– بۇگىن اۋىلعا جۇرەمىز، – دەدى شەشەم تاڭ­عى شاي ۇستىندە. – تۇندە تۇسىمدە اجەڭدى كور­دىم. اق بوز اتقا ءمىنىپ الىپ، بيىك تاۋدىڭ ۇس­تىندە ءجۇر ەكەن، جارىقتىق. قۇران دامەتىپ ءجۇر-اۋ. مەرەكەگە وراي ءۇش-ءتورت كۇن دەمال­ماۋ­شى ما ەڭ؟ تۇسكە قاراي جولعا شى­عا­يىق.

– ماشينام بۇزىلىپ تۇر عوي، كەيىنىرەك بار­ساق قالاي؟ 

– سەنىڭ ماشىنەڭ نە سىنىپ بىتپەدى، نە جا­­­سالىپ بىتپەدى. كەيىن-كەيىن دەيتىن اڭگىمەڭ دە تاۋسىلمايدى. شامام باردا بارايىن. كە­يىن توسەك تارتىپ قالسام، ءوز جانىممەن اۋ­رە بولارمىن. سەندەردىڭ ارتتارىڭنان ەرىپ، قالاعا كەلدىك. اۋىلداعىلار ول كەم­پىر­دىڭ باسىنا بارىپ قۇران وقيدى دەي­مى­سىڭ؟

– جاياۋ-جالپى جولعا شىققانىمىز سىزگە اۋىر سوقپاي ما دەپ وتىرمىن. مەن عوي جۇرە بەرەم. بەلىڭىز اۋىرادى، اياعىم سىرقىرايدى دەپ ءجيى ايتاسىز عوي، – دەيمىن كوڭىلىن اۋلاي سوي­لەپ. «ەشتەڭە ەتپەيدى. ادام قارتايعان سوڭ اۋىرمايتىن جەرى بولا ما؟ كولىك دە­گەنىڭ قازىر اعىلىپ جاتىر. قۇدايىنا قا­را­عان ءبىر مۇسىلمان الىپ كەتەر، نە بوپتى؟ اۋىل­عا جەتكەسىن ونداعى اعايىننىڭ ات-كو­لىگى بار. بىرەۋى بولماسا، بىرەۋى ۇيالعانىنان اكەپ تاستار» دەگەن ءسوز لامىنەن العان بە­تى­نەن قايتپايتىنىن اڭعاردىم. ودان ءارى شە­­شەممەن ءسوز تالاستىرمادىم دا. وسىلايشا ويلاماعان جەردەن شۇعىل جينالىپ، جول­عا شىقتىق. الماتى–وسكەمەن تراسسا­سىن­دا كوپ تۇرمادىق. ەسىك پەن توردەي ۇلكەن قارا دجيپ الىپ كەتتى. شەشەم اياعىمدى جا­زىپ وتىرايىن دەپ الدىڭعى ورىنعا جاي­عاس­تى. مەن ءوزىم جالعىز ارتقى سالونعا وتىردىم. كولىك يەسى – جاسى ەلۋلەردەگى جىگىت اعا­سى. ۇقىپتى كيىنگەن. قويۋ قارا مۇرتى مەن كو­زىنە تاققان قارا كوزىلدىرىگى سان­قوي­لى­عى­نان حابار بەرىپ تۇر. ءبىر قاراعاندا سىرباز كورىنگەنىمەن، كىسىگە دۇربىمەن قاراعانداي اياعىڭنان باستاپ باسىڭا دەيىن شولىپ شى­عا­دى ەكەن. سوزگە ساراڭداۋ ما دەپ توپشى­لا­عان شوپىرىمىزدىڭ ءىشى پىستى ما، قاپشا­عاي­دان اسقاندا شەشەمدى اڭگىمەگە تارتتى:

– اپا، نەمەرەڭىزدى ەرتىپ قايدا باراسىز؟ – دەدى راديوسىنىڭ داۋسىن باسەڭ­دە­تىپ. 

– اۋىلعا بارا جاتىرمىن، اينالايىن. ەنەم­نىڭ باسىنا قۇران وقىتايىن دەپ. قا­زىرگىنىڭ كەلىندەرى ەنەلەرىن ولسە دەپ قارعاپ وتى­رادى. ءبىز، مىنە، سۇيەگى باياعىدا قۋراپ قال­عان ەنەمىزدى ۇمىتپايمىز. كارى سۇي­ەگى­مىزدى سۇيرەتىپ بارىپ تۇرامىز. ال مىناۋ نە­مەرەم ەمەس. قارتايعان شاعىمدا قى­رىق­تان اسىپ، ەلۋگە كەلىپ قالعان كەزىمدە تاۋىپ ال­عان ءسۇت كەنجەم عوي. ءبىزدىڭ كەزدە بالانى تا­با بەرەتىنبىز. بۇگىن شە؟ بۇگىنگىلەر ءبىر-ەكى با­لادان ارتىق تاپپايدى، – دەپ قازىرگىنىڭ كە­لىندەرىن تاعى دا تىلدەپ الدى. شەشەمنىڭ جا­ۋابى ۇنادى ما، رولدەگى جىگىت اعاسى: «ونىڭىز راس، ونىڭىز راس»، – دەپ قارق-قارق كۇ­لىپ الدى دا:

– جاسىڭىز نەشەدە؟ – دەپ تاعى ءبىر ساۋال تاستادى. 

– سەكسەننىڭ ەكەۋىندەمىن.

– سەكسەن ەكى دەپ ەشكىم ايتا قويماس. تىڭ ەكەنسىز. ءوڭىڭىز دە جاقسى ەكەن. 

– ە-ە-ە، ءوزىڭدى-ءوزىڭ كۇتسەڭ، بالالاردىڭ قى­­زى­عىن كورىپ ورتاسىندا جۇرەسىڭ. ءبىز سا­بەت كە­زىنىڭ ادامدارىمىز. ول زاماندا قا­تىنى بار، ەركەگى بار، ءبارى ءىشتى ەمەس پە؟ مە­نىڭ اتالارىم ءدىندار ادامدار ەدى. اتەيست بو­لىپ وس­سەك تە سايتان سۋعا جولامادىق. ون قۇرساق كو­تەردىم. جۇمىس جاساماي، بالامەن وتىردىم. ەنە كورمەدىم. ەنەم وزىمە كەلىن بولدى. جا­رىقتىق جاقسى ادام ەدى. امبە شالىم دا جاق­سى تاپتى. ومىرباقي ساپ­قوز­دىڭ باس بەتبرا­شى بولدى. كۇتىمىم جامان بولعان جوق، – دەپ بارىپ توقتادى. 

– ە-ە-ە، سوۆەت ۇكىمەتىن قۇرتقان سىزدەر ەكەن­سىزدەر عوي. پارتيانىڭ مالىن جەپ تا-ۋىسىپ، – دەپ شەشەمنىڭ سۇحباتتاسۋشىسى تا­­عى دا قارقىلداي كۇلىپ، ازىلدەگەندەي بول­دى.

