ءامىرحان بالقىبەك. بابا-ىرىم
شامىرقانۋ
ءور تەڭiزدiڭ
قايتۋى مەن تاسۋىن
اي بiلەدi...
بiر بۇل ەمەس جاسۋىم.
جارىلۋعا شاق-شاق قالدى شىدامىم،
ودان بەتەر كەلiپ كەتتi اشۋىم.
پايعامبار دەپ قۇرمەتتەگەن ارابتا
كورiپكەل دەپ دارiپتەگەن بابىلدا،
اقىن ۇلىن تەڭەپ بەرگەن جارىمعا
نە بەتiممەن كورiنەمiن مىنا ەلگە،
نە ايتامىن مىنا ەسسiز قاۋىمعا؟
كەشiر،
ەسiل كەتسە مەنەن بiر ايىپ،
اقىل ايتقان اۋىزىڭدى ۇرايىن.
سانالارىن سالدە اعارتقان مولدالار
جاينامازعا باس قويعاندا
جىرعا باس ۇرعاندىعىن سەزبەي مە ەكەن،
قۇدايىم!
مەن تۋعان شاق
مەزگiل ءسiرا ءولiارا،
قاسيەتتi قامايتىنداي قوراعا
جالاڭاياق دەپ سوگەدi, ال ءوزi
جالاڭاياق بارمايتىنداي مولاعا.
جۇيەلi ويدىڭ جەتەگiندە جۇرمەي مە!
تەك ءتاتتi ەمەس،
قاتتى ايتادى-اۋ تiل كەيدە.
قوينىما سالسا قىزىن قاقپاس شال
مەنەن باتىر ۇل تۋارىن بiلمەي مە؟
جولسىز تۇندە
جۇلدىزىنان اداسقان
بiر مەن بە ەكەم،
ول جايلى ەندi جاق اشپان.
باقىتىم بار بiر باسىما جەتەتiن،
ءوز دالام بار، جۇتار اۋام، بار اسپان.
ءور تەڭiزدiڭ
قايتۋى مەن تاسۋىن
اي بiلەدi...
بiر بۇل ەمەس جاسۋىم.
كۇن كوزiنەن ۇيالدى ما كوكتەگi,
ساباسىنا ءتۇسiپ قالدى-اۋ اشۋىم.
ەش وكپەم جوق
جارىماعان جاتىردا،
اقىماققا، الپاۋىتقا، پاقىرعا،
مەن قويارمىن، قويارمىن مەن ولەڭدi,
جۇرتتىڭ ءبارi اينالعاندا اقىنعا.
بiر اقىماق كەرەك شىعار ەلگە دە.
1991 ج.
اڭىز
جiگiت پەن قىز بiرiن-بiرi
سۇيگەن ەدi سوناۋ بiر شاق.
سۋىق پەنەن سول سۋىقتى
جىلىتاتىن الاۋ قۇساپ.
سەرت بايلاستى بiر-بiرiنە
جار بولۋعا ادال ماڭگi.
راس ەدi ەكەۋiنiڭ
بiر-بiرi ءۇشiن جارالعانى.
راس ەدi, راس بۇل دا،
ارمان وتقا ورانعانى،
تۋعان جەرگە جاۋ پيعىلى
قانجار بولىپ قادالعانى.
كiرiپ كەتتi قان مايدانعا،
وق تيدi دە ءولدi جiگiت.
تانمەن بiرگە توپىراققا
كومiلدi ارمان، كومiلدi ءۇمiت.
قايعى جاندى سىزداتادى،
كiمگە كەرەك قارالى ارمان؟
كوپ ۇزاماي قىز بايعۇس تا
قۇلاپ ءولدi جاعا جاردان.
قاجەت بولسا قۇرباندىققا
ماحاببات تا شالىنادى.
و دۇنيەدە، امال قانشا،
بiرiن-بiرi تانىمادى.
بiرi توزاق، بiرi بەيiش
تۇرعىنىنا اينالعاسىن،
ءجاننات باقتا سايرانداسىن،
كوڭiل قالاي قايعى الماسىن؟
ءتۇستi قۇداي كوڭiلi دە:
ۇلى سەزiم وتەۋiنە
بۇل فانيدە تابىسۋعا
عۇمىر بەردi ەكەۋiنە.
قانات جايىپ شۋاقتى ارمان،
جايلى سىرعا جاندى بولەپ
بiرiن-بiرi تانۋ ءۇشiن
ءالi قانشا اي، كۇن كەرەك؟
1992 ج.
اۋا تۇستەس جىر
اكەم جۇمابەككە
وتكەن كۇندەر اسەرلەرiنiڭ ءوڭi ءالi
كەتكەنi جوق كوڭiل — كوزiمنەن جوعالىپ،
بالا كۇنگi اڭگiمەگە ومiرiممەن وزەكتەس،
اۋىق-اۋىق، جيi-جيi سوعىپ تۇرامىن ورالىپ.
– سويلەپ بەرسەڭ تiلiڭنەن ءسوز ەمەس بال تامادى،
ءاي، ءاي، اكە، ايتسە دە بiتiرگەنiڭ شامالى.
ەگiن ەكتiڭ، جەر جىرتتىڭ، بiراق ودان نە پايدا،
وسىنى دا ايتشى، اكە، ءماندi ءومiر دەپ اتاي ما؟ –
دەپ كەرگiدiم،
مەنiڭ دە كەرگيتiندەي ءجونiمدi,
سول بiر وقۋ جىلىندا ەڭبەك ەتiپ ءونiمدi,
ءبارiن بەسكە بiتiرگەم،
كiتابىم بار وقىعان.
وقۋ وتسە ماڭدايدان،
قالاي تىنىش وتىرام.
ايتىپ سالدىم ءبار-ءبارiن، وي كەلتەدە ءسوز بۇزىق،
تۇكتi كورمەي شاماسى كەتكەن بولدى-اۋ كوز قىزىپ،
ايتىپ سالدىم ءبار-ءبارiن، نە كۇتەسiڭ تەنتەكتەن،
اكەم بiراق ەش قاباق تانىتپادى سەلت ەتكەن.
