ساۋداعا سالىنعان عىلىمنان ساۋاپ بولا ما؟
"دوكتورلىق، كانديداتتىق، ماگيسترلىك ديسسەرتاتسيالار جازىپ بەرەمىن. ساپالى جازىلۋىنا، كەلىسىم-شارت بويىنشا بارلىق تالاپتارعا ساي جاسالۋىنا زاڭدىق كەپىلدىك بەرىلەدى". وسىنداي حابارلاندىرۋلاردى استانانىڭ تالاي ايالدامالارىنان كەزدەستىرۋگە بولادى. العاش كورگەندە كوزىمىز شاراسىنان شىعا جازداپ تاڭدانعانبىز. كەيىن كوز ۇيرەندى مە، ەتىمىز ءولدى مە، وعان ءتىپتى ءمان بەرمەيتىن بولىپپىز. نەگىزى بۇعان نەمقۇرايدى قاراماۋىمىز كەرەك ەدى. عىلىمدى ساۋداعا سالۋعا قالاي توزۋگە بولادى؟!
قۇزىرلى مينيسترلىكتىڭ رەسمي مالىمەتىنە جۇگىنسەك، تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا عىلىمي دارەجەسى بار 17 000 وقىمىستىعا "ينەمەن قۇدىق قازدىرىپ", ارنايى ديپلوم ۇسىنعان ەكەنبىز. سان جاعىنان ءبىرشاما. الايدا، سوڭعى ءبىر جىلدىڭ دەرەگىنە قاراعاندا، عىلىمي كەڭەستەردە قورعالعان 2 666 ديسسەرتاتسيانىڭ 199-ى جارامسىز دەپ تانىلىپتى. وسىنى وي سارابىنا سالعان شىعار، وسىدان بىرەر جىل بۇرىن ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى عىلىمداعى كەلەڭسىزدىكتەردى جويۋ ماقساتىمەن، "انتيپلاگيات" اتتى مايدان اشىپ ءبىراز شۋلاتىپ ەدى. كەيىن ادەتتەگى كوپ ناۋقاننىڭ بىرىنە اينالدى دا، اياعى سيىرقۇمىشىقتانىپ كەتتى. قازىر ءتىپتى ءۇنسىز قالۋى - جاڭا زاڭنىڭ جوباسى پارلامەنتكە تۇسكەندىكتەن سونى كۇتۋگە بەل بايلاعاندىقتان شىعار. جالپى ءبىز سالدارمەن كۇرەسۋگە بەيىم تۇرامىز. نەگىزى سەبەپتىڭ قىر-سىرىنا ءبىر ءسات نەگە ءۇڭىلىپ كورمەسكە.
"دوكتورلىق، كانديداتتىق، ماگيسترلىك ديسسەرتاتسيالار جازىپ بەرەمىن. ساپالى جازىلۋىنا، كەلىسىم-شارت بويىنشا بارلىق تالاپتارعا ساي جاسالۋىنا زاڭدىق كەپىلدىك بەرىلەدى". وسىنداي حابارلاندىرۋلاردى استانانىڭ تالاي ايالدامالارىنان كەزدەستىرۋگە بولادى. العاش كورگەندە كوزىمىز شاراسىنان شىعا جازداپ تاڭدانعانبىز. كەيىن كوز ۇيرەندى مە، ەتىمىز ءولدى مە، وعان ءتىپتى ءمان بەرمەيتىن بولىپپىز. نەگىزى بۇعان نەمقۇرايدى قاراماۋىمىز كەرەك ەدى. عىلىمدى ساۋداعا سالۋعا قالاي توزۋگە بولادى؟!