– سەن دە ايتاسىڭ-اۋ، قاراعىم، ول سابەت ۇكى­­­مەتىڭ ادامعا ادام ەتىن جەگىزىپ ەدى عوي. سوسىن قويىن جەگىزدى. ءسوزدىڭ شىنى كەرەك، ونىڭ ءوزىن ۇرلاپ-جىرلاپ جەدىك، – دەپ شەشەم بۇل جولى جاقتىرىڭقىراماي جاۋاپ قات­تى. انامنىڭ اشۋشاڭ مىنەزىن جاقسى بى­لە­تىن مەن اڭگىمەنىڭ اۋانى مۇلدەم باسقا جاق­قا بۇرىلسا دەپ ىشتەي تىلەي باستادىم.ەكەۋ­دىڭ اڭگىمەسى ازداعان پىكىرتالاستان كەيىن بارىپ جاراسىپ كەتتى. كولىك جۇرگىزۋشى سويلەسە كەلە شەشەمنىڭ باۋىرى بولىپ شىقتى. ول دا مالقار رۋىنان ەكەن. شەشەم لەپسى مەن بالقاش كولىنىڭ اراسىن جايلاعان كوتەن ءتاۋىپ جايلى بىلگەنىن باياندادى. مەنىڭ اياق استى تابىلعان مالقار ناعاشىم باس­تاپ­قىداي ءسوز تالاستىرۋىن قويعان، قار­قىل­داۋىن تىيىپ، ءسوز تىڭداۋعا كوشكەن. شە­شەم­نىڭ اڭگىمەسى جالاڭاش اۋليەمەن اياق­­تالعان جوق. باقالى جۇرتىن بيلەگەن مۇ­سابەك ءبيدىڭ ۇرپاعى ەكەنىن ايتىپ، سول اتا­سىنىڭ قۇتتى كەلىنى بولعان، باسقان بويىن­داعى ەل «اق اپا» اتاپ كەتكەن ءوز اجەسى جاي­لى تاعى ءبىر ۇزاق اڭگىمەنىڭ شەتىن شى­عار­دى. ادەتتە جاسى ۇلعايعان قارت ادام وتكەن-كەتكەن ءومىرىن ءجيى ەسىنە الىپ وتىرادى. سوندىقتان شەشەيدىڭ سان تىڭداعان اڭگىمەسى ماعان قىزىقسىز. مەن ءوز اجەم جايلى ويعا شومدىم...

***

– اۋزىڭ ءبىر قۇرعاماي قويدى عوي، القاش! لاي سۋدى ءىشىپ، كوزىڭ لايلانادى دا تۇرادى، لاي­لانادى دا تۇرادى. اتاۋىڭدى ىشكىر-اي! ۇي­دەگىنىڭ ءبارىن تاسىپ ءبىتتىڭ عوي. 

وسىلايشا شىرت ۇيقىدا جاتقان ءبىزدى اكەم­دى القاشتىڭ استىنا العان شەشەمنىڭ ايقايى وياتىپ جىبەردى. نە بولعانىن تۇسىنبەي قال­عان التى جاسار اپكەمنىڭ قىزى فاريدا كو­زىن تىرناپ اشىپ، اپاسىنىڭ قاسىنا كەل­دى. مەن ءوز بولمەمنەن شىقپاي، ەسىكتىڭ اۋ­زىن­دا تۇرمىن. اكەمنىڭ سويلەۋگە مۇرشاسى ارەڭ كەلدى. 

– ءاي، قاتىن، جولدان بىلاي تۇر. الدە قۇيا­تىن بىردەڭەڭ بار ما؟ – دەيدى. شەشەم شاپ­تىعا ءتۇستى: 

– اناۋ ورىس قاتىندارىڭا بار! سولار قۇيا­تىن شىعار. ەل ىشەرگە اس، كيەرگە كيىم تاپ­پاي جۇرسە، سەنىكى نە بىتپەيتىن جەتىم قىز­دىڭ تويى؟

 شىدامى تاۋسىلسا كەرەك، ءوز بولمەسىنەن اجەم شىعىپ، اكەم مەن شەشەمدى سابىرعا شا­قىردى: 

– بالالاردىڭ مازاسىن الماڭدار، جا­تىڭدار. ءاي، نۇرجامال، كۇيەۋىڭنىڭ ءىشىپ كەل­گە­نىن ءبىرىنشى رەت كورىپ تۇرعان جوقسىڭ. بول­­دى، اشۋىڭدى قوي. 

– قويىڭىزشى، اپا! 

اجەم شەشەمنىڭ ءسوزىن ەستىمەگەندەي بو­لىپ: «تاۋقان، سەن دە جاتا عوي»، – دەپ اكەم­نىڭ اياق كيىمىن شەشە باستادى. 

تەڭسەلىپ ارەڭ تۇرعان اكەم شەشەمە ءبىر قا­رايدى، اجەمە ءبىر قارايدى. انام جاتا قوي­مادى. 

– نەگە «جاتىڭدار، جاتىڭدار» دەي بە­رە­سىز. تاۋقانعا «اراقتى قوي دەگەننىڭ ورنىنا، بالالاردىڭ مازاسىن الماڭدار» دەيسىز. مەن الىپ جاتقانداي. كورسىن اكەلەرىنىڭ ال­قاش ەكەنىن. قايتا جيىركەنىپ ءوسىپ، كەيىن اۋىزدارىنا المايتىن بولادى. 

اجەم سابىرلى كەيىپتە: 

– جامالجان، قويا عوي، قويا عوي، – دەۋمەن بول­دى.

– قوي، قوي دەپ اۋزىمدى جابا بەرمەشى، ءاي كەمپىر. سەنىڭ اسىراعان بالاڭ. ءبىر با­لاڭا ءجوندى تاربيە بەرە الماعانسىڭ، قاق­پاس! – دەپ ايعاي سالدى. اياعىنان ارەڭ تۇر­­­عان اكەم ەسىن لەزدە جيناپ:

– ءاي قاتىن، نە وتتاپ تۇرسىڭ؟ مەنىڭ شە­شەممەن قالاي-قالاي سويلەسەسىڭ؟– دەپ زىل­دەندى. 

– قايداعى شەشەڭ؟ شەشەڭ باياعىدا ءولىپ قال­عان. بۇل – ىزتىلەۋدىڭ ويناسى. «ويناس وتتان ىستىق، ودان قالسا، بوقتان ساسىق» دەگەن وسى. ويناس ەمەي كىم بۇل كەمپىر؟ توقالىم دەسە، قارتايعان شاعىندا اكەڭ قاسىنا الار ەدى عوي. ەندى بۇل كەمپىردى الجىعاندا مەن قا­راۋىم كەرەك. قازىردىڭ وزىندە قويعان زاتىن تاپپاي جارتى كۇن جۇرەدى. ەرتەڭ توسەك تار­تىپ قالسا، شەشەم دەپ قاراعانىڭدى كو­رەم؟ – دەپ تىپتەن شاتىناي ءتۇستى. بۇل جو­لى اجەم ء«لام» دەپ اۋىز دا اشقان جوق. ءوز بولمەسىنە كىرىپ كەتتى. الگىندە عانا ۇيگە تەڭ­سە­لىپ ارەڭ كەلگەن اكەم ماعان ساۋىعىپ كەت­كەندەي كورىندى. شاراسىز كۇيگە تۇسكەن. ەلەڭدەپ اجەمنىڭ بولمەسىنە قاراعىشتاي بەرەدى. ال شەشەمە جانارىنان ىزعار توگە، تىستەرىن شىقىرلاتا بۋلىعىپ بارىپ:

– ءاي، نۇرجامال، اقىلسىزسىڭ عوي، اقىل­سىز! – دەپ تىسقا بەت الدى. 