سالدەن سوڭ ءسوز باستادى،
ويعا العانىن باقىلاپ،
ايتقان سىندى جىمىڭعا تولىپ كەتتi اتىراپ:
–بايقا، بالام، قىر — سارى، مەنiڭ باعىم كوكپەڭبەك،
توككەن تەردi كiم ايتار، قانە، بوسقا كەتكەن دەپ.
بۇنىڭ ءبارi ءتاڭiردiڭ iسi دەسە ناناسىڭ،
بارiنەن دە اۋاسىن، اۋاسىن ايت، اۋاسىن.
تازا اۋامەن، قاراعىم، قولقا تىنىسىڭ ارشىلار،
تەك تالاسپا،
كiتاپتان وقىعانىڭ بار شىعار،
بiر ادامنىڭ عۇمىرىن اسىرايدى ءار شىنار،
ولاي بولسا مەنiڭ دە بiر iزگi iسiم بار شىعار.
وعان بولا ەشكiمنەن سىي سۇراعان جوق كۇنiم،
وسى مەنiڭ بار بولسا كوڭiلiمنiڭ توقتىعى...
اكە ءسوزi سانانى سالماقتاتتى،
اۋا ءتۇسiن اڭسىزدا اڭعارماق كiم؟
جاڭا، جاڭا بايقادىم:
اۋا تازا
ەكەن، ەكەن مەن جۇتقان.
بiلمەگەنiم،
شىعادى ەكەن-اۋ ويناقتاپ تiلگە مەنiڭ،
دۇرىس، دۇرىس بولماپتى تiلدەگەنiم
اكە، سەنi,
كەشiرگiن،
ءجۇر ەكەن-اۋ
تەك كەۋدە ەمەس،
سەن ايتقان سوزدەن ۇقتىم،
سەن وسiرگەن اعاشتا، گۇلدە دەمiم، –
دەگiم كەلدi, ەشتەڭە ايتا المادىم،
سەزدiم تەك الدەنەنiڭ شايقالعانىن.
اكەم ەككەن سول بiر ءدان كوڭiلدەگi,
تۇيسiك — توپىراعىما كومiلگەلi
مەن دە اۋانى تازارتقىش وسكiندەيمiن.
ەلەمەگەن ەڭبەگiم ەشكiم مەيلi,
بولسا بولسىن،
ايتسە دە تۇيگەن ءتۇيiن –
وسكiن باردا اسەرلەر ەسكiرمەيدi.
وتكەن كۇندەر اسەرلەرiنiڭ ءوڭi ءالi,
كەتكەنi جوق كوڭiل كوزiمنەن جوعالىپ،
جاڭاعى جايعا ومiرiممەن وزەكتەس،
اۋىق، اۋىق، جيi-جيi سوعىپ تۇرامىن ورالىپ.
سودان بەرi ءوتiپ كەتتi قانشا كۇن،
ەڭ سوڭعى دەم قالىپ قويدى كەۋدەسiندە
قانشانىڭ
شۇكiر، قازiرگە تارىلعان جوق تىنىسىم،
الاتاۋدىڭ اق شىڭىنا باستى تiرەپ جىر جازام،
ءوز جايىمەن ءجۇرiپ جاتىر جۇمىسىم.
اۋانى سول كiم بەرەدi, ادام با؟
تابيعات پا؟
وعان دا
كەزدەردە بار وي بولمەستەن كەتەتiن،
تەك كەي كەزدە قاپىرىق بوپ جەتەتiن
جازدىڭ كۇنi تىنىستى تارىلتپاسا وتە تىم.
بiراق اسەر سول بiر كۇننەن جادىمدا،
كەي ءسات قىزۋ بايقالعاندا قانىمدا،
سودان بەرi جاتقان داربىز تەڭكيiپ
مەن ءۇشiن قۇر قابىق ەمەس،
تازا اۋانىڭ قامباسىنداي كورiنەتiن سەكiلدi.
كەيدە ومiردە اسەرلەر بار نە ءتۇرلi,
قاراپايىم اكەم دە ءتاڭiرi تەكتەس
سەزiلەتiن سەكiلدi,
قاپىرىق كۇن جەل جەلپiسە بەتiمدi,
سول اكەمنiڭ كۇس-كۇس قولى سەكiلدi
كورiنەدi,
ەي، تازا اۋا، ساعان مەن،
قولدان كەلسە جىردان ساراي سالار دا ەم،
كوزiڭ بولسا كەرەمەتiمە نانار دا ەڭ.
وعان شەيiن ەسەبiڭنەن ءوزiڭنiڭ
ءوزiمدi ءسال جەڭiلiرەك سەزiنگiم
كەلiپ كەتسە،
كەشiرiم ەت،
ماعان دا
وڭاي ەمەس مىنا ەسسiز زاماندا.
قيال قۇسىن قانات قاققان ۇشىرىپ،
تاناۋى ەمەس، تۇيسiگiمەن ءتۇسiنiپ،
مەنiڭ دە سول اۋا تۇستەس جىرىما
الدەكiمدەر جاتسا دەپ تۇشىنىپ.
مەندەگi سول كiسiلiك پەن كiشiلiك.
1992 ج.
مەتامورفوزا
باللادا
بالالىق شاق شىق بولار تاڭدا دەمi,
تامساندىرعان تىلسىم ءسات از با مەنi,
ءمولدiر ەدi ايدىنى كوڭiلiمنiڭ،
كورشi اۋلادا وسكەن گۇل ارمان ەدi.
ارمان ەدi, سەزiم — كوك شيىرلانىپ،
جەپ قويعانى شىندىقتى ميىمدى انىق.
سوندا-داعى قويعام جوق كوز ءسۇزۋدi
كورشi اۋلاعا گۇل وسكەن جيi ۇرلانىپ.
اسپان سەزiم كوڭiلدە، وڭiردە ءومiر،
مەن دە بiرمiن، جانباعان كومiر دە بiر،
عاشىعىڭا كوز ءسۇزۋ عاجاپ شىعار،
قولىڭ جەتپەۋ ايتسە دە ءومiر مە بۇل.