قۇزىرلى مينيسترلىكتىڭ رەسمي مالىمەتىنە جۇگىنسەك، تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا عىلىمي دارەجەسى بار 17 000 وقىمىستىعا "ينەمەن قۇدىق قازدىرىپ", ارنايى ديپلوم ۇسىنعان ەكەنبىز. سان جاعىنان ءبىرشاما. الايدا، سوڭعى ءبىر جىلدىڭ دەرەگىنە قاراعاندا، عىلىمي كەڭەستەردە قورعالعان 2 666 ديسسەرتاتسيانىڭ 199-ى جارامسىز دەپ تانىلىپتى. وسىنى وي سارابىنا سالعان شىعار، وسىدان بىرەر جىل بۇرىن ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى عىلىمداعى كەلەڭسىزدىكتەردى جويۋ ماقساتىمەن، "انتيپلاگيات" اتتى مايدان اشىپ ءبىراز شۋلاتىپ ەدى. كەيىن ادەتتەگى كوپ ناۋقاننىڭ بىرىنە اينالدى دا، اياعى سيىرقۇمىشىقتانىپ كەتتى. قازىر ءتىپتى ءۇنسىز قالۋى - جاڭا زاڭنىڭ جوباسى پارلامەنتكە تۇسكەندىكتەن سونى كۇتۋگە بەل بايلاعاندىقتان شىعار. جالپى ءبىز سالدارمەن كۇرەسۋگە بەيىم تۇرامىز. نەگىزى سەبەپتىڭ قىر-سىرىنا ءبىر ءسات نەگە ءۇڭىلىپ كورمەسكە.
بۇگىنگى تاڭدا عىلىم ءوز تاريحىندا بولماعان ءىرى جەتىستىككە جەتكەندىگىن ەشكىم جوققا شىعارا المايدى. بۇدان دا بيىك شىڭداردى باعىندىراتىنى تاعى ءشۇباسىز شىندىق. الايدا، عىلىمدا شەشىلمەگەن جۇمباق سىرلار مەن جان جەتپەگەن بيىك اسۋلار ءالى دە شاش-ەتەكتەن. وسىنىڭ ءوزى كەيدە عىلىمدى قولجاۋلىق ەتۋگە سەبەپ بولاتىن جايى بار. تۇسىندىرۋگە مۇلدە كەلمەيتىن جايلار عىلىمدا بارشىلىق. سەبەبى، ول وبەكتيۆتى نىساندى عانا جان-جاقتى زەرتتەمەك. ايتالىق، مورال، ەتيكا نەمەسە ادامنىڭ تۋى مەن ءولۋىن پروتسەسس رەتىندە قاراستىرعانى بولماسا ونىڭ تۇپكىلىكتى سيپاتى جايىندا ايتۋى مۇمكىن ەمەس. ماسەلەنىڭ بۇل جاعىن قاراستىرۋ فيلوسوفيانىڭ، ءدىننىڭ، ونەردىڭ، ادەبيەتتىڭ ەنشىسىندە. وسى ءبىر كۇردەلى دە قىزىقتى شەكتەۋدىڭ ءوزى عىلىمدى قولجاۋلىق ەتۋشىلەرگە "ادەمى" سىلتاۋ بولىپ وتىر.
عىلىمي زەرتتەۋدىڭ وزىندىك نەگىزگى تاسىلدەرى بار، توپتاستىرۋ، توقايلاستىرۋ، بولجاۋ، ەسەپتەۋ، ەكسپەريمەنت، مودەل جاساۋ، قيسىندامالىق تۇجىرىم، ت.س.س. بىراق، وعان تاعى ناقتى شەك قويا المايسىڭ، مىسالى، مىنا جەردەن انا تۇسقا دەيىن عىلىم، قالعانى عىلىم ەمەس دەگەندەي. سويتە تۇرا ەكەۋىنىڭ ايىرماشىلىعى جەر مەن كوكتەي. تۇرلەرى كوپ، زەرتتەۋ تاسىلدەرى سان قيلى، ناقتى بەلگىلەنگەن شەكارا مەن شەكتەۋدىڭ جوقتىعى جالعان عالىمسىماقتاردىڭ، پىسىقايلاردىڭ عىلىمدى قولجاۋلىق ەتۋلەرىنە ەسىك اشىپ بەرەدى.