– ال سەن، اقىلگويسىڭ. كەلگەن جاعىڭا كەت! كۇرشەكتى سالىپ الام، اشپايمىن ەسىكتى، – دەپ شەشەم قالدى. وعان كەنەتتەن ورناي قال­عان تىنىشتىق ۇناماسا كەرەك، ەتەگىنە جار­ماسىپ تۇرعان فاريداعا: 

– ءجۇر-ەي، قىز، جاتامىز، ءبىر ۇيقىسى جوق بالا ەكەنسىڭ، – دەپ زەكي ءتۇستى. فاريدا جا­زىقتى جانداي ءجۇزىن جاسىرا: 

– سيگىم كەلىپ تۇر، – دەدى اۋزىن جىبىرلا­تىپ. 

– ءۇي، شىجىڭ كەگىر،– دەپ جيەنىن سىرتقا جە­تەلەي، – كوزى سىقسيىپ، اۋماعان اناۋ زيا­داش قاتىن. جاقسى بولسا، تارتپاس ەدى عوي، – دەپ ۇرسىپ بارادى. زياداش دەگەن ەڭ ۇل­كەن اپكەمىزدىڭ ەنەسى، قۇداعيىمىز ەدى.

وسى ءساتتى پايدالانىپ مەن اجەمنىڭ بول­مەسىنە كىرىپ كەتتىم. ەڭبەكتەپ بارىپ، قارت شە­شەم جاتقان توسەكتىڭ استىنا كىرىپ جاي­عا­سىپ تا الدىم. تۇزگە شىققاندار كوپ اي­نال­­ماي ۇيگە قايتا كىردى دە، اسحانادا ءسال ايال­داپ، ورىندارىنا بارىپ جاتىپ قالدى. ۇي­دە قايتادان ءولى تىنىشتىق ورنادى. ال مە­نىڭ ۇيقىم كەلەر ەمەس. توسەكتىڭ استىندا ەكى تىزەمدى قۇشاقتاپ، ءار نارسەنى ءبىر ويلاپ وتىرمىن. اجەم شىنىندا دا توسەك تارتىپ جاتىپ قالا ما؟ «شىركىن، ادام بالاسىن قار­تايتپايتىن ءدارى بولسا عوي!» دەپ قيال­داپ تا قويام. اجەمە ءبىرتۇرلى جانىم دا اشىپ كەت­تى. «ادامنىڭ بەرەكەسىن الاتىن اراقتى كىم ويلاپ تاپتى ەكەن؟» دەپ وزىمە-ءوزىم سۇ­راق تا قويىپ قويام. وسىلاي وتىرىپ كوزىم ءىلى­نىپ كەتىپتى. اجەمنىڭ: «قاراش، ورنىڭا با­رىپ جاتا عوي»، – دەگەن سوزىنەن ويانىپ كەت­تىم. «مەن جوقپىن» دەگەندەي جاۋاپ قات­پا­دىم. ءوز توسەگىمە بارىپ جاتقىم كەلمەدى. 

– قاراش، اياعىڭنان سىز وتەدى ەندى، قۇ­لى­نىم، بار، جاتا عوي. ەرتەڭ ەرتە تۇرىپ، سا­باعىڭا بارۋىڭ كەرەك، – دەيدى تاعى دا بيا­زى ۇنىمەن. مەن دەمىمدى ىشىمە تارتىپ، تا­عى دا ءتىل قاتقانىم جوق. ءسال ۇنسىزدىكتەن سوڭ بارىپ اجەم: 

– قاناش، كەلە عوي قاسىما، اۋىرىپ قا­لا­سىڭ، – دەپ ايتىپ بولعانشا اجەمنىڭ قوي­نىنا قالاي كىرىپ كەتكەنىمدى ءوزىم دە بىل­مەي قالدىم. جاستىعىنىڭ استىنان ءبىر ۋىس كامپيتتى قولىما ۇستاتتى دا، باۋىرىنا با­سىپ، قوس بەتىمنەن ۇزدىكسىز سۇيە باستادى. مەن اۋەلدە اجەم جىلاپ جاتقان شىعار دەپ ويلاعام. جىلاماپتى. تەك، ول كىسى دە مەن سياق­تى وياۋ بولعان ەكەن. مەن دۇنيەنىڭ ءبارىن ۇمى­تىپ، اجەم بەرگەن ءتاتتىنى اۋزىما بىرى­نەن سوڭ ءبىرىن تىعىپ جاتىرمىن، تىعىپ جاتىرمىن. قوس قولىم تولى نەشە ءتۇرلى كامپيت. اجەمنىڭ ىستىق قوينى. نەتكەن راحات! اجەم: 

– اسىقپاي جە، قاناش، اسىقپاي جە، – دەپ جۇمساق الاقانىمەن باسىمنان سيپاپ، – قۇرساعىما بىتپەسەڭ دە قۇشاعىما بىتكەن بالامسىڭ، – دەپ قايتالاي بەردى، قايتالاي بەردى. ول كەزدە مەن بۇل ءسوزدىڭ ماعىناسىن ەش تۇسىنگەنىم جوق... 

***

– «ويباي-اي، اۋىرىپ كەتتى! باسىمنان ۇر­ماشى، نۇرجامال، باسىمنان ۇرماشى»، – دەپ شىج-بىج بولىپ جاتىر ەكەن اجەم قاق­پانى اشىپ، اۋلاعا كىرگەنىمدە. سوڭعى كەزدە قارت اجەم جاتىن ورنىن بىلعاپ قويا­تىندى شىعارعان. ول كىسىنى جاس بالاداي تىش­قاق كەگىردىڭ استىنا الىپ شەشەمنىڭ جۋىن­دىرۋى – ۇيرەنشىكتى كورىنىسكە اي­نال­عان-دى. الدىمنان جۇگىرىپ شىققان مايلىاياق بولماسا ەكى شەشەم دە ماعان نازار اۋدارعان جوق. انام ايعايلاي-ايعايلاي شارشاعان بولۋ كەرەك: 

– اپاتاي-اۋ، نەگە قىزارماعان قىزا­ناق­تى جەي بەرەسىز؟ ءىشىڭىز وتە بەرەدى عوي. ءسىزدى جاس بالاداي قاشانعى جۋىندىرا بەرەم، – دەپ جالىنۋعا كوشكەن. 

– قۇرىپ قالعىر، نە دەيدى؟ وزدەرىنىڭ ىش­تەرى وتەدى دە مەنەن كورەدى. ءوزى شىتىمدى قاي­دا جىبەردىڭ؟ – دەپ باسىنداعى ورامالىن ىزدەپ، ونى تاپپاعاسىن كەلىنىنىڭ با­سىن­دا­عىسىن جۇلىپ الىپ، اپپاق قۋداي باسىن جاسىرىپ، قارت شەشەم تاياعىنا سۇيەنىپ، ۇيگە قاراي اسىقتى.

شىلاپشىنداعى سۋدى توگىپ جاتىپ، انام مە­نىڭ كەلگەنىمدى اڭعاردى. 

– قالاي، قاراش، ەمتيحانىڭدى تاپسىرا ال­دىڭ با؟ تاپسىرا الدىم دەگەندەي باسىمدى يزەدىم. 

– ءاي، ماتەماتيكادان دىم بىلمەيسىڭ عوي. ايتەۋىر، ءۇش قويىپ بەرگەن شىعار، – دەي­دى. بۇل جولى دا ۇندەمەدىم. تەك ۇيگە تەز كىرىپ كەتۋدى ويلادىم.

– وسى ءۇيدىڭ ادامدارى شەتىنەن تىلدەرىن جۇتىپ قويعان! – دەپ ايعاي سالدى. وسى كەز­دە: 

– جامال-اۋ، بەرەتىن شايىڭدى بەرسەڭشى. قاي­دا كەتىپ قالدىڭ؟ – دەگەن كورشى ساليقا اپا­نىڭ داۋىسى ەستىلدى. 

