قانداستارعا قۇشاعىمىز اشىق
قانداستارعا قۇشاعىمىز اشىق
تاريحي وتانىنا ورالۋعا نيەت ەتىپ جۇرگەن قانداستارىمىز ءۇشىن بارلىق جاعداي جاسالعان دەپ ايتۋدان اۋلاقپىز. بىراق كوپتەگەن شارالاردىڭ جۇزەگە اسىپ جاتقاندىعىن دا ءبىلۋىمىز كەرەك. جاقىندا قارالعان «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە حالىقتىڭ كوشى-قونى جانە جۇمىسپەن قامتىلۋى ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭ جوباسىندا ءبىراز جايتتاردىڭ ەسكەرىلۋى سونىڭ ءبىر دالەلى بولسا كەرەك. ءبىز وسى زاڭ جوباسىنان تۋىندايتىن كەيبىر تۇستارعا توقتالا كەتكەندى دە ءجون كورىپ، ءماجىلىس دەپۋتاتى قۇتتىقوجا ىدىرىسوۆپەن اڭگىمەلەسكەن بولاتىنبىز، - دەپ جازادى "ەگەمەن قازاقستان" گازەتى.
– جاقىندا قارالعان حالىقتىڭ كوشى-قونىنا قاتىستى زاڭدىق قۇجاتتا كوپتەگەن وڭ وزگەرىستەردىڭ بار ەكەندىگى بايقالدى. وسى جاعىن تارقاتىپ ايتا كەتسەڭىز.
– زاڭ جوباسىندا ورالماندارعا قاتىستى كوپتەگەن ماسەلەلەر ءوز شەشىمىن تاپتى دەسەك، ارتىق ايتقاندىق ەمەس. سونىڭ ىشىندە ورالماندارعا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتىعىن بەرۋ مەرزىمىن تۇراقتى تۇرۋ ىقتيارحاتىن العاننان كەيىن ءبىر جىل ىشىندە شەشۋ كوزدەلگەندىگى ۇلكەن جەتىستىك. بىزدە ەڭ قيىنى وسى تىركەلۋ بولاتىن. ەندى ءبىر جىلعا دەيىن ۋاقىتشا تىركەلۋ ورىندارى قۇرىلادى. بۇعان دەيىن اركىمنىڭ ۇيىنە ءبىر تىركەلۋ ءۇشىن وتىنىشپەن شىعىپ جۇرەتىن. بۇل ماسەلە شەشىمىن تاپقاننان كەيىن ول ەتنوستىق قازاقتاردىڭ، ياعني قانداستارىمىزدىڭ تاريحي وتانىنا ورالۋىن ىنتالاندىرۋ تەتىگىنە اينالادى دەپ سەنەمىن. ەڭ باستىسى، قاي ەل بولماسىن ىشكى ساياسي تۇراقتىلىعى دۇرىس بولۋى شارت. وسى تۇرعىدان كەلگەندە قازاقستان ايتارلىقتاي تابىستارعا قول جەتكىزىپ وتىر.
– زاڭ جوباسىن تالقىلاۋ بارىسىندا «سوتتىلىق» تۋرالى انىقتاما الۋ ماسەلەسى وتكىر قويىلعانى بەلگىلى. سول انىقتامانى الۋ مىندەتى نە ءۇشىن ەنگىزىلىپ وتىر؟
– جۇمىس توبىنىڭ وتىرىستارىندا ەلىمىزگە كەلىپ جاتقان قانداستارىمىزدىڭ بارلىق تۇيتكىلدى ماسەلەلەرىن شەشۋ ءۇشىن بارىمىزدى سالدىق. قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىنان كەلەتىن قانداستارىمىز ءۇشىن الگى انىقتامانى الىپ كەلۋىن تالاپ ەتۋ نورماسى دۇرىس ەمەس دەگەن پىكىرلەر دە ورىن الىپ جاتىر. ميللياردتان استام تۇرعىنى بار ەلدىڭ ءتيىستى ورىندارى ونداي «سوتتىلىق» انىقتاماسىن بەرە مە دەگەن ۋاجدەر دە ايتىلدى. بىراق وزگە مەملەكەتتەردىڭ وسىنداي انىقتاما بەرەتىندىگىن قاپەرگە سالا كەتسەم دەيمىن. ىشكى ىستەر مينيسترلىگىمەن، ءتىپتى قاۋىپسىزدىككە جاۋاپ بەرەتىن ورىندارمەن وسى ماسەلەنى جان-جاقتى تالقىعا سالىپ، ونىڭ الەمدەگى جاعدايلارعا دا قاتىستى ەكەندىگىن بىلدىك. ارينە، قانداستارىمىزدىڭ قاتارىندا پيعىلى جامان جاندار بولا قويماس جانە بولۋى دا مۇمكىن ەمەس. دەي تۇرعانمەن قىتايدان كەلگەن قانداستارىمىزدان سوتتىلىق تۋرالى انىقتامانى الىپ تاستاساق، بىزگە وزگە ەلدەرگە دە سولاي جاساۋعا تۋرا كەلەر ەدى. سوندىقتان، مينيسترلىكتەر وزدەرىنىڭ قۇزىرەتتەرى شەڭبەرىندە ۇكىمەتپەن كەلىسىپ، ورالمانداردىڭ انىقتاما الۋىن بارىنشا وڭايلاتۋ جولدارىن قاراستىرۋ قاجەت دەگەن توقتامعا كەلدىك.
– سول انىقتامانى تالاپ ەتۋ نورماسىن زاڭ جوباسىنان بىردەن الىپ تاستاۋعا بولماس پا ەدى؟
– باسقا مەملەكەتتىڭ بارلىعى دا ونداي انىقتامانى بەرەدى. قازىر الەمدەگى قالىپتاسىپ جاتقان جاعدايدان قاي ەل دە قاۋىپتەنۋدە. وسىنى قاپەرگە الا وتىرىپ، زاڭ جوباسىندا اتالعان نورمانى ادەيى قالدىرىپ وتىرمىز. ال قالعان وزگە ماسەلەلەردىڭ بارلىعى دا ءوز شەشىمىن تاپتى دەسەم ارتىق ايتقاندىق ەمەس. كوپتەگەن ازاماتتارىمىز زاڭدىق قۇجاتتا كورىنىس تاپقان ءبىراز جايتتارعا وزدەرىنىڭ قۋانىشتارىن بىلدىرۋدە.