كۇندەر اقتى ساۋدىرلاپ پاراقتارى،
ساۋدىر كۇنمەن گۇل دە ءوستi, قاناتتانىپ.
كورشi اۋلاعا كوز سالار ۇمiتتەنە،
ۇزسەم دەگەن مەندە سول تالاپ قالدى.
تالاپ، تالاپ... تالاپتى ەلەپ، ەسكەر،
كۇنiم قۇرسىن دەپ سەزiممەن ەرەگەسكەن.
كورشi گۇلگە بiر كۇنi ايقاي سالدىم،
«سەن وسكەن جەر ماعان دا جەر ەمەس پە؟
نەگە، نەگە مەن جاققا قارامايسىڭ،
بويىڭ بيiك بولسا دا ءالi بالادايسىڭ.
ساعان دەگەن كوڭiلiم اق، اق كوڭiلدi
ەلەمەي قانشا تاعى جارالايسىڭ.
كوزگە iلمەيسiڭ قالعانداي ءوزiڭ بوپ قاپ،
سۇلۋلىققا ورىن جوق سەزiم توقتا.
نەگە، نەگە مەن جاققا قارامايسىڭ،
قاسiرەتiمدi كورمەستەي كوزiڭ جوق پا؟»
تەربەلدi گۇل ءوزiنiڭ شەڭبەرiمەن،
تەربەلگەنiن تىلسىممەن تەڭ كورiپ ەم.
اسپان سەزiم مەندەگi سەزiپ قالدى،
بوياۋ يiسi اڭقۋىن جورگەگiنەن.
«ەر ماقتاسا قىز جۇرەر جاساپ قالىپ»
دەگەن ءسوزدi ءدال ايتقان جاس-ا-اق حالىق.
شۋاعىندا تەربەلە كوكتەم — كۇننiڭ،
گۇل سويلەيدi كوركiنە ماساتتانىپ:
«نەگە، نەگە دەيسiڭ-اۋ، نەگە، نەگە،
كوپ نەگەدەن كوڭiلiڭ كوگەرە مە؟
بويىڭ اناۋ تاپالتاق تارباقتالعان،
قۋىس كەۋدەڭ قۇر تاسقا توبەلەمە.
نەگە كەرەك ءمانسiزدi سىناقتاماق،
كوركiمە تامسانعانشا قۇلاپ قاراپ.
كۇنگە ۇمتىلعان، ءوزiڭدi دالەلدەگiن،
مەن دەسەڭ سول قويارىم بiر-اق تالاپ».
گۇلدiڭ ءسوزi نامىس-ءا، نامىس قاتتى،
سەزiمiم جۇپاردى ەمەس، شاڭ ۇستاپتى.
باعىم مەنiڭ كەتiپتi وتكەن كۇنمەن،
كۇنمەن وسكەن گۇل مەنەن الىستاپتى.
سەزiم، قايعى، ىزامەن قاباتتالىپ،
مەن دە ءوستiم وكiنiشتەن قاناتتانىپ.
تاڭدانىس پەن الدانىس ارپالىسقان،
ساناما سول بiر ساتتەن ساباق دارىپ.
كۇندi كورiپ، كورمەستەن مۇلدە ماڭىم،
ءوستiم، ءوستiم، ەستە تەك گۇل تالابى.
مۇڭنىڭ جاسى كوزگە تەك شەل قاپتاتار،
باسى بولسا بiربەتكەي جۇلدە الادى.
جىلۋى ەكەنiن بايقاتپاي قاي قاباقتىڭ،
ءور تالابىن كۇن سايىن قايتالاپ كۇن.
سەزiم وياۋ بۇل كۇندەر، كوزiم جۇمىق،
ءوستiم، ءوستiم، قانشا ءوستiم، بايقاماپپىن.
وسەتۇعىن شىبىق دەپ ەلەپ مەنi,
ەر ەككەنi بەلگiسiز، ەل ەككەنi.
ءوز بويىما قاراسام كوزiمدi اشىپ،
تۇر ەكەنمiن بiر كۇنi تەرەك بولىپ.
قالاي ءوستiم، ۇعار-اۋ ميى بار جان،
دiڭiم تiپ-تiك، تومەنگە يiلە المان.
بiر وتەۋiن جاسىمنىڭ بەرەر ءتاڭiر،
ايرىلعانىم بارلىعىن جيىپ الدان.
سەزiم ورتتە ويعا ورىن تابىلعان با،
بiر ءسات دەمەۋ iزدەگەن دامىلدان دا،
تومەن جاققا قاراپ ەم، باس اينالدى،
گۇلگە قولىم جەتپەدi قاعىنعاندا.
ءوس، ءوس دەدi, مەندە ءوستiم ساناممەنەن،
جۇرەكتiڭ لۇپiلiمەن جانار دەنەم.
كورشi اۋلادا وسكەن گۇل، راحمەت،
پەيiلiم اق، وكپەم جوق ساعان دەگەن.
ءوتتi كۇندەر مەن بيiك، ول تومەندە،
جاناردا جاس كوكتە كۇن كولبەگەندە،
ول ماقتادى مەن جاسىپ قالعانىمدا،
مەن ءنار بولدىم گۇلiم سول شولدەگەندە.
جاپىراعىم بار دا ءالi جالبىراعان،
ءتاتتi اسەرگە كوزدiنi ناندىرا الام.
گۇل ءۇزiلدi بiر تويدىڭ قۇرمەتiنە،
بيiكتiككە قۇمارتۋ قالدى ماعان.
قۇدiرەت-اۋ سەزiم بوپ تاسقاندا ادام،
داستانىم سول ءالi كۇن باستالماعان.
تاۋدى الامىن تۇلعا قىپ ولەڭiمە،
تورەلiككە مەن كۇللi اسپاندى الام.
ءار كۇننiڭ قاناتىندا جۇيiتكiگەن،
مەن شەكسiز سۇلۋلىقتى ءسۇيiپ كەلەم.