– ءاي، قاراش، قايتا-قايتا باس-باستا­رىڭا شاي قايناتىپ وتىراتىن ۋاقىتىم جوق. كيىمىڭدى اۋىستىرىپ، تەز شىق. ساليقا اپاڭ­مەن وتىرىپ بىرگە شاي ءىشىپ ال! – دەدى دە شەشەم ءداۋ الما اعاش تۇبىنە جايعان داس­تارحانىنا قاراي ءجۇرىپ كەتتى. كوپ كە­شىكپەي مەن دە داستارحان باسىنا كەلدىم. دوڭ­گەلەك قازاقى جەر ۇستەلدىڭ ۇستىندە بۋى بۇر­قىراپ ساماۋرىن قايناپ تۇر. ۇلكەندەردىڭ دە اڭگىمەسى قىزا باستاعان. 

– ەنەڭ قانشاعا كەلدى؟ – دەيدى كورشى اپا. 

– توقساننان استى. 

– ە-ە، جومارت قۇداي عۇمىر جاسىن ۇزاق قىل­عان ەكەن. ءبىز ول جاسقا كەلەمىز بە، كەل­مەي­مىز بە؟ 

– بالا-شاعانىڭ مازاسىن العاننىڭ نە­سى جاقسى. ەسىڭ باردا قۇدايىڭا ۋاقىتىلى كەت­كەن دۇرىس. قازىر مەن وتىرمىن عوي استى-ءۇستىن تازالاپ. 

ساليقا كەمپىر اڭگىمە اۋانىن باسقا جاق­قا بۇرعىسى كەلدى بىلەم، شەشەمنىڭ تارى­سىن ماقتادى. ءسوز اراسىندا: «قازان جاپ­پايىڭدى كۇيدىرمەي، قالاي ءدامدى ەتىپ پىسىر­گەن­سىڭ؟» – دەپ قويادى. شەشەم بۇنداي ماق­­­­تاۋلاردى ەلەگىسى جوق.

– بۇل كەمپىر – تاۋقاننىڭ وگەي شەشەسى. تۋ­عان ەنەم قايشا دەگەن اق قۇبا، ەكى كوزى باداناداي ادەمى كەمپىر ەدى. بالاساز جۇرتى اققايشا اتاپ كەتكەن. بار جوعى 54 جاسىندا ومىردەن وزدى، – دەپ اڭگىمەسىن باستادى. شايىن باپپەن سوراپتاپ ءىشىپ وتىرعان كورشى اپا «سولاي ما؟» دەگەندەي، كەسەسىن ۇستەل ۇس­تىنە قويىپ، ۇزاق ءارى قىزىقتى اڭگىمەنىڭ باس­­تالعانىن ءتۇسىندى. قوس بوستەككە شىن­تاق­تاي ءتۇسىپ، كەسەسىن شەشەمە ۇسىندى. 

– بۇل ۇلتۋار كەمپىر، مىنا سارقانت وڭى­رى­نە اتى شىققان وڭلاباي دەگەن بايدىڭ قى­زى بولعان ەكەن. اق پەن قىزىلدىڭ سو­عى­سىندا اكە-شەشەسىن پاتشا اسكەرى شاۋىپ ءولتىرىپتى. ات جالىن تارتىپ مىنگەن بەس اعاسى بول­سا كوممۋنيستەردىڭ وعىنا ۇشقان. وزدەرى ون ءتورت اعايىندى بولعان كورىنەدى. ال قال­عان باۋىرلارى اشتىق جىلدارى دۇنيەدەن وزعان. 

– ە-ە-ە، ەل مەن ەل ايىرىلعان ول ءبىر زۇل­مات جىلدار ەدى عوي، – دەپ ساليقا كەمپىر اۋىر كۇرسىنىپ الدى. 

– قىسقاسى، كورمەگەن قيىندىعى جوق. قار­شادايىنان ەڭبەككە ارالاسقان. ومىر­با­قي ساۋىنشى بولعان عوي. «قىستى كۇنى جا­لاڭ اياق، جالاڭ باس سيىر ساۋاتىنبىز. سيىر­د­ىڭ جاس جاپاسىنا اياعىمىزدى جى­ل­اتاتىنبىز، – دەپ ءسوزى ءتۇزۋ كەزىندە ايتىپ وتىراتىن. سو­دان قويشى، بويجەتىپ، جاسى ون سەگىزگە تول­عاندا شاكىرت دەگەن ءوزى ءانشى، ءوزى سەرى جى­گىتكە تۇرمىسقا شىققان ەكەن. جاستايىنان اياعىنان وتكەن سىز با، ايتەۋىر، بۇل كىسى بالا كوتەرمەگەن. 1941-دە سوعىس باستالعاندا كۇيەۋى بۇل كەمپىردى جان دوسى مەنىڭ اتاما تا­بىستاپتى: «ىزتىلەۋ، مايداننان امان-ەسەن كە­لەمىز بە، كەلمەيمىز بە؟ ول ءبىر قۇدايعا عا­نا ايان. ەگەر الدا-جالدا ارتىمنان سۋىق حا­بار جەتسە، ۇلتۋاردى جالعىز قالدىرما. ول دا مەندەي قۋ جالعىز. وزىڭە امانات»، – دە­گەن ەكەن. 

– ە-ە-ە، سوندا شاكىرت تە اتادان جالعىز قال­عان ەكەن عوي، – دەپ ساليقا سوزگە ارا­لاس­تى. 

– ال مەنىڭ اتام سوعىسقا بارمادى. پار­تيا «ترۋد ارميا» دەپ مۇڭعىل جەرىنە مال باق­تىرۋعا جىبەرىپتى. سودان اتام 1943 جى­لى ەلگە ورالسا، دوسىنىڭ ايەلى قارا قاعاز الىپ، قارا جامىلىپ وتىر ەكەن. دوسىنا بەرگەن ۋادەسى بار، اقىرى، ەكىنشى ايەل ەتىپ ال­عان. قۇرساعىنا بالا بىتپەگەسىن مەنىڭ كۇيەۋىم­دى بەرگەن ەكەن. 

– سولاي ما؟ – دەپ تاڭدانا ءتۇستى شەشەم­نىڭ تىڭداۋشىسى، – ول كەزدىڭ ەركەكتەرى مىق­تى ەدى عوي، ايەلدەرى دە كەڭ بولاتىن، – دەپ ساليقا اپا وتكەنگە دەگەن ساعىنىشپەن بۇرىڭعىنىڭ كىسىلەرىنە تامسانا ءتۇستى.

– قايداعى كەڭ؟ – دەدى شەشەم جۇلىپ ال­عانداي. يت پەن مىسىقتاي بولاتىن ەكى كەم­پىر. ەنەم مارقۇم ولە-ولگەنشە اتاما «وي، كارى توبەت» دەپ ءتىس قايراپ ءوتتى.

– دەگەنمەن، ۇلتۋار شەشەي – قاسيەتتى ادام. جامال-اۋ، قانشا جىل قۇدايى كورشى بو­لىپ كەلەمىز. سەنىڭ بالالارىڭدى ءوز بالاسىنداي باقتى عوي. كوزىمىز كورىپ كەلدى. 