ەلىمىزگە قازىرگى زامان عىلىمى حح عاسىردا ەنگەن ساتتە ماركسيستىك يدەولوگيا قوسارلانىپ بىرگە، بىتە قاينادى. ماركسيزم عىلىمدى، سونىڭ ىشىندە گۋمانيتارلىق سالانى "اشسا الاقانىندا، جۇمسا جۇدىرىعىندا" ۇستادى. ءتىپتى گەنەتيكا، كيبەرنەتيكا سەكىلدى ىرگەلى عىلىمداردىڭ ءوزىن يدەولوگيالاندىرىپ، دەگەنىنە كونبەسە جوققا شىعارىپ، ءتىپتى ودان زورىنا دا باردى. وسىلايشا، ماركسيزم ءوزىن كۇنى كەشەگە دەيىن عىلىمنىڭ كەشەنى سانادى. كارل پوپپەردىڭ ولشەمى بويىنشا عىلىم سىناقتان ءوتىپ، مويىندالادى نەمەسە جوققا شىعارىلادى، قالىپتاسقان جاعدايعا سايكەستىرىلمەيدى، مەحانيكالىق تاسىلمەن جوندەلمەيدى، ت.س.س.
ماركسيزم سول تۇستا بيلەۋشى توپتىڭ قولشوقپارى بولىپ تابىلعاندىقتان عىلىمدى ءوز ماقساتىنا جاراتىپ كەلگەنى بۇگىندە تاريحقا اينالىپ بارادى. ەڭ الدىمەن تاريح، فيلوسوفيا، سوتسيولوگيا، ەكونوميكا، ادەبيەتتانۋ عىلىمى تولىقتاي، پەداگوگيكا، ءتىل ءبىلىمى، پسيحولوگيا جارتىلاي يدەولوگيانىڭ قۇرساۋىندا تۇنشىعۋى كەزىندە اتالمىش سالالاردىڭ عىلىمي ءمانىن جويىپ، شىندىقتىڭ اۋىلىنان تىم الىستاتىپ جىبەرگەن بولاتىن. زەرتتەۋ نىساننىڭ مازمۇنى، ادىستەمەسى، تۇجىرىمى الدىن الا پايدا بولىپ قويادى، زەرتتەۋشىلەر جوعارىدان بەلگىلەپ بەرگەن دايار جاۋاپتى عانا ەشبىر ءمان-ماعىناسىز پروتسەسكە سايكەستىرىپ تۇسىندىرەدى. وسى سەبەپتەن دە اتالمىش سالالاردىڭ شىنايى عىلىمي مازمۇنى كەڭەستىك ءداۋىر تۇسىندا ءبىرشاما بۇرمالاندى دەۋگە بولادى. بۇگىنگە دەيىن ەكونوميستەر ەلدىڭ ەكونوميكالىق ومىرىندە كورىنىس تاۋىپ جاتقان پروبلەمالاردى زەرتتەپ، سەبەپ-سالدارىن اشۋدىڭ ورنىنا ونىڭ الدىنا كەسە-كولدەنەڭ تۇرىپ الىپ، نەنىڭ قالاي بولۋى جايىندا قۇرعاق ۋاعىز ايتىپ كەلدى. ءتىلتانۋشىلار ادامداردىڭ ءوزارا تىلدىك قارىم-قاتىناسى قالاي دامىپ وتىرعانىن زەرتتەۋدى ىسىرىپ قويىپ، نە ىستەۋ كەرەكتىگىن الدىن الا ەسكەرتىپ ساۋەگەيسىدى. تاريحشىلاردىڭ جايى بەلگىلى، جوعارىدان نۇسقاپ بەرىلگەن دايار رەتسەپتىنى كونە زاماندا ۇمىت بولعان ءۇردىسكە ءسايكەستىرىپ تىقپالاۋمەن تيتىقتادى.
