جەر جونىندەگى كوميسسيا ءبىرىنشى وتىرىسىن وتكىزدى. كوميسسيا ءۇزىلىسسىز جەتى ساعات ءماجىلىس قۇرىپتى. كوتەرىلگەن، ايتىلعان ماسەلەلەر جونىندە ەلەكتروندى اقپارات قۇرالدارىنان حاباردار بولدىق. سوندا بايقاعانىمىز – كوميسسيا مۇشەلەرىنىڭ باسىم بولىگى حالىق تالابىن ۇقپاعان سەكىلدى. دۇرىسىندا، حالىقتىڭ جەر كودەكسىندەگى جاڭا باپتارعا قارسى شىعۋىن بىلمەستىكتىڭ سالدارى سانايتىن ءتارىزدى. جۇرت قاتەلەسەدى، قاتەلىكتى وسى كوميسسيا تۇزەتۋگە ءتيىس دەپ ويلايتىنداي. ياعني جەر كودەكسىنە تۇزەتۋلەر مەن تولىقتىرۋلاردىڭ دۇرىس ەنگىزىلگەنىن كوميسسيا مىنبەرىنەن بار داۋىسپەن شەگەلەپ ايتۋدى مىندەت كورەتىندەي، بۇل ءۇشىن جەردى ساتۋ جانە جالعا بەرۋ پايدالى بولماعىن ەڭ الدىمەن بىرىنە ءبىرى، وزدەرىنە وزدەرى ءتۇسىندىرۋ، دالەلدەۋ قاجەت دەپ بىلەتىندەي. ماسەلەنى كەلىسىمگە كەلۋ جولىمەن ەمەس، داۋىسقا سالۋ ارقىلى شەشۋگە، ءسويتىپ ەل نارازىلىعىن تۋعىزعان باپتاردىڭ ءومىر مۇقتاجدىعىنان تۋعانىن كوپشىلىك داۋىسپەن بەكىتىپ الۋعا بىلەك سىبانىپ تۇرعاندارىنا قاراعاندا، بۇلاردىڭ، كوميسسيانىڭ اگرەسسيۆتى-ۇكىمەتشىل باسىم بولىگىنىڭ، قارا جۇرتشىلىق ارتقان ءۇمىتتى اقتامايتىنى انىققا شىعاتىن ءتۇرى بار. ايتسە دە، جەر كوميسسياسى جۇمىسىن ەندى عانا باستاعاندىقتان، بالكىم، الداعى وتىرىستارىنا دەيىن ويلانار دەگەن ۇمىتپەن، پروبلەمانى تالقىلاۋ ۇدەرىسىنە ەل ىشىنەن ءوز ءۇنىمىزدى قوسۋعا ءبىز دە ءماجبۇر بولىپ وتىرمىز.

حالىقتىڭ «جەر ساتىلماسىن، شەتەلدىكتەرگە جالعا دا بەرىلمەسىن» دەگەن اماناتىن كوميسسيا مۇشەلەرىنىڭ ازىن-اۋلاق بولىگى ەسكە سالىپ، ءوز جۇمىسىمىزدى وسى تىلەكتى قاناعاتتاندىرۋدان باستايىق دەگەن ۇسىنىس ايتتى. وسىعان قۇلاق اسۋ ءجون بولار ەدى، ويتكەنى جۇرت جەردىڭ جاڭاشا وتارلانۋ، وزدەرىنىڭ جاڭا سيپاتتاعى وتار قۇلى بولۋ ىقتيمالداعىنىڭ الدىن العىسى كەلگەندىكتەن الاڭدارعا شىعىپ، كودەكستەگى وزگەرىستەرگە نارازىلىق تانىتتى. تالاپ قويدى.  قۇي مويىندايىق، قۇي مويىندامايىق، ەل كوڭىلى كۇپتى. قازىرگى تاڭدا سول اشىق تا تۇسىنىكتى، ءارى وتە قاراپايىم تالاپ-تىلەككە ارنايى قۇرىلعان كوميسسيا جەتە ءمان بەرسە كەرەك ەدى. بىراق، العاشقى ماجىلىستەن انىق اڭعارىلاتىنى –  ولاي بولماي تۇر. ەندەشە ونىڭ مۇنداي جۇمىسى – ەلدى الاڭداتقان كۇدىكتى تىكەلەي تالقىلاپ، سەيىلتۋدىڭ ورنىنا، ونى  ەلەمەۋگە تىرىسۋى – كوڭىل كونشىتپەيدى. دەمەك، جەردى ساتۋدىڭ، شەتەلدىكتەرگە جالعا بەرىپ پايدالانۋدىڭ تيىمدىلىگىن، ماڭىزىن قانشاما دالەلدەپ، اقىلگويسىگەنمەن، مۇنداي ۋاجدەر جۇرتشىلىقتى تىنىشتاندىرا المايدى. نەگە؟ نەلىكتەن؟