– قاراماي ەندى قايتسىن؟ ىشكى ەسەبى بار ەمەس پە؟ تاۋقان جاس كەزىندە قىزعانشاق بو­لاتىن. ۇنەمى مال ارالايدى. ىشۋدەن قولى بو­سامادى عوي. سوندا وسى كەمپىر: «بالا تا­با بەر، تابا بەر. سوندا اراعىن قويادى»، – دە­گەن بولاتىن. مەن بولسام تابا بەرىپپىن. ون بالانى بىرىنەن سوڭ ءبىرىن تاۋىپ تاستادىق. قويعان اراعى قايسى؟ ءالى ىشەدى. سويتسەم، «جا­مال بالا تابا بەرسە، ەكەۋى اجىراسپايدى، مەن دالادا قالمايمىن» دەگەن ىشكى ەسە­بى ەكەن عوي. كورمەيسىڭ بە «پاليتيكا-نى»؟ – دەپ شەشەم قاباعىن شىتتى. 

– ءاي، وسى جامال-اۋ، سەن دە قوسىپ قويا­سىڭ. «سابەت» كەزىندە كىم ىشپەدى؟ ءبارى ءىشتى. قايتا سەنىڭ مىنەزىڭە شىداعان مەنىڭ قاينىم التىن. ايتقانىڭنان شىقپايتىن جۇپ-جۋاس بايعا ريزا بولساڭشى، – دەپ ساليقا اپا كۇل­گەندەي بولدى.

– قاتقانىڭنىڭ قۋ باسى جۋاس! سىرتقا مو­ماقان كورىنگەنىمەن ۇيدە ءبارىمىزدىڭ اياعى­مىزدى ءبىر ەتىككە تىعادى، – دەي بەرگەن­دە مەن شايىما قاقالىپ قالدىم. باعانادان بەرى ەكەۋارا سويلەسىپ وتىرعان انام مەن كور­شى اپا مىناۋ قايدان كەلدى دەگەندەي ما­عان جالت قارادى. 

– وي، سەن، شايىڭدى ءالى سوراپتاپ وتىر­سىڭ با؟ 

– ۇلكەندەردىڭ ءسوزىن باعىپ وتىرعان تۇ­رىڭ­نەن بولايىن، – دەدى ساليقا كورشى شە­شەم­نىڭ الدىن وراپ. 

– بار، كەلەسى ەمتيحانىڭا دايىندال. ايت­پەسە، توعىزىنشى سىنىپتى قايتا وقي­سىڭ، – دەپ شەشەم قورقىتقانداي بولدى. مەن ورنىمنان جىلدام تۇرىپ كەتكەنىممەن كى­تاپ بەتىن اشۋعا اسىقپادىم. باقشاعا سۋ سال­ماق بولىپ، كەتپەن، كۇرەگىمدى سايلاپ، تو­عاننىڭ باسىنا قاراي ءجۇرىپ كەتتىم. 

مەن اينالىپ كەلسەم، شەشەم مەن سا­ليقا اپا ورىندارىندا جوق ەكەن. انامنىڭ كورشى ۇيىنە ىلەسىپ كەتكەنىن ءتۇسىندىم. قازان وشاقتىڭ الدىندا اجەم وتىر. 

– قاناش، بالام، سەنبىسىڭ؟ – دەيدى مەنىڭ كەل­گەنىمدى بايقاپ، – مىنا «پامىدورلەرىڭ» بيىل قاتتى بولىپ وسكەن بە؟ جەيىن دەسەم، جەي الماي قينالدىم. باكىمنىڭ دە قايدا قال­عانىن بىلمەيمىن. قولىممەن ەزىپ جەپ وتىر­مىن، – دەيدى. «اجە، ول پىسپەگەن عوي» دەپ ايتۋ­عا وقتالىپ بارىپ، ۇندەگەم جوق. 

– پەشتىڭ جانىندا نەگە وتىرسىز؟ ءجۇ­رىڭىز ۇيگە. قازىر جۇمساق قىزاناقتاردى ءوزىم اكەپ بەرەتىنىمدى ايتىپ، جاتىن بولمەسىنە كىرگىزدىم. 

– قاناش، ايالداشى. كەتپەي قاسىما وتىر. تۇندە تاعى دا ءتۇس كوردىم. اعاڭ الداش پەن اپكەلەرىڭ نۇرزادا مەن ايزادا اپپاق ءبىر-ءبىر اتقا ءمىنىپ الىپ، بيىك تاۋدا ءجۇر ەكەن. ال­داشتايدىڭ اقىلى بار عوي. قيقارلىعىن قويىپ، جەڭگەڭمەن قايتا قوسىلادى. ەكى قىز­دىڭ دا جولى ءالى-اق اشىلادى. ءتۇسىم جامان ەمەس قوي، ايتشى، ءيا، – دەپ جاستىعىنا جان­تايا ءتۇستى. مەن ادەتتەگىدەي:

– ءيا، اجە، ءيا، – دەۋمەن بولدىم. مەن ەس بىل­گەلى اجەم ىلعي دا وسىنداي ءتۇس كورەدى. بى­رە­سە، اق اتقا ءمىنىپ بيىك تاۋدا مەن جۇرەم. كەي­دە اكەم مەن شەشەم. اق پىراققا ۇي­دە­گىلەردىڭ بارلىعىن تۇسىندە كەزەك-كەزەك مىن­­­گىزىپ شىعاتىن. 

***

جارىقتىق اجەم مەن مەكتەپتى بىتىرەتىن جىلى دۇنيەدەن وزدى. بالا كۇنىمدە مەنى الدىنا الىپ وتىرىپ، عۇمىربايانىنان سىر شەرتىپ، 13 جاسىندا قاراقۇرت شاققانىن ايتۋ­شى ەدى. سول كەزدە ەم-دوم جاساعان تاتار مولدا: «وسىدان ءتىرى قالساڭ، ءجۇز جاساي­سىڭ» دەگەن ەكەن. كەيۋانا توقسان بەس جاسقا قاراعان شاعىندا ماڭگىلىك ساپارعا اتتاندى. ءجۇز جاس دەگەنى بولدى. مارقۇم قايتىس بو­لاردىڭ الدىندا بار-جوعى ەكى-اق كۇن قي­نالدى. ءۇشىنشى كۇنى تاڭسارىدە بىزبەن قوش­تاس­تى. اجەمنىڭ ەكى كۇن، ەكى ءتۇن قاسىندا بول­عان كورشى اقساقال بايمولدا بارلى­عى­مىز­دى توسەكتە تاڭىلىپ جاتقان قارت انا­نىڭ جانىنا شاقىردى. ءتىلى بايلانعان. الاي­دا، كوزىندە ءالى دە نۇر بار. بايمولدا اتا اكەمە جاقىندا دەگەندەي بەلگى بەردى. اكەم ەڭكيىپ ماڭدايىن توسىپ، ۇزاق يىسكەتتى. كەزەك شەشەمە كەلدى. 

– اپا، كەشىرىڭىز. مەنىڭ ءتىلىم جامان عوي، ءتى­لىم، – دەدى جانارى جاسقا تولىپ، داۋىسى ءدىر-ءدىر ەتىپ. سۇيەگى مەن تەرىسى قالعان ساۋ­ساق­تارىن ارەڭ قيمىلداتىپ، اجەم شەشەمنىڭ باسىنان سيپادى، ماڭدايىنان ءسۇيدى. «جىلاما» دەگەندەي كوزىنىڭ جاسىن سۇرتكەندەي بولدى. اقىرعى كۇشىن جيىپ، باسىن ءسال كو­تەر­گەندەي بولىپ، الدەبىرەۋدى ىزدەگەندەي كو­زىمەن ماڭايىن شولىپ شىقتى. – ماقسۇت پەن نۇرزادا، ايزادا كەلىپ قالاتىن ۋاقىت تا بولدى، – دەدى شەشەم ەڭ ۇلكەن اعام مەن اپكەلەرىمە حابار بەرگەنىن بايانداپ. 