– الىپ كورشىمىز قىتاي انىقتاما بەرۋ جاعىنا قالاي قاراپ وتىرعاندىعىن بىلە الدىڭىزدار ما؟
– ءيا، مينيسترلىكتەردىڭ وزدەرى كەيدە ءبىزدىڭ حاتىمىزعا جاۋاپ بەرمەيدى دەگەن رەنىشتەرىن دە ءبىلدىرىپ جاتادى. ايتسە دە بۇل ماسەلەنى شەشۋدە وزدەرىنىڭ بارلىق مۇمكىندىكتەرىن قولداناتىنى تۋرالى ىشكى ىستەر مينيسترلىگى ۋادەلەرىن دە بەردى. سوندىقتان، قاتىپ قالعان قاعيدا جوق، قانداستارىمىزدىڭ ەلگە ورالۋىنا بارىنشا جاعداي جاساۋعا اتسالىساتىن بولامىز. وزگە جەردە قىسىلىپ كەلگەن قانداستارىمىزعا كەڭ-بايتاق قازاق دالاسىنان ورىن ارقاشان تابىلادى. ەلباسى «ماڭگىلىك ەل» يدەياسىن بەكەر ۇسىنىپ وتىرعان جوق. قازاق جەرىندە تۇرىپ جاتقان كوپتەگەن ەتنوس وكىلدەرىنىڭ تاتۋ-ءتاتتى ءومىر كەشىپ، ءبىر-بىرىنە دەگەن دوستىعى مەن سىي-قۇرمەتىنىڭ ساقتالۋى وسىنداي ومىرشەڭ يدەيالارعا باستايتىنى بەلگىلى.
– ورالماندارعا ۇكىمەت بەلگىلەگەن وڭىرلەرگە قونىستانعان جاعدايدا عانا جاعدايلار جاسالىپ، جۇمىسپەن قامتۋ بويىنشا كولىك شىعىندارىن وتەۋ، قىزمەتتىك باسپانا نەمەسە جاتاقحانادان بولمە بەرۋ سياقتى الەۋمەتتىك پاكەتتەر قامتىلادى ەكەن. وسى جاعىن تارقاتا كەتسەڭىز.
– ەلىمىزگە ءبىرجولا كەلگەن ادام ارينە، ءوز ماماندىعى بويىنشا جۇمىس ىستەۋگە تىرىسۋى كەرەك. ىشكى كوشى-قونعا قاراساڭىز، سولتۇستىك وڭىرلەردىڭ تۇرعىندارى وزدەرىنىڭ تاريحي وتانىنا كوشىپ كەتتى. ولاي بولسا، سول وڭىرلەرگە نەگە بارماسقا؟ ادام اتاجۇرتىنا كوشىپ كەلگەننەن كەيىن جۇمىستىڭ ىڭعايىنا قاراي ورنالاسۋى قاجەت. وڭتۇستىك وبلىستاردا ونسىز دا حالىق تىعىز ورنالاسقان. وتكەندە سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىندا 246 ورىن بار دەدى. سول ءۇشىن باسپانا دا، جۇمىس تا بەرىپ، قايتا دايارلىقتان وتكىزەمىز دەگەن دە ۇسىنىس بولدى. جالپى، ورالماندارعا قانداي الەۋمەتتىك پاكەت ۇسىنىلاتىنى زاڭدىق قۇجاتتا كورسەتىلىپ وتىر. دەي تۇرعانمەن، وندا بارلىعىنىڭ باس-باسىنا ءۇي سالىپ بەرەمىز دەگەن ءسوز جوق. قازاقستاندىقتارعا جاسالىپ وتىرعان جاعدايلار سىرتتان ءبىرجولاتا كەلۋشىلەرگە دە بىردەي تارالاتىن بولادى. ءبىز ءوزىمىزدىڭ مينيسترلىكتەرىمىزگە سەنۋىمىز كەرەك، ويتكەنى ولار دا قانداستارىمىزدىڭ جاعدايىن ويلاپ وتىر.
– قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتىعىن بەرۋ ماسەلەسى قانشالىقتى شەشىلگەن دەي الاسىز؟
– ەشقانداي دا قيىن ەمەس. بارلىق ءتيىستى قاعازدارى بولسا جەتكىلىكتى. بۇرىن بەس جىلعا سوزىپ كەلدىك، سودان كەيىن تىركەلەتىن جەرلەرى دە بولمايتىن. دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسى بويىنشا ايتار بولسام، اقتوبە وبلىسىنىڭ شەكاراسىنداعى ەلدى مەكەندە تۇراتىندار ءۇشىن ءتۇرلى جۇقپالى اۋرۋلار تۋرالى انىقتاما الۋ ءۇشىن باتىس قازاقستان وبلىسىندا ورنالاسقان مەديتسينالىق مەكەمەگە بارعان وڭاي. وسىلايشا، ءتىپتى وزدەرىنىڭ وبلىس ورتالىعى الىس بولىپ جاتسا، باسقا وبلىستان انىقتاما اكەلۋ جايى دا قاراستىرىلعان. بىلايشا ايتساق، ات توبەلىندەي عانا قازاقپىز، ءبىز قالايشا ءبىر بىرىمىزدەن بولىنەمىز. قاي ەلدە جۇرسە دە ولار ءبىزدىڭ قانداستارىمىز عوي.
– قابىلدانعان نورمالار قوعام تاراپىنان قىزۋ قولداۋ تاۋىپ جاتقان سياقتى. ولاردى ەرتەرەك ەنگىزۋگە بولماس پا ەدى؟
– قانداي دا بولماسىن زاڭ ەل مۇددەسىن ەسكەرەدى. ماجىلىستەگى «نۇر وتان» پارتياسى فراكتسياسىنىڭ دەپۋتاتتارى وڭىرلەردەگى كەزدەسۋلەر كەزىندە جازىپ العان ءاربىر تۇرعىننىڭ ۇسىنىس-پىكىرلەرىن الىپ كەلەدى وسىندا. بۇرىنعىداي ارنايى جيناپ، كەزدەسۋ وتكىزۋ دەگەن جوق. زاۋىتتارعا بارار بولساق، تسەحتاردى ارالاپ جۇمىسشىلارمەن تىكەلەي ارالاسىپ، ولاردىڭ باسىنداعى جاعدايلارمەن جاقىن تانىسامىز. زاڭ شىعارۋشى ورگان بولعاندىقتان، ءبىز سولاردىڭ وي-پىكىرلەرى مەن ۇسىنىستارىن بارلىعىنا ءتيىمدى بولاتىنداي ەتىپ جاساۋعا مۇددەلىمىز. سولاردىڭ ۇسىنىستارى دۇرىس بولسا، وندا ەكونوميكامىز دامىپ، الەۋمەتتىك جاعدايىمىز تۇزەلەدى. بۇرىن جينالىستاردان قاشۋشى ەدى، قازىر تۇرعىندار دەپۋتاتتاردى وزدەرى ىزدەيتىن بولدى. وتكەندە باقىتبەك سماعۇل ارىپتەسىمىزبەن قىزىلوردا وبلىسى جالاعاش اۋدانىنداعى اقسۋ دەگەن اۋىلدا بولىپ، كەزدەسۋ وتكىزدىك. اقساقالدار كەڭەسىنىڭ توراعاسى تۇرىپ، الماتى-اتىراۋ پويىزىنىڭ ءوز ستانسالارىنا توقتاپ وتسە دەگەن ءوتىنىشىن جەتكىزدى. دەپۋتاتتىق ساۋال جولداپ ەدىك، ماسەلە وڭ شەشىمىن تاپتى. اۋىل اقساقالدارى بىزگە عانا ەمەس، «نۇر وتان» پارتياسىنا، ءتىپتى بارلىق ءماجىلىس دەپۋتاتتارىنا دا راحمەتتەرىن ايتىپ جاتىر. قىزمەتتە جۇرگەن ازاماتتار حالىقتىڭ اراسىنا بارا بەرمەيدى، وعان ۋاقىتتارى مەن مۇمكىندىكتەرى دە جوق. قاراپايىم تۇرعىنداردىڭ وسىنداي ماسەلەلەرىن شەشىپ وتىرساق، ەلباسىنىڭ جۇرگىزىپ وتىرعان سارا ساياساتىن ەرتەرەك تۇسىنۋگە جول سالامىز.