سەبەبى، تاريحقا جۇگىنسەك، جەردى ءتيىمدى پايدالانۋدىڭ ماڭىزىن پاتشا ۇكىمەتى دە ۋاعىزداعان. جەردى ءتيىمدى پايدالانۋ ءۇشىن، مول كەڭىستىكتە مال جايىپ، ەكستەنسيۆتى ەكونوميكامەن كۇنەلتىپ جۇرگەن قازاقتى «وتىرىقشى بولۋعا» شاقىرىپ، «ارتىق جەرلەرىن» تارتىپ العان دا، شۇرايلى جەر-سۋعا ىشكى گۋبەرنيالارىنداعى ەرەۋىلدەپ جاتقان  شارۋالاردى  توپىرلاتىپ اكەلىپ قونىستاندىرعان. سوندا، جاڭا جەرلەردى وتارلاۋشى مۇجىقتارىنا جاعداي جاساي كەلە، يمپەريا ۇكىمەتى «دالا ولكەسىن گۇلدەندىرەمىز» دەپ ۇرانداتقان. الاپات اشارشىلىق اپاتىنان كەيىن بوساپ قالعان جەرلەرگە، «تۋسىراپ جاتقان تىڭدى يگەرەمىز» دەگەن ۇرانمەن، سوۆەتتىك وكىمەت تە  شارتاراپتان مىڭ سان قىز-جىگىتتى – جەردى جاڭاشا وتارلاۋشىلداردى ورنىقتىرعان. ەكى قوعامدىق قۇرىلىستا دا بيلىك جاريالى تۇردە «قازاق جەرىن كوركەيتۋدى»، «جەر-سۋدى ءتيىمدى پايدالانۋدى، تابىس كوزىنە اينالدىرۋدى» كوزدەدى. ءمان بەرىپ قاراڭىزدار – قازاق حالقىنىڭ تۇرمىسىن جاقسارتۋدى ەمەس، قازاقتىڭ ءوزىنسىز-اق ونىڭ جەر-سۋىن يگەرۋدى، ەگىن ەگىپ، ء ومىردى جايناتۋدى، زاماناۋي ەكونوميكانى وركەندەتۋدى كوكسەدى.

دەگەنمەن، سوۆەت زامانىندا جەر-سۋدى ۇجىمداسىپ پايدالانۋدىڭ ءتۇرلى تاجىريبەلەرى جاسالعانى، ءسويتىپ، اقىرى، ەل-جۇرت كوندىككەن جانە ۋاقىت تالابىنا ساي دامىتقان ءومىر سالتى قالىپتاسقانى ءمالىم. الايدا تاۋەلسىزدىك داۋىرىندە كەڭشار، ۇجىمشارلاردى كۇشتەپ تاراتىپ، باسشىلارىن قولدان باي جاسادىق تا، اۋىلدارداعى قالىڭ بۇقارانىڭ كوپشىلىگىن جەردەن ايىردىق. (سودان بەرى ۇزاق مەرزىمگە شەتەلدىكتەرگە جالعا بەرىلگەن كەيبىر ورىنداردا ءىس جۇزىندە ءوز حالقىمىزدىڭ قۇقتارىن شەكتەيتىن  باسقا ءتارتىپ ورناپ جاتقانىن بۇگىندەرى الەۋمەتتىك جەلىدە جۇرت كۇيىنە ايتۋدا.) قازىرگى تاڭدا سول قالىڭ بۇقارا ۇكىمەتىمىزدى جەر ماسەلەسىن قارايتىن ارنايى كوميسسيا قۇرۋعا ءماجبۇر ەتىپ وتىر. ەگەر ەندى وسى كوميسسيا مۇشەلەرى ماسەلەنى ساعىزشا سوزىپ، كودەكستىڭ كۇدىكتى باپتارىن ىشتەرىندەگى ازشىلىققا قايتكەندە مويىنداتۋدى ماقسات ەتەتىن بولسا، حالىق، ارينە، بۇل جولى تىنىش وتىرا المايدى. كوميسسيانىڭ مۇنداي ىقتيمال قادامى مەن ارەكەتى، شىنىندا دا، قالىڭ قاۋىمعا «جۋسان رەۆوليۋتسياسىن» اڭساتاتىن بولادى. ويتكەنى، وكىنىشكە قاراي، ءبىزدىڭ بۇگىنگى تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ دە ۇكىمەتى «قازاق حالقىن كوركەيتۋدى» ەمەس، «جەردى ۇتىمدى پايدالانۋدى» ماقسات ەتىپ، قازاقتىڭ جەر-سۋىن ىشكى، سىرتقى قالتالىلارعا يگەرتۋ ارقىلى شاش-ەتەكتەن پايدا تابۋدى عانا جوسپارلايتىن سياقتى. ولاي بولماۋعا ءتيىس. ويتكەنى ولاي ەتۋ ءبىزدىڭ ۇلتتىق مۇددەمىزگە، كۇللى ەل بولىپ الدىمىزعا قويىپ وتىرعان «ماڭگىلىك ەل بولۋ» جايىنداعى ارمانىمىزعا جاۋاپ بەرمەيدى.