اجەم ول ۇشەۋىن باۋىرىنا باسىپ وسىرگەن ەدى جانە ون نەمەرەسىنىڭ ىشىندە سولاردى جا­نىنداي جاقسى كورەتىن. سول ساتتە ۇلكەن ءۇش نەمەرەسىن كورگىسى كەلسە كەرەك. سوسىن با­رىپ، ەڭ سوڭىندا ماعان قارادى. قاسىنا بار­ماق بولىپ ەم، دەمىن ىشىنە تارتىپ، اۋىر كۇر­سىنە باستادى. ارى قاراي نە بولعانىن تۇ­سىنبەي دە قالدىم. بايمولدا قارت ءبىزدى تەز­دەتىپ تىسقا شىعارىپ جىبەردى. سالدەن سوڭ شەشەم داۋىس شىعاردى. مەن شەشەمنىڭ بۇرىن-سوڭدى ءبۇيتىپ بورداي ەزىلگەنىن كور­مە­گەن ەدىم. مىنەزى قاتال، ادۋىندى انامنىڭ جەر باۋىرلاپ جىلاعانىنا تاڭقالدىم. جا­سىنا يە بولا الماي، جاس بالاداي دار­مەنسىز كۇيگە ەنىپ، وكسىگەندە وزەگىڭدى ورتەپ جى­بەرەتىندەي. «بەرەكەمىز ەدىڭ، ىرىس-قۇتى­مىز ەدىڭ! كەشىر، اپا، مەنى كەشىر. ءتىلىم اشتى عوي، ءتىلىم» دەگەن داۋىسى دالاعا ەستىلىپ جاتتى. ارى قاراي: 

تورگە دە ساندىق قويايىن،

ءتور جاپسارىن ويايىن،

تورەدەي بولعان اپام-اۋ،

ورنىڭا كىمدى قويايىن.

ەسىكتىڭ الدى كۇركە مە؟

كۇركەدەن اتىم ۇركە مە؟

كەشەگى جۇرگەن اپامدى،

توپىراق بەتىن بۇركە مە؟ – 

دەپ جوقتاۋىن باستاپ كەتتى. جىلاي-جىلاي اياق-قولى تار­تى­لىپ، ىستىعى كوتەرىلىپ، اۋىرىپ قالدى. ەڭ­سەسى ءتۇسىپ، اجەمنىڭ قىرقى وتكەنشە دەل-سال كۇيدە جۇرگەن ەدى. ال اكەم­نىڭ كوزىنەن جاس تا شىققان جوق. سول توماعا-تۇيىق قال­پىندا اۋىر قازانى قابىل الدى.

ۇيگە كورشى-كولەڭ اعىلىپ، كىسى قاراسى كوبەيە باستادى. اكەم باستاعان ءۇش-ءتورت ەركەك مالدىڭ قامىنا كىرىستى. ەندى بىرەۋلەرى قازان-وشاق ورناتا باستادى. ايەلدەر جاعى ءوز شارۋالارىن باستاپ كەتتى. كورشى اۋ­دان­داعى اعايىن-تۋىستىڭ باسى دا كەپ جاتتى. جۇرتتىڭ ەڭ سوڭى بولىپ، ماقسۇت اعام مەن نۇر­زادا، ايزادا اپكەلەرىم دە جەتتى...

كورشىنىڭ جۋاس جيرەن قۇنانىن جەلدىرتىپ، قابىرشىلەرگە تۇسكى استارىن اپارا جاتىرمىن. جەلتوقساننىڭ جەز تىرناق جەلى بەتتى تىر­ناي سوعادى. كوكتەگى از بۇلت كۇننىڭ بەتىن كو­لەگەيلەمەگەنىمەن دالا ىزعارلى. بايمول­دا اقساقالدىڭ ايتۋىنشا، اجەم «سۇيەگىمدى شاكىرتتىڭ قىستاۋىنا اپارىپ قويىڭدار» دە­گەن ەكەن. بۇنى ەستىگەندە ساليقا باستاعان اۋىل كەمپىرلەرى «باقسىنىڭ مولاسىنداي جاپادان جالعىز ەل اياعى بارۋدان قالعان قىستاۋدا جاتا ما» دەپ ءۋاج ايتقانداي بولىپ ەدى. الايدا، اكەم شەشەسىنىڭ سوڭعى تى­لەگىنە قارسى شىعا المادى. بۇرىنعى قى­زىل­بەل سوۆحوزىنا قاراستى ءبىز تۇراتىن سيىر فەرماسىنان ءبىر-ەكى شاقىرىم قا­شىق­تىقتاعى شاكىرت قىستاۋىنا قوياتىن بولىپ شەش­تى. ۇيدەگىلەر «تاماق سۋىپ قالادى، تەزى­رەك بار» دەگەسىن اتتىڭ تەرىن ايامادىم. ءداۋ سايدىڭ اۋزىنداعى ەسكى قىستاققا جەتكەندە جەتى قابىرشى تەرلەپ-تەپشىپ، قازعان تو­پىراقتى سىرتقا شىعارىپ جاتىر ەكەن. مەنى كور­گەن ولار تاماقتانۋعا قامدانىپ، كۇرەك­تەرىن تاستاپ، تەرىمىز قاتپاسىن دەدى مە، تون­دارىن جامىلا باستادى. 

– اسسالاۋماعالەيكۋم! 

– ۋاعالەيكۋم!

– قالايسىڭ، قاراش؟

– بار بول، بالا! 

جۇرتتان بۇرىن جانىما كەلگەن سىپسىڭ ساتاي قورجىنعا قول سوزىپ: 

– قانداي تاماق؟ – دەدى ماعان ىرجيا قا­­راپ. 

– ەت. 

– جىلقىنىڭ ەتى مە؟

– جوق، قويدىڭ ەتى. 

– شىركىن، جىلقىنىڭ ەتى بولعاندا. جا­رىق­تىق جىلقى مالىنىڭ ەتى ايازدا دا قات­پايدى عوي. كەلىڭدەر-ەي، جىگىتتەر، اس قاتپاي تۇرعاندا جەپ الايىق، –دەيدى ساتاي. 

– ءاي، سۋ جورعام-اي، جۇمىسقا كەلگەندە وسى­لاي الدىڭا جان سالماساڭ جارار ەدى، – دەپ بەرىك باستاعان اۋىل جىگىتتەرى تۇستەنۋ­گە وتىرا باستادى. مەن دە اتتان ءتۇسىپ قابىر­شىلەردىڭ قاسىنا جايعاستىم. مايلى سۇبەنى اۋزىنا بىراق تىققان ساتاي مەنى تاعى دا سۇ­راقتىڭ استىنا الدى. 

– ءاي، قاراش، اكەڭ نە سويدى؟ جىلقى سوي­عان شىعار.

– جوق. سيىر سويدى. 

– كەشە بىلدەي ءبىر فەرمانىڭ باسشىسى ەدى. سيىر سويعانى نەسى؟ – دەدى كەكەتە. 