ولمەيمiن مەن، تامىرىم ءتۇ-ۋ-ۋ تەرەڭدە،
ارمانعا ولشەم باردا بيiك دەگەن.
قايشى كەلمەس زاڭىنا شاريعاتتىڭ،
جان دۇنيەسiن ارلى ۇلدىڭ تاني جاتقىن،
قيالىندا كۇللi الەم — اۋەن تۇنىق،
جىرلارىندا ءوزi بار تابيعاتتىڭ.
شەللي اجالى
ۇلىقبەك ەسداۋلەت اعاعا
شەللي اقىن سۋعا باتىپ ولەردە،
نەنi ويلادى اساۋ تولقىن كومەردە؟
سەزدi مە ەكەن اسىل جۇرەك تۇنشىققان،
ءولiمi دە اينالارىن ولەڭگە.
تۋعان جەردiڭ تاركi ەتكەندەي قولاتىن،
نە سەبەپتi سۋعا كەتتi سول اقىن؟
Iشتارلىق پا دوسىنان دا سەزiنگەن،
قۇشتارلىق پا تەك شابىتتا بولاتىن.
جىقتىرماستان سۇلۋلىقتىڭ جالاۋىن،
سەرت قىپ ءتۇيiپ جۇرەگiنiڭ قالاۋىن
ءولدi شەللي، ولiمiنە وزگەشە
ولەڭ عانا بەردi ءادiل جاۋابىن:
– اجالدىڭ دا باتىل قاقسا ەسiگiن،
اقىندارعا بولۋ كەرەك كەشiرiم.
جەر بەتiنەن تازا پاراق تابا الماي
سۋعا جازدى، دەيدi ول، شەللي ەسiمiن.
1994 ج.
بەلگiسiز قالا
توعىز جولدىڭ توعىسقانمەن تورابى،
قايدا ەكەنiن تابا المايتىن قوناعى
بۇل قالادا كوكتەمدi ەشكiم بiلمەيدi
مۇندا ويتكەنi ون ەكi اي قىس بولادى.
الىپ تاۋعا بايلاپ قويعان شىنجىرلاپ،
بۇل قالانى قارعىس اتقان مىڭ جىلعا.
جەر جىلجۋدا، جەرمەن بiرگە قالا دا
قارا جىلىم جاققا باياۋ جىلجۋدا.
نوكەرلەرiن ەرتiپ شىعىپ مولادان،
بۇل قالادا تۇندە سايتان سالادى ءان.
بiراز ادام ايىرىلادى ۇيقىدان،
ال كوپ ادام ايىرىلادى سانادان.
جىن-جىبىردىڭ بولعاننان سوڭ مەكەنi,
بۇل قالادا توسىن جايلار جەتەدi.
دانالىقتىڭ باسىن جارىپ تاسادا،
سۇلۋلىقتى شەشiندiرiپ كەتەدi.
بۇتقا پۇتتاي تابىنعاسىن قاشاننان،
شال-قۇتانى جاس قىز اۋلاپ جاسارعان.
بۇل قالانىڭ، ەڭ عاجابى، قۇدايى،
كوكتە ەمەس، كوك قاعازدان جاسالعان.
ارمان مۇندا قالتالارعا باتادى،
سوندا ولەدi, ەشكiمنiڭ جوق شاتاعى.
مۇندا مۋزا قايىر سۇراپ كوشەدە،
ال، اقىندار ماس بوپ بارا جاتادى.
بۇل قالادا تiزە بەرسەڭ كوپ قىزىق،
كور، ارالا، بوسقا ۋاقىت وتكiزiپ
الىپ جۇرمە. تەك پەرiشتە بولماعىن
قالا جايىن جۇرەر كوككە جەتكiزiپ.
توعىز جولدىڭ توعىسقانمەن تورابى،
قايدا ەكەنiن تابا المايتىن قوناعى،
بۇل قالادا كوكتەمدi ەشكiم بiلمەيدi,
مۇندا ويتكەنi ون ەكi اي قىس بولادى.
جۇلدىز بiتكەن كوكتە بەتiن شىمشىلاپ،
بۇعاۋ بۋعان جاتىر قالا سۋ سۇراپ،
جىلتىلداعان ساۋلەسiندەي ءۇمiتتiڭ
ءار قاباتتا سونبەيدi تەك بiر شىراق.
1995 ج.
جۇلدىزدى شاق
ەسكi تۇركi تiلiندە قاتىن ءسوزi اناعا،
ايەل زاتىنا قۇرمەت بەلگiسi رەتiندە قولدانىلعان.
مىناۋ قاي ءتۇن؟
جىر جازار ءتۇن اقىندار.
تولعان، اقىن،
ءورت سەزiم بار، اقىل بار.
اق قاعازعا كوزiڭدi ءسۇز
تiرلiكتەن
توسەگiنە قيسايعاندا قاتىندار.
قاتىنىڭنىڭ كەلبەتiنە قارادا،
باسىڭدى iي ۇيقىداعى اناعا،
باسىڭدى iي جاتىر جايلار بالاعا.
مىنانداي ءتۇن
بۇگiنiڭ مەن ەرتەڭiڭ
ۇيقى-تۇيقى ۇيقاسپاسا بولا ما؟
جەتپiسiندە جار قۇشىپ بەل شايقاعان،
شال قۋاتىن نەسەبiنەن بايقاعان،
قاتىن بولعان،
ال سەن ونىڭ قاسىندا
اقىنسىڭ دەپ بiراق كەسiپ ايتا الام.
سولاي، اقىن،
سەنiڭ ءسابي ولەڭiڭ
دۇنيەنi وزگەرتەردەي كورەمiن.
ءوزiم سوعان سابيدەيiن سەنەمiن.
مەن دە ويتكەنi
تۇنگi اسپانداي كونەمiن.
ءتۇن بiر ۋاق بوپ قالدى ما،
نەسi بار.
ءسات بولادى قۇرساۋ كوڭiل اشىلار.
ءتۇن قوينىندا اي كوشەدi اسپانعا،
سەن قاتىننىڭ قويىنىنا كوشiپ ال.
قانشا سايرا، جەتەر ەمەس اقىلىم،
ەر پارىزى — بوساماسىن تاقىمىڭ.
جۇلدىزدى جىر جازىلماسا،
مىنا ءتۇن
جۇلدىزدى ۇلدى جازسىن ساعان، اقىنىم.
ءتۇن اسپاندى كومكەرگەندە گۇلمەنەن،
باق قالمايدى ادام جانى كiرمەگەن.
شابىتتانسا قاتىن، اقىن جازاتىن،
بiلگەن جانعا
جۇلدىزدى ۇل — بۇل دا ولەڭ!
1995 ج.
* * *
مەن پۋشكين ەمەسپiن، بۇل انىق،
بولماسام بولمايىن، ۋايىم با.
جەر باسىپ جۇرگەنگە جۇبانىپ،
جىر جازام عاشىقتىق جايىندا.
ماحاببات — سەزiم بۇل كيەلi,
دەيمiن دە ورانام جالىنعا.
جۇرەگiم سول قىزدى سۇيەدi,
كەۋدەمدە تiرشiلiك بارىندا.
و دۇنيە بار بولسا ەگەردە،
وندا دا سۇيەمiن نۇرلىمدى.
ۋاقىتقا ماحاببات كونەر مە،
ۇيرەنەر ءالi-اق ول مىڭ تiلدi.
مىڭ تiلدە سويلەيدi جىرلارىم،
جوعالتپاي ءناشi مەن بوياۋىن.
سەزەم مەن جىرعا ايتقان سىرلارىن،
عاشىققا ەل ەسكەرتكiش قويارىن.
تۇعىردان تۇرارمىن قاراپ مەن،
بەيداۋا عاشىقتىڭ كوزiمەن.
ءار تاڭىن اتىرعان تالاپپەن
قۇرداس بوپ زاماننىڭ وزiمەن.
ايتسە دە كەرەك پە جانعا سول،
تاس تۇعىر، باردا ءالi ومiرلەر –
جىرىمدى جاتسا وقىپ سان عاسىر،
سانداعان پەرiشتە كوڭiلدەر.
سەزiمدەر ولمەيدi, تۇبiندە،
شابىتقا شاعىندا شولدەگەن،
كوكتەمگi جاۋىننىڭ تiلiندە،
جىر بولىپ ورالام جەرگە مەن.
مۇنداي باق پۋشكينگە قونباعان،
ابايدىڭ كiرمەگەن تۇسiنە.
سودان سوڭ عاشىقتار جولداعان،
جۇرەرمiن حاتتاردىڭ iشiندە.
كەۋدەگە ۇيالاپ جىر ەمگەن،
سەزiمiن توڭدىرماي ىزعارعا،
ءالi دە سان عاسىر جۇرەم مەن،
جەر باسىپ كوك تايعاق مۇزداردا.
1994 ج.
التى ارناۋ
م-عا
I
ءلايلi مەن ءلايلانiڭ قاتارى ەڭ،
عاشىقتىڭ جايىن شىن بiلەر كiم؟
قارا تاس سياقتى قاتال ەم،
سەن مەنi نازiك قىپ جiبەردiڭ.
وزiنە باعىنباس ءوز باسى،
كوگiنەن بۇلتتار جيi اۋىپ،
بiر ساتكە تىيىلماس كوز جاسى
اسپان بوپ كەتتiم مەن جىلاۋىق.
II
مەن وقىعان كiتاپتاردىڭ تورەسi,
ۇندiلەردiڭ قۇداي جايلى جىرىندا
جىر تۋرالى كەرەمەت وي ايتىلعان
بالداي ءتاتتi تۇسiنiكپەن ۇعىمعا.
جانعا قيماس جانىمنىڭ شىن تورەسi,
سول تۋرالى ەڭ بiر اسىل سىرىمدا.
نۇرداي قىزعا قانشاما ولەڭ جازدىم مەن
بالداي ءتاتتi تۇسiنiكپەن ۇعىمعا.
كوركەمدiگi كورiكتiممەن قارايلاس
وت كەۋدەمدە تالاي جىرلار تۇتادى.
ولارعا تەڭ كەلە الادى تەك قانا
ۇندiلەردiڭ قۇداي جايلى كiتابى.
جانىمنىڭ سول جۇلگەلەنگەن جىرلارى
جەتكەن شاقتا عاسىرلارعا كەلەسi,
ولار جايلى ايتسا-اۋ بiرەۋ وسى ەد دەپ
مەن وقىعان ولەڭدەردiڭ تورەسi!
III
ساعان سالەم بەرە الادى كوپ كەششە،
ەڭ قۇرىسا سونىڭ بiرi بولمادىم.
امال بار ما، كوزدiڭ جاسى كەپپەسە،
كوك تايعاق بوپ قالىپ جاتتى جولدارىم.
بورانداردا مۇڭعا ورانىپ ءجۇردiم مەن،
سەن جايلى وي جىلۋ بەرiپ جانىما.
شاقتاردا دا ۇمىتقام جوق ءجۇزiڭدi
ءجۇزiم سۋى شارپىلىسقان قانىما.
جابىققاندا سان جۇباتتى-اۋ جىر تiلi,
قار دا ەرiدi باسقا تۇسكەن قايعىمنان.
قۇدايعا دا العىس ايتتىم بiر كۇنi
مەنi وسىنشا بايتاق مۇڭعا باي قىلعان.
IV
تامسانتقان ءتۇس ەمەس وڭiمدە
ەرiكسiز ايىرىپ ەركiمنەن،
بiر عاجاپ بەينەنi كوردiم دە
قۇدايدىڭ بارىنا سەندiم مەن.
ارمانداپ كەلسە دە سان عاسىر
كورمەگەن اقىندار الەمi,
اسەر بوپ ءتۇيiلدi جانعا اسىل
سول بەينە پەيiشتەي ادەمi.
جانى مەن ءتانi تەڭ جاراسىم،
ايقاباق تۇراتىن مۇندالاپ.
گۇلiمنiڭ قيىلا قاراسىن
جىندىمىن، بەرەر ەم جىرلاپ-اق.
ساناسىن سەزiمگە جەڭدiرگەن
ءماجنۇن ءوزiم بوپ بۇ ماڭدا،
سول قىزعا باعىمداي سەندiم مەن،
سوفىداي سەنەتiن قۇرانعا.
شابىتتىڭ شالقىعان كەزiندە –
جىرمەنەن ناشتەگەن قۇرانىن،
ەسiمدە، بوي ۇرىپ سەزiمگە،
قۇداي دا اقىن دەپ تۇرعانىم.
قۇر جىر نە دەدiم دە سودان سوڭ
بەينەسiن زەردەمدە زەرلەدiم.
تاڭiردەي تاكاپپار بولعان سوڭ
ول ونىڭ بiرiن دە كورمەدi.
ال سوسىن باقىتسىز پەندەدەي
بەلشەدەن باتتىم دا كۇناعا،
كەتتiم مەن ءوڭدi دە ءوڭ دەمەي
ول بار دەپ مەن كورەر جۇمادا.
تارتايىن تاۋقىمەت كوپ مەيلi,
تىم قاتال جانە دە ەڭ iزگi
ول جايلى وي باسىمنان كەتپەيدi
بەيكۇنا كولەڭكەم ءتارiزدi.
V
عايىپتان عاجايىپ بوپ كەزiككەنiم،
مەن سەنi قيالدا دا قۇشقانىم جوق،
تەك ەسسiز ەسiمiڭدi ەجiكتەدiم.
قيىن-اۋ تابىسپاعان، قارىشتاعان،
قيالدان قاجىپ كەتiپ كوزiم جۇمسام
جۇماقتاي ەلەستەيدi تانىس عالام.
باسىمنان قىس كوشiردiم، جاز كوشiردiم،
جۇمباعىن شەشسەم دەدiم پەشەنەممەن
وسىناۋ ەسiمدi العان سازدى ەسiمنiڭ.
بiلدiم مەن جىر ەتەرiم كiم ەكەنiن،
باعزىدان قالعان كiتاپ ايتىپ بەردi
قۇدايدىڭ ءجۇز اتىنىڭ بiرi ەكەنiن.
بۇنى بiلiپ كوڭiلiم جاتتى تۇلەپ،
قۇدايدىڭ ءجۇز اتىنىڭ بiرiن بiلگەن
تاعى ايتقان سول كiتاپتا باقىتتى دەپ.
باقىتتان باس اينالدى، ماس تا بولدىم،
ەرiنiم كەزەرگەندە ەرنiڭدi اڭساپ،
جاناردان تامىپ كەتكەن جاس تا بولدىم.
قۇپ-قۇيتتاي جۇرەگiمەن حالىققا الاڭ
سەنiڭ سول تەگi بولەك ەسiمiڭدi
الدەكiم قاتتى ايتسا دا نالىپ قالام.
ايىرا المايتۇعىن باقتان مۇڭىن
اۋمەسەر اپەرباقان قايدان بiلسiن
قۇدايدىڭ اتىن اتاپ جاتقاندىعىن.
VI
جۇرەكتە جاس ارمان بەكiنiپ
جاتقاندا،
جۇرمەستەن جايىما،
باسى اساۋ شابىتتان لەپiرiپ
جىر جازدىم اسپاننىڭ ايىنا.
قولىما قون دەدiم اسىلىم،
ال قونسا ۇلدەگە ورارداي.
مەن دەدiم ماجنۇندەي عاشىعىڭ،
بەينەبiر ول ءلايلi بولارداي.
كۇن ءوتتi ءورiلiپ كوپ ولەڭ،
جىل ءوتتi جۇكتi بوپ جىرلارعا
ال قازiر بiلمەيمiن نە دەرiم
سونداعى سول ەسسiز سىرلارعا.
اسپاندا اي جالعىز ءالi كۇن،
جالعىزدىق شارشاتتى مەنi دە.
سول جۇمباق ايىمنىڭ جارىعىن
جىر قىلىپ تارتتىم مەن ەلiمە.
يتتەرi تاسادان ۇرگەن كوپ
اقىن دەپ تانىدى ايماعىم.
مەن بiراق ول كەزدە بiلگەم جوق
جەردە دە قول جەتپەس اي بارىن.
1994-1995 ج.ج.
* * *
كەۋدەسi كەندi شابىت پەن
قوناققا عانا شولدەگەن،
بۇل قازاق بەس كۇن جالعاندا
بiر-بiرiن جۇزگە بولمەگەن.
بۇل قازاق جۇزگە بولمەگەن،
ارۋاقتى، سەنiم-نانىمدى،
تەكتiلiكپەنەن
تەك قانا
تاڭiرگە عانا تابىندى.
سۇراسا سالىپ جول ءۇستi,
ءاپ-ساتتە ورە-شورە بوپ،
اڭگiمە شوعىن قىزدىرار
اداي مەن نايمان بولە بوپ.
اپشەسiن السا،
وڭاي ما!
سىزىلتىپ ايتسا ءسوز دە سىن.
قوڭىرات قىزى قينايدى-ءا،
دۋلاتتان شىققان جەزدەسiن.
كiرمەگiن قايسى اۋىلعا
ۇزاق جول، شارشاۋ، ءتۇن ايداپ،
«ىقىلاس جاۋىز جاۋىز عوي،
ىقىلاس كۇيشi ۇنايدى-اق»
دەپ ءتوسiن توسىپ سامالعا،
كورەسiڭ قارتتى وتىرعان.
ۇنايدى ماعان
و، قازاق،
باعزىدان سەنiڭ سول تۇلعاڭ.
دالاسى تۇنعان دانالىق،
ۇلدارى شەتتەن دارىندى،
جۇلدىزى بيiك قاشاننان
قازاقتىڭ قارعا تامىرلى!
1996 ج.
بابا-ىرىم
بابالار ىرىمى بويىنشا تiلi شىعۋى كەشەۋiلدەي باستاعان سابيگە يتاياقتان سۋ iشكiزەدi ەكەن. سونداي جاعداي مەنiڭ باسىمدا دا قايتالانىپتى.
جۇتاڭداۋمىن، دەمەن بiراق جارلىمىن،
بابا ىرىمى، الەگi ەمەس جارعىنىڭ.
قىزىل تiلدi سوزگە يiلتۋ ءۇشiن دە،
يتاياقتان سۋدى دا iشكەن بار كۇنiم.
يتاياقتان سۋدى دا iشكەم، سوكپەگiن،
ايىپتارعا وزگە كۇنام كوپ مەنiڭ.
ىرزىعىمدى تابام قازiر ەڭبەكپەن،
تiلدi بiراق يەمدەندiم تەپ-تەگiن.
يتاياقتان سۋدى دا iشكەن بار شاعىم،
كەز ەمەس-تi ول كوڭiل كۇپتi, ارسا مۇڭ.
سەن شارشادىڭ ءساندi قۋىپ، مەن بايعۇس،
بابا-ىرىمعا باعا تاپپاي شارشادىم.
يتاياقتان سۋدى دا iشكەم، بابانىڭ
ىرىمىنا مiنەزi جات قالانىڭ
كوشەسiندە كوپ – كورiكتi قىزبەن دە،
قىزىپ كەتسەم ىرىلداسىپ قالامىن.
وسى بولدى-اۋ زامانانىڭ ولەڭi,
كوپ بولعان سوڭ كور سەزiمi, كوبەڭi.
يسi تiلگە يلiكپەگەن تiلدەرگە،
يتاياقپەن تاماق بەرگiم كەلەدi,
قۇداي ساقتاسىن.
1990 جىل، 11 ناۋرىز
ەكiۇشتى تاعدىر
اكەمە
تiرشiلiككە بەيiمi جوق ۇلىڭا،
قازiر سەندە بولىپ ءجۇر-اۋ از وكپە.
كiتاپ الىپ قالاماقى پۇلىنا
ەكi-ءۇش جىرىم باسىلعالى گازەتكە.
بالا كەزدەگi ولەڭنەن
ايتۋشى ەڭ ومار حايامدى،
وقۋشى ەڭ جىرىن جاتقا دا.
دەۋشi ەدiڭ تەك جىر باياندى.
باسقانى، بالام، ماقتاما.
ساعديمەن سىرلى مازالاپ،
جاميمەن جورا قىلىپ ەڭ.
حافيز بوپ بiردە عازالداپ،
بەدiل بوپ بiردە كۇلiپ ەڭ.
اۋىلدىڭ جايلى كەشiندە،
جۇمەكەن دەدiڭ جىر پiرi.
سول بiر ءسوز ءالi ەسiمدە،
ەسiمدە ءالi ءجۇر تiرi.
اقىننان ەلگە قالارى
ەكi-ءۇش جىر دەدiڭ بولعانى.
جىر جازعىن ءنوپiر قارالى –
قالعانى سونىڭ جولدارى.
ەكi-ءۇش جىر... جازدىم، جازبادىم؟
يەمiن ەكi جيناققا.
اقىندا باسقا از با مۇڭ؟
ەكi-ءۇش جىر... مەنi قينالتپا!
جوعالماس ماڭگi جارقىلى،
سەندەردi جازباي كەتەم بە!
ەكi-ءۇش جىر... اقىن تاعدىرى –
ەكi ۇشتى تاعدىر ەكەن دە...
2005 جىل
وتكەلدە
اۋرۋ ەمەس،
قاساپ قولدان ولەم مەن.
سۇيەر ارۋ
ەرiنiمنەن كوگەرگەن.
– تۇسiنبەپپiن
عۇمىرىڭدى ۇراندى،
كەش،– دەپ جىلار
الدىڭداعى كۇنامدi
– مەن كۇناڭدi,
كەشكەم سوناۋ تiرiمدە،–
دەپ ايتار ەم،
شىقپايدى، اتتەڭ، ءۇنiم دە.
جۇرەگiمە
جاتقانىمەن جاس تولىپ،
ايتا المايمىن،
جاعىم قالعان تاس بولىپ.
ۇلىم تۇرار
قوس جانارى مولدiرەپ.
ويلامايدى ول
بiراق مەنi ءولدi دەپ.
باتاسى يگi
بابالاردىڭ جولىمەن.
جاماندىقتان
قورعاپ جۇرەم ونى مەن.
وسى بiر شاق
جۇلدىزىما جونەلگەن.
ءبارi شىندىق،
ءبارi وتiرiك دەگەنمەن.
باسىما كەپ
جىلاپ تۇرار ءۇش ادام.
ولمەيدi ولار
مەن ءولدi دەپ قۇسادان.
شىندىق ءۇشiن
مەن كەسiلگەن تiلدەيمiن.
ءۇشiنشiسi
كiم ەكەنiن بiلمەيمiن.
1994 جىل
قاتۋلانسام، شىڭعىسحانداي قاتال ەم...
اتا مۇڭعا باتادى ەندi باتالى ەر.
بiر قىز كورiپ كۇزگi اسپانداي بۇلiنگەن
عۇمىرىما بولىپ الدىم قاپاگەر.
جاۋگەر رۋح باستار جەردiڭ شەتiنە –
جالاڭ جەلدiڭ بايلاپ قويىپ وتiنە
ورتا عاسىر باتىرلارى ءور نامىس
وسىم ءۇشiن تۇكiرمەي مە بەتiمە.
داق تۇسiرمەي ارۋاعى مەن اتىنا،
تۋ استىنان تابىلاتىن باتىرعا
بەدەل iزدەپ ەتەگiنە سۇرiنگەن،
مازاق بولۋ وڭاي دەپ پە ەڭ قاتىنعا.
ولەدi دەپ iشكi دەرتiن جاسىرعان
ءماجنۇن بولسام زاتىما ساي راسىندا
بەيداۋاعا – زامانداسىم كۇلمەي مە، –
ورىن جوق دەپ جيىرماسىنشى عاسىردا.