حالىقتىڭ قولداۋى، اسىرەسە ەلباسىنىڭ ساياساتىن جۇزەگە اسىرۋدا قولداۋ كورسەتۋى ۇلكەن ماسەلە. قازاقستاننىڭ، ونى باسقارىپ كەلە جاتقان ەلباسىنىڭ دۇنيەجۇزىندەگى ابىرويىنىڭ ارتىپ وتىرعاندىعى دا حالقىنىڭ قولداۋىنىڭ ارقاسى. بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمى باس اسسامبلەياسىنىڭ 70-ءشى سەسسياسىنداعى ءسوزىن قازاق تىلىندە جەتكىزۋى زاڭدىلىق. ارينە، ەلدىڭ ىشىندە كەيدە ورىس تىلىندە بايانداما جاسايتىنى وزگە ۇلت وكىلدەرى ءتۇسىنسىن دەگەن نيەتتەن تۋىنداعانىن بىلەمىز. ءۇش ءتىلدى مەڭگەرۋىمىز كەرەك دەپ وتىرمىز عوي. ءوزىمنىڭ ءبىر ورىس كورشىم بار. ونىڭ بالالارىنا دەيىن سالەمدەسكەندە قازاقشا جەتكىزەدى. بۇل دا بەتبۇرىس.
ەگەر حالقىمىز ءبىر-ءبىرىن جاقسى تۇسىنەتىن بولسا، وندا ارامىزداعى سەنىم مەن تۇسىنىك تە ۇلعايا تۇسەتىنى انىق. ەلباسىنىڭ ساياساتى دا وسى ەلدىڭ بىرلىگى مەن بىرتۇتاستىعىن قامتاماسىز ەتۋ ەمەس پە. وسىنشاما جەردى ساقتاپ قالعان اتا-بابالارىمىزدىڭ ارمانىن ورىنداۋ ءۇشىن تەك ەڭبەك ەتۋىمىز كەرەك. بايدى دا، كەدەيدى دە جاراتقان بىردەي ەتىپ ومىرگە الىپ كەلدى. ەندىگىسى تەك ولاردىڭ ەڭبەك ەتۋى مەن ىزدەنىسىنە بايلانىستى بولماق. دانا كىسىدەن بىرەۋلەر باقىت نە دەپ سۇراپتى. قارسى سۇراق قويعاندا ءبىرىنشىسى «بايلىق»، ال ەكىنشىسى «دەنساۋلىق» دەپ جاۋاپ بەرگەن ەكەن. سوندا الگى دانىشپان «جوق، باقىت دەگەنىمىز – جارىق دۇنيەگە كەلۋىڭ» دەپ جاۋاپ بەرگەن كورىنەدى. ءبىز باسىمىزدان نەبىر قيىندىقتاردى وتكەردىك، سوندىقتان الداعى قيىندىقتاردان ەش قورقۋدىڭ قاجەتى جوق.
– اڭگىمەڭىزگە راحمەت.
اڭگىمەلەسكەن اسقار تۇراپبايۇلى
سۇحباتقا قوسىمشا رەتىندە تومەندەگى ماقالالاردى ۇسىنامىز
ەندى قانداستارىمىزدان «سوتتىلىق» تۋرالى انىقتاما سۇراۋ ارتىق!
بۇگىن ماجىلىستەن دەپۋتات، “اق جول” پارتياسى فراكتسياسىنىڭ مۇشەسى الماس تۇرتاەۆ قوڭىراۋ شالىپ، قۋانىشتى حابار جەتكىزدى. قحر-دىڭ ەلىمىزدەگى ەلشىلىگىنەن قر سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنە «سوتتىلىققا» بايلانىستى جاۋاپ حات كەلىپ ءتۇسىپتى. شاۋىپ بارىپ، كوشىرمەسىن الدىق! ال، كەتتىك...
ەستەرىڭىزدە بولسا، ماجىلىستەگى جۇمىس توبى «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تەرريتورياسىندا اۋىر نەمەسە اسا اۋىر قىلمىس جاساعانى ءۇشىن سوتتالعاندىعى بولعان;» دەپ وزگەرىس ەنگىزگەن 49-باپتىڭ 9)-تارماعى ۇكىمەتتەن«اۋىر نەمەسە اسا اۋىر قىلمىس جاساعانى ءۇشىن الىنباعان نەمەسە وتەلمەگەن سوتتىلىعى بار;» دەگەن رەداكتسيامەن قايتىپ كەلگەن بولاتىن. زاڭ جوباسى ۇكىمەت ۇسىنعان وسى نۇسقامەن قولدانىسقا ەنسە دە، ءبارىبىر، تۇراقتى تىركەۋگە تۇرۋدا قانداستارىمىزدان «سوتتىلىعىنىڭ» بار نە جوقتىعى تۋرالى «انىقتاما» تالاپ ەتىلەر ەدى. وسى انىقتاماعا الدان سمايىل اعامىز باستاعان بارلىق ءماجىلىس دەپۋتاتاتتارى قىنجىلىس تانىتقان.. سوسىن، ماجىلىستەگى جۇمىس توبىنىڭ جەتەكشىسى گۇلنار سەيتماعامبەتوۆا اپايىمىز بۇل ماسەلەنى كەلەسى وتىرىسقا قالدىراتىنىن، ول وتىرىسقا ىشكى ىستەر ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى ەرلان تۇرعىنباەۆتى شاقىراتىنىن ايتىپ، تاراسقان...