– الدا ءالى اجەمنىڭ قىرقى، جىلدىعى دا بار ەمەس پە؟ – دەدىم ساتايعا جاقتىرماي قا­راپ. قابىرشىلەردىڭ ۇلكەنى بولاتبەك اعا: 

– ءاي، سىپسىڭ، اۋزىڭ ءبىر ءوزى جابىلمايدى ەكەن. تاماعىڭدى تەزدەتىپ ءىش. قىستىڭ كۇنى كۇن ۇياسىنا تەز باتادى. تەزدەتىپ ءبىتىرۋ كە­رەك. ەلدىڭ نە سويعانىندا شارۋاڭ نە؟ ولە­تىن ادام ءولدى. وعان ارناپ ءپىل سويساڭ دا تۇك پايدا جوق. مارقۇمعا ەندى تەك قۇران عا­نا تيەدى، – دەپ كەيىدى. ساتايدىڭ قايتاتىن ءتۇرى جوق. 

– ونىڭىز راس، بوكە. ولگەن ادامعا ءتىپتى تا­ۋىق سويساڭ دا ءبارىبىر. سويىلعان مال، جايىلعان داستارحان جانى كەۋدەسىندە تۇرعان تەك تىرىلەرگە كەرەك. جىلقى سويدىم دە­گەن اتاق ءۇشىن كەرەك قوي، اتاق ءۇشىن، – دەپ سۇق ساۋساعىن شوشايتتى.

– وتكەندە قىزىلبەلدەگى نۇرلاننىڭ اكە­سى قايتىس بولدى. ەسىك پەن توردەي تۋ بيە جىقتى. تابان قازى شىقتى، تابان قازى. قا­تىن­دار جاعى شەك تاپپاي، اۋرە-سارساڭعا ءتۇ­سىپتى، – دەي كەلە ەكى كوزىن ويناقشىتا ما­عان تاعى دا:

– سەنىڭ اكەڭ نەگە جىلقى سويمادى، ەي؟ – دەدى ىرجيعان بولىپ. اۋزىمنان قالاي شىعىپ كەتكەنىن بىلمەيمىن: 

– ول جاعىن اكەمنىڭ وزىنەن سۇرارسىڭ، سىپ­سىڭگۇل ساتاي، – دەپ ورنىمان تۇرىپ، جىل­دام باسىپ اتقا قوندىم. بۇنداي جاۋاپ كۇت­پەسە كەرەك:

– مىناۋ نە دەيدى ەي؟ قۇرداس تاپقان ەكەن. قالاي-قالاي سويلەيدى؟ – دەپ قى­زا­راق­تاپ قالدى. وتىرعاندار ساتايعا قاراپ «ەس­تيىن دەگەنىڭ وسى ما؟» دەگەندەي كۇلىپ جا­تىر. مەن اتتىڭ باسىن اۋىلعا بۇرىپ، قا­بىرشىلەردەن ارقان بويى ۇزاپ كەتتىم. كوپ ۇزا­ماي:

– قاراش، قاراش!– دەگەن ارتىمنان سا­تاي­دىڭ قارلىققان داۋىسى شىقتى. جيرەن قۇ­ناننىڭ باسىن تارتتىم. بىراق ارتىما قا­راعانىم جوق. ەكى وكپەسىن قولىنا الىپ، جۇ­گىرىپ كەلگەن سىپسىڭ ساتاي ەنتىگىن ارەڭ با­سىپ: 

– اكەڭنىڭ بەرىپ جىبەرگەنىن تاستاپ كەت، تاس­تاپ، – دەۋمەن بولدى. سۇق ساۋساعىن موي­نى­نا تاقاپ. سول كەزدە بارىپ قولتىعىمدا ءبىر بوتەلكە اراق بارى ەسىمە ءتۇستى. اق بو­تەل­كەنى سىرتقا جارقىراتىپ الىپ شىق­قا­نىم­مەن ەتىگىمنىڭ قونىشىنا دەرەۋ قىستىرا سال­دىم. ساتايدىڭ ەكى كوزى قايتا ويناقشي ءتۇس­تى. 

– ءاي، قاراش، اكەل بەرى! اكەڭ ءوزى ايتقان سەنەن بەرىپ جىبەرەمىن دەپ. بۇلسىز بولمايدى. ءوزىڭ كورىپ تۇرسىڭ عوي، كۇن تىپتەن سۋىتىپ بارا­دى. اربىردەن سوڭ مەنى جالعىز ىشەدى دەي­سىڭ بە؟ انا جاقتا بوكەڭ باستاعان ۇلكەندەر دە كۇتىپ وتىر. نەمەنە، مەنىڭ سوزىمە رەنجىپ قال­دىڭ با؟ اكەڭ ماعان جەزدە بولىپ كەلەدى. سەن بولساڭ جيەنسىڭ، – دەيدى اۋزى-اۋ­زىنا تيمەي. بۇدان ارى جا­لىن­دىرعىم كەل­مەدى. 

– ءما، – دەپ اراقتى قالىڭ قارعا لاق­تى­را سالدىم دا، تەبىنىپ ءجۇرىپ كەتتىم.

– قولعا بەرسە قايتەدى ەي، وي اكەڭ؟ اجە­سىن مەن ولتىرگەندەي نەمەنەگە ماعان بۇلقان-تال­قان بولادى؟ – دەپ مىڭگىرلەگەن ساتاي ارت­تا قالا بەردى... 

***

اجەمدى جەرلەيتىن كۇنى ءۇيدىڭ ءىشى-سىرتى كىسىگە تولدى. جىل ون ەكى اي توقتاۋسىز سو­عا­تىن جەل سابىرعا كەلگەندەي. كۇننىڭ كوزى دە شىققان. كورشى-قولاڭمەن وتىن، سۋ دايارلاپ جۇرگەن مەنى نۇرزادا اپكەم: «جاۋراپ، اۋىرىپ قالاسىڭ»، – دەپ ۇيگە كىرگىزىپ الدى. ىشتە نۇر­لانبەك مولدا ەكەۋمىزدەن باسقاسىنىڭ ءبا­رى ايەلدەر جاعى. بارلىعى اجەم جاتقان بول­مەگە قاراعىشتاي بەرەدى. 

– اۋەلدە سۇيەككە جەتى ادام تۇسەدى. كىم­نىڭ تۇسەتىنى دە بەلگىلەنگەن ەدى. جامالدىڭ جال­عىز ءوزىنىڭ جۋىندىرىپ جاتقانى قالاي؟ – دەپ ءسوز باستادى شەشەمنىڭ كورشى اۋداننان كەلگەن جەڭگەسى نۇرزادا اپكەمە سۇراۋلى جۇزبەن قاراپ. 

– ۇلكەندەر جاعى سىزدەر بىلمەسەڭىزدەر، مەن قايدان بىلەيىن، – دەدى اپكەم. 

– كەشە كەشكە باسقاشا ۋاعدالاسقان ەك، بۇگىنگىسى مىناۋ. تۇسىنسەم بۇيىرماسىن، – دەپ بارىپ، – بۇل ءوزى شاريعاتقا قايشى ءارى قا­زاقى جونگە دە كەلمەيدى ەمەس پە، مولدا با­لا؟ – دەپ اۋىل يمامىنا قارادى باعيرا اپاي. 

– اقى يەسى ءوزى بىلەدى، – دەدى نۇرلانبەك مول­دا. 

– اقى يەسى جامال ەمەس، تاۋقان ەمەس پە؟ 

– اعا ەندى قارسى بولعان جوق قوي. سەكپىل بەت قارا سۇر كەمپىردىڭ اۋزىن باققان كوپ قاتىننىڭ ورتاسىندا وتىرعىسى كەلمەدى مە، مول­دا اسىعىس تىسقا شىعىپ كەتتى. 