حالقىم، ساعان سول بولسا ەگەر كەرەگi,
قالدى جورىق،– سەندiك جەڭiس، مەن ەندi.
شايىر بولام بiر قىزىڭا كۇن ءمۇسiن
تۇندە سارناپ شىعاراتىن ولەڭدi.
سۋىق تۇندە شىعىپ الىپ شوقىعا
جىلىناتىن ماحابباتتىڭ وتىنا.
قاس باتىردان بiلەگiنە سەنەتiن
اينالام دا جانى ساقى سوپىعا.
قىلىشىمەن جارىپ شىققان جاتىردى
اقىلىنان الجاستىرعان باتىردى
انام دەيمiن اسقاق باسىم يiلiپ،
وسى قىزدى تاپقان قازاق قاتىندى.
قاس باتىرلار، ايتا كورمە وزا سىن
سەندەردi دە ويلاندىرسىن ءسوز اسىل.
پاك ارۋدىڭ اق بiلەگi ۇسىنعان
بەيبiت كۇننiڭ iشسەم دەپ ەم بوزاسىن.
1992 جىل
ءبىزدىڭ كەزەڭ
قۇر اۋاعا قالدى اسىلىپ قانشا ءانىم،
جەر بەتىندە سەندەلەم بە ءالى كوپ.
مەن جارىقتى كۇتە-كۇتە شارشادىم،
ەندىگى ءومىر ءتۇس سياقتى ءمانى جوق.
ۋاقىتىمدى كۇتە-كۇتە ءبىتتى ءالىم،
ماڭداي تۇمان، جۇلدىز بىتكەن اداستى.
كىم بىلەدى كىمدەر نە ىستەپ جاتقانىن،
كىمدەر قالاي جۇباتارىن الاشتى؟
قاسىرەتىمدى ءتۇسىن مەيلى، تۇسىنبە،
ءوز تالايىن اركىم ءوزى تاپقانداي.
جونارقامدا، جۇلىنىمنىڭ ىشىندە،
جاۋىنقۇرتى قابىر قازىپ جاتقانداي.
تاس توبەمدە شۇبالادى بۇلتتار،
شۇبالشاڭداي قورقىنىشتى كوزدەرى.
ءبىزدىڭ كەزەڭ، كىم بىلەدى، رۋحتار
جەر بەتىنە تۇسە المايتىن كەز بە ەدى؟
وسى بولدى-اۋ زار-زامانعا جالعاس ءان.
ەسىمدى الىپ ارقان قيعان القىمدار
جاپان تۇزگە شىعىپ الىپ زارلاسام،
سىرلاسىم بوپ قارعا عانا قارقىلدار.
مەن ەندىگى ءومىرىمدى ءتۇس كورەم،
نە بولارىن ويانعاسىن بولجارمىن.
بۇرىن سوڭدى ەشبىر ارۋاق تۇسپەگەن
ورتاسىندا جۇرگەندەيمىن جانجالدىڭ.
مەشىت قۇر ءۇي، مولدا بولسا ءىبىلىس،
قىرسىققاندا اقىل بەرەر اعا ايار.
ەندىگى جەر نەگە كەرەك كىدىرىس،
جەر بەتىندە نە قالدى ەندى ايالار؟!
ويانعاندا الدا كوپىر كۇتەدى،
قايتا ۇيقىعا كەتەدى ول دا قۇلاسا.
ماعان، ماعان قاس قاعىم ءسات جەتەدى،
بارلىعىن دا كورۋ ءۇشىن جاڭاشا.
كەۋدەمدى ورتەپ جانارىمنان جاس تامار،
جاس ەمەس پە ەم، قالاي عانا القىندىم؟
ەندىگى ءومىر ءتۇس سياقتى، باسقا امال
قالماعاسىن ويانۋعا تالپىندىم.
تاس توبەمدە شۇبالادى بۇلتتار،
شۇبالشاڭداي قورقىنىشتى كوزدەرى.
ءبىزدىڭ كەزەڭ، كىم بىلەدى، رۋحتار
جەر بەتىنە تۇسە المايتىن كەز بە ەدى؟
سانا سايتان، جۇرەك بولسا ءىبىلىس،
كەز بولىپ تۇر ارلى ءۇشىن دە ارلانار.
ەندىگى جەر نەگە كەرەك كىدىرىس،
جەر بەتىندە نە قالدى ەندى قارمانار؟
1998 جىل
ەستەلiك
جۇرەكتە جازىلماس جاراسىڭ،
قايتەيiن، قايران جوق،
كونەم دە.
دەپ ەدiڭ – ۇلى اقىن بولارسىڭ،
... قۇل بولىپ كەتتiم مەن ولەڭگە.
سەن ماعان جەرiمدi ءسۇيۋدi,
ۇيرەتتiڭ ءوزiڭدi ءسۇيدiرiپ.
ۇيرەتتiڭ ەل ءۇشiن كۇيۋدi,
نەكەمدi ولەڭمەن قيدىرىپ.
تاۋعا دا، تاسقا دا سىر اشتىم،
قىرلاردىڭ گۇل دەمiن
جىرلادىم.
كولدەرمەن حال-جاعداي
سۇراستىم،
بەلدەردiڭ ءبولiستiم سىرلارىن.
سولار عوي ولەڭنiڭ وزەگi,
وندiردەي ولەڭنiڭ ءوزi دە.
تۋعان جەر ولەڭنiڭ ءوز ەلi,
ەكەنiن الدىم مەن سەزiنە.
اقىنمىن ەل بiلگەن باعاسىن،
جانىم-اي، كورiپكەل مە
ەدiڭ شىن!؟
جۇرەكتە سىزداعان جاراسىڭ،
كوكەيدەن كەتپەيتiن شەرiمسiڭ.
ازعانتاي ناز دا بار بۇل مەندە،
كۇلكiلi-اۋ، ايتسە دە كۇلمەگiن.
مەنi اقىن ەتۋدi بiلگەندە،
ءسۇيۋدi قالايشا بiلمەدiڭ؟...
Abai.kz