كەلەسى وتىرىسقا ەرلان تۇرعىنباەۆ كوشى-قون پوليتسياسى دەپارتامەنتىنىڭ باستىعى سەرىك سايىنوۆتى جانە سابىرجان سەيتجانوۆتى ەرتە كەلگەنىن، دەلدالدار جاساعان جالعان انىقتامانى كورسەتەم دەپ، دەپۋتاتتاردان سىن ەستىگەنىن كەزىندە جازعانبىز. سول جولى ءمينيستردىڭ ورىنباسارى دەپۋتاتتارعا «قر ىشكى ىستەر مينيسترلىگى سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى ارقىلى قازاقستانداعى قىتاي ەلشىلىگىنىڭ قابىلداۋىن سۇراپ، حات جازامىز. سول كەزدەسۋدە ەلشىلىكتەن بۇل ماسەلە تۋرالى سۇرايمىز» – دەپ، ۋادە بەرگەن. ءبىز دە قىتاي زاڭىن اۋدارماسىمەن قوسىپ، ەرلان مىرزانىڭ قورجىنىنا سالىپ جىبەرگەن ەدىك. ە.تۇرعىنباەۆ ۋادەسىندە تۇرىپ، قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ ەلشىلىگىنە حات جازىپتى. ەلشىلىكتەن، مىنە، جاۋاپ تا كەلىپ ۇلگىردى. ەرلان زامانبەكۇلى ەر ەكەن! ۇلى اباي ايتقان ء«سوز بەن ءىسىڭ ءبىر بولسىن!» دەگەن وسى! جۇز جاساڭىز، ەرەكەم!!!
وسى ناتيجەگە جەتۋگە ىقپال ەتكەن ماجىلىستەگى جۇمىس توبىنىڭ جەتەكشىسى گۇلنار سۇلەيمەنقىزىنا، جۇمىس توبىنداعى الدان زەينوللاۇلى، نۇرتاي ساليحۇلى، باقىتبەك سماعۇل، مەرۋەرت ايتقاجىقىزى، الماس ۇزاقۇلى… باستاعان بارلىق حالىق قالاۋلىلارىنا ءبىز كوپ راحمەت ايتۋىمىز كەرەك، اعايىن!
جالپى كوشى-قون زاڭىنىڭ كوپ تالقىلاۋىنا باستى سەبەپتىڭ ءبىرى وسى – «سوتتىلىققا» بايلانىستى انىقتامانىڭ«جىرى» بولدى! ءبىز دە بۇل زاڭ جوباسىنىڭ قىتايدان كەلەتىن قازاقتار ءۇشىن قۇنى كوك تيىن بولعالى تۇرعانىن، ورالمانداردى سەرگەلدەڭگە سالاتىنىن ايتىپ، قادالىپ وتىرىپ الدىق…
«ەشتەن كەش جاقسى!» دەگەن، اقىرى قىتاي ەلشىلىگىنەن جاۋاپ الىپ تىندىق!
سونىمەن، اتالعان جاۋاپ حاتىندا قىتاي ەلشىلىگى: «قىتاي اۋماعىندا اكىمشىلىك جانە قىلمىستىق ىستەر بويىنشا ورتاق دەرەكقوردىڭ جوق بولۋىنا بايلانىستى، ازاماتتىڭ سوتتىلىعى نەمەسە سوتتالماعانى تۋرالى انىقتامالاردى ءوتىنىش بەرۋشىنىڭ تۇرعىلىقتى جەرى بويىنشا قحر قوعامدىق قاۋىپسىزدىك مينيسترلىگىنىڭ ءار پروۆينتسياسىنداعى نەمەسە قالاداعى اۋماقتىق پوليتسيا بولىمشەلەر بەرەدى. بۇل انىقتامالاردىڭ ورتاق ستاندارتى نەمەسە ۇلگىسى بەكىتىلمەگەن» دەپ جازىپتى. سودان كەيىن: ەلشىلىكتىڭ كونسۋلدىق ءبولىمى قازاقستانعا قحر ازاماتتارىنىڭ كوپشىلىگى شىڭجاڭ-ۇيعىر اۆتونوميالىق اۋدانىنان كەلەتىندىكتەن، اتالعان اۋداننىڭ قۇزىرەتتى ورگاندارى بەرەتىن انىقتامالاردىڭ جانە ولارعا لاۋازىمدى تۇلعالاردىڭ قوياتىن قولى مەن مورلەرىنىڭ ۇلگىلەرىن ۇسىنۋى تۋرالى قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنە ساۋال جولداعانىن جانە جاۋاپ كەلىپ تۇسكەن جاعدايدا قوسىمشا حابارلاناتىندىعىن جەتكىزەدى.
وسىلاي دەي كەلىپ قازاقستانداعى قىتاي ەلشىلىگى: «كىرۋ مەن شىعۋ ماسەلەلەرىن رەتتەۋ تۋرالى» 2012 جىلى 30 ماۋسىمداعى قحر زاڭىنىڭ 12-بابىنىڭ 2, 3-تارماقتارىنا سايكەس، ەگەر دە قىتاي ازاماتى سوتتالىپ، ونىڭ مەرزىمى وتەلمەگەن بولسا، ازاماتقا قارسى قىلمىستىق ءىس قوزعالىپ نە قىلمىس جاسادى دەپ كۇدىككە ءىلىنىپ، تەرگەۋ ۇستىندە بولسا، سونداي-اق اياقتالماعان ازاماتتىق سوتتىق ءىس بويىنشا ەلدىڭ اۋماعىنان تىس كەتۋگە شەكتەۋ قويىلعان جاعدايدا، وعان شەتەلگە شىعۋعا تىيىم سالىنۋى مۇمكىن.«پاسپورتتاردى بەرۋ تۋرالى» 2006 جىلى 29 ساۋىردەگى قحر زاڭىنا سايكەس بۇل ساناتتاعى قىتاي ازاماتتارىنا ۇلتتىق پاسپورتتار رەسىمدەلمەيدى (اقپارات قوسا تىركەلگەن)»–دەپ انىقتاپ جازىپتى.
دەمەك، «پاسپورتتاردى بەرۋ تۋرالى» 2006 جىلى 29 ساۋىردەگى قحر زاڭىنا سايكەس، ءبىزدىڭ ۇكىمەت ۇسىنعان «اۋىر نەمەسە اسا اۋىر قىلمىس جاساعانى ءۇشىن الىنباعان نەمەسە وتەلمەگەن سوتتىلىعى بار;» ازاماتتارعا قىتاي ۇلتتىق پاسپورت بەرمەيدى. بۇل – پاسپورتى جوق ادام شەتەلگە دە شىعا المايدى دەگەن ءسوز! ءبىزدىڭ ۇكىمەتكە تالماي ايتىپ جۇرگەن ءۋاجىمىز راستالدى!!!
ەندى قىتايدان كەلەتىن قانداستارىمىزدان «سوتتىلىق» تۋرالى انىقتاما سۇراۋ ارتىق! وسى سەرگەلدەڭ دە جەتەدى!«ورتاق ستاندارتى نەمەسە ۇلگىسى بەكىتىلمەگەن» انىقتاما كىمگە كەرەك!؟ وعان باسىلاتىن تاڭبانىڭ ءبارى حانسۋلاردىڭ قولىندا. قازاقتاردى تەلمەڭدەتىپ قويۋ – ەلدىگىمىزگە سىن!!