ەندەشە، پرەزيدەنت نازارباەۆ ورىندى اتاپ ايتقانداي، حالىققا جاقپايتىن زاڭ، «جەردى ساتۋعا، جالعا بەرۋگە»  مۇمكىندىك جاسايتىن زاڭ كەرى قاعىلۋى كەرەك. سونىمەن قاتار، وسى كەزگە دەيىن جەكە مەنشىككە ساتىلعان جەرلەر ناتسيوناليزاتسيالانىپ،  مەملەكەت مەنشىگىنە قايتارىلۋعا ءتيىس. كوميسسيا ءبىرىنشى كەزەكتە پارلامەنتكە وسىنداي ۇسىنىس ەنگىزۋدى دايەكتەسە، ءسوز جوق،  موينىنا العان تاريحي مىندەتىن دۇرىس اتقارعان بولار ەدى. بۇل – پارىز، مۇنى الداعى ۋاقىتتاردا اتقارىلاتىن بارشا شارۋانىڭ بازالىق تۇعىرىنا اينالدىرۋعا تىرىسۋ قاجەت.

ودان ءارى كوميسسيانىڭ نە ىستەگەنى ءجون؟  ودان ءارى پاتشالىق داۋىردە دە، سوۆەتتىك كەزەڭدە دە ورىندالماعان، ءتىپتى ءبىزدىڭ تاۋەلسىزدىككە قول جەتكىزگەن زامانىمىزدىڭ وزىندە دە ءالى كۇنگى  قولعا الىنباعان وزەكتى ماسەلەنى – قازاقتى جەرگە ورنالاستىرۋ ۇدەرىسىن باستاپ، جۇيەلى تۇردە جۇزەگە اسىرۋ قاجەتتىگىن دايەكتەگەنى دۇرىس بولماق. وسىنى زاڭداستىرۋ ءجون. قازاق جەر وڭدەۋ، مال ءوسىرۋ ىسىنە تىكەلەي تارتىلىپ، ءوز جەرىنىڭ شىن مانىندەگى قوجايىنى دارەجەسىنە جەتۋى ءلازىم. بۇل ءۇشىن جەر-سۋدىڭ ساپاسىنا، پايدالانۋ ماقساتتارىنا قاراي ءار قوجالىققا تيەسىلى ۇلەستىك نورماسىن بەلگىلەۋ كەرەك. ۇلەس العان ادامداردىڭ ءتۇرلى سەرىكتەستىك قۇرىپ، شارۋاشىلىقتى جۇرگىزە باستاۋىنا باستاپقىدا مەملەكەتتىك جاردەم بەرۋ شارالارى مۇقيات ويلاستىرىلۋى ءتيىس. اگرارلىق سەكتور ماماندارى، زاڭگەرلەر، قارجىگەرلەر وزدەرىنىڭ كۇللى اقىل-وي، كۇش-جىگەرلەرىن وسى باعىتقا جۇمساسا وڭدى بولار ەدى. سوندا، قازاق ءوز جەرىن ءوزى تۇلەتۋگە كىرىسكەندە، ەلىمىزدەگى جۇمىسسىزدىق پەن كەدەيشىلىك ماسەلەلەرىن ساتىمەن شەشۋ باعىتىنا تۇسەر ەدىك. وسىلايشا مەملەكەتىمىزدىڭ الەمدىك ەلدەر پاليتراسىنان ءوز بوياۋىمەن ءتيىستى ورنىن الىپ تۇرۋىنا، جاھاندانۋ ارانىنا جۇتىلماي، ۇلتتىق ءبىتىم-بولمىسىن ساقتاۋىنا، ياعني، دەكلاراتيۆتىك ەمەس، شىنايى ماڭگىلىك ەل قاتارىنا ۇمتىلۋىنا مىقتى نەگىز سالىنارى كامىل.

قورىتا ايتقاندا، حالىق تالابىنا بايلانىستى قۇرىلعان بۇل مەملەكەتتىك كوميسسيا ۇكىمەتىمىزدىڭ حالىققا شىن مانىندە قىزمەت ەتۋىنە سەپتەسۋدى اسا ماڭىزدى، ەڭ باستى جانە ەڭ نەگىزگى مىندەتى دەپ ساناسا عانا ەل الدىنداعى بورىشىن ادال وتەيدى. وتارلىق قامىتتان شيرەك عاسىر بۇرىن مۇلدەم قۇتىلعان حالقىمىزدىڭ عاسىرلار بويعى ارمانى  ەندى ورىندالۋعا ءتيىس. وعان، اۋىل شارۋاشىلىعى ءوندىرىسىن حالقىمىزدىڭ ءوز قولىنا الىپ، ءوز جەرىنىڭ شىنايى قوجاسى ءوزى بولۋىن قامتاماسىز ەتۋگە – تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ وكىمەتى مىندەتتەنۋى كەرەك.  كوميسسيا وسىنداي باعىت ۇستانسا، ءسويتىپ بيلىككە سونداي ۇسىنىستى جان-جاقتى دايەكتەپ بەرسە عانا حالىق ءۇمىتىن اقتايدى. وسى ءبىر ازىن-اۋلاق ويىمىزدى بيىك كوميسسياداعى بىلىكتى ازاماتتاردىڭ قاپەرگە الۋىن قالايمىز.

بەيبىت قويشىباەۆ

Abai.kz

16.05.2016