋدەنتى.

Abai.kz