ماركسيزم كۇيرەگەن سوڭ دا شەكەمىزدىڭ قىزعانى شامالى. گۋمانيتارلىق عىلىم سالاسىندا نەشە ءتۇرلى كۇلكىلى جايتتار ورىن الدى. عالىمداردىڭ بۇرىن ۇستانىپ كەلگەن قاعيداسىنان شۇعىل تۇردە اينىعاندىعىنا نەمەسە مۇلدە وعان قايشى ارەكەتكە بارعاندىعىنا زامان سولاي بولدى دەپ ءتۇسىنىستىكپەن قاراۋعا بولار ەدى. ەڭ سوراقىسى، عىلىمي ىزدەنۋشىنىڭ اشقان جاڭالىعىنان گورى ونىڭ جەكە باسىنىڭ قاسيەتى، قارىم-قاتىناسى، قانشالىقتى ء"جون-جوسىقتى" بىلەتىندىگى الدىڭعى ورىنعا شىعا جازداعانى. جازعان ديسسەرتاتسيا مەن اشقان جاڭالىعى كەيبىر عىلىمي كەڭەستەردى اسا قىزىقتىرمايتىن دا سياقتى. ەسەسىنە ديسسكەڭەستىڭ توراعاسى مەن عالىم حاتشىسىنا سەنىڭ جومارتتىعىڭ قانشالىقتى كورىنىس تابادى. ءبارى سوعان كەلىپ تىرەلەتىن حالگە جەتكەن. ءتول ماماندىعىڭ مال دارىگەرى مە، زووتەحنيك پە، اگرونوم با ءبارىبىر. توراعا قالاسا بولدى، ادەبيەتتەن، ساياساتتانۋدان دوكتورلىق قورعاي بەرەسىڭ. ەڭ باستىسى، اقشا اياما، عىلىم جولىندا شاش، السا قولىنا بەر، الماسا جولىنا تاستا! بۇل جەردە سەنىڭ ۋنيۆەرسيتەت ءدارىسحاناسىندا ادەبيەت نەمەسە ساياساتتانۋ پانىنەن ساباق بەرىپ كورمەگەنىنەن، بازالىق ءبىلىمىنىڭ گۋمانيتارلىق سالاعا جاناسپايتىندىعىنان گورى ءجون بىلەتىندىگىڭ الدىڭعى ورىنعا شىعادى. مەيلى دەلىك. ادام بالاسىندا عىلىمنان تىس قاجەتتىلىك بولاتىن دا شىعار. سول قاجەتتىلىك يدەولوگيانىڭ شىرماۋىنان بوساعان سوڭ بەتىمەن كەتىپ، اقيقات پەن جالعان ميداي ارالاسىپ جۇرە بەرە مە؟ جازعان ديسسەرتاتسياسىن وزگە تۇرماق ءوزى دە تۇسىنبەيتىندەرگە عىلىم دوكتورىنىڭ ديپلومىن بەرگەننەن ول اقىلدى بولا قالا ما؟!
عىلىمنىڭ دا وزىندىك تاريحى مەن حيكاياسى بار. تىرىدەي ورتەلگەن برۋنو، ازاپتالعان گاليلەي، اقىرىندا جىندىحانادان ءبىر-اق شىققان لوباچەۆسكيدى مىسالعا الا وتىرىپ، كەيبىر عالىمدار بىزگە تۇسىنىكسىز، وزىنە عانا ءمالىم سىرلارىن اقتاپ العىلارى كەلەدى. ۇلى عالىمداردى اينالاسىنىڭ دەر كەزىندە تۇسىنبەۋى، ناداندىقتىڭ سالدارىنان ولارعا ءوز ورتالارىنان ورىن بەرمەۋى - وتكەن تاريحتىڭ ەنشىسىندەگى دۇنيە ءارى سونىسىمەن دە ول بۇگىندە اڭىزعا اينالىپ وتىر. ال قازىرگى اقپاراتتىڭ تاسقىنى داۋىرلەپ تۇرعان ەلەكتروندىق عاسىردا ادام تۇسىنبەيتىن اڭگىمە ايتۋ دانىشپاندىقتىڭ بەلگىسى بولماسا كەرەك. گوگولدىڭ "رەۆيزورىندا" ايتقانداي، "ەسكەندىر زۇلقارنايدىڭ ەرجۇرەك قولباسشى بولعانى شىندىق. بىراق، سول ءۇشىن ورىندىق سىندىرۋدىڭ نە قاجەتى بار؟".