ەڭ جاقسىسى بۇل ماسەلەنى زاڭ جوباسىندا شەشكەن دۇرىس! بولماسا، «شىعۋ پاراعىن» كۇشىنەن قالدىرعان №315 بۇيرىق سەكىلدى قر ىشكى ىستەر مينيسترلىگى ارنايى بۇيرىق شىعارۋ ارقىلى شەشسە دە بولادى!
ايتپاقشى، زاڭ جوباسى ەرتەڭ ءماجىلىستىڭ ەكىنشى وقىلىمىنا جولدانادى.
ارنايى Abai.kz اقپاراتتىق پورتالى ءۇشىن اۋىت مۇقيبەك
ومبىداعى قانداستار: تاريحى
وسى كۇنى رەسەي ەلىندە ءبىر ميلليونعا تاياۋ قانداستارىمىز ءومىر ءسۇرىپ جاتسا، ولاردىڭ باسىم بولىگى وزدەرىنىڭ اتا-بابالارى مەكەن ەتكەن تۋعان جەرىندە، اتا قونىستارىندا ورنالاسقان. ومبىنىڭ قازاق اۋىلدارىنداعى ەسكى زيراتتارعا بىرنەشە عاسىر بولعانىن اقساقالداردان كوپ ەستىدىك. سوندىقتان ول جاقتاعى قانداستاردى دياسپورا ەمەس، يررەدەنت دەپ اتاعانىمىز ورىندى جانە ءادىل بولماق. قازاقتار قونىس ەتكەن شۇرايلى القاپتار بۇگىندە باسقا مەملەكەتتىڭ ەنشىسىندە. تاعدىر سولاي شەشتى. كۇن تارتىبىندە تۇرعان ەندىگى ماسەلە – ورمانداي ورىستىڭ ىشىندە قالعان قازاقتىڭ ۇلتتىق بولمىس-ءبىتىمىن ساقتاپ قالۋ، ءتىلى مەن سالت-ءداستۇرىن جوعالتپاۋعا جاردەمدەسۋ، ءتۇپتىڭ-تۇبىندە ولاردى قازاق ساپىنان جوعالتىپ الماۋ.
اسسيميلياتسيالىق ءۇردىستىڭ ءجۇرىپ جاتقانى ايدان انىق. ونىڭ وبەكتيۆتى سەبەپتەرىن كورسەتۋگە بولادى. كورشى مەملەكەت سوڭعى ۋاقىتتا ۇلتتىق ساياسات ءىسىن قاتتى قولعا الىپ، ايماق باسشىسى اتاۋىنان پرەزيدەنت دەگەن لاۋازىمدى قىسقارتۋدى ۇيعاردى. رەسەيدىڭ ۇلتتىق اۆتونوميالىق ايماقتارىندا جەرگىلىكتى تۇرعىنداردىڭ كوڭىل-كۇيى وتكەن عاسىردىڭ توقسانىنشى جىلدارىنداي ەمەس. سوڭعى جيىرما جىل ىشىندە ومبى قازاقتارىنىڭ دا، اسىرەسە قالالىق قازاقتاردىڭ سانا-سەزىمدەرىندە ءبىرشاما وزگەرىس بايقالادى. قازىر ومبىنىڭ ىرگەلى وقۋ ورىندارىن بىتىرگەن جاستاردىڭ كەيبىرى قازاقستانعا كوشۋگە اسىعا قويمايدى. ىشتەرىندە قازاقستاننىڭ، اسىرەسە استانانىڭ قارقىندى دامىپ جاتقاندىعىن ەستىگەندەر، كورگەندەر، وسى جاققا كوشۋدى ويلايتىندارى بار. دەگەنمەن، قازاقستانعا كەلىپ الىپ، تۇراقتى جۇمىس تاپپاي، ءۇيسىز، كۇيسىز ءجۇرىپ، ومبىعا قايتىپ ورالعان تانىس قازاقتاردى دا بىلەمىز. مۇندايدا تاعى دا سانانى تۇرمىس بيلەيدى دەگەنىمىز ورىندى بولار.
2009 جىلى ومبىدا وتكەن «كازاحي روسسي: يستوريا ي سوۆرەمەننوست» اتتى حالىقارالىق عىلىمي كونفەرەنتسيادا عالىمداردىڭ كەلتىرگەن دەرەكتەرى ءبىزدى ويلاندىرىپ تاستادى. قازاقستان تاۋەلسىزدىك العاننان بەرى رەسەيدەن قازاق ەلىنە رەسمي كۆوتامەن كوشكەن باۋىرلارىمىزدىڭ سانى رسفسر-دا تۇرعان قازاقتاردىڭ بەس-اق پايىزىن قۇرايدى دەگەنىن ەستىدىك. ونىڭ سەبەبى نەدە؟ رەسەي قازاقتارى قازاقستانعا نەگە جاپپاي كوشىپ كەلمەدى؟ بىزدىڭشە، ول جاعدايدىڭ بىرنەشە سەبەبى بار.
بىرىنشىدەن، جوعارىدا اتاپ وتكەنىمىزدەي، رەسەي قازاقتارى، سونىڭ ىشىندە ومبىداعى قانداستار اتا-بابالارى مەكەن ەتكەن ەسكى جۇرتتا ءومىر ءسۇرىپ جاتتى. اسىرەسە، جاسى ۇلكەن ادامدار اتا-باباسىنىڭ مولاسىن تاستاپ، تۋعان جەردەن الىس كەتۋگە قۇلىقسىز بولدى.
ەكىنشىدەن، رەسەي مەن قازاقستان – بۇرىنعى كەڭەس وداعىنىڭ قۇرامىندا بولعان مەملەكەتتەر. ەكى جاقتىڭ تۇرمىس-تىرشىلىگىندەگى، الەۋمەتتىك جاعدايىنداعى، ادامداردىڭ قارىم-قاتىناسىنداعى ايىرماشىلىقتىڭ كوپ ەمەستىگى، تىلدىك تۇرعىدان كەدەرگىنىڭ بولماۋى، ياعني ورىس ءتىلىنىڭ ەكى جاقتا دا ەركىن قولدانىستا جۇرگەندىگى – قازاقستان مەن رەسەيدىڭ ءبىر-بىرىنەن ايىرماشىلىعىنىڭ سونشالىقتى كوپ بولماعانىن بايقاتتى. قازاقستاندا بار دۇنيەنى، ءومىر سۇرۋگە قاجەتتى جاعدايدى رەسەيدەن دە تابۋعا بولادى. كەڭەستىك زاماندا قازاقستان تەلەارناسىن كورۋگە، قازاق راديوسىن تىڭداۋعا قۇمار ومبىلىق اعايىن ول ماسەلەنى دە تەز شەشىپ الدى. ەندىگى كەزدە ارنايى قوندىرعىنى ساتىپ الىپ، جەر سەرىگى ارقىلى قازاقتىڭ ءان مەن كۇيىن تىڭداي دا، كورە دە الدى. ونىڭ سىرتىندا، ينتەرنەت جۇيەسىنىڭ دامىعان زامانىندا قىزىقتىرعان بار مالىمەتتى عالامتوردان تابۋعا مۇمكىندىكتەرى بار.
ۇشىنشىدەن، رەسەيدە تۇراتىن قانداستار بۇگىنگى تاڭدا الەۋمەتتىك جانە ماتەريالدىق تۇرعىدان العاندا، ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيلەرى ءبىرشاما جوعارى. ءبىرى كاسىپكەرلىكپەن اينالىسسا، ەندى ءبىرى جالاقىسىن، الەۋمەتتىك جاردەمدى قاناعات تۇتىپ، كۇندەرىن كورىپ وتىر. ءتىپتى، قازاقستاننىڭ اۋىلىمەن سالىستىرعاندا، رەسەي دەرەۆنياسىنىڭ جاعدايى ءتاۋىر سەكىلدى. سەبەبى اۋىلدا تۇرىپ، مەكتەپتە جۇمىس ىستەيتىن بولساڭىز، ءسىزدىڭ قىس بويى جاعاتىن وتىنىڭىز دا، كومىرىڭىز دە ۇكىمەتتەن تەگىن بەرىلەدى. رەسەيدىڭ باسقا ايماعىن بىلمەيمىز، ءوزىمىز ءجيى بارىپ تۇراتىن ومبى جەرىندەگى جاعداي سولاي. جاڭا تۋعان بالاعا رەسەيدە بەرىلەتىن ءىرى تولەماقى، بالانىڭ اتا-اناسىنا جاسالاتىن الەۋمەتتىك جەڭىلدىكتەر، ماتەريالدىق كومەك، سونداي-اق، زەينەت جاسىنىڭ تومەندىگى، زەينەتكەرلەرگە قوسىمشا ۇستەماقىلار ت.ب. جەڭىلدىكتەر – قازاقستاندىقتاردى قىزىقتىراتىنى جاسىرىن ەمەس. مىسالى، ومبى وبلىسىندا شاڭىراعىندا ءۇش-ءتورت بالا سۇيگەن ءبىزدىڭ تۋىستارىمىز بار. ولار جاڭاعى ايتىلعان جەڭىلدىكتەردى تولىق پايدالانۋدا. ءتىپتى، ومبىدان كوشىپ كەلىپ، قازاقستاننىڭ ازاماتتىعىن العان كەيبىر تانىستار 55, 57 جاسقا كەلگەن كەزدە ازاماتتىقتارىن اۋىستىرىپ، رەسەيدەن زەينەتكەرلىككە شىعىپ جاتىر. وسىنداي جاعدايدىڭ بارلىعى بۇگىنگى تاڭدا قازاقتاردى رەسەيدە، سونىڭ ىشىندە ومبىدا ۇستاپ وتىر.
الايدا ءبىزدى الاڭداتاتىنى – شەتەلدە قالعان قازاقتاردىڭ ۇلتتىق بەت-بەينەسىنىڭ جويىلىپ بارا جاتقاندىعى. ول جاقتاعى قازاقتار جىل وزعان سايىن تامىرىنان اجىراپ، تۋعان سالت-ءداستۇرىن، انا ءتىلىن جوعالتۋدا. اسىرەسە، قالادا تۋىپ-وسكەن قازاق باۋىرلارىمىزدىڭ بويىندا بارعان سايىن ۇلتىمىزعا ءتان مىنەز، قاسيەت جوعالىپ بارادى. بالاباقشادان باستاپ جوعارعى وقۋ ورنىنا دەيىن جات تىلدە ءبىلىم الىپ، تاربيە كورىپ وتىرعان ول اعايىندارىمىزدى كىنالاۋعا ءداتىمىز بارمايدى. اششى شىندىقتى مويىنداي وتىرىپ، قازاق ەلى تاراپىنان الدا ىستەلەتىن ناقتى جۇمىستاردىڭ جوسپارى جاسالسا دەگەن ويدامىز.
جالپىعا ءمالىم وبەكتيۆتى جاعدايلار ومبىداعى قانداستارعا بايلانىستى ۇلتتىق ماسەلەدە بەلگىلى ءبىر قيىندىقتاردى تۋىنداتىپ وتىر. وسى ورايدا قازاقستانداعى ءتيىستى ورگاندار مەن ۆەدومستۆولارعا ۇسىنىس، پىكىرلەرىمىزدى جولداساق دەگەن ويدامىز. ويتكەنى بىرىنشىدەن، ءدال بۇگىن شەتەلدەن، ونىڭ ىشىندە رەسەيدەن سونشا حالىقتى قازاقستانعا كوشىرىپ اكەلە المايمىز. وعان قازاقتار مەكەندەيتىن مەملەكەت تە قارسى، قانداستارىمىز دا تۇگەل نيەتتى ەمەس. بۇل – ۇلكەن ساياسي ءىس. ەكىنشىدەن، ونداي جۇكتى كوتەرۋگە قازىر قازاقستان دا قاۋقارسىز. سوندىقتان قازاق ەلى ەڭسەسىن تولىق كوتەرگەن قۋاتتى مەملەكەتكە اينالعانشا، ازاماتتارىن جۇمىسپەن تولىق قامتاماسىز ەتىپ، ولاردىڭ الەۋمەتتىك تۇرمىسىن تۇزەگەنشە، رەسەيدەگى، ونىڭ ىشىندە ومبىداعى قازاقتاردىڭ ۇلتتىق كەلبەتىن ساقتاۋدىڭ ناقتى جولدارى، ءبىزدىڭ پىكىرىمىزشە، تومەندەگىدەي:
الايدا ءبىزدى الاڭداتاتىنى – شەتەلدە قالعان قازاقتاردىڭ ۇلتتىق بەت-بەينەسىنىڭ جويىلىپ بارا جاتقاندىعى. ول جاقتاعى قازاقتار جىل وزعان سايىن تامىرىنان اجىراپ، تۋعان سالت-ءداستۇرىن، انا ءتىلىن جوعالتۋدا. اسىرەسە، قالادا تۋىپ-وسكەن قازاق باۋىرلارىمىزدىڭ بويىندا بارعان سايىن ۇلتىمىزعا ءتان مىنەز، قاسيەت جوعالىپ بارادى. بالاباقشادان باستاپ جوعارعى وقۋ ورنىنا دەيىن جات تىلدە ءبىلىم الىپ، تاربيە كورىپ وتىرعان ول اعايىندارىمىزدى كىنالاۋعا ءداتىمىز بارمايدى. اششى شىندىقتى مويىنداي وتىرىپ، قازاق ەلى تاراپىنان الدا ىستەلەتىن ناقتى جۇمىستاردىڭ جوسپارى جاسالسا دەگەن ويدامىز.
جالپىعا ءمالىم وبەكتيۆتى جاعدايلار ومبىداعى قانداستارعا بايلانىستى ۇلتتىق ماسەلەدە بەلگىلى ءبىر قيىندىقتاردى تۋىنداتىپ وتىر. وسى ورايدا قازاقستانداعى ءتيىستى ورگاندار مەن ۆەدومستۆولارعا ۇسىنىس، پىكىرلەرىمىزدى جولداساق دەگەن ويدامىز. ويتكەنى بىرىنشىدەن، ءدال بۇگىن شەتەلدەن، ونىڭ ىشىندە رەسەيدەن سونشا حالىقتى قازاقستانعا كوشىرىپ اكەلە المايمىز. وعان قازاقتار مەكەندەيتىن مەملەكەت تە قارسى، قانداستارىمىز دا تۇگەل نيەتتى ەمەس. بۇل – ۇلكەن ساياسي ءىس. ەكىنشىدەن، ونداي جۇكتى كوتەرۋگە قازىر قازاقستان دا قاۋقارسىز. سوندىقتان قازاق ەلى ەڭسەسىن تولىق كوتەرگەن قۋاتتى مەملەكەتكە اينالعانشا، ازاماتتارىن جۇمىسپەن تولىق قامتاماسىز ەتىپ، ولاردىڭ الەۋمەتتىك تۇرمىسىن تۇزەگەنشە، رەسەيدەگى، ونىڭ ىشىندە ومبىداعى قازاقتاردىڭ ۇلتتىق كەلبەتىن ساقتاۋدىڭ ناقتى جولدارى، ءبىزدىڭ پىكىرىمىزشە، تومەندەگىدەي:
رەسەي قازاقتارىندا اتامەكەن، اتاجۇرت، ۇلكەن ۇعىمداعى تۋعان جەر، تۋعان ەل، وتان سەكىلدى قاسيەتتى تۇسىنىكتەر تۋرالى جان-جاقتى ناسيحات جۇمىستارىن جۇرگىزۋ. ول شارالاردى مادەني، اعارتۋشىلىق، گۋممانيتارلىق باعىتتاعى قارىم-قاتىناستار بارىسىندا وتكىزۋ;
عالامتور جۇيەسى ارقىلى قازاق ەلىنىڭ جەتىستىكتەرى مەن تابىستارىن كەڭ تاراتۋ. وسى باعىتتا ارنايى سايتتاردى كوبەيتۋ;
قازاقتار قالىڭ قونىستانعان ايماقتارعا قازاقستاندىق تەلەارنالاردى تاراتۋدى مەملەكەتتىك دەڭگەيدە قولداۋ. جەر سەرىگى ارقىلى تاراتىلاتىن تەلەارنا قۇرالدارىن رەسەي قازاقتارىنا جەڭىلدىكپەن جەتكىزۋ;
ۇكىمەت تاراپىنان كوپ قارجىنى رەسەيدەن وتباسىلاردى كوشىرىپ اكەلۋگە جۇمساماي، ناقتى كومەكتى قازاقستاننىڭ جوعارعى وقۋ ورنىنا تۇسكىسى كەلەتىن جاستارعا بەرۋ;
قازاقستان ۇكىمەتى شەتتەن كەلگەن مەكتەپ ءبىتىرۋشى قانداستاردان ەمتيحان العاندا ولارعا قاتىستى جەڭىلدىك جولدارىن قاراستىرۋ. ول كومەكتى تەست جۇمىستارىنىڭ جەڭىل فورماسى نەمەسە ارنايى كۆوتا ت.ب. تۇرىندە ويلاستىرۋ;
رەسەيدە قازاقتار وقيتىن مەكتەپتەردە (ومبىداعى رەسمي بيلىك ولاردى ۇلتتىق كومپونەنتى بار مەكتەپ دەيدى) فاكۋلتاتيۆتىك جولمەن «قازاقستان تاريحى» ءپانىن وقىتۋ;
سىرتتا تۇراتىن قازاق جاستارىنا، مەكتەپ وقۋشىلارىنا، ستۋدەنتتەرگە قازاقستاندى كەڭ تانىستىرۋ. ولاردى ماۋسىمدىق، سەسسياارالىق دەمالىس كەزىندە قازاقستانعا تەگىن شاقىرىپ، ەلدىڭ تاريحي، مادەني ورىندارىن كورسەتۋ. مىسالى، بۋرابايداعى «بالداۋرەن» دەمالىس لاگەرىنە ەلىمىزدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن كەلەتىن تالانتتى بالالارمەن بىرگە ومبىلىق قازاقتاردى دا شاقىرۋ، استانانى تەگىن كورسەتۋ، تۇركىستانعا ساياحات جاساۋ ت.ب. شارالار ۇيىمداستىرۋ;
ءباسپاسوز ماسەلەسىنىڭ وڭ شەشىمىن تابۋ. ومبىعا قازاقستاننىڭ رەسمي باسىلىمدارىن، قازاق تىلىندەگى گازەت-جۋرنالداردى تاراتۋعا رۇقسات الۋ;
قازاقستان ازاماتتىعىن الۋعا نيەت بىلدىرگەن رەسەي قازاعىنا مەيلىنشە جەڭىلدىكتەر جاساۋ. وسى جاۋاپتى ىستە بيۋروكراتيالىق كەدەرگىلەردى جويۋ;
قازاقستاننان رەسەيگە ۇلتتىق ءداستۇر مەن ونەردى ناسيحاتتايتىن مادەنيەت، ونەر قايراتكەرلەرىن، كينو جۇلدىزدارىن ءجيى شاقىرىپ، جەرگىلىكتى قازاقتاردىڭ ۇلتتىق رۋحىن كوتەرۋ. قالادا قازاقستاننىڭ بەلگىلى تەاترلارىنىڭ فەستيۆالىن وتكىزىپ وتىرۋ;
رەسەي قازاقتارىنىڭ ادەبي، مادەني، تىلدىك مۇراسىن، ونەر تۋىندىلارىن، جالپى تاريحىن قازاقستان تاراپىنان كەشەندى زەرتتەۋ. مىسالى، «ومبى قازاقتارى: بيبليوگرافيالىق انىقتامالىق»، «ومبى ءوڭىرى قازاق اقىندارىنىڭ انتولوگياسى» سىندى باسىلىمداردى جارىققا شىعارامىن دەگەن عالىمدار، ىزدەنۋشىلەر بار. سولارعا جاردەم جاساۋ;
ومبىداعى قازاق اۋىلدارىنىڭ ورىندارىنا بەلگى تاس قويۋ، اتاۋلى مەرەيتويلاردى وتكىزۋ، كورنەكتى تۇلعالارعا اس بەرۋ، تانىمال قازاق مەكتەپتەرىنىڭ تويىن وتكىزۋ شارالارىنا قازاق ەلى مۇمكىندىگىنشە جاردەم كورسەتۋ. ول وتەتىن شارالاردىڭ ءبىر جىل بۇرىن ءتىزىمىن بەلگىلەپ، سوعان ساي نەندەي قولداۋ، كومەك كورسەتۋ كەرەكتىگىن ءبىلدىرۋ;
ومبىدا وقىعان، قىزمەت ىستەگەن قازاق حالقىنىڭ كورنەكتى تۇلعالارى، سونىڭ ىشىندە الاش قايراتكەرلەرىنە بايلانىستى ومبى جەرىندە ەسكەرتكىش تاقتالار ورناتۋ، ولاردىڭ مەرەيتويلارىنا ارنالعان عىلىمي كونفەرەنتسيالاردى ۇيىمداستىرۋ، ەسىمدەرىن ۇلىقتاۋعا باعىتتالعان شارالاردىڭ وتۋىنە سەبەپ بولۋ;
ومبىدا جۇمىس ىستەيتىن قازاق ءتىلىن وقىتۋ، قازاق مادەنيەتىن ناسيحاتتاۋ ورتالىقتارىنا وقۋلىقتاردى، وقۋ-ادىستەمەلىك قۇرالداردى تەگىن بەرۋ;
ومبى قالاسىندا جانە اۋىلدارىندا قازاق مادەنيەتىن، سالت-ءداستۇرىن، ۇلتتىق ونەرىن ناسيحاتتاپ، دامىتىپ جۇرگەن جەرگىلىكتى ونەرپازدارعا، قايراتكەرلەرگە دۇنيەجۇزى قازاقتار قاۋىمداستىعى تاراپىنان ماراپات جاساۋ. ولاردى قازاقستاندا وتەتىن مادەني جانە وزگە دە شارالارعا شاقىرىپ وتىرۋ.
جالپى، ومبى قازاقتارى بۇل كۇندە انا ءتىلىن تۇگەل ۇمىتىپ، ۇلتتىق سالت-داستۇرىنەن، قۇندىلىقتارىنان مۇلدە اجىراپ قالدى دەي المايمىز. ءالى كۇنگە دەيىن ول جاقتاعى قانداستارىمىز ۇلكەندى سىيلاۋ، اتا-انانى قۇرمەتتەۋ، كىشىگە ىزەت كورسەتۋ، اعايىنشىلىقتى جوعالتپاۋ، كىشىپەيىل بولۋ سىندى ۇلتىمىزعا ءتان اسىل قاسيەتتەردى ساقتاپ وتىر. قازاقتىڭ ۇلتتىق ويىندارىن، ناۋرىز مەيرامىن، قۇربان شالۋدى، پايعامبارىمىز مۇحاممەدتىڭ (س.ع.س.) بەس پارىزىن وتەيتىن قانداستارىمىزدى ومبىدا كەزدەستىرە الامىز. اسىرەسە، اۋىلداعى اعايىن وتباسىندا بالالارىمەن قازاق تىلىندە سويلەسىپ، ۇلتىمىزعا ءتان سالت-داستۇرلەردى مۇمكىندىگىنشە ساقتاپ وتىرعانىن ايتۋعا ءتيىسپىز. قازاقتار مەكەن ەتەتىن ۇلكەن اۋىلداردىڭ كوبىندە مەشىتتەر جۇمىس ىستەپ، شاريعات جولىمەن نەكە قيۋ، ولگەن ادامدى جەرلەۋ راسىمدەرىن بۇرىنعىشا جۇرگىزۋدە. قىس بولسا، سوعىم سويىپ، ونىڭ ءبىراز بولىگىن اعايىن-تۋىسقا، قۇدا-جەكجاتقا تاتتىرۋ، قوناق كەلىپ جاتسا، قوراداعى قويىن سويىپ تاستاۋ – ول جاقتاعى قازاقتاردىڭ باياعى قوناقجايلىلىعىن، كوڭىلىنىڭ دارحاندىعىن بايقاتادى. باسقا ۇلت وكىلدەرىنە ۇيلەنۋ نەمەسە قىز الۋ جاعدايى سيرەك كەزدەسەدى، ال جەتى اتاعا دەيىن قىز الىسپاۋ سالتىنا قانداستارىمىز مەيلىنشە بەرىك. قازاقتىڭ دومبىراسى ۇلتتىق مەرەكەلەردە، جيىن-تويلاردا كۇمبىرلەپ، ۇلتتىق اندەرىمىز شىرقالىپ جاتادى.
ومبىنى مەكەن ەتەتىن قالىڭ قازاقتىڭ تاعدىر-تالايى قازاقستانداعى اعايىندى الاڭداتادى. ءبىر زاماندا ومبى قالاسى دالا قازاعىنا ءبىلىم بەرىپ، ومبى جەرى قازاقستانداعى اشارشىلىقتان بوسقان قانداستارىمىزعا پانا بولعانىن تاريحتان بىلەمىز. سەگىز سەرى، شوقان ءۋاليحانوۆ، ءاليحان بوكەيحان، احمەت بايتۇرسىنۇلى، مىرجاقىپ دۋلاتۇلى، ايدارحان تۇرلىبايۇلى، ەرەجەپ يتبايۇلى، جاقىپ اقپايۇلى، وتىنشى ءالجانۇلى، مۇقان ايتپەنۇلى، رايىمجان مارسەكۇلى، ماعجان جۇمابايۇلى، ساكەن سەيفوللاۇلى، نىعمەت نۇرماقۇلى، بەكمۇحاممەد سەركەبايۇلى، اسىلبەك سەيىتۇلى، قوشكە كەمەڭگەرۇلى، شايباي ايمانۇلى، دىنشە ءادىلۇلى، سماعۇل سادۋاقاسۇلى، مۇحتار ساماتۇلى، بىرمۇحاممەد ايباسۇلى، جۇماباي شاياحمەتوۆ، شاپىق شوكين، جانە وزگە دە كوپتەگەن قازاق حالقىنىڭ ءبىرتۋار مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرلەرىنىڭ، كورنەكتى عالىم ازاماتتارىنىڭ ەسىمى ومبىمەن تاعدىرلاس. ولاردىڭ ءبىرازى ومبى جەرىندە تۋىپ-وسسە، كوبى سوندا ءبىلىم الىپ، قىزمەت ىستەدى. سوندىقتان قازاق ەلى تاۋەلسىز مەملەكەت بولىپ، دۇنيەجۇزىنە تانىلىپ جاتقان زاماندا ول جاقتا ءومىر ءسۇرىپ جاتقان قانداستارىمىزدى قازاق قاتارىنان جوعالتىپ الماۋدىڭ، ولاردىڭ ۇلتتىق بەت-بەينەسىن ساقتاۋدىڭ كەشەندى باعدارلاماسىن مەملەكەتتىك دەڭگەيدە بەكىتكەنى ورىندى ءارى ادىلەتتى بولماق دەپ ەسەپتەيمىز.
قايىربەك كەمەڭگەر.
Abai.kz
سوڭى.