– جەتى ادامعا جەتى جاعالى كيىمدى بەرىپ تاستادى. بەس ادامعا بەرسە دە بولار ەدى. جى­رتىستى دا اياماي ۇلەستىرىپتى. مىنا زا­مان­دا تىراشتانۋدىڭ قاجەتى قانشا؟ ءالى تۇر­مىس قۇرماعان قىزدارى بار. قىزدىڭ ۇل­كەنى سەنسىڭ، نۇرزادا، شەشەڭە وسىنى اي­تا­تىن ءجونىڭ بار ەمەس پە؟ – دەپ باعيرا اپاي ەندى اپكەمە بۇرىلدى. نۇرزادا ۇندەگەن جوق. 

– باعيراۋ، قايىنسىڭلىڭنىڭ بايقۇس كەم­پىر­گە كورسەتپەگەنى جوق قوي. قۇدايدان قو­رىق­قانى دا، – دەدى كورشى ساليقا اپا ازدا­عان ۇنسىزدىكتەن كەيىن. سول كەزدە اپكەمنىڭ شەشەمە اراشا تۇسكەنىن كۇتتىم بە، كوزىمنىڭ استىمەن نۇرزاداعا قاراي بەردىم. ال ول با­سىن كوتەرمەگەن كۇيى وتىرا بەردى. تەك، با­عيرا كەمپىر: «ە-ە، ۇلتۋار جارىقتىق جاقسى ادام ەدى عوي»، – دەپ قانا قويدى. سوسىن بۇ­دان ارى كۇتىپ وتىرۋعا شىدامى جەتپەدى مە، اجەم جاتقان بولمەگە قاراي كىرىپ كەتتى. 

بۇرىن-سوڭدى ءبىزدىڭ اۋىلدا قازا كەزىندە بۇن­داي وقيعا بولماپتى. ەل ءىشى شەشەمنىڭ اجەمنىڭ سۇيەگىنە جالعىز ءوزىنىڭ تۇسكەنىن ۇزاق ۋاقىت ايتىپ ءجۇردى... سالدەن كەيىن مول­دانىڭ «جانازا ناماز، جانازا ناماز» دە­گەن داۋسى مەنى سىرتقا شىعاردى. ارى قا­راي ءبارى رەت-رەتىمەن بولدى. 

– ۇلتۋار انامىز قانداي ادام ەدى؟ – دە­دى مولدا. 

– جاقسى ادام ەدى، جاقسى ادام ەدى، – دەپ جاماعات ءبىراۋىزدان جاۋاپ قاتتى. 

– قارىزى بار ما؟ – دەگەن كوپكە بەلگىلى كە­زەكتى ساۋال قويىلدى. ساپتا تۇرعان ەركەكتەر تاعى دا:

– قارىزى جوق، جوق، – دەپ ايعاي سالدى. يمام قۇران سۇرەلەرىن ۇزاق وقىعان جوق. اكەم مەن ماقسۇت اعام باس بولىپ سۋىق تا­بىت­تى كوتەرىپ، كولىككە قاراي بەتتەدىك. ايەل­دەر جاعى داۋىس شىعارا باستادى. 

– اجە، ءبىزدى تاستاپ قايدا كەتىپ بارا-سىڭ؟ – دەپ نۇرزادا مەن ايزادا باستاعان اپ­­كە­لەرىمنىڭ اششى داۋىستارى قۇلاعىما جەتتى. مەن كوپ ىشىنەن شەشەمدى ىزدەدىم. انام كو­رىن­گەن جوق. شاكىرت قىستاۋىندا ءتىسىن اق­سي­تىپ ساتاي باستاعان قابىرشىلەر ءبىزدى كۇتىپ ال­دى.

***

– ءاي، قاراش، ۇيىقتاپ قالعان جوقسىڭ با؟ مىنە اۋىلعا دا كەلدىك، – دەدى شەشەم ما­عان بۇرىلا سويلەپ. جۇيرىك كولىك جولى قاي­تا جوندەۋدەن ءوتىپ جاتقان كۇرەڭبەلدىڭ بەل ورتاسىنا شاڭداتىپ بارىپ توقتادى. جو­لاي تابىلعان ناعاشىم قارا كوزىلدىرىگىن شە­شىپ: 

– اپا، مىنە، بالاڭىز ەكەۋىڭىزدى اۋىل­دا­رىڭىزعا امان-ەسەن جەتكىزدىم، – دەپ ىرجيا ماعان قارادى. مەن ءاميانىمنان اقشا سۋىرىپ ۇسىنىپ ەم، اقشاعا شەشەمنىڭ قولى بۇ­رىن جەتىپ، ەكى مىڭ تەڭگەلىك ەكى قاعازدى ۋماج­داپ-ۋماجداپ ومىراۋىنا سالىپ جى­بەردى. «ناعاشىم» ماعان قارادى. مەن وعان قارادىم. 

– ءاي، مالقار باۋىرىم، اقشانى قاي­تە­سىڭ. اتام قازاق ماتا الما، باتا ال دەگەن. ءوزىڭ الىس جول ءجۇرىپ بارا جاتىر ەكەنسىڭ. بو­تا ءبىر جۇتتىق، باتا مىڭ قۇتتىق، – دەپ با­رىپ الاقانىن جايىپ: 

«جورتقاندا جولىڭ بولسىن،

جولداسىڭ قىدىر بولسىن...»، – دەپ ۇزا­عى­نان سىلتەپ،«اۋمين» دەپ بىراق توقتادى. بى­ر­ەسە ماعان، بىرەسە «اپكەسىنە» قاراعان شو­پىر دا «اۋمين» دەدى دە، بىزبەن سىپايى قوش­تاسقان بولىپ ءجۇرىپ كەتتى. 

– ءوزىنىڭ سۇرامايتىنى جوق. مەن دە داڭ­عىر­لاپ سويلەي بەرىپپىن. كەنەزەم دە كەۋىپ كەتتى. الگىلەردىڭ بىرەۋى قارسى الا ما دەپ ەم. ەش­قايسىسى كورىنبەيدى عوي، – دەپ شەشەم ال­دىما ءتۇسىپ كەتتى. بالا كۇنى اتشاپتىرىمداي جەردى الىپ جاتقان اۋىلىم جىلدا­عى­سى­نان دا جۇپىنى كۇيگە تۇسكەن. بوس تام­دار­دىڭ قاتارى كوبەيگەن. كۇرەڭبەلدىڭ سۇ­­رىقسىز ءجۇزىن الىستان تەك قايىڭ مەن تە­رەگى جاسىرىپ تۇر ەكەن. كەرتاۋدىڭ باۋى­رىن­­داعى شاكىرت شالدىڭ قىستاۋىنا كوز تاس­­تادىم. بۇرىندارى اجەمنىڭ قالقايىپ جات­قان جالعىز زيراتى كوزگە دە ىلىكپەۋشى ەدى. قازىر ول جەر باياعىدا-اق قالىڭ قورىمعا اي­­نالعان. ەسكىنىڭ ءسوزىن ايتاتىن بايمولدا اق­­ساقال، كورشى ساليقا كەمپىر دە سول جاقتا. سىپ­­سىڭ ساتايدىڭ دا بىلتىر كەنەتتەن كوز جۇ­­مىپ،  سول جاققا جامباسى تيگەنىن ەستىگەن ەم. 

– شاكىرت قىستاۋىنداعىلار ءبىر قاۋىم ەل بو­لىپتى عوي، – دەدىم شەشەمدى قۋىپ جەتىپ. 

– ە-ە، بارلىعىمىز دا سول جاققا بارامىز، سول جاققا بارامىز، – دەگەن انام تايا­عىنا سۇيەنىپ، مولالارعا قاراپ بەتىن سي­پادى.