ءبىز قالاساق تا، قالاماساق تا بارشاعا مويىندالعان بۇكىل الەمنىڭ ءوز ەڭبەك ءبولىسى بار. ايتالىق، ىرگەلى زەرتتەۋلەر وتە كوپ اقشا، قاراجات، تەحنولوگيا، تەحنيكا، تاجىريبە مەن ماشىقتانۋدى، بىلىكتىلىكتى، كۇش - جىگەردى، ەڭبەكتى تالاپ ەتەدى. سويتە تۇرا ەكونوميكالىق تيىمدىلىگى مەن پايداسىن تىم كەش بەرەدى. وسىعان بايلانىستى ىرگەلى عىلىمعا اقشا بولمەي، پايدانىڭ سوڭىنا ءتۇسىپ وتىر دەپ جوعارى دامىعان وركەنيەتتى ەلدەر جاپونيانى جاتىپ كەلىپ سوگەتىندەرى بار. جالپى، كوپتەگەن ەلدەردىڭ تۇتىنۋ باعىتىنداعى عىلىمدارعا ەرەكشە نازار اۋداراتىندىعى كەزدەيسوقتىق ەمەس. كومپيۋتەرلەندىرۋ سالاسىنا ءبىز اسا كوپ قارجى شاشپاساق تا، ونى قولدان جاسايمىز دەپ تەر توكپەسەك تە مىقتى تۇتىنۋشىنىڭ دەڭگەيىنە جەتىپ الدىق. ەكونوميكادا ديۆەرگەنتسيا دەگەن ۇعىم بارىن بىلەمىز. سول تۇرعىدان كەلگەندە، جاڭادان پايدا بولىپ جاتقان تەحنولوگيالاردىڭ ستاندارتتارىن ءتۇسىنەتىن، وعان تەز اۋىسا الاتىن، پايدالى تۇستارىن وزىندىك ەتىپ بەيىمدەپ الا قوياتىن قاسيەت وتە قاجەت. قازىرگى تاڭدا الەمدە بيوتەحنولوگيا ءوندىرىسىنىڭ 80 پايىزى اقش-قا، 10 پايىزى جاپونياعا، تاعى ون پايىزى ەۋروپا ەلدەرىنە تيەسىلى كورىنەدى. ولاي بولسا، عىلىمداعى وزىق جەتىستىكتەردىڭ ءبارى دەرلىك الدىمەن جوعارى دامىعان ەلدەرگە تيەسىلى ەكەندىگى، ال، قالعانىمىزعا مىقتى تۇتىنۋشى، ەلگەزەك پايدالانۋشى بولۋ پەشەنەمىزگە جازىلعانىن وكىنىشپەن مويىنداماسقا لاجىمىز جوق.
عىلىمداعى مەشەۋلىكتى ماماندار كوبىنەسە تەحنيكا، تەحنولوگيانىڭ جەتكىلىكسىزدىگىمەن ءتۇسىندىرىپ جاتادى. شىن مانىندە، مۇلدە ولاي ەمەس. مىسالى، حاي-تەك دەگەن وزىق تەحنيكا-تەحنولوگيانىڭ بولعانى جاقسى. ال، ونىمەن جۇمىس ىستەيتىن وتە مىقتى دايارلانعان مامان بولماسا شە؟ وندا جاڭاعى قىمبات ماشيناڭىز تۇككە كەرەكسىز قوقىسقا اينالىپ شىعا كەلەدى. ناۋقاسقا اۋرۋىنىڭ سەبەپ-سالدارىن اشىپ، دياگنوزىن ءدال قويىپ بەرەتىن اپپاراتتى تولىق مەڭگەرگەن، ونىڭ ءتىلىن جەتىك بىلەتىن مامان بولعاندا عانا ول پايدالى. مامان شالا ساۋاتتى نەمەسە بىلىكسىز بولسا ساۋ ادامدى ناۋقاسقا اينالدىرىپ جىبەرمەسىنە كىم كەپىل. سوندىقتان، مەشەۋلىك تەحنيكادا نەمەسە تەحنولوگيادا ەمەس، ادامدا بولىپ تۇر. عىلىمدى بۇلدىرەتىن دە، ونىڭ بەدەلىن تۇسىرەتىن دە سول باياعى جازعان ديسسەرتاتسياسىن ءوزى دە تۇسىنبەيتىن اۋەسقويلار بولىپ وتىر. قازىرگى تاڭدا عىلىمنىڭ سالاسى سان قيلى ءارى مىڭداپ سانالاتىن جاعدايعا جەتتى. سوندىقتان بەلگىلى ءبىر جاڭالىق اشۋدىڭ ءوزى جۇزدەگەن عالىمداردىڭ ىنتىماقتاسۋىمەن، ۇجىمداسۋىمەن ومىرگە كەلەتىن احۋال قالىپتاستى. ولاي بولسا، ەندىگى جەردە ارحيمەدكە ۇقساپ سۋعا شومىلىپ جاتىپ اياق استىنان "ەۆريكا!" دەپ ايعايدى سالىپ جۇگىرۋگە سەبەپ تابىلا قويمايدى. لومونوسوۆ سەكىلدى باستى ون عىلىمنىڭ سالاسى بويىنشا شۇعىلدانىپ، بىرنەشە جاڭالىق اشاتىن امبەباپتىققا دا ءمۇمكىندىك جوق. قىسقاسى، اۋەسقوي عالىمدار ءۇشىن كىرىپ كەتۋگە ىڭعايلى ينەنىڭ كوزىندەي تەسىك قالمادى. قازىرگى عىلىم قىرۋار اقشا، قاراجات، تەحنولوگيالىق پروگرەستى، كۇردەلى ادىستەمەنى، جوعارى بىلىكتىلىكتى تالاپ ەتەتىندىگىمەن ەرەكشەلەنەدى.
فيزيكا، ماتەماتيكا نەمەسە حيميا سالاسىنا قويىپ كەتۋگە اۋەسقويلاردىڭ جۇرەكتەرى داۋالاي قويمايدى. سوندىقتان، گۋمانيتارلىق سالانى قولايلى كورەتىن سەكىلدى. الايدا، قوعامدىق ءومىردىڭ كۇردەلى تۇستارى، اسا كوپ قىرلارى ۇنەمى وزگەرىس ۇستىندەگى قۇبىلىستار دا وڭايلىقپەن شاعىلا قوياتىن جاڭعاق ەمەس. ءيا، گۋمانيتارلىق سالانىڭ ءوز زەرتتەۋ نىسانى، ءپانى، ادىستەمەسى، قيسىنداماسى بار عىلىم ەكەندىگىن ەشكىم جوققا شىعارا المايدى. ونىڭ ناقتى عىلىمنان دا اۋىر قيىندىقتارى جەتەرلىك. الايدا، اۋەسقويلار ونى سەزىنە دە، كورە دە المايدى. ولار تەك عىلىمي اتاق الۋدى عانا ماقسات تۇتادى. سول ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن ەش نارسەدەن تايىنبايتىنى تاعى بەلگىلى. مىنە، عىلىمدى تۇرالاتىپ بارا جاتقان دا وسى.
ءبىر قىزىعى، سول قاپتاعان عىلىم كانديداتتارى مەن دوكتورلارى قاجەت جەرىنە جەتپەي قالاتىن تۇستار بار. جوو-عا عىلىمي دارەجەسى بارلاردىڭ ءبارى كەلە بەرمەيدى. ولارعا جايلى، جالاقىسى قوماقتى ورىنتاق كەرەك. وسى ارادا پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ ءبىر رەسمي جيىندا لاۋازىمدى تۇلعالار مەن اكىمدەردىڭ اياق استىنان عىلىم دوكتورلارى مەن كانديداتتارى بولىپ شىعا كەلەتىندىگىنە قاتتى تاڭدانعانى ەرىكسىز ەسكە تۇسەدى. راسىندا، مەملەكەتتىك قىزمەتتىڭ اۋىر جۇگىن ارقالاپ جۇرگەندەر قاشان، قالاي "ينەمەن قۇدىق قازا" قويدى ەكەن؟! عىلىمدى قۇتقارۋ دەگەنمەن ءوز باسىم تولىقتاي كەلىسەمىن. اسىرەسە، ەڭ الدىمەن عىلىمدى جوعارى شەندى شەنەۋنىكتەردەن، اكىمدەردەن قورعاۋدىڭ قاجەتتىلىگى قازاقستان ءۇشىن بۇگىندە اسا ماڭىزدى بولىپ تۇرعانداي سەزىلەدى.
مەنىڭ وسى سالادا تاعى ءبىر تۇسىنبەيتىن نارسەم بار. عىلىمي ىزدەنۋشىلەر وزدەرى جازعان ماقالالارىن مينيسترلىك بەكىتكەن عىلىمي جۋرنالدار مەن حابارشىلارعا باستىرۋ ءۇشىن اقشا تولەيدى. ونىڭ باعاسى دا ءارتۇرلى. ءبىر جۋرنال ەكى-ءۇش مىڭ سۇراسا، كەلەسى ءبىرى التى-جەتى مىڭ تەڭگە اكەل دەيدى. وعان ەشكىم ەشقانداي ءۋاج ايتپايدى، تولەي سالادى. جارايدى، تولەيىك. بىراق، ول اقشانىڭ قايدا، نە ءۇشىن جۇمسالاتىنى تۇسىنىكسىز. عىلىمي باسىلىمداردىڭ بارلىعىن ۇكىمەت قارجىلاندىرىپ وتىر. مەن بىرنەشە شەتەلدىك عىلىمي جۋرنالداردا ماقالالارىمدى جاريالاتقانمىن. بىراق، ولاردىڭ ەشقايسىسى اقشا سۇراعان جوق. سوندا قالاي؟ الگى شەنەۋنىكتەر اقشا تولەسە، ماقالالارى جارىق كورە بەرەدى، ال اقشاسى از بىرەۋدىڭ عىلىمداعى جاڭالىعى قانشا ماڭىزدى بولعانىمەن وعان عىلىمي جۋرنالدان ورىن تيمەيدى. وسى ارادا ءبىز عىلىمدى قايدا اپارا جاتىرمىز دەگەن سۇراق ەرىكسىز تۋىندايدى.
قوعامدىق فورماتسيا الماسىپ، تاۋەلسىزدىك العانىمىزعا جيىرماداي جىلدىڭ ءجۇزى بولدى. ءبىلىم-عىلىم سالاسى رەفورمادان كوز اشپادى. باتىستىڭ ۇلگىلەرىن قابىلداپ كوردىك، ونى قازاقىلاندىرىپ قۇرتىپ تىندىق. سويتە تۇرا امبەباپ ادام دايارلايتىن ماركسيستىك جۇيەدەن ارىلا الماي-اق قويدىق. جاڭا قوعامدا ەسكى تاسىلمەن جۇرە الماي جاتىرمىز. ديپلوم بولسا تاماق تابىلادى دەگەن ۇعىمنان قۇتىلماعان قوعام ەندى جاپپاي عالىم (كانديدات، دوكتور، PhD) بولۋعا كوشتى. ال، ءونىم جاسايتىن، قىزمەت كورسەتەتىن كاسىپ يەسىن وزىمىزدەن تاپپاي، شەت ەلدەن اكەلەتىن جاعدايعا جەتتىك. عىلىمدى مازاق ەتۋدەن قىسىلماۋ قوعامدى جايلاپ بارادى. وسىنىڭ بارىنە بولماسا دا ءبىرشاما بولىگىنە ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى كىنالى. عالىمسىماقتاردى پلاگياتقا اپاراتىن تەتىك ەڭ الدىمەن ارسىزدىق بولسا كەرەك. ال سالالىق مينيسترلىكتىڭ كەزىندە شۋلاتىپ قولعا "انتيپلاگياتى" كوشىرىلگەن ديسسەرتاتسيانى ۇستاپ بەرگەنىمەن، ارسىز عالىمعا، قالتالى شەنەۋنىككە توسقاۋىل بولا الماعاندىقتان بۇگىندە ءۇنى ءوشىپ، باستالعان ءىسى اياقسىز قالدى.
قۋاندىق شاماحايۇلى،
قر مادەنيەت قايراتكەرى،
حالىقارالىق جۋرناليست